Jeta e një të riu
emigrant përmes studimeve dhe suksesit në faqet e gazetës Illyria, New York
DONALD TRABOINI,
SHQIPTARI QË LA PAS GREKËT NË ATHINË
DHE U NDERUA NË BOSTON
"Illyria"-
Albanian - American Newspaper, New York
Nr. 1316 & 1317, 13-15 & 17-19 February 2004
 |
| Donald K. Traboini |
Kisha dëgjuar se Donald Traboini kishte qenë një
nxënës i shkëlqyer në Athinë, një student po i tillë në Boston, ndërsa tani një
inxhinier me plot të ardhme i elektronikës. Diçka kisha lexuar në internet, por
Dallëndyshe Dougherty, e cila jeton në Texas, që përpara dy vjetësh më kishte
tërhequr vëmendjen për studentin e shkëlqyer: ‘Përse nuk bën një shkrim për atë
djalë? Kam dëgjuar se fëmijët e shqiptarëve në Boston, kur i pyesin se çfarë
duan të arrijnë në jetë, përgjigjen: Të bëhemi të shkëlqyer, si Donaldi!’
Shtysa tjetër që më çoi tek Donaldi ishte një shënim shumë dashamirës për bijtë
e shqiptarëve emigrantë, shënim që mbërriti në postën time nga Kroacia, Merita
Bajraktari McCormack. Ajo vinte në dukje pikërisht cilësitë e rralla të
Donaldit, i cili kishte sfiduar ksenofobinë greke dhe kishte triumfuar
pikërisht atje ku shqiptarët emigrantë i ndëshkonin me operacione tip "Fshesë",
ndërkohë që në Boston
kishte shkëlqyer sërish dhe vetë kryetari i bashkisë ia kishte dorëzuar trofeun
e fituar... A nuk e meriton ai për të qenë në qendër të gazetës?! Jo vetëm kaq,
por edhe pse më shumë se gjysmën e jetës e ka kaluar në mërgim, ai është deri
në asht shqiptar i mirë siç është dhe një qytetar amerikan shembullor.
Donald Traboini është një ri shqiptar që jeton në Boston që nga viti 1995. Si shumë familje shqiptare, edhe ajo e Donaldit, në fillim të
viteve '90 mori rrugët e mërgimit. Një pesëvjeçar e kaluan në kryeqyetin Helen,
Athinë. Ky ingjinier i ri, më shumë se gjysmën e jetës e ka kaluar në
emigracion. Është shkëputur nga Atdheu që në vitin 1991. E megjithatë ai është
krejt shqiptar, deri në qelizë.
- Kurrë nuk e dëgjojmë që të flasë anglisht në shtëpi, me përjashtim të rasteve
kur në celular e marrin miqtë e tij të shumtë amerikanë. E në raste të tilla,
ai del diku
në një kënd a në verandën e prapme të shtëpisë dhe flet anglisht, - më shkruan
i ati, Koleci.
Mesazhi është i qartë: Në këtë shtëpi flitet vetëm shqip, vetëm kështu gjuha
nuk vdes. Këtu çdo gjë është shqiptare. E këtu kurrsesi nuk ka fanatizëm, as
mungesë kulture sepse ai buron nga familja Traboini, që ka tre breza intelektualësh,
gjyshi Palok Traboini mësues, poet e luftëtar i kryengritjeve për pavarësi,
bashkëluftëtar i Ded Gjo Lulit, babai gazetar, kineast e shkrimtar dhe vetë
Donaldi inxhinjeri i ri i shkencave kompjuterike. Me jetën në emigracion që ka
kaluar Donald Traboini, me përparimet e jashtzakonshme në shkollë, ku është
vlerësuar si në Greqi dhe në Amerikë, ekzistonte shtrati për një greqizim apo
amerikanizim, siç ndodh jo rrallë me shumë fëmijë shqiptarë në emigracion. Por
tek Donaldi kjo nuk ka ndikuar. Ndoshta edhe si rrethanë se ai është pinjoll i
një familjeje me tradita atdhetare. Mund të ketë shumë faktorë. Por që të
jetosh në një mjedis të huaj që bëhet atdheu yt i dytë, të shkollohesh aty, të
përshtatesh në mënyrë të përsosur dhe brenda thelbit tënd të mbetesh zanafilla,
kjo është vërtet një ndjenjë e bukur. Por në rastin e Donaldit mbase duhet
shkuar deri larg në fëmijërinë e tij, tek mbresat që i kanë mbetur të
pashlyeshme e që flenë brenda vetes si ëndërrime të bukura a të trishta e që
kurrkush nuk mund t'ia prekë, veç vetvetja.
Fëmijëria në Atdhe
 |
Në moshë të vogël në Tiranë,
qyteti i lindjes |
Babai i Donaldit, Kolec Traboini, pati një jetë plot përplasje e
kontraste; ai i provoi të gjitha, që nga mbetja jetim e rritja në shtëpinë e
fëmijës në Shkodër e nëpër konvikte, e deri tek mbarimi i Universitetit e
punësimi në Kinostudio, çfarë do të ndikonte tek ai që të përpiqej që fëmijët e
tij, kurrsesi të mos kishin fatin e të atit, të një fëmijërie disi traumatike e
pa ngrohtësinë e familjes. Koleci, ende e kujton incidentin e hershëm që i
ndodhi me ata të partisë, incident që ka lidhje me të birin.
Në shkurt 1980, kur i lindi djalë, redaktori i Kinostudios nuk hezitoi t'ia
vinte emrin Donald, ashtu si dhe vajzës ia kishte vënë emrin Denisë. E thirri
sekretari i Partisë së institucionit dhe pasi e uroi për djalin i tha: Pse i ke
vënë djalit emër amerikan? Redaktori u mundua të lozte nëpërmjet emrave Donald
e Donart për të dalë nga situata provokuese.
E natyrisht, babai i Donaldit kurrsesi nuk mund t'i thoshte atij se çfarë e
kishte tërhequr drejt këtij emri, nuk mund t'i thoshte se çfarë imagjinonte në
ëndërrimet e tij për të ardhmen e fëmijëve të vet, se zot na ruaj, ata të
partisë kërkonin të deshifronin jo vetëm emrat por dhe ëndërrat.
Donaldi ka në mendje e shpirt kujtime të
bukura e të paharruara. Fëmijëria e tyre nuk është një rrugicë e ngushtë që të
çonte vetëm tek dyert e kopështit apo shkollës fillore, ajo ka hapsira tejdimensionale
nëpër Atdhe. Donaldi ruan në kujtesë me fanatizëm e krenari të gjithë pjesën
shqiptare të jetës së tij 24 vjeçare. Ai nuk mund të harrojë ditën e parë të
shkollës. Si tani kujton kur shkoi tek shkolla e dashur "Avni
Rustemi", në klasën e parë me mësuesen e kujdesshme, si një nënë e mirë,
Antigoni Pandovski. Që në fillim mësuesja do të dallonte tek nxënësi
seriozitetin e pazakontë për moshën e tij. Donaldi mësoi të ishte i rregullt e
këmbëngulës. Madje që atëherë, mësuesit i jepnin në patronazh ndonjë
bashkënxënës që ishte i prapambetur për ta ndihmuar. Kësisoj, Donaldi që herët
fitoi dy tipare aq të domosdoshme të praktikës të quajtur amerikane: të
udhëhiqte dhe njëkohësisht të punonte në ekip. Në një farë mënyre, Donaldi u bë
që në fëmijëri një mësues i vogël, ndaj e rrethonte dashuria e respekti i
mësuesve. Edhe tani e kujton fytyrën e dashur e të qeshur të mësueses simpatike
Jolanda Pogu-Xhomo, që në çdo rast i afrohej dhe i fliste me fjalë të ngrohta.
 |
| Donald Traboini në Tiranë. foto artistike nga i ati Kolec Traboini | |
Ishte shkodrane dhe për koicidencë kishte qënë edhe mësuese e babait të tij,
madje edhe Denisës, që ishte dy klasë më lart se Donaldi. I kujton gjithashtu
me nostalgji shokët e shoqet e klasës si Sonila Kasapin, që tani studion në
Itali, Andi Bicin, djalin e poetes Valdete Andoni, Marion Pingulin, që tani
jeton në Filadelfia, moshatarët e shkallës së pallatit, me të cilët lozte në
fëmijëri, Dorina Carapuli, Eni Xholin, Manjola Tatilin e të tjerë.
Babai e regjistri edhe në Pallatin e Pionerit dhe dy herë në javë përshkonte
rrugën "Myslim Shyri" me kitarrën që arrinte deri në tokë, sepse ai dhe
kitarra kishin gati të njëjtin shtat. Donaldit ende i sillet në kujtesë
fëmijëria me bashkëmoshatarët e tij. Ish koha që edhe shumë fëmijë të tjerë si
Bojken Lako, që ishte komshiu i Donaldit dhe jetonin në të njëtin pallat,
kishin pasione për instrumentet muzikore. Fqinja tjetër, Orjeta Peçi Dado që
atëherë ishte një talent i vërtetë në violinë.
Por ardhja e viteve plot tension e shkëputen Donaldin, ashtu si shumë fëmijë të
Shqipërisë, nga shokët e shoqet, nga ëndërrimet e fëmijërisë dhe jeta e tyre do
të kalonte nëpër trazirat e kohës.
 |
| Donald K.Traboini - sekuence nga një film dokumentar, Albania 1989 |
Kthim në origjinë, në
Traboinin e Ded Gjo Lulit
Edhe pse 11 vjeçar, ikja nga Atdheu qe e trishtë; ai provonte një
ndjenjë dhimbjeje e trishtimi bashkë. Sidoqoftë bashkë me to flinte dhe ëndërra
për të parë botën e ndaluar... Shkuan fillimisht në Mal të Zi, në trojet e
vjetra ku preheshin eshtrat e gjysh stërgjyshërve të vet, në Traboinin historik
të Hotit të Ded Gjo Lulit.
Ishte tepër i vogël për të kuptuar rëndësinë e momentit kur këmbët e vogla të
pinjollit të traboinëve ktheheshin sërish në trojet e lashta.
Atëherë ishte e pamundur ta kuptonte simbolikën, që tashmë ai e ndjen dhe i
është mirënjohës babait që e çoi së pari në Traboin, para se të merrte udhët
nëpër botë.
Ky është një moment i paharruar. Si e përjetuan ata këtë moment? Le të
shfletojmë për një çast librin e babait të Donaldit, me titullin "Gjurmë
në histori":
 |
Donald K.Traboini është nipi i Palok Traboinit
mesues atdhetar, gazetar e poet,
sekretari i heroit Ded Gjo Luli. |
"Megjithëse në atë shkurt të drithërueshëm të vitit 1991 e
kishim ndarë mendjen për t'u larguar nga Tirana e për t'u vendosur në Athinë,
kurrsesi nuk mund të rrinim pa shkuar së pari në Traboin të Hotit, në
Jugosllavi, në fshatin e të parëve tanë. Ai fshat e ai mal, të cilin ne e
mbanim si mbiemër e do të shkonim me të kudo nëpër botë, ishte ëndrra e ndezur
dhe fantazia jonë e përbashkët. Atje duhej të shkonim së pari. Qëndruam në
shtëpinë e djalit të xhaxhait të Palok Traboinit, Pretash Gojçit, plak i fortë
e i mbajtur, që më zgjonte mallin e Martin Ujkës. Qysh në kufi na priti i biri,
Gjon Pretash Gojçi, që ruante traditat më të mira të fisit të Gojçajve, që tash
është i shpërndarë nëpër botë, nga Amerika deri në Australi. Shkuam bashkë me
tim bir nëpër rrugët e fshatit. Nuk desha që ai të harrojë. Ishte fshati i
gjyshit, që dikur në fillim të shekullit, ecte nëpër këto shtigje, tamam si ai
sot.Im bir, bashkë me djalin e Gjon Pretashit shkonin të mbushnin ujë në Kroin
e Traboinit. Unë që i ndiqja me vështrim më dukej sikur ishin imazhet e Palok
Traboinit me Martin Ujkën. Edhe ata kështu ishin dikur... Dhe kishin
çuditërisht të njëjtën moshë... Dhe thërrisnin në kupë të qiellit; edhe ata në
fillim - edhe këta në fund të njëjtit shekull. Si ndryshon jeta. E Kroi i Traboinit me ujin e ftohtë po ai. Po ai qiell i kaltër. Po
ajo luginë e blertë me shkurre e drurë. Po ajo
kasolle e çekajve, si një plakë e kërrusur që i falet qiellit prej një
shekulli. Pata fatin të pi në atë burim të ftohtë ku ka pirë dhe gjyshi im Luc
Çekaj i Gojçajve. Im atë Palok Traboini. Ku pi tani edhe im bir Donald
Traboini, që loz e spërkatet me moshatarin e vet Robertin e Gjon Pretashit. O
ujë i kulluar i Kroit të Traboinit. O mrekulli jetë. Sa më shumë iki larg teje,
aq më shumë kam etje, një etje që më shtyn të kthehem, gjithnjë të
kthehem."
 |
| Donald Traboini nxënës në Athinë 1992 |
Kështu si të thuash, para nisjes së shtegtimit si emigrantë nëpër
botë, Donaldi i vogël sikur mori bekimin e trojeve prej të cilit rridhte
mbiemri dhe gjaku i vet. Ishte një mbresë që nuk mund të shlyhej lehtë dhe koha
do t'i jepte kuptime të reja gjatë viteve të rritjes e shkollimit. Ai gjithsesi
ishte i njohur me rrënjët që i jepnin siguri për të hedhur degë në çdo hapësirë
të dheut. Sot, Donaldi e ndjen veten krenar për origjinën e vet. Ai nuk ia
harron të atit që i mundësoi vizitën e paharruar në rrënjët e fisit.
Donaldi, shqiptari që la pas grekërit në Athinë
Athina ishte një qytet i madh e marramendës. Shumë më i ngjeshur
se Tirana. E lashta dhe e reja jetonin pranë e pranë me fare pak hapësirë.
Ritmi i jetës ishte i jashtëzakonshëm e lëvizjet e panumurta të hutonin. Me një
fillim tepër të vështirë. Babai i Donaldit mezi gjeti një jerevi të vjetër
(shtëpi qerpiçi) me qera në Kesariani të Athinës, një lagje kryesisht punëtore
ku ishin vendosur grekët e Smirnit pas luftës greko-turke. Një vit jetë në atë
shtëpizë që mbante erë balte e myku, dhe megjithë kujdesin që bënin, nuk mund
të kthehej në një banesë për të qenë. Kur kujtonin apartamentin në Tiranë, në
katin e katërt e në qendër të qytetit, ju vinte të merrnin nga sytë këmbët. Po ku të ktheheshin? Nga Atdheu vinin gjithnjë lajme plot
tension që nuk të jepnin kurrfarë shprese.
 |
Medalje dhe diploma shkollore të fituara nga Donald Traboini
në Athinë dhe Boston |
Donaldi megjithë motrën, Denisën u regjistruan në shkollën e Kesarianisë, ku
bëri përshtypje ardhja e të parëve shqiptarë në atë shkollë. Por ndryshe nga se
kishin dëgjuar e kishin parë në televizion mësuesit e nxënësit e shkollës së
Kesarianisë, panë motër e vëlla, të pastër, të rregullt, dy shqiptarë të
vegjël, të bukur që edhe pse nuk dinin as dhe një fjalë greqisht, me intuitë
arrinin të përvetësonin lëndët mësimore. Me një vullnet të jashtëzakonshëm pas
tre muajve ata mësuan gjuhën e pas gjashtë muajve u shfaqën ndër nxënësit më të
mirë të klasës.
 |
K.Traboini me dy fëmijët Denisa e Donald,
emgrantë Athinë 1991 |
Ishte e egër pronarja e restorantit ku punonin të dy prindërit e Donaldit, që
nuk i linte të afroheshin që të rrinin mbrëmjeve tek Platia para restorantit
(se ku të shkonin vëlla e motër kur prindërit e linin punën në një apo 2 të
natës), mirëpo kishte edhe njerëz të mirë në Kesariani, që Donaldit i kanë mbetur
në mendje. Greku i moshuar Miço Surtis dhe gruaja e tij Vangjelo ishin shpirt
njeriu, siç thonë për njerëzit e mirë me mirënjohje, të dashur e të afrueshëm
dhe shumë e shumë herë Xha Miçua shkonte e interesohej në shkollë, duke u thënë
mësuesve se fëmijët e emigrantëve shqiptarë duhen ndihmuar. Xha Miçua sillte
ndër mend jetën e tij si emigrant në Gjermani, ku kishte punuar tipograf dhe
kishte mbetur invalid i sëmurë në mushkëri dhe thoshte se kishte shumë helm në
jetën e mërgimtarëve.
Pas një viti në Kesariani, Traboinët do të shpërngulej në lagjen Pagrati që
ishte zemra e vjetër e Athinës. Edhe Donaldi me motrën ndërruan shkollën.
Ardhja në shkollën e re sikur u dha krahë. Shumë shpejt ra në sy përparimi i
Donaldit që do të konsiderohej si nxënësi më i mirë i asaj shkolle. Mësuesit
kishin një admirim tepër të veçantë për nxënësin shqiptar, që binte në sy për
inteligjencën por edhe për bukurinë e tij. Ishte një kontrast i jashtzakonshëm
me atë çfarë përshkruhej për emigrantët shqiptar çdo natë në kanalet
televizive, ku shfaqeshin fytyra të shpërfytëruara, jo pa qëllim.
Duke parë këtë përparim, një jurist i njohur pensionist, Panajot Marketu, të
cilin Traboinët e njihnin familjarisht nëpërmjet së shoqes, gruas së mirë Ana,
ndërhyri në drejtorinë e shkollës dhe në Ministrinë e Arsimit, që Donaldi të
kalonte dy klasë njëherësh. Në ministri fillimisht i premtuan që ta merrnin në
një provim kalimi dhe Donaldi gjithë verën studioi mësimet e një klase më lart.
I përvetësoi mrekullisht, mirëpo kur u paraqit për të dhënë provimet në shtator
1993, ministria greke e arsimit refuzoi. Atëherë Avokat Marketu mori Donaldin e
të dy u paraqitën në ministri tek zyrtari i lartë i drejtorisë së shkollave.
Avokati Marketu i tha zyrtarit të lartë për Donaldin, se ky është një fëmijë,
që i ka kapërcyer në dije prej shumë kohësh bashkëmoshatarët e vet, prandaj ja
ku e ke, pyete për çdo lëndë dhe ai është në gjendje të përgjigjet. Zyrtari,
edhe pse me paragjykime për emigrantët, fillimisht u zbut dhe pranoi ta pyeste
nxënësin shqiptar, i cili pyetjeve iu përgjigjej pa lënë hapësira hezitimi. U
bind se fjalët e avokatit të moshuar ishin të sakta e megjithatë në fund tha:
Kirje( Zoti) Panajoti, janë krejt të vërteta ato që thua për këtë djalë të
talentuar (titullari e dinte fort
mirë se Donaldi ishte
shqiptar) por ligji nuk e lejon. Nuk ka asnjë klauzolë për kalimin e dy viteve
në shkollat greke.
Mërzia e avokatit të mirë Panajot Marketu ishte e madhe, por ai nuk donte ta
lëshonte veten e i tha Donaldit:
"Më fal se nuk munda të të ndihmoj por ti me vullnetin që ke do të
ndihmosh vetveten e do të kesh një të ardhme të shkëlqyer! Mos i harro fjalët e
mia dhe mos u praps në qëllimin tënd edhe pse mund të hasësh kudo kësisoj
burokratësh."
Atë vit mësimor Donaldit do t'i dorëzoheshin dy diploma, si nxënës me përparim
të jashtëzakonshëm, më i miri i klasës e më i miri i shkollës, lëshuar nga vetë
ministri i Arsimit Jorgos Papandreu, që sot është ministër i jashtëm i Greqisë
dhe kandidati kryesor për kryeministër në zgjedhjet e reja. Edhe një vit më pas
Donaldi do të shkëlqente si shqiptari që la pas grekërit. Me ceremoni në
shkollë, i dorëzohen dy diploma të tjera po me firmën e ministrit Papandreu.
Ndërkohë Donaldi bashkë me motrën e vet Denisa, që kishin ëndërrime që e
tejkalonin jetën e emigrantit në Greqi, do të vazhdonin edhe shkollën private
për mësimin e anglishtes.
Jetë emigrantësh - shpresa dhe tundime
 |
|
Jeta në lagjen e bukur Pagrat të Athinës nuk kishte shkuar pa
shqetësi| Aristidh Kola dhe Donald Traboini në shtëpinë |
| e arvanitasit të madh 1995. |
me. Edhe pse në moshë fëmijënore, Donaldit do t'i linte mbresa të
thella ardhja e befasishme e policisë së fshehtë greke në shtëpi, në kërkim të
babait të tij. Ishte koha kur babai i Donaldit, në bashkpunim me Festim Litin
në Larisa, Genc Çobanin, Dhimitër Gjokën, Gazmend Kapllanin e Kosta Cancon
botonte gazetën e parë shqiptare në Greqi "Egnatia", ashtu në mënyrë
ilegale siç ishin edhe vetë emigrantët shqiptare. Informuar me hollësi nga një
grup himariotësh, që kishin formuar Shoqatën e Vorioepirotëve të Himarës,
policia kërkonte botuesin shqiptar. Policia kurrsesi nuk e mendonte se ai ishte
thjesht një emigrant si gjithë të tjerët dhe kish arritur ta botonte gazetën pa rënë në sy
të policisë që merrej me të huajt, e cila kontrollonte çdo lëvizje të
emigrantëve. Babai i Donaldit nuk ishte në shtëpi në çastin që miqtë e paftuar
ia befën aty. Koleci, i ati, me të ardhur, pasi gjenë fëmijët të shqetësuar,
merr nxitimthi në telefon policinë dhe komunikoi me shefin e zyrës që kishte
bërë "vizitën": Nuk shoh kurrëfarë shkaku serioz që të vijnë në
shtëpinë time policë të fshehtë për të tmerruar fëmijët. Unë nuk fshihem dhe
nëse keni probleme që ju i konsideroni serioze për punën tuaj, keni zyra ku
mund t'i prisni njerëzit dhe sqaroni paqartësitë dhe keqkuptimet. Por në shtëpi
kurrsesi jo. Nuk keni të drejtë zotëri!
Ishte një situatë serioze. Edhe pse në moshë të vogël, Donaldi e kuptonte këtë
sepse kishin filluar edhe dëbimet masive me operacionin fshesa, ekranet e
stacioneve televizive buçisnin orë e çast nga lajme të tilla. Por gjithësesi
nga ballafaqimi, policia greke nuk gjente as dhe një klauzolë për shkelje ligji
për botimin e gazetës, sepse në Greqi, pas viteve të diktaturës ushtarake,
ligji i shtypit ishte i bardhë. Pra nuk kishte kurrfarë ndalese ligjore. Babai
i Donaldit ishte konsultuar më parë miq, si shkrimtarin Spiro Xhai e një avokat
arvanitas, që e kishin sqaruar për të gjitha detajet e ligjit të shtypit në
Greqi.
Po le të ndjekim rrjedhën e jetës të Donaldit,
i cili në vitin 1995, në vazhdën e sukseseve të tij shkollore, laurohet me
medalje si nxënës që, me përparime shquhej si nderi i kryeqytetit, dhënë nga
kryetari i bashkisë së Athinës Dhimitri Avramopulos.
Ai do të largohej nga vendi i helenëve si sfidues; kishte nganjëdhyer mbi
fëmijët e tyre! Ndarja nga Athina padyshim që kishte emocionet e veta sepse
ishin vitet e fëmijërisë së tij dhe të pragut të adoloshencës. Ishte kohë e
mbresave, emocioneve të kundërta, bartja në shpirt e tensionit se ishin
shqiptarë e në dorë të fatit e të frikës së operacionit "Skupa -
fshesa", ankthi i përhershëm i emigrantëve shqiptare, pa përmendur lajmet
ogurzeza të vrasjeve e vdekjeve të emigantëve shqiptarë, që gjithesesi hynin
edhe në botën e tronditur të fëmjëve shqiptarë në mërgim.
Ndarja ka edhe kuptimin e emocionit, të largimit prej njerëzëve të mirë që do
të ruhen gjithmonë në kujtesë, e në krye të të gjithave ndarja emocionale me
mikun e babait të vet, ish presidentin e Arvanitasve të Greqisë, shkrimtarin
Aristidh Kola, i cili shtroi një darkë në shtëpinë e tij me rastin e largimit
të familjes Traboini për në Amerikë. Atë natë të nxehtë korriku, me të zotin e
shtëpisë, arvanitasin e madh Aristidh Kola, që kishte mbledhur shqiptarë e
arvanitas në tryezën e vet për nder të tyre, duke përfshirë dhe familjen e
piktorit Robert Aliaj - Dragot, Donaldi do ti ruajë në kujtesë për tërë jetën.
Me gëzim e trishtim përzier u largua Donaldi, tashmë 15 vjeçar, nga Greqia
drejt kontinentit të ri të shpresave mbarënjerëzore.
 |
| Kur Donaldi festonte në Boston 17 vjetorin e lindjes, |
|
|
|
Amerika - toka e bekuar, ku ëndrrat nuk
kanë frikë të jetësohen
Ardhja në Amerikë ishte një zhvendosje e re, e cila përmban brenda
vetes peripecitë e familjes; të strehimit, punësimit dhe shkollimit. Fillimi
gjithandej është i vështirë dhe urimi, që shqiptarët i japin njëri- tjetrit
sapo shkelin në kontinentin e largët: Ju marrtë Amerika me të mirë!, nuk është
i pavend. Traboinët u vendosën në fillim në Filadelfia.
Pasi qëndruan tre muaj në atë qytet, prindërit, duke mos pasë kurrëfarë
mundësie punësimi, u zhvendosën në veri, në Boston, ku komuniteti shqiptar
ishte më i zgjeruar dhe mundësitë e punësimit e shkollimit ishin më të mëdha.
Asgjë nuk është shlyer nga kujtesa. Nëntor-dhjetori i vitit 1995 i priti me
dëborë. Ishte dëbora e parë e dendur, e ftohtë, që Donaldi nuk e kishte parë
kurrë në jetën e vet. E jeta edhe këtu për emigrantët fillon e vështirë. I
mbetur i papunë, babai i Donaldit, kujton se në një ditë më dëborë të dendur
merr dy lopata plastike e i thotë të birit të shkojnë e të kërkojnë se mos ka
amerikanë të moshuar, që do të kishin nevojë për t'iu pastruar dëborën rreth e
qark shtëpive. Gjetën dy-tre raste dhe në duart e tyre u mblodhën 22 dollarë. E
çfarë ishin 22 dollarë?! Babai i thotë Donaldit të merrnin rrugën për ndonjë
lagje të pasurish, e ndërsa ecnin, para një shtëpije shohin një fëmijë që
pastronte dëborën.
- Donald, i thotë i ati, ti e di mirë anglishten, pyete këtë fëmijë se mos duan
prindërit t'ua pastrojmë dëborën. Donaldi ngurron, kur papritur fëmija, që
dëgjon bisedën e tyre, u afrohet e u thotë shqip:
- Po kam nevojë. Eja e më ndihmoni!
Babai i Donaldit e kuptoi dhe qeshi. Këtu nuk ishte fjala për të punuar e për
të fituar ndonjë dollarë, por për solidaritet shqiptar. Ju përveshën oborrit e
rrugës para shtëpisë dhe e pastruan. Fëmija ishte Marloni, djali i doktor
Dritan Hysit, i cili më pas, si u tha faliminderit iu lut që të shkonte adhe ai
bashkë me ta për të fituar diçka për familjen. Donaldi sa herë e kujton këtë
episod buzëqesh. Jeta e fëmijëve shqiptarë në emigracion është e
bashkëshoqëruar nga peripeci të tilla. Por me kohë gjërat ndryshojnë sepse
Amerika është vendi i mundësive dhe i çudirave. E kjo çudi shprehet kështu.
Donaldi që ndihmonte babain me lopatë plastike në dëborën e madhe të fundit të
vitit 1995 është tani një inxhinjer i zoti e specialist i çmuar me të ardhme.
Ndërsa Marloni i vogël sot është biznesmen, ka hapur jo larg vendit ku u takuan
atë ditë dimri një lokal të bukur, bufe-restorant dhe e ka pagëzuar me një emër
shqiptar: "Apolonia". Aty shkojnë dhe pijnë kafe shqiptarë e
amerikane se bashku. Ja kjo është Amerika - thotë babai i Donaldit. - Të merr
përdore si një fëmijë, t'i tregon të gjitha shtigjet e mundësive, pastaj të le,
e mbase të braktis për të krijuar mundësinë tjetër, që gjithësecili të provojë
forcat e veta.
 |
| Tomas Menino, kryetari i Bashkisë së Bostonit, i dorëzon trofenë
studentit Donald Traboini |
|
Donaldi u regjistrua në vitin e dytë të Hight School
në West Roxbury.
Fillimisht për të përballuar shpenzimet familiare u detyrua që të nisë një punë
në supermarketin Rosh Brothers me orë të reduktuara. Mirëpo babai i tij, me
merakun se djali nuk do të kishte mundësintë të shkëlqente ashtu si edhe në
shkollat e Athinës, i tha që ta lërë punën. Puna e tij do të ishte vetëm mësimi
e shkolla. Duke qenë në gjendje ekonomike të varfër e të pamundur për të paguar
shkollimin e lartë, Donaldi duhej të luftonte për të marrë sa më shumë
schoolar-shipe, siç i thonë në anglisht ndihmave që u japin studentëve me
përparim të mirë.
Donaldi e vlerësoi me seriozitetin e një të rrituri propozimin e prindit. E
pranoi kushtin, madje kurrë, në asnjë rast nuk kërkoi, qoftë dhe një dollar,
ndihmë nga familja. Tre vitet e High School-it për të ishin përkushtim. I vuri
vetes detyrë të mësonte përditë. Asnjë mësim nuk duhej nënvleftësuar.
Ai kishte disavantazhin se kishte një vit në shkollën greke dhe ky vit i parë
nuk kishte kurrfare pikë që mund të mblidhej në rezultatin përfundimtar të
katër vjetëve. Pra ai duhej që këtë disavantazh ta mbulonte nëpërmjet marrjes
së vlerësimeve maksimale. Në vitin e dytë ishte një nxënës normal, por në të
tretin nis
përparimi dhe përsëritja e sukseseve të Athinës. Merr diploma vlerësimi për
thuaj të gjitha lëndët. I japin dhe dy medalje, një prej të cilave ka në reliev
fytyrën e Franklinit. Madje e caktojnë, ashtu si dikur në Shqipëri dhe në
Athinë, që të përkujdesej për nxënësit më të dobët nëpërmjet marrjes në
patronazh. Kështu Donaldi mori dy nxënës, të cilëve u spjegonte mësimet si të
ishte mësuesi i tyre. Në shkollë ai fitoi respektin e të gjithë mësuesëve dhe
të nxënësve. Dhe ishte e natyrshme se ai të dilte nxënësi më i mirë i shkollës
së tij dhe ndër nxënësit më të mirë të shkollave të Bostonit.
Fotografia e Donaldit u botua në faqen e gazetës "Boston Globe" në
vitin 1998 bashkë me nxënësit më të mirë të qytetit, si krenaria e qytetit për
atë vit mësimor. Bashkia e Bostonit çdo vit organizon ndarjen e trofeve
mësimore në Citi Hall. Në këtë ceremoni Donaldi e mori kupën vlerësuese nga
dora e Kryetarit të Bashkisë së Bostonit Tomas Menini, moment që u fiksua në
fotografi nga i ati. Por trofeja më e madhe për Donaldin do të ishte fitimi i
katër viteve studime falas në Boston
University. E kjo është
një gjë e madhe për një familje emigrantësh shqiptarë, që kishin jo më shumë se
tre vjet në Amerikë.
Karakteristikë e Donaldit gjithnjë ka qenë të qenit modest. Nuk e vlerëson veten
të jashzakonshëm, përkundrazi nga më të zakonshmit madje suksesin e konsideron
vetëm vullnet, sakrificë e përkushtim. Pa këto cilësi nuk mund të arrihet
kurrgjë. Njeriu i ditur, specialisti, shkencëtari nuk kanë lindur e nuk
krijohen me një ditë. Janë shumë ditë e netë, muaj e vite të mbledhura së
bashku, si copëzat e një mozaiku, që e bëjnë njeriun personalitet në fushën e
tij.
Thjeshtësia është premisa që të shtyn të gërmosh në fushat e dijeve, në kërkim
për të mësuar gjëra që ende e pafundësisisht nuk i di njeriu me natyrë
studioze. Njeriu kurrë nuk është i ditur sepse të fshehtat e shkencës janë të
pafundme.
 |
Kolec Traboini, Prof. Kajmak Gazidede, Dr.Ilir Tolaj e Donald Traboini
para Kishes se F. Nolit Boston 1998
|
Si i zuri studenti dy miq nga Kosova
Në vitin 1998 babai i Donaldit që kishte lidhjet e veta me
veprimtarë nga Kosova, merr në shtëpinë e tij delegacionin kosovar që vinte në
Kongresin 8-të Botëror të Infektologëve, që zhvillohej në Boston. Ata thjesht ishin interesuar për një
hotel, por babai i Donaldit kurrsesi nuk kishte pranuar një zgjidhje të tillë.
Për delegacionin e Kosovës do të ishte rezidencë shtëpia e tij, paçka se me
qera dhe e vogël, por gjithësesi ishte shtëpi shqiptare. Për Donaldin dhe
Denisën njohja me dy intelektualët shqiptarë të Kosovës ishte një rast i
veçantë dhe pse jo i lumtur.
Kishin dëgjuar për Kosovën, madje kish
edhe njerëz në shtypin shqiptar, që teorizonin për ndryshimet kolosale në mes
të shqiptarëve të Shqipërisë e atyre të Kosovës. Donaldi konstatoi nga njohja
me Profesor Kajmak Gazidedën dhe doktor Ilir Tolaj, se jo vetëm që nuk kishte
kurrfarë dallimi, por përkundrazi një afri të jashzakonshme si të ishin të një
familje.
Duke e pyetur babain e Donaldit, shkrimtarin Kolec Traboini se si i erdhi rasti
për të bërë strehë shtëpinë e tij për delegacionin e mjekëve nga Kosova, kur në
Boston kishte shqiptaro-amerikanë në gjendje shumë më të mirë ekonomike se një
emigrant 3 vjeçar në Amerikë, ai thotë se e-maili që i kishte dërguar Selim
Qazim Tolaj nga Sllovenia, ishte si një dhuratë prej zotit. Kjo edhe për faktin
se Koleci e ka patur babain e vet mësues të gjuhës shqipe në Prizren në vitin
1911.
 |
Denisa Traboini, duke dhene nje interviste per stacionin televiziv te Bostonit,
per ngjarjet ne Kosove e ne perkrahje te nderhyrjes Amerikane dhe NATO-s.
Boston prill 1999. | | |
I ishte përgjigjur menjëherë Selimit se i priste mjekët nga Kosova në shtëpinë
e tij. Edhe pse ishte ngushtë, të ishin të sigurtë se do ta ndjenin veten në Boston si në Prishtinë. E
kështu ndodhi. Madje kur erdhën në atë apartament të vogël (tani familja
Traboini ka shtëpinë e vet tre katëshe të marrë me kredi), Profesor Kajmaku dhe
Doktor Iliri ishin gjendur vërtetë në një mjedis të ngrohtë dhe në ballë të
shtëpisë kishin parë fotografinë me ngjyra të Adem Jasharit, që kishte veç një
muaj që ishte vetmohuar në emër të lirisë së Kosovës. I ndjeri Profesor Kajmaku
është ndalur para fotografisë, e ka soditur gjatë dhe pastaj, si kishte thënë
se e shihte për herë të parë atë foto, kishte shtuar fjalët: "po e ndjej
veten si në Kosovë".
Për shtatë ditë që qëndruan në Boston
në shtëpinë e tij, Donaldi i shoqëroi me makinë për të parë qytetin, i çoi në
Kishën e Shën Gjergjit të Fan Nolit, në takimin me At Arthur Liolinin dhe zuri
me të dy intelektualët kosovarë një miqësi të paharruar. Motra e Donaldit,
Denisa do t'i shoqëronte të dy intelektualët e Kosovës tek patrioti Athony
Athanas, që do t'u shtronte një drekë me respekt të jashtëzakonshëm për
shqiptarët e Kosovës. Babai i Donaldit u bëri fotografi të shumta madje edhe
një film rreth 20 minuta pa harruar të shtypte një buletin të posaçëm për këtë
delegacion, duke e shpërndarë në tri kishat shqiptare në South Boston.
Koleci nuk mund të mbajë brenda vetes një ngjarje të dhimbëshme që ndodhi ato
ditë: Në Kishën e Shën Trinisë, Kolec Traboinit i ishte afruar
shqiptaro-amerikani Xhon Josef, me origjinë nga Korça e i kishte thënë se donte
t'i takonte kosovarët dhe do t'u jepte si dhuratë 200 dollarë. E kështu u la që
do të bashkoheshin ndonjë ditë për të pirë bashkë një kafe ku do t'ua bënte
edhe dhuratën.
Po kjo kafe nuk u pi kurrë. Dy ditë pasi që
mjekët nga Kosova kishin ardhur në Boston,
i miri Xhon Jozef kishte ndërruar jetë, çfarë krijoj pikëllim për tërë
komunitetin shqiptar të Bostonit.
Një lajm të tillë të hidhur do të merrej vite më pas edhe për Profesorin Kajmak
Gazideda që ndërroi jetë në Prishtinë, e që familjes Traboini në Boston u solli dhembje e
pikëllim. Pak muaj më parë nga Konektikati, në familjen Traboini telefonoi e
shoqja Flora dhe vajzat Albana e Dardana. Ishin biseda ngushëlluese për
dhembjen që ende qëndron në zemrat e familjarëve, të afërmeve e miqëve për
profesorin e paharruar.
Në atë kohë të tensionuar për çështjen e Kosovës, Donaldi duke
parë propogandën antishqiptare që bëhej në Internet me shpifje historike,
shkruan një shkrim të gjatë në anglisht mbi prejardhjen ilire dhe autoktoninë e
shqiptarëve në Ballkan, shkrim që u shpërnda nëpër të gjitha faqet e internetit.
 |
| Donald Traboini student në Boston University |
Studenti i shkëlqyer në Boston University
Katër vite në Universitetin e Bostonit, në fakultetin e
inxhinjerisë elektronike, padyshim që ishin vite me lodhje e përkushtim.
Volumi i jashtëzakonshëm i lëndëve kërkonte studim të përhershëm. Humbja e një
ore mësimi t'i sjell pasojat e moskuptimeve varg, prandaj Donaldi u përqëndrua
akoma më shumë në mënyrën e tij të veçantë të mësimit, sistematikisht pa
nënvleftësuar edhe mësimin më të thjeshtë. Sepse nuk ka mësim të thjeshtë e të
vështirë. Ka moskuptim nga shkëputja e vemendjes e krijimi i boshëllëqeve që të
çorientojnë. Por kjo nuk do të thotë që të humbësh tërë kohën pas librave se
edhe jeta duhet jetuar. Kanë edhe studentët botën e tyre. Diku një
mbrëmje-parti me Lida e Valdi Margaritin, Ledina Lopcin, Elton Kurunin, Andi
Dhimitrin që ka mbaruar Konservatorin Berkli për muzikë e plot të tjerë. Një
turne në Kanada, apo një javë pushimi në Florida
- edhe këto janë pjesë e jetës së tyre rinore.
Në një dasëm shqiptarësh në Roslindale, rajon i Bostonit, ku Donaldi ishte
ftuar familiarisht, disa të njohur që ishin në një tavolinë afër, merreshin me
djalin e vet 10 vjeçar dhe në një rast e pyesin, siç pyesin gjithë prindërit,
se çfarë do të bëhesh kur të rritesh. Fëmija hodhi sytë përqark dhe si e ndaloi
vështrimin tek Donaldi tha me një zë të prerë: "Si ky!".
Aty në tavolinë qeshën me përzemërsi duke thënë" U bëfsh!". Donaldi
kish nisur të kuptonte se përparimi e sukseset e tij nuk ishin në anonimitet.
Në komunitetin shqiptar, në rajonion e Roslindales por edhe në përgjithësi në Boston kishte tashmë
jehonë përparimi i tij, dhe e shihnin këtë përparim si një shembull për fëmijët
e tyre.
Gjatë viteve të studimit, Donald Traboini kishte formuar një rreth shumë të
mirë shokësh me të cilët formuan shoqatën e studentëve shqiptarë, ku merrnin
pjesë aktive studentët Eriola Kruja, Kreshnik Bejko, Artin Spahiu, Adnan Derti,
Suela Lika që tani është përkthyese me ushtrinë amerikane në Kosovë e të tjerë.
Në kuadrin e njohjes të studentëve me arritje në fusha të ndryshme të shkencave
shoqërore historike, Universiteti i Bostonit kishte një fond që mbulonte
shpenzimet për seminare, apo sesione shkencore. Për veprimtarinë e vitit 1999,
Donaldi propozon që të ftohej në Universitet shkrimtari arvanitas Aristidh
Kola, për t'u mbajtur studentëve shqiptare në ketë universitet disa biseda mbi
rrënjët pellazgjike e ilire të shqiptarëve në Ballkan.
Shkrimtari Aristidh Kola e kishte pranuar ofertën për një udhëtim në SHBA në
kohën kur universiteti ta shihte të mundëshme. Mirëpo askush nuk e di çfarë
realisht ndodh pas kuintave. Lobi grek që ka ndikimn e vet në këtë universitet,
mesa duket e nuhati këtë perpjekje te studenteve shqiptare dhe kështu nga zyrat
e universitetit u tha se për atë vit do të bëhej vetëm një aktivitet, pra ftesa
për arvanitasin e madh do të shtyhej për një kohë tjetër. Donaldin kjo e
dëshpëroi, por dëshpërimin më të madh e pësoi kur mori lajmin e hidhur se
Aristidh Kola vdiq në rrethana misterioze në vjeshtë të vitit 2000. Për këtë
vdekje babai i Donaldit shkroi një shkrim shumë tronditës "Vrasja e dytë e
Aristidh Koles" që u botua në gazetën "Dielli" dhe
"IIlyria".
 |
Ing. Donald Traboini kur mori
gradën shkencore Master of Science | |
|
Inxhinjeri i ri i "Raytheon" -
kompanisë elektronike ndër më të mëdhatë në botë
Duke ruajtur vazhdimësinë, me studime sistematike, Donald Traboini merr
dipllomën universitare duke u cilësuar si një nga studentët më rezultativë e me
të ardhme, çfarë ishte një premisë e mirë rekomanduese për sistemimin në ndonjë
kompani elektronike.
Megjithatë duhet thënë se koha në të cilën Donaldi e mbaroi universitetin, nuk
ishte më e përshtatshmja. Ngjarjet e 11 shtatorit 2001 do të sillnin një
gjendje kolapsipër shumë kompani duke përfshirë ato elektronike. Herë pas here
njoftoheshin mbyllje apo kufizim të veprimtarisë së tyre, çfarë për Donaldin
ishte sfidë shumë më e madhe se sa tërë vitet e studimeve. E megjithatë pas
disa aplikimeve në institucione e ndërmarrje të ndryshme, kompania
"Raytheon" e thërret dhe pasi e teston, duke parë edhe rezultatet e
studimeve vendos ta marrë në punë.
Kështu Donaldi filloi punën si inxhinjer elektronik në moshën 22 vjeçare.
Kompania bëri edhe disa shkurtime në efektivin e saj, por megjithatë duke parë
perspektivën e tij, Donaldin e mbajti. Madje e futi në një kurs special që ai e
përfundoi me sukses. Donaldi ka sadifaksionin të jetë shqiptari i dytë i
punësuar në këtë kompani të vjetër. Deri tani vonë aty ka punuar një inxhinier
shqiptaro-amerikan, që konsiderohej veterani i "Raytheonit", një nga
kompanitë elektronikë të sofistikuara ndër më të mëdhatë në Amerikë dhe në
botë, e me degë të shtrira në Europë e gjetkë.
 |
Kongresmeni James P.McGovern me një grup ingjinjerash
të kompanisë Raytheon në mes tyre Donald Traboini |
|
|
Fusha e prodhimit të "Raytheonit" është e gjërë dhe e pafund, e mbase
nuk është vendi këtu të flasim për këtë temë, për të mos hyrë në sekretet e
teknologjisë së sofistikuar.
Një herë në këtë kompani kishte ardhë një ekip shqiptar i Ministrisë së
Mbrojtjes. Donaldi që e mori vesh këtë njoftim, (ishte mesa duket ndonjë
tentativë për kontratë biznesi), shpresoi pra që marrëvëshja të arrihej, çfarë
do t'i krijonte mundësi që bashkë me ekipet e "Raytheonit" të shkonte
dhe ai në Shqipëri për zbatimin e kontratave. Ishte një rast i mirë që ai të
shkonte në Atdhe si specialist. E kishte dëshirë këtë kontribut. E gjithashtu
do të kishte rastin të kthehej sërisht në ato rrugë, në ato sheshe e në atë
shtëpi të fëmijërisë së tij, që nuk e ka parë që nga viti 1993. Mirëpo kjo nuk
ndodhi dhe gjasat janë që kontrata u firmos me ndonjë kompani tjetër rivale
andej nga Detroiti a Michigani.
Donaldi, që këto ditë ka shkuar në Florida, ku do të punojë disa muaj në
filialin e atjeshëm, shprehet se ai gjithesesi shpreson se zyrtarët shqiptarë
do të bëjnë në të ardhmen ndonjë kontratë me kompaninë me emër në botë
"Raytheon", e kontributi i tij për Shqipërinë nuk do të mungojë.
Ndërsa motra e tij Denisa, që ka mbaruar studimet e Clark
University në Worcester, (ku jep
kontribut me schoolar-shipe për shqiptarët shqiptaro-amerikani i mirënjohur
Peter Cole, me të cilin Denisa ka një fotografi të botuar në gazetën Illyria), ishte në Shqipëri verën e vitit të kaluar dhe
qëndroi një javë në Shkodër e Tiranë. Shëtiti nëpër të gjitha vendet e
fëmijërisë. Dhe këtë e bëjnë motër e vëlla vit pas viti.
Madje ngasja e çoi Denisen edhe në Greqi të shihte njerëzit dhe shtëpizën e vjetër
prej qerpiçi të ëndrrave të dikurshme si fëmijë emigrantësh. Shkoi tek Platia e
Kesarianise, u takua me pronaren e restorantit, ku prindët e saj punonin e
rropateshin dymbëdhjetë orë në ditë e çuditërisht pronarja Zoi e njohu edhe pse
kishin kaluar aq vite nga koha kur i zbonte nga lokali, e si pasojë me vëllain
Donaldin i ngrysnin netët plot drithërime në vetmi.
Denisa kishte nevojë t'i kthehej atyre kujtimeve për të ndjerë vërtetë
mrekullinë e atij vendi që quhet Amerikë dhe që e transformoi jetën e saj. Pas
mbarimit të Universitetit ka punuar ne në një zyrë avokature e me pas ne
universitetin Boston College.
Të rinjtë shqiptarë në botë gjithmonë janë shfaqur me virtutin e guximit,
prandaj dhe shkëlqejnë si në universitetet e Amerikës, Europës e kudo në botë.
Shqipëria kurrë nuk duhet të harrojë se nëpër botë ka një potencial të
jashtëzakonshëm intelektual. Ka këta bijë emigrantësh që shkëlqejnë...
Dashtë Zoti, që si baticat që i risjellin ujrat brigjeve, t'i kthehet prapë
Atdheut ky brez rinor me dije të pafundme e energji të pashtershme.
.jpg){kind=link}