🟣 Dallandyshe pa qiell- nga Kolec Traboini

DALLANDYSHE PA QIELL 

Drita Çomo (1958-1981)

Tani që tirania është shuar, tani që ka feksur liria, si Doruntina e legjendës të na vinte poetja në botën e të gjallëve, qoftë dhe për pak ditë, pak orë, ti ngrohej e ti shkrihej prej trupit akulli siberian me të cilin e varrosi koha e çmëndur, ku fatalisht kishte lindur...

Shkrua nga KOLEC TRABOINI

 

Ishte engjëllore si një fëmijë i posalindur. I vetmi faj i saj ishte se erdhi në këtë botë në një kohë pa kohë. Erdhi atëherë kur nuk duhej të vinte. Fati që e përsjell njerëzimin sipas tekave të tij e kishte sjellë të lindëte në një familje ku babai e nëna, të dy, ishin në udhëheqje të një sistemi absurd, sistem për të cilin kishin punuar e luftuar, sistem që si një makinë shtypëse e deklaruar, ishte një mekanizëm aq i verbër sa nga dëshira e çfrenuar për të masakruar nuk pyeste më madje as për krijuesit e vet. Ishte një makinë dhune e gjaku, pre e te cilës do të binin edhe udhëheqësja e lartë Liri Belishova me të shoqin Maqo Çomo. Por, do të binte rëndë edhe mbi fëmijën e tyre të pafajshëm me emrin Dritë. Kjo Dritë e lindur në errësirën e një kohe të marrë, duhej t’i paguante një haraç të rëndë atij sistemi. Duhej ti paguante me vuajtje e mundime shpirtërore vetëm pse zoti e kishte falur tek dy prindër të gremisur në honet e diktaturës. Babai, ish ministër, burgjeve, nëna, ish zevëndësja në parti e Diktatorit, e internuar dhe e mbikqyrur natë e ditë, e përgojuar dhe mallkuar nga diktatura në tërë literaturën ideologjike dhe forumet e partisë shtet . E ajo Drita, ferishte, shkonte pas nënës pa e ditur se pse të tëra fatkeqësitë e botës kishin rënë mbi prindërit e saj dhe mbi të. Ajo rritej përditë, derisa nisi të kuptonte se jeta e saj ishte e humbur, ajo rritej si një lule në greminë, ku kishte fare pak diell. E megjithatë ishte e bukur. Një bukuri e destinuar për shkatrrim. Por nuk ishte vetëm absurdi i sistemit që ja ngrinte buzëqeshjen vajzës së re Drita Çomo. Erdhi një çast kur nisi të ndjente se në trupin e saj kish nisur të shfaqej një tjetër fatalitet vrasës, kanceri. I duhet të përballonte të dyja, tmerrin e jetës nën diktaturë dhe luftën për t’i shpëtuar vdekjes fizike. E në ecjaket e saj nga Cërriku në spitalet e Elbasanit e të Tiranës ajo meditonte në botën e saj, në vetmi. E çfarë tjetër mund të bënte. E kush mund ti afrohej asaj nëse do ta merrte vesh se e bija e kujt ishte. Edhe pse në mes njerëzve në ato udhëtime cfilitëse për t'u mjekuar, i dukej se në mes saj dhe udhëtarëve të përhumbur në hallet e veta, kish një mur të trashë xhami. Edhe zërat i vinin të largët si nga ndonjë botë tjetër. E aty në vetmi, nxirrte lapsin e letrën e shkruante vargje, me të cilat sikur donte të mëlconte plagët e thella "Për durimin e dhimbshëm pa fund".

Hidhte sytë pertej dritarës së vagonit ku rrëshqisnin peisazhe kalimtare, fusha të zymta, diku tej kuaj të lagur në shi."Shiu përplasi mbi xhama trishtimin/Shiu përplasi në xhama mërzinë/Shiu i lagu të gjitha mendimet/Për ditët që ikën dhe ato që do vijnë..."

Nuk ishte e mundur të kishte pak gëzim në jetë. Dhe ishte fare e re. Në të njëzetat. Ishte në pranverën e jetës.Ishte si një dallëndyshe me dëshira ngashërryese fluturimi. Po në cilin qiell. Ajo nuk kishte qiell. Qiellin dhe diellin ja kishin ndaluar. Me sy të pikëlluar prej ndalimeve shkruante "Vetmia është të duash shumë/ Dhe të mos kesh çfarë të duash/ Të mos kesh kujt t'i falësh dy lule/ Dy fjalë të mira të mos kesh kujt tia thuash...", "Vetmia" mars 1979.
Dhe vinin netët herë me hënë e herë pa hënë të Cërrikut por që të gjitha kishin të përbashkëta, pagjumësinë. Vajza e re e pikëlluar shkruante: " Mbrëmë prapë nata ish e qetë/Përmbi pisha errësira ra/Nxorri kokën hëna që nga retë/Po askujt asgjë ajo s'i tha /Prapë mbrëmë vezulluan yjet/Prapë klithi qyqja me trishtim/Pëshpëritën fletët nëpër pyje/ Drurët ulën degët, psherëtinë.”..."Natë pa gjumë" 1976.
Kish nisur të gjente ngushëllim tek gjyshja që e donte aq shumë, por, o Zot, çfarë ti thoshte fatit, çfarë ti thoshte gjyshes së saj, të cilës i humbi drita e syve nga mungesa e përkujdesjes mjekësore: " Ç'zëmërim perëndish mbi supe të ra/Ç'hyjneshë ke fyer me lumturinë tënde/Që pa dritën e syve të la...".

Kur merrte frymë në krahërorin e saj sikur buisnin lulet. E ndjente ti zgjoheshin dëshira që nga ndonjëherë i përndizmin fantazinë. Ikte larg me ëndërrime sepse fizikisht nuk e linin të largohej nga vendi internimit pa leje. Por veç, për të ëndërruar nuk kishte pse të kerkonte leje. Ishte e vetmja mënyrë për tu ndjerë e plotë. Ishte e vetmja mënyrë për të tejkaluar mjergullat e zymta të mendimeve që ja ushqente një realitet absurd i përbaltur "Në këtë botë të ndyrë dhe të ashpër"... E në këto ikje ndjehej herë si pëllumb e herë si mjellmë. Por më së shumti si dallëndyshe krahëthyer.

Ishte janar, dimër i egër me ngrica, me të ftohtin deri në palcë, e megjithatë ajo ndjente gjakun ti vershonte, ndjente afsh, i ndizeshin dëshira sepse ishte në moshën e dashurisë të cilën, o Zot, përse, ja kishin ngrirë e kallkanosur brenda tonelatave akulli tiranik , "Dashuria është ajo pisha e gjelbër/që lëkundet nën qiellin me hënë/Që ngrin në të ftohtin e janarit/ Si një dëshirë e pathënë.."

Ajo kishte plot dëshira të pathëna, madje të pathënat e saj qenë me mijra sepse përditë e më shumë filli i jetës po i këputej. Diçka e përvëlonte brënda trupit. Ajo përditë po tretej. Por dëshira për jetë kurrë nuk i humbi edhe pse e ndjente se " Ngrica i rrëzon(te) lulet përtokë".
Ajo e ndjente se çdo gjë po i shkiste, si retë që iknin në të tjera hapsira qiellore. Ajo e ndjente se kish ardhur koha ta linte këtë botë në një moshë kur as mund të mendohet vdekja. E megjithatë, e ndergjegjëshme se fati i saj qe tragjikisht i pakthyeshëm, shkroi: "Dreqi e di ç'do të bëhet, po kujt t'i vësh faj."
Veshtrimi ju ngri dhe fryma e saj u përplas në qiell. Qanë ëngjëjt prej dhëmbjes. Frymën e saj e morën por trupin ja lanë në atë botë të egër e terrinë, për të cilën poetja Drita Çomo shkroi : "...mbi botë ka kaq akull /Qeli të lagështa dhe hekura.../ Kur varrosën për jetë të gjallët/ Si nuk ngrihen të bredhin të vdekurit...

Ajo e ndjente se po e varrosnin së gjalli, se gjithësesi nuk kishte vdekur. Se si mund të vdesë një vajzë, një lule e bukur në moshen 23 vjeç?! Si mund të mbulohej në dheun e zi klithma protestës për tragjizmin e fatit të një poetje, e pertej saj të mbarë një populli
"Në sa gradë nën zero paske lindur /Dashuria ime siberiane.".
Tani që tirania është shuar, tani që ka feksur liria, si Doruntina e legjendës të na e vinte poetja në botën e të gjallëve, qoftë dhe për pak ditë, pak orë,  ti ngrohej e ti shkrihej prej trupit akulli siberian me të cilin e varrosi koha e çmëndur, ku fatalisht kishte lindur...

Dallandyshe pa qiell

Drita Çomos

dyfish tragjike, vajzë-dallandyshe
me dy krahë thyer, në lëndine zalisur
me deshira ngashërryese fluturimesh të largëta
në një botë ku të kish më shumë dritë e liri

po në cilin qiell, ajo nuk kishte qiell
qiellin dhe diellin ja kishin mohuar
e pikëllimin koha ja ktheu në shi

ja kishte ndaluar përjetë fluturimin
ndaj frymën e fundit e la në lendinë
me endrra të ngrira fluturimesh në sy
dallandyshja pa qiell.

Kolec Traboini
Boston, prill 2007

DRITA ÇOMO lindi në Tiranë, më 1958. Në nëntor të vitit 1960, në moshën dy-vjeçare, internohet për shkak të dënimit politik të nënës së saj, Liri Belishovës. Babai i saj, Maqo Çomo, u dënua dhe ridënua nga regjimi komunist. Një pjesë të fëmijërisë dhe të adoleshencës Drita e kaloi e internuar në Kuç të Vlorës, më pas në Progonat të Kurveleshit. Së fundi e internojnë në Cërrik, ku edhe mbaroi shkollën e mesme, por për arsye të sëmundjes së pashërueshme si dhe të një keqdashjeje politike, u pengua në mbrojtjen e maturës. Sëmundja avancoi dhe, më 19.02.1981, në moshë fare të re, vdes në spitalin onkologjik të Tiranës. Në momentet tragjike të ditëve të fundit të jetës nuk iu lejua të kishte pranë as nënën, dhe deri në grahmat e vdekjes ajo mbeti e vetme.( sipasQSHRT).

NEXT: ---> 24 shkrime link :


"E vërteta"... e pavërtetë e prof. Emil Lafe - nga...
Zhvillimi letërsisë shqipe në Mal të Zi- nga Rrok Gjolaj
Akademia e mykur e Tiranës- nga Kolec Traboini 
Kështu vret vetëm mafia - nga Kolec Traboini
Një spot që ministrit mund ti kushtojë postin- nga..
Aristidh Kola - një libër i ri i Kolec Traboinit
Disidenti i heshtur Zef Zorba - nga Kolec Traboini...
Lazarati në tym - shteti në delir- nga Kolec Trabo.
 Zeusit i lajkatohen të gjithë- nga Traboini
 Big Show me Canabis Sativa- nga Kolec Traboini
Njerka shkon në ballo- nga Kolec Traboini
Vasil Josif Pani- ne krye të oborrit të shqiptariz...
Stina e mjekrrave të hajthshme - nga Kolec Traboin...
Edgar Allan Poe - më së fundi i kthehet vendlindje...
Kur shpresa s’është veçse një kurvë...- nga Kolec ...
Atë Martin Gjoka kompozitor e mësues i madh - nga ...
Dekorimi politik i Kol Idromenos- nga Kolec Traboi...
Dhjetë vjet thirrje për bustin e Ded Gjo Lulit- ng...
Prejardhja e Hotit dhe Flamuri i Deçiqit - nga Kol...
Requiem i Verdit në vjeshtën politike të Tiranës- ...
Epika blu e Edison Gjergos- nga Kolec Traboini
Ardhacaket e Ballkanit Sofie-Safete Juka
Boston- një shekull përballë greqizimit
KATËR INTERVISTA NGA KOLEC TRABOINI

🟪 Rrota e Kapllan Resulit - nga Kolec Traboini

RROTA E KAPLLAN RESULIT

nga  KOLEC                TRABOINI

Pas aq vitesh në mërgim, që në 90-tën e përkëtej , në shtator 2005 më së fundi u gjenda për një kohë të gjatë në Tiranën time. Kështu më pelqen ti them kryeqytetit ku kam strehëzën-shtëpi që “as nuk e shes e as nuk e fali”, paçka se edhe Shkodra e imja është. Një jetë e ndarë përgjysëm në mes të Tiranës e Shkodrës, nuk e përgjysmon dashurinë, në të kundërt e dyfishon atë.

Përmasat e kryeqytetit tonë asokohe, ende pa marrë udhët ne ikanaket, kanë qënë të tilla sa të gjithë thuajse e njihnin njëri-tjetrin.Thonë se në Nju Jork proabiliteti është që njeriun që sheh në një ditë kalimtare, do të mund ta shohësh sërisht vetëm pas 100 vjetësh, ndersa në Tiranën tonë të para 20 vjetëve mund ta shihje një njeri thuajse përditë, se aty mblidheshim, rreth e qark Pallatit të Kulturës, tek Lidhja e Shkrimtarëve, tek 15 katshi më rallë, ndersa tek "Dajti" hiç fare se ishte plot fuksa. Por edhe uleshim ndonjëherë pasditeve tek shkallët e Teatrit e Operas dhe Baletit, apo te borduret rreth monumentit të Skenderbeut, ku ndodhte që edhe të mos gjeje vend tek ajo që ne quanim me shaka "Kafe Gjirokastra", sepse kishte ’’klientele„ të madhe, nga se prej aty soditej "xhiroja" e kryeqytetasve, me së shumti vajzave, pa nxjerrë asnjë lekë nga xhepat tanë gjysëm të grisur. Eh, krenari boshe e kohës së vdekur, rob të së cilës, mesa duket, ende dhe sot kemi mbetur...

Isha ende me këto ndjesi tek qendroja para Bibliotekës Kombëtare me botuesin Petraq Risto, i cili kishte në shtypshkrojë dy librat e mi. Sapo ishim ndarë me pedagogun tonë të letersisë në universitet, poetin Fatos Arapi. Botuesi e miku im poet, pasi takoi një burrë të moshuar, por fort të mbajtur e disi shulak, me flokë të zi e disi të harlisur nga era, më thotë:

- Të njoh me shkrimtarin Kapllan Resuli!

Nuk e prisja këtë takim e këtë njohje kur e dija se Kapllan Resuli nuk para shkonte në Shqipëri, të cilën e kishte mohuar e duhej të ishtë diku në Zvicer a në Maqedoni, ndaj i shpreha kënaqësinë që u takuam e u njohëm fizikisht, për më tepër se isha lexuesi i librit të tij të kahershëm "Tradhëtia".

Sa e mori vesh emrin tim,(akademiku, se kështu nënshkruan me tituj të lartë), picërroi sytë e më tha:

- A je ti Traboini që jeton në Amerikë?

- Vetë jam, o Kapllan Resuli, po ti ku po më njeh. Po më befason.

- Unë kam shkruar për ty e të kam kritikuar rëndë.

- Po pse o Kapllan - i thashë me buzëgaz.

- Se ti ke shkruar për mua ca rrjeshta në një shkrim që ke botuar tek revista "ARS" e Irhan Jubicës këtu në Tiranë.

- Po ndonjë gjë të rëndë nuk kam thënë, thjeshtë se vepra jote "Tradhëtia" mbetet gjithnjë me vlerë, pavarësisht se autori mund të ketë luhatje për përkatësinë e vet kombëtare.

Me këtë desha t’i thosha në mënyrë të zbutur se ai kish bërë disa deklarata ku e quante vehten malazez a boshnjak a maqedonas, serb, dreqi po e di, punë e tij, por jo shqiptar e, seç kishte shprehur ca fjalë përbuzëse për shqiptarët. Fjalë që një shqiptar për kombin e vet nuk mund t’i thotë pa qënë atdhemohues.

-Mirë, mirë -vazhdoi.- Unë të kam kritikuar në librin tim me polemika që sapo kam nxjerrë nga shtypi. Quhet "Rrota e historisë".

- Nuk ka gjë - i thashë. - Pastaj shtova, - Si ta gjej atë librin me polemika ku ti më ke vënë në rrotën e historisë...

Ai më shikoi drejtë në sy. Kur e pa se isha fort i qetë e miqësor, hapi çantën kinse për të parë ç’kish brenda, ndërkohë më tha se nuk i kishte mbetur asnjë kopje, e duke më treguar librarinë pranë Bibliotekës Kombëtare, shtoi: Atje i gjen. Pastaj na dha dorën se, siç tha, nxitonte. Kish ardhur nga Maqedonia për në Tiranë veç për atë ditë e duhej të mbaronte ca punë (mesa duket të shpërndante broshura nëpër librari) dhe të ikte pas dite. Gjithashtu nuk donte ta merrnin vesh se kishte ardhur. Thua se e ndjente vehten ilegal në Shqipëri?!

Kapllan Resuli, me çantën e rëndë të profesorit në dorë mori rrugën për nga qëndra e Tiranës, ndërsa unë me botuesin tim në të kundërt, drejt e tek libraria që na tregoi akademiku. Hyra në librari dhe e pyeta shitësen se, a e kishte librin "Rrota".

Enkas nuk i thashë titullin e plotë.

Ajo më tha se nuk kishte libër me titull të tillë...veç....dhe hodhi vështrimin me dyshim nga raftet... - "Rrota" e Kapllan Resulit, - saktësova për ta ndihmuar.

- Oh, po ashtu më thuaj!- tha shitsja.- Kapllan Resuli sapo më solli disa libra të vegjël dhe unë i kam vënë këtu poshtë, se janë më shumë si broshura e vështirë të shiten. Ndoshta vjen e i merr prap i zoti. 

- S'ka gjë, mi jep ti shoh- i thashë kurioz.

I mora ato libra në dorë.Vertetë ishin si broshura, jo vetëm të vegjël por edhe me kopertinë të hollë dhe krejt të bardhë si të ishin faqe e brendëshme e jo mbështjellje libri. Më kujtohet, si pasionant librash që gjithmonë kam qënë, se libra të kësaj natyre në Shqipëri mbanin vitin e botimit 1950, madje kisha ruajtur deri vonë një libër me format të tillë që më kish rënë në dorë në vite të mëvonëshme. Ishte një vëllim me tregime të shkurtëra të “Ditë të mvrejtura“ i shkrimtarit të njohur grek Minelaos Ludemis.

Në kapakun e libërthit që kisha në dorë shënohej titulli "Rrota e historisë" dhe emri i autorit Kapllan Resul Buroviç. Profesor, akademik e të tjera siprore si këto në formë tirande shënoheshin në hyrjen spjeguese. I ktheva librares librat e tjerë dhe mbajta vetëm librërthin "Rrota e historisë", ku një prej polemikave më drejtohej e gjitha mua madje duke më cituar si "nacionalist ekstremist".

E lexova në këmbë aty në trotuar, ndërkohë që botuesi e poeti Petraq Risto qeshte dhe me humor më tha: - Ta ka ngopur keq, ë... me siguri do ti përgjigjesh.

- Jo! - ja ktheva mikut tim.- Nuk kam për t’iu përgjigjur në kësisoj polemikash se, nuk ia vlen të vërtitesh në një vorbull fjalësh pakuptim. Por gjithësesi le t’ja lëmë kohës, mbase ajo do ti japë Kapllan Kallush Resul Buroviçit të drejtë.

Si e nxorra kuriozitetin me broshurën “Rrota e historisë”, ia kalova Petraqit, i cili ma ktheu prap pa e shfletuar:

- E kam lexuar tek revista "ARS". E ka botuar më parë atje, por nuk të thashë duke menduar se do të mërziteshe.

Desha ti thosha se jo merzi që nuk kisha por, më vinte për të qeshur se çfarë nacionalisti ekstremist qënkësha unë, kur,... çfarë të shoh, që nga sheshi në drejtimin tonë vura re të vinte si i hallakatur duke lëvizur duart në ajr, Akademik- Profesori polemist që pak çaste më parë ishte ndarë nga ne.

-Mor, - i thashë Petraqit - ky që na bën me dorë nga larg a është Kapllan Resuli apo më bëjnë sytë?

- Ai është, - ma ktheu Petraqi e shtoi- Shiko, mesa duket ka vënë re librin e tij në dorën tënde dhe të jep të kuptosh se, mirë e paske gjetur po a e lexove.

Vertetë ashtu ishte. Kapllani kur u afrua, me një frymë më pyeti:

- E bleve, e. Po, a e lexove.

- E lexova -ia ktheva pa e bërë vehten.

- Si t’u duk- më tha me një vështrim të vëngërruar…

- Polemika kundër meje?

- Po, për atë të pyes.

- Shumë e mirë - i thashë.

- Ashtu?

E pashë që priste që të më vinte keq, apo të hidhërohesha, mirëpo unë që isha në atdhe pas kaq vitesh e kisha mallë edhe për ajrin, rrugët, pemët, lumin e Lanës e lumin e njerëzve të Tiranës, përpara asaj që ndjeja, nuk më hynte në sy jo vetëm polemika vetanake e Kapllan Resulit, por as pesëmbëdhjet a më shumë artikujt denigrues që kishte shkruar në prill vitit 2000 Abdi Baleta tek gazeta Mazrrekut "Bota sot" në Zvicër e që m'i kishte dërguar nga Parisi në Boston bashkatdhetari emigrant, njeriu i mirë Nikoll Daka . Madje, as ato që Baleta kishte shkruar pafund tek "Rimbëkëmbja" në aleancë me atë që sot e konsideron si kundërshtarin më të egër, Kastriot (Kaç) Myftarin.

U ndamë për të dytën herë pa arritur të pimë bashkë më të as dhe një kafe a llallë të freskët Tirane, megjithëse e ftova, sepse polemisti, siç kishte ardhur vertik nga Maqedonia, shkonte prap vertik në Maqedoni përmes Qafës së Thanës sepse atje përtej kishte edhe hajen edhe pijen. Mbase edhe nga frika se mos i punonin ndonjë rreng shqiptarët, të cilët e konsideronin si Hamza Kastrioti, kish qendruar ne Tiranë sa për të shpërndarë nëpër pika shitje libërthat e vet, ndër të cilët edhe atë ku gjëndem edhe unë në tehun e kritikës resuljane, atë libër që unë tashmë e kujtoj si "Rrota e Kapllan Resulit”.

Jam i bindur se nëse Kapllan Kallush Resul Buroviçi e lexon këtë fejton mbi takimin tonë në Tiranë vjeshtën që shkoi, me siguri do t’i vërë libërthit të vet të polemikavë edhe një rrotë të re... mullirit kallushian. E gjasat për këtë janë sepse mokrra e shkrimtarit kërkon të bluajë. Nuk flë mokrra por mokrarët, thotë një fjalë me hoka.

Tek e mbramja, këto shënime për shkrimtarin polemist që vërtitet hapsirave ballkanike pa nda, do ta mbyll me një shprehje alegorike e gazmore që ja atribuojnë më së shumti oratorisë së profesorëve dhe akademikëve të hallakatun e flokëshpupurishun, të cilëve s’u merret vesh se çfarë thonë e çfarë bëjnë: “Që është mulli me erë e shoh, po uji nga i vjen?!".

­- Eh, - thashë me vehte,- Kapllan Resuli bëri ç’bëri dhe e shiti një libër, e nxorri bilieten e kthimit për Tetovë, po ti a derëzi e punëzi, pse je kështu kurioz si një harabel vjeshte, që bie në grackën më të parë të Kapllan maçokëve panballkanike.

Nga libri "Bukuri Shkodrane"-esè 2007.

🟢 "E vërteta"... e pavërtetë e prof. Emil Lafe - nga Kolec Traboini

“E VËRTETA”... E PAVËRTETË E PROF. EMIL LAFE

Gjuha Shqipe si tipar themelor i kombit kërkon 

bashkim e jo ndarje.

Nga KOLEC TRABOINI

Shkaku për të cilin ka pasur nderin të dalë në opinionin publik prof. Emil Lafe në “Gazetën Shqiptare” më 20 korrik 2014, është se kërkon të shumëzojë me zero një shkrim mjaft serioz e konstruktiv të botuar në gazetën “Tirana Observer” të datës 7 qershor 2014 “Shqetësuese janë rrënjët e gjuhës shqipe” shkruar nga prof. dr. Luftulla Peza, kryetar i Shoqatës “Qendra e Studimeve Pellazgjike” Tiranë – Prishtinë.

Që në krye prof. Emil Lafe shpalos platformën e vet kundërshtuese duke përmbledhur së pari në 9 pika problematikat që shtron prof. Peza, për të pasur kësisoj më të lehtë në kundërshtimin dhe minimizimin e vlerave të shkrimit në fjalë. Po cilat janë pikat e dobëta të artikullit të prof. dr. Luftulla Pezës që sipas prof. Emil Lafe, u dashkan të konsiderohen si probleme të paqena. Ja dhe esenca e shkrimit të prof. dr. Luftulla Peza që u bë shkak i kësaj polemike në mes dy profesorësh të nderuar:

“1) standardi i sotëm i shqipes i vendosur në kohën e regjimit totalitar është i vjetruar, i plakur dhe duhet të ecë përpara me shoqërinë; 2) ruajtja e këtij standardi mbyll shtigjet e hulumtimit drejt lashtësisë pellazge; 3) kur u vendos standardi u shkelën mjaft rregulla të gjuhës shqipe, sepse vendosi politika; 4) gjuhëtarët dhe historianët shqiptarë, duke shkelur të gjitha rregullat shkencore, i kanë prerë rrugën gjuhës shqipe drejt gjuhës pellazge dhe ilire me të cilat ajo lidhet dhe ka vazhdimësi të plotë; veprat që e lidhin gjuhën e lashtë pellazge me gjuhën shqipe as analizohen, as kundërshtohen dhe as pranohen; 5) Homeri dhe Hesiodi, që kanë jetuar para shek. VIII para erës së re, i përkasin racës pellazge, që e përshkruajnë me dashuri dhe madhështi (d.m.th. nuk janë grekë); 6) gjuhëtarët shqiptarë njohin vetëm standardin të bazuar në toskërishten dhe e kanë shpërfillur gegërishten, prandaj nuk e përmendin lidhjen e fjalës së parë të “Iliadës” menin, me fjalën e gegërishtes mëni (toskërisht mëri), që ka po atë kuptim, por është jashtë standardit; 7) duke mohuar pellazgët si stërgjyshërit tanë, historianët dhe gjuhëtarët shqiptarë nuk mund të vërtetojnë autoktoninë tonë; 8) qindra mbishkrime me shkrimin ilir dhe në gjuhën ilire janë në muzetë e Durrësit dhe të Apolonisë, por padrejtësisht gjuhëtarët shqiptarë nuk i pranojnë si të gjuhës shqipe; 9) shqipja e njësuar është arritje e madhe e kulturës sonë, duhet mbështetur, por edhe do pasuruar dita-ditës. Disa nga këto nëntë pika kanë të bëjnë me gjuhën e sotme, me shqipen standarde, ndërsa të tjerat me lidhjet shqiptaro-pellazge.”

Prof. Emil Lafe pasi ka cituar objeksionet e mësipërme të prof. dr. Luftulla Pezës përpiqet lodhshëm të hedhë poshtë këto 9 pika, madje duke dashur ta bëjë këtë gjë zellshëm, në vend të përdorë argumentin gjuhësor si profesionist që është , i lëshohet trajtimin rutinë si në shkrimet e rëndomta të gazetave të përditshme. Duke harruar argumentin gjuhësor bie sa në ca kujtime të hershme fëminore aq edhe tek nostalgjitë e studimeve e hulumtimeve të kohës së komunizmit, por pa harruar t’i dalë punë edhe me varrosjen, bashkë me dialektet veriore të shqipes, edhe të problemit pellazgjik, që shqiptarët e kanë për zemër por që prof. Lafes nuk i pëlqen. “Më kujtohet – shkruan prof. Lafe,- mësuesi im i gjuhës dhe i letërsisë në gjimnazin e Durrësit (1951-52), shkrimtari Bedri Rama, që më qortonte: Mos ngatërro dialektet! – kur unë, që vija nga 7-vjeçarja e Lushnjës, përpiqesha t’i shkruaja hartimet pak “durrsakçe”, si shokët.” Duke dashur të tallet me problemin e paskajores si tipar themelor i dialektit të gegnishtes (dhe jo gegërishtes siç e përdor rëndom), prof Lafe merr ca citate të Enver Hoxhës psonisur në traktet e luftës ku qenka përdorur paskajorja jo siç duhet, ndaj, mendon e konkludon Prof. Lafe, nuk shtrohet si problem i pranueshëm paskajorja sepse krijoka ilaritet në të shkruar.

Paskajorja është punë e kryeme për gjuhëtarin e nderuar nga Lushnja që bën fole në Institutin Albanologjik në Gjuhësi dhe mbron gjithçka që është bërë në kohë të komunizmit. Ja dhe përsiatja me stilistikën e Enverit që na e sjell si argument për ilaritetin që sillka paskajorja në traktet e luftës: “Apo është fjala për të “shartuar” në standard paskajoren, siç ka bërë ndër të tjerë edhe Enver Hoxha në shkrimet e viteve të luftës, kur shkruante p.sh.: ... përpiqet me mish e me shpirt me e shpërnda frontin e gjerë të popullit tonë; ... po shkelin vatrat tona për me gjuejtë patriotët; ... ta gënjejë popullin, t’i hedhë hi syve për me muejtë më mirë me ja mbërritë qëllimeve të tija; ... u përpoqën ta mobilizojnë popullin për me e çue të vritet në Libi; Fashizmi e ruante këtë spiun të vjetër (Mustafa Merlikën) për me e qitë kur ta shihte pisk ... etj. Ky lloj shartimi, që pasqyron në gjuhën e shkrimit përzierje dialektore të rastit, nuk pati (e nuk mund të kishte) sukses dhe u la mënjanë.”

Për gjuhtarin Emil Lafe nuk ekziston asnjë shembull i mirë e i dobishëm i përdorimit të paskajores, nuk i gjen këtë as tek Pashko Vasa, Ndre Mjeda, Gjergj Fishta, Migjeni po shkon e mbështetet në frazeologjinë politike të Enver Hoxhës shkruar në kushte ilegaliteti gjatë viteve të luftës. E drejtë e tij kujt i referohet. Po ky ka harruar pa cituar edhe Mehmet Shehun se edhe ai ka mbajtur një fjalim programor mjaft te gjatë e të mërzitshëm për punët e gjuhës, apo Mehmeti nuk u marrka në konsideratë se ka qënë poliagjent dhe armik i popullit siç e cilësonte ish miku i tij për kokë diktatori Hoxha. Madje për të qënë bindës në kundërshtitë e veta profesori specialist i gjuhës, thërret në ndihmë krahas të tjerave edhe kujtimet e tij personale për dy dhëndurët e prof. Aleksandër Xhuvanit, Ramiz Alia dhe Bilbil Klosi, pa arritur të na bindë se çfarë lidhje e funksion kanë këto dy emra në një përsiatje për Gjuhën Letrare. Inkursionet e prof. Emil Lafes në shkrimin e tij mjerisht vetëm gjuhësi nuk shprehin. Është vërtetë i marramendshëm sepse kur i fut një tëharrje problematike në brigjet italiane, shkon thellë në histori për të na treguar si u bë standardi përtej Adriatikut që nisi me 3 për qind( sipas tij) e tani na lulëzoka lumturisht me 100 për qind. Ky lloj tregimi me shifra përqindjesh më kujton shkrimet e “Zërit të Popullit” për rendimentin për hektarë të produkteve bujqësore, me statistika strikte, por që një herë nga pakujdesia e tipografeve titulli na doli i shtypur jangllësh, kësisoj bathët na dolën bythë shifrore në rendimentet për hektarë. I kanë germat këto rreziqe, kur nuk i përdor si duhet të bëjnë gjëmën.

Por profesor Lafe vazhdon dhe me tutje përsiatjen e tij sikur të ishim ende në shekullin e kaluar. Madje përveç Enverit na sjell në kujtesë edhe një lugat tjetër me përmasa botërore, na kujton edhe programin e punës së vet në Kongresin e Drejtshkrimit ku, siç pohon jo pa krenari, ka pasur si busull orientuese në Gjuhësinë shqiptare mësimet e Josif Visiarionoviç Stalinit. Që të mos duket sikur po sajojmë përralla me Stalin e luftë klasash, po paraqesim retorikën e të nderuarit gjuhëtarin tonë luftëtarit të ashpër kundër gegnishtes.

Citojmë: “Më takon të jap këtu nja dy sqarime të shkurtra, edhe si dëshmitar i punëve. Pas botimit të librit të Stalinit “Marksizmi dhe çështje të gjuhësisë” gjuhëtarët nuk u rrezikuan nga ndërhyrja e politikës. Pse? Sepse Stalini sqaroi në atë libër se gjuha është një fenomen shoqëror i një tipi të veçantë, nuk është as pjesë e bazës, as pjesë e superstrukturës së shoqërisë, se gjuha nuk ka karakter klasor, nuk është ideologji, ajo u shërben njësoj si klasave shfrytëzuese, ashtu edhe klasave të shfrytëzuara. Në atë libër Stalini kërkon që çështjet e gjuhës të zgjidhen nëpërmjet diskutimesh shkencore dhe ka formuluar atë thënien e njohur: “Gjithë bota e di se asnjë shkencë nuk mund të zhvillohet dhe të vejë mbarë pa luftë mendimesh, pa liri kritike.” Ky citat, i shkruar me shkronja të mëdha dhe me emrin e Stalinit poshtë, ka qenë një lloj embleme në veprimtari të ndryshme shkencore të asaj kohe.” Të lumtë profesor Emil Lafe. Më bukur nuk ka si thuhet. Programi stalinist u jepte liri të plotë intelektualeve madje edhe liri kritike. I denjë ky konsiderim për rrugën dhe ideologjinë staliniste, krenar për lugatin tonë që rrinte në Kongresin e Drejtshkrimit si një faraon përpara të cilit drithëronte vetë vdekja. Të lumtë që na e solle në kujtesë Stalinin që ne mëkatarët e kësaj bote të shekullit XXI mjerisht e kishim harruar. I nderuar profesor Lafe vazhdo në llogoren e luftës kundër dialekteve, vazhdo ekzekutimin e gegnishtes siç Enver Hoxha pushkatonte intelektualët veriorë veç për dy shkaqe, se ishin gegë dhe katolikë.

Nuk ka nevojë të bëhet gjykimi i thellë i Kongresit të Drejtshkrimit mjafton të lexojnë broçkulla të tilla për të kuptuar në çfarë bataku kishte rënë gjuhësia shqiptare në kazanin e shtrigave të komunizmit. Dua të sjell në kujtesë të Profesor Lafes një emër shqiptari, studiuesi, shqipëruesi, profesor i gjimnazit të Shkodrës Nikollë Daka, një pinjoll nga Hoti i burrave kreshnikë, në kohën kur mblidhej Kongresi i Drejtshkrimit 1972 në Tiranë, ai pikllueshëm shkruante për tragjedinë që po ndodhte me të bukurën gegnishte dhe krijonte kësisoj në Shkodër poemën “Koineja e Gjuhës Shqipe”. Është shkruar bash atë ditë kur vendoste Kongresi, dhe stigmatizonte tërë atë teatër kukllash ku dijetarët vinin me shumë si servant se sa si shkencëtar sepse nuk kishte asnjë zë kundërshtues në atë sallë. Dhe e dini çfarë u bë me këtë të vetmin zë kundërshtues në Shqipëri pikërisht kur ndahej me sopatë gegnishtja prej trungut kombëtar, u burgos dy herë dhe tërë jetën e kalbën në burg, sa kur doli nga burgu i dytë nuk shkoi gjatë dhe vdiq. Një atdhetar i madh, përkthyesi i madh i latinishtës, siç e cilësonte vetë albanologu i paharruar Norbert Jokli, pasi kishte lexoi përkthimet e tij. Ju profesor Emil Lafe mund të vazhdoni e shkruani e botoni nëpër gazetat e Tiranës, të na flisni deri në ekstazë e stërlodhje për Enverin e Stalinin që paskan u dhënë liri të plotë për zhvillimet gjuhësore në Shqipëri, por mjerisht fjalët nuk e fshehin dot synimin tuaj për mbylljen e gjuhës shqipe dhe bjerrjen e pasurive gjuhësore dialektale, ato pasuri të paçmuara që ende falë Zotit mbahen gjallë. Ju kësisoj rrënoni tërë pasurinë e letërsisë shqipe që shpejt do të konsiderohet një minoritet. Kam pasur e ruaj mendimin që kushdo që kërkon të shkatërrojë dhe jo të pasurojë atë çfarë kemi ndërtuar në Gjuhësi, por dhe e kundërta, siç po bëni ju dhe kolegët tuaj konservatore që dërgoni dhe peticione në qeveri, që mbroni deri me histerizëm çfarë keni ndërtuar keq me shmangien mizore të gegnishtes, u them me plot gojë se i keni hipur kalit mbrapsht dhe po kalëroni të gjithë në qorrollisje.

Gjuha është një trase e madhe, gjigante, që nis prej historisë dhe vjen prej të gjitha skajeve të trojeve dhe shqiptarisë e ku mund të ecim të gjithë shqiptarët pa pasur aspak nevojë të shtyjmë, të anashkalojmë apo dhe shtypim e shkelim njëri-tjetrin, çfarë në komunizëm mjerisht është bërë. Ndaj le të guxojmë të bëjmë atë që kërkon koha dhe e drejta: Hapjen e arkapijave të gjuhës, heqjen e brakeshave të fanatizmit akademik mediokër dhe bashkimin e natyrshëm gjuhësor nëpërmjet pasurimit të saj nga çdo burim i kthjelltë dialektor (ashtu siç lumenjtë krijohen nga burimet), për më tepër ashtu siç kërkohet dhe bashkimi kombëtar, sepse me ndarje e përçarje nuk shkohet kurrkund.

TRABOINI ART STUDIO CHANNEL