Dikush po lakon se Pardesytë e Bardha 1990-1991 nuk kishin lidhje me Sigurimin e Shtetit. E të gjithë po na dalin të larë e të shplarë. Çfarë nuk bën propoganda e stilit enveristo-gebelsian. Këto Pardesytë e Bardha i di edhe macja dhe qeni se janë dhënë nga Sigurimi i Shtetit për ti dalluar mbajtësit që të mos ti qëllojnë në rast rrethanash kaosi, siç ndodhi në Shkodër prill 1992. Pardesytë e Bardha nuk shprehin se janë agjentë mbajtësit e tyre, megjithëse edhe ashtu mund të kenë qenë se kot nuk janë perzgjedhur nga Ramiz Alia që i njihte një e për një, por e sigurtë është se sipas direktivave të Partisë së Punës së Shqipërisë (sot PS) mbroheshin nga Sigurimi i Shtetit dhe kishin mision të mbanin nën fre revoltën popullore. Gjithçka "under control". Diktatorin e tmerronte fati i Nikolla Çausheskut.
Këtu kemi qenë, i dimë mirë të gjitha. Nuk të afronin në zyrat e partisë së sapoformuar PD sepse Sigurimi dhe Ramiz Alia e kishin piketuar Partinë. I kishin caktuar njerëzit. Kot lodheni të motivoheni ndryshe. Është punë e kryer. Keni ish ministrat e Saliut me dosje spiunimesh. 300 faqe spiunime kishte një ish ministër Kulture i Sali Berishës. I shkreti Bezhan (RIP) u detyrua ti jepte spiunit çertefikatën e pastërtisë me urdhër direkt të Sali Berishës, dhe fap spiuni me 300 faqe spiunime ministër. Këtë e ka pohuar vetë Bezhani.
Dua të kujtoj çastin kur u takova me Azem Hajdarin. Doja të bisedoja me Azemin për formimin e degës së PD për Kinostudion. Isha me Mark Topallajn i cili priste të takonte me Sali Berishën se ishin shokë të vjetër që i bashkonte loja e shahut në pallatin e Bashkimeve Profesionale. Këta të PD të sapo shpallur ishin në një takim me Presidentin Ramiz Alia alias diktatori komunist.Azemi erdhi vetëm. E takova më të e më lëshoi një autorizim në emër të kryesisë. Marku e pyeti "Po Saliu pse nuk erdhi me ty?" Azemi pa e shtjelluar gjatë i tha " E mbajti Ramizi për një bisedë në zyrë". Si e pse nuk e tha. Por fakt është që Diktatori që po instrumentalizonte "revolucionin demokratik" e kish mbajtur Sali Berishën në zyrë për bisedë tet-a-tete. Vetëm për vetëm. Kjo në atë kohë mund të dukej e parëndësishme, por bëhet e rëndësishme kur e vë përballë gjithë kësaj katrahurë kur në pushtet lazdronin ish komunistët, ish sigurimsat, ish spiunët. Dhe kryesorja pse kurrë në ato mijëra deklarime e fjalime lideri i opozitës së atëhershme, kryetari i përjetshëm i PD, nuk e përmendi kurrë takimin kokë në kokë me diktatorin në dhjetor 1990? Pse asnjë gazetar nuk e pyeti kurrë që në dhjetor 1990 kur ende kishte në xhep librezën e komunistit kishte pranuar një takim kokë në kokë me Diktatorin komunist Ramiz Alia?
Ndaj është krejt e natyrshme që pothuaj gjysma e Parlamentit ka qenë me ish komunistë, spiunë e agjente Sigurimi. Unë nuk u besoj kartave as të Gentjana Sulës. Dyshoj se edhe ajo është pjesë e lojës, e mbijetësës (kush pyet për ideale sot), që kur duan shefat e mëdhenj, i lëshon letrat e bardha. Dosjet janë manipuluar tashma dhe kush ka pas aces aty, i ka futur duart dhe i ka pastruar të vetat e të miqëve.
Tani të gjitha dalin me biografi akullore si duart e Vangjushit të Durrësit.
O tempera o Mores!
Ndonjë komentuesi nostalgjik për kësisoj udhëheqesi legjendarë me brekë komuniste nëpër këmbë dua ti them:
Si na dolën e i veshën të gjithë këta myteberrë të Partisë së Punës pardesytë e bardha në një ditë. Partia e Sigurimi ishin një. Nano, Saliu, Pashko, Rama, Mustafa e të tjerë ishin të piketuar në krye të Politikës që të ndodhte ajo që ndodhi. Nuk lahet as ndërgjegja e as historia me sapllake, or miq.
Dhe ato pardesyttë nuk i gjeje në dyqane me konfeksione, të pakten mua mos mi thoni këto sajime se kam bërë një film për veshjet në vitin 1990. Asnjë pardesy e tillë nuk ishte në treg. Apo nuk e paskeni dëgjuar Salën me pardesy të bardhë në qytetin "Studenti" të mbllaçitei "Rroftë shoku Ramiz Alia!", kur studentët thërrisnin "O Ramiz, o gomar, do të varim në litar".
Hajt tash, jo kali i kuq e jo kali blu....karrocier e bojaxhi ishte Ramiz Alia.
DJALI I SULLTAN ABDY HAMITIT II AMBASADOR I SHQIPËRISË NË FRANCË. Si e "modernizoi" mbreti i vetshpallur Ahmet Zogu shtetin shqiptar duke projektuar si princ kurore mbretërore i Shqipërisë djalin e Sulltanit Abdyl Hamitit të II, i mbiquajtur në shtypin europian "i përgjakuri". Ndoshta kjo e shpjegon ftohtësinë deri më armiqësi të Ataturkut me Ahmet Zogun.
Gjatë dëbimit të familjes perandorake në mars të vitit 1924, Princ Abidi fillimisht kërkoi të shkonte në Egjipt, por iu refuzua hyrja, kështu që u vendos në Bejrut të Libanit. Ai e kalonte pjesën më të madhe të kohës në Xhuni me vëllain e tij më të madh, peincin Mehmed Selim dhe verën në Aley. Pastaj shkoi në Paris, ku qëndroi me motrën e tij më të madhe, Princeshen Aishe. Këtu ai e siguronte jetesën si shitës sapuni. Më 14 janar 1925, ai i dha prokurën Sami Gunzberg, një avokati të njohur turko-hebre, duke e autorizuar atë të rimerrte nga shteti i ri turk ndërtesa, toka, miniera, koncesione të lëna nga Abdul Hamid të vendosura në territorin turk dhe gjetkë. Në Paris, ai ndoqi Fakultetin e Drejtësisë të Sorbonës dhe Fakultetin e Shkencave Politike nga ku u diplomua përkatësisht në vitin 1936 dhe 1937 dhe mori doktoraturën në drejtësi nga Sorbona. Ai gjithashtu ndoqi Ecole Nationale des Langues Orientales Vivantes, ku u diplomua në Gjuhë dhe Letërsi Perse. Në vitin 1934, i vdes bashkëshortja e tij e parë. Ajo vdiq në Nicë të Francës dhe u varros në Varrezat Myslimane Bobigny. Gruaja e tij e dytë ishte Princesha Sanije Zogu, vajza e Xhemal Pashë Zogut dhe Sadije Toptanit, dhe motra e Mbretit Zog I. Ata u fejuan më 9 janar 1936 në Tiranë dhe u martuan më 13 janar 1936. Midis viteve 1940 dhe 1948, ai jetoi për periudha të shkurtra në Tuluzë, Nicë, Madrid, Lisbonë, Kajro, Aleksandri dhe Tiranë. Perandori japonez e konsideronte atë një kandidat për fronin e Turkistanit; Zogu I i Shqipërisë gjithashtu mendoi ta bënte Princ Kurorë, pasi në atë moment nuk kishte pasardhës. Një vit pas martesës më princeshën Senije (1937), princi Abid u emërua i ngarkuar me punë i Shqipërisë në Paris. Duke u emëruar më vonë ministër fuqiplotë, e ushtroi këtë detyrë deri në prill 1939. Martesa e Senijes me Abid ftohu sërish marrëdhëniet e Zogut me Ataturkun, por ky i fundit i sëmurë, nuk reagoi si në vitin 1928 kur Zogu u vetshpall mbret dhe Ataturku e përqeshi.. Sa i perket Sanijes qe konsiderohej motra e Zogut ka yera qe thone se nuk eshte moter biologjike, por kusherire e tij e cila e rritur jetime ështe adaptuar nga babai i Zogut Xhemal Zogu. Gjithësesi Ahmet Zogu e konsideronte jo vetëm motër, por më të afërmën shpirtërisht dhe në një farë mënyre këshilltare sepse ishte një vajzë shumë e zgjuar. Ajo e këshillonte Ahmet Zogun në shumë çështje. Kur ishte ministër i Punëve të Mbrendeshme, Ahmet Zogu propozoi dhe me 30 dhjetor të vitit 1921 u themelua Kryqi i Kuq Shqiptar. Pas më shumë se një viti, me 2 gusht të vitit 1923, kjo organizatë u bë anëtare e Kryqit të Kuq Ndërkombëtar. Dhe me themelimin e Monarkisë, parlamenti caktoi si patroneshë të Kryqit të Kuq Shqiptar, princeshën Sanije. Nën kujdesin e Kryqit të Kuq u hapën shkolla, jetimore, streha varfërore, azilet e para të pleqeve, ndaheshin dhe gjellë për të varfrit në disa qendra. Këto veprimtari hynin ndër angazhimet kryesore të princeshës. Për t’u shënuar është fakti se Senija më 31 tetor 1938, përuroi godinën e re të Bankës Kombëtare të Shqipërisë. Me largimin e Zogut si mbret i Shqipërisë Princ Abidit dhe Princeshes Sanije u mungoi mbeshtetja financiare dhe ne mes të çiftit linden probleme që çuan në ndarjen e tyre në viti 1949. Sanija dhe Abidi nuk kishin fëmijë. Sanije Zogu vdiq ne Kanë të Francës në vitin 1969, ndërsa , Princ Abidi që u vendos në Bejrut, vdiq nga një atak në zemër më 8 dhjetor 1973 dhe u varros në varrezat e Sulaymaniyya Takiyya, Damask, Siri. Princi Mehmed Abid, dhëndrri i Zogut, është një prej personazheve të romanit historik të Tim Symonds "Sherlock Holmes dhe Shpata e Osmanit" 2015.
E VËRTETA MBI FLAMURIN E DEÇIQIT Nga Kolec Palok Traboini
Na ishte një herë një flamur, na ishte një herë një flamur, një mal e një majë, na ishte një herë një flamur një mal e një majë me një hero e ca luftëtarë,... por, na ishte një herë edhe një kallamar që çka ishte, e bënte - ç’nuk ishte.
Gjithkush
në këtë botë mund të lajthisë. Mund të flasë pa përgjegjësi e duke
anashkaluar apo shkelur të vërtetat. Kjo rëndom është sëmundje e kohës
ku jetojmë. Më së shumti lajthit politika, lajthisin shtetarët kur
tjetër flasin e kurrgjë në ato që premtojnë nuk bëjnë. Nëse tek
politikanët kjo edhe mund të pranohet, sepse vjen rotacioni dhe bashkë
me ikjen e tyre nga pushteti çdo gjë harrohet, në disa punë e profesione
të tjera lajthitjet kanë kosto të rëndë. Por, a është e lehtë të
kapërdihet lajthitja e historianëve, një fenomen që është vënë re që pas
vitit 1944 e në vazhdim dhe që për fat të keq vazhdon edhe pse kanë
kaluar tri dekada demokraci, anipse kohë e mjaftueshme për një reflektim
të përgjithshëm e heqje dorë nga stili i manipulimit mashtrues të
historisë. Kam shkruar dhe me pare, por e perseris sepse keta
historianët tone janë o syleshë e veshleshë ose ajo qe nuk duam ta
besojmë qëllimkëqinj,sepse kur u sjell dokumenta dhe argumenta ata bejne
sikur as shohin e as degjojne, por shpikin flamurtar dhe histori të
paqena. Nën influencen e ketyre soj historianesh u përfshi edhe vete
kryeministri Edi Rama kur në një koment shkroi se Flamurin e Deçiqit e
kanë sjellë Coli me Lolin, mërgimtarë përmetar nga Bukureshti. Ai i kish
venë emra, por unë nuk ua mbaj mend mirë dhe po i quaj kësisoj. Bëra
nje debat jo fort komod me historianin e nderuar Romeo Gurakuqi që dhe
ai është përhumbur në këtë tymnajë duke nxjerr terziun e krajl Nikolles,
mbretit të Malit te Zi, si krijuesi i Flamurit të Deçiqit, nje far
Gurakuqi, ndoshta fis i vet. Qe ky Gurakuqi i krajlit ka krijuar nje
flamur ne nuk e veme ne dyshim, por nuk ështe ai Flamuri i Deçiqit.
Sepse nëse historiani i ka ndjekur me kujdes deshmitë historike, atë
flamur të terzijeve krajlit e ka marrë në Hot patrioti Terenc Toçi, dhe
sipas po deshmive te shkruara madje nëpër libra ai e ka ka ngrit ate
flamur më 26 prill 1911 në Orosh të Mirditës ku shpalli "Qeverinë e
Kimzës" që nuk pati jetë të gjatë. Vepër që komunizmi, i cili e
pushkatoi Terenc Toçin ja mohonte si akt atdhetar duke ja lënë bëmat në
harrim. Ndërkohë që një historian nga Malësia, Lulash Palushaj, ne
nje bisedë në televizionin e shqiptareve të Detroitit, e mohon se
Flamuri i Deçiqit duke i dhënë vetes siguri se atë e ka krijuar një Gjin
a Gjeto, një zot e di. Thuaj sa te duash ti se historia nuk është
fikcion, nuk është roman dhe nuk fantazohet, por është kronike
dokumentare. Nuk duan t'ia dinë. Edhe nje shkrim qe sapo lexova
rradhiten 5-6 variante të Flamurit të Deçiqit, çfarë tregon se autorët e
shkrimeve të tilla vënë të vërtetën në dyshim dhe dyshimet si e
vërtetë. Por le tia leme vendin referencave: Në librin "Flamuri
në Deçiq" i Palok Traboinit, kryengrites i vitit 1911, sekretar i Dedë
Gjon Lulit botohet poema e tij "Lufta e Maleve" me afro 1700 vargje
shkruar në Prizren në dhjetor të vitit 1911. Poema përshkruan
kryengritjen dhe është një kronikë historike në vargje. Po paraqesim
momentin e ngritjes se flamurit në Deçiq, por për dijeni, siç thotë një
dëshmitar i ngjarjes, autori i poemës historike "Lufta e Maleve" , para
se në Deçiq flamuri është ngritur në Traboin, në zemer të Hotit, në Log
të Kishës. Po rradhisin disa fakte, dëshmi e shkrime që kemi arritur t'i qëmtojmë nëpër vite në arkivat dhe kujtesën e njerëzore.
______________________ LUFTA E MALEVE fragment
Tue krisë pushka shpat e n' shpat gjimojnë malet lak e n' lak nji djalë Hotit* vjen prej larg pa pikë frymë prej Dallmacis, Dedë Gjo Luli ku e kish nisë me pru flamurin e Shqipnis. N'log të Kishsë kur djali a kapë dy flamurë n' erë ka hapë, dy flamurë kuq e zi qindisë n' ar për bukuri. Aty at-herë Kolë Dedë Gjo Luli njenin flamur n' bli e nguli prej të gjithve me u soditë. pala-pala tuevalvitë. N' kambë u çuen në shej nderimit të tanë djelt e Traboinit; kërset pushka prej gëzimit, gjithkah hapet brohorija: “Rrnoftë flamuri e rrnoftë Shqipnija, orën çuet e ka Malsija!” Dedë Gjo Luli u çue n' kambë, tjetrin flamur ja u ka dhanë djelve t' Hotit e u ka thanë: “Çonju tash, djelt e mi, me deke sot për flamuri se i erdh dita ksaj Shqipni. Në Deçiq ja u due n' ket ditë flamurin n' majë me e ngritë. qi ta shohin krali e mbreti se bajmë luftë na veç për veti me qit n'drit Shqipnin n'ditë t'sotit. tue u djegë gjallë në flakë t' barotit.” Shpejt u lshuene djelt petrita e s' ba, drue, dhetë dekika n' kulm Deçiqit me iu njitë ku flamurin e kanë ngritë tue këndue e pushkë tue qitë prej gazmendit t' asaj ditë. Ajo ditë mos u harroftë! por gjithmonë në kangë u kndoftë. Hoti n' leth e trashigoftë, se ma i pari vend n' Shqipni nguli flamrin kuq e zi; tue derdhe gjakun për liri! n' ball t' astjerit Osmanlli.
Prizren, 1911
*
Eshtë vetë autori i poemës P. Traboini. Në poeme jane permendur të
gjithë luftetarët kryesor dhe dë@shmoret, djalin e Hotit që sjell
flamurin prej Dalmacise nuk e përmend, e natyrshme se është vetë autori.
_____________________ Kronike historike në librin e PETRAQ PEPOS “Lufta për çlirim kombëtar në vitet 1878-1912" FLAMURI
Në
fund të marsit 1912 filloi me u folë se Ded Gjo Luli kishte ndermënd të
ngrente për të dytën herë Flamurin e Shqipnisë faqe mbarë popullit dhe
kjo t’u kallxonte të gjithëve se lufta që bahej, së bashku me anët e
tjera të Shqipnisë, bahej për lirinë e Atdheut tonë. Disa prej nesh e
dijshin se tre flamuj Shqipnije kishin hi në Hot, por të paktë ishin
ata që i kishin pa. Secili veç dëshëronte me e pa të shpalosun atë
flamur me shqipe. Palok Traboini në 1911 kishte kthye prej Austrisë e
tre flamujt që kishte pru prej andej i kishte nda kështu: njënin Ded
Gjo Lulit, tjetrin Ujkës së Grudës e të tretin Prel Lucës së Trieshit. Ditën
e diel, me 6 Prill u mblodh populli i madh te Kisha e Traboinit. Kol
Ded Gjoni me urdhën t' et, Ded Gjo Lulit, e hapi flamurin kuq e zi. U ba
nji rreth i madh njerzish e Kola tha: “Shiqo popull! Nji ky asht
flamuri i Shqipnisë, i kuq me shqipe të zezë me dy krena.” Të gjithë
ndënjën pa za. Mandej u ba nji batare pushkësh e ushtuene malet
përreth. Hare ma të madhe s’ ishte pa ndonjiherë ndër hoten. At ditë
edhe Dok Ujka te Kisha e Grudës e Prel Luca në Triesh ngritën flamurin e
Shqipnisë.
PËRPJEKJA E SAMOBORRIT
Natën
e 11 korrikut 1912 rrethueme Samoborrin dhe e mormë pa lind dielli. Më
12 korrik u ramë 50 nizamëve që po ktheheshin prej Bukoviçit, ku kishin
çue ushqim. I qitme fare, gadi krejt, veç disave që ranë në dorë. Mbeten
dekun prej nesh Lek Ded Vuji dhe u varrue Zef Met Haxhia.
PËRPJEKJA E NOKONJELIT
Në
at gjak të nxehtë, mbas një çerek sahati, rrethueme Nokonjelin, nji
kodër me istikam përballë Bukoviqit. Mark Ded Gjo Staka, Palok Traboini
dhe unë ja mbrrime buzë istikamit. Nji nizam qiti mauzerren për frangi
për t’na çartë. Mark Ded Gjo Staka i ndëj gati e i kapi pushkën. Nizami
s' e lëshoi, Por Marku, burrë i lidhun i dha vedit e ra ledhi megjithë
nizam. Paloka pa lanë kohë ndermjet vrau oficerin turk. Atëherë Hoti u
turr nëpër ledh e afër 80 nizamë ranë në dorë se s’ kish kush t'i
udhëhiqte.
Kujtime të Martin Ujkës Nga libri: "Lufta për çlirim kombëtar në vitet 1878-1912", Tiranë 1962, faqe 446-44
___________________________________ “HYLLI I DRITËS” Nr. 11, 1937, f. 523 Fragment nga shkrimi i At DONAT KURTI (1903-1983) FLAMUJ KOMBËTARË NË SHKODËR
Në
verë të vitit 1911 gjëndëshin Gruda e Kastrati të mbledhun në Gradinë
tuj pritë ndonjë urdhën të ri. Në ato ditë mbrritën prej Podgorice 12
italianë vullnetarë... Kje në këtë rasë që një farë Pal Gjoni prej Grude
e vu një flamur në shtizë të gjatë e ngrehi në Suka të Grudës më gëzim
të gjithë malësorëvë, që brohoritshin pa da e qitshin pushkë. S'asht
për tu harrue se në këtë kohë shpëndajnë flamuj kombëtarë ndër malësorë
Pjetër Nushi e Kol Ivanaj e ma vonë Karl Prenushi, Zef Kurti, Luigj
Kodheli, Simon Prendi, Hiluk Koliqi e Palokë Traboini…* * shkrimi ka edhe emra te tjerë të shqiptarëve që kanë shpërnda flamur kombëtar në Shkodër.
______________________ GJUSH SHELDIA 1902-1976 "Arsimtarë të vjetër të Shkodrës dhe rrethe" fragment, Shkoder, 3 qershor 1959. PALOK TRABOINI KJE SEKRETAR I DEDË GJO LULIT
"Palokë
Traboini lindi në Traboinë (sot Jugosllavi) me 1888. Si kreu mësimet
fillore e normale, në vitin 1909 u emnue mësues në Prizrend e mandej në
Shkodër. Mësues patriot, porsa plasi kryengritja e Malsisë së Madhe
doli në mal për liri, mori pjesë aktive në luftime dhe kje sekretar i
Dedë Gjon Lulit. Për qëndrim kundërshtar i regjimit zogist kje pushue
nga puna dhe nuk i u dha asnjë e drejtë. Për të mujtë me jetue u ba bujk
në Shtoj të Ri. As okupatori nuk i dha fare të drejtë. Vdiq në varfni
të madhe në vitin 1951. Ka lanë disa vjersha patriotike të kompozueme
prej tij. "
__________________________ Prof. dr. HAMIT BORIÇI REFLEKSE NË PUBLIÇISTIKËN E PALOK TRABOINIT - fragment -
...Tipari i parë, që përshkon tejembanë çdo shkrim të këtij autori, është përmbajtja, qënësia, ideali dhe ndjenja kombëtare. Ai, duke njohur e marrë parasysh auditorin, rrethanat dhe psikologjinë sociale të kohës, shtrohet e kuvendon me lexuesit për tema e probleme që lidhen me kombëtarësinë. Këtë “bashkëbisedim” e nis me etnogjenezën, prejardhjen e shqiptarëve. Në esenë “Gjinia e kombit shqiptar”, që në krye të herës vë në dukje: “Më dëshiron mendja e më lëngon zemra me mujt sadopak me ju diftue shkurt e thjeshtë ...për gjininë ose të rrjedhunit e visit tonë”. Paloka i përmbahet tezës se Pellazgët janë popullsi e lashtë mesdhetare paragreke dhe parailire. Mbështetur në fakte dhe arsyetime historike, thjesht, shtruar dhe me një gjuhë të qartë, argumenton dinamikën e zhvillimeve të fiseve pellazge, kalimin e tyre në bashkësi të qëndrueshme, me ligje e kanune “për me pleqnue e me gjykue” e “sundue vendin e vet me urtësi e drejtësi”, duke ardhur deri në ditët tona në trevat kombëtare, këtej dhe përtej kufijve shtetërorë. Pasi përshkruan kufijt gjeografikë, vendngulime të parardhësve tanë, që ishin “nda prej nji votre e të rrjedhun nji gjaku e nji rranje”, me të njëjtat doke e zakone, dhe që, siç dëshmonte Herodoti, “flitshin nji gjuhë”, vjen në përfundimin: “Na, po. Jemi të birt e atyne Pellazgëve që sot e katërmijë vjet…”; “Na Shqiptarët pa fije vesvese jemi komb ma i vjeter se grekët e se të gjithë fiset e tjera që deri më sot njihen prej historisë në Europë”. Palok Traboini edhe në publiçistikë është prej atyre mendimtarëve që, siç thotë urtia popullore, “nuk u bije fjala në tokë”. Çdo fjalë, çdo frazë është e menduar me synime të caktuara për të krijuar një opinion të shëndoshë shoqëror për problemet që e shqetësonin kombin dhe mbarë Shqipërinë. Palok Traboini në gazetën e Shkodrës “Bashkimi” (“Koha”) u ushtrua në gazetari dhe shpejt u motivua me shkrimet e tij, si një bashkëpunëtor i vyer me emër e mëvetësi, si publiçist i temës atdhetare-kombëtare, i linjës racionale me frymëzime emocionale. Tek lexon këtë cikël shkrimesh, natyrshëm vjen arsyetimi: vallë, Palok Traboini të ketë hequr dorë nga veprimtaria publiçistike, duke u mjaftuar me këtë cikël shkrimesh apo vetëm këta artikuj janë gjetur deri më sot?! Logjika thotë se duhet të ketë vijuar, qoftë edhe si debutues, në këtë lëmë në gazetat e revistat e Shkodrës dhe më tej, pasi: së pari, Palok Traboini ka pasë dorë të lirë, prirje për publiçistikë; së dyti, në vijimësi ka bërë objekt pasqyrimi problematiken atdhetare e shoqërore.
__________________________ Prof. Dr. GAZMEND SHPUZA "Në prag të Pavarësisë". Botues Palokë Vulaj, Nju Jork 2000. SHKOLLA E PARË SHQIPE E PRIZRENIT - fragment-
Libri
me studime historike "Në prag të Pavarësisë" hapet me studimin "Shkolla
e parë shqipe e Prizrenit"....prof. dr. Shpuza argumenton se "ky proçes
i thellë i kombëtarizimit të shkollës së Prizrenit po kryhej jo
rastësisht në një kohë kur Kosova po bëhej rishtazi qëndër e ngritjes së
Lëvizjës Kombëtare Shqiptare në kërkim të autonomisë së Shqipërisë..."
(fq.9). Prizrenasit nuk ranë pre e intrigave të të huajve dhe si pasojë
shkolla shqipe e drejtuar nga një prift serb (prizrenasit më vonë
filluan ta quanin padër Magaroviç) dështoi, në rradhë të parë në saj të
rolit që luajtën atdhetarë si Mati Logoreci e Lazër Lymezi dhe me vonë
Kolë Kodheli, Kolë Rrota, Ndoc Lezhja, Palokë Traboini, Lukë Lukaj e
tjerë.
_____________________ PJETËR HIL PALI Mësues - ish nxanës i ti, i datëlindjes 15.5.1907 NJË NGA PIONIERËT E INDIPENDENCËS E MËSUES I PALODHSHËM
Një nga pionerët e indipendencës sonë kombëtare plot entusiazëm e me
ndjenja patriotike asht kenë mësuesi i palodhshëm Palok Traboini. Ky ka
lè në Traboin të Shqipnisë etnike dhe mbasi erdhi në Shkodër, qysh i ri,
mbaroi shkollën e mesme e rroku degën e arsimit ku punoi në Shkodër si
mësues për shumë vjet. E mbaj mend mirë se ishte mësues i sjellshëm me
nxansa dhe na tregonte shumë ngjarje e lufta që kanë ba shqyptarët
kundër osmanllinjeve e serbomalazëzve. I ndezur flakë me atdhedashuri
shpesh herë la Shkodrën dhe bashkë me shokët e vet shkonte mbas atyre që
adhuronte si Ded Gjo Lulit, Prel Kerit e Ndoc Dedës, duke u dallue në
shënj ndër të gjithë shokët deri që u fitue liria e dëshërueme. Një ndër shokët e tij ka kenë Hil Mosi me të cilin ka shkue në Podgorice me nda armët kundër turqëve.
Në vitin 1920 kur serbomalazëzt mësyene në kufi dhe erdhën deri në
Koplik, Palok Traboini bashkë me Kolë Ded Jakovën (i ati i Preng
Jakovës) dhe mesuesin e paharruar Kolë Laca e plot të tjerë organizuan
një forcë vullnetare dhe i dolën armikut përpara të armatosun. Në këtë
luftë kanë dhanë jetën shume malesorë e të tjerë, derisa e shporrën
armikun prej kufijëve.
Shkodër, 20 shtator 1984
_________________________________ Kujtim i GJERGJ GJOKË SHABANIT, 75 vjeç Shkodër, shtator 1984. MËSUESIN TIM E KAM PA ME LUIGJ GURAKUQIN
Ndër të tjera... më mbetët mbresë e ngulitun dhe e freskët ardhja ime
në Shkodër nga vendlindja Prizren (Kosovë) në vitin 1917. Vit qe lidhet
me hyrjen në klasë të parë me mesues Palok Traboinin, përftyrimin e të
cilit e kam të gjallë edhe sot. Me spjegimin e mësimit të bënte për
vehte, ndersa me bukurshkrimin të mahniste. Mësues Paloka ndiqte
përparimin e fëmijëve në mësim por edhe jasht shkollës. Mësues Paloka
vinte nëpër shtëpia për të vrejtur nëse janë tue mësue apo jo. Kudo
gjendej për nxanësin. Ai ishte edhe bujar, nxanësve të varfër ju blinte
libra, fletore, bojë shkrimi, pënda e tjerë, me shpenzimet e veta. Ka
pas rast që edhe mue më ka ble ndonji fletore. Më ka rastis, kur
kalojshe nga rruga Gjuhadol, me pa mësuesin tim me Luigj Gurakuqin me të
cilin njihej, si dhe me arsimtarë të tjerë. Me kalimin e kohës së
pjekunisë, kam pas takime e biseda nga më të ndryshmet, me mesuesin tim
Palok Traboini, i cili bisedën e përqendronte tek patriotizmi ndaj
Atdheut, luftrat, vuajtjet e Malësisë së Madhe, Hotit e Grudës. Gjithë jetën e tij ja kushtoi arsimit dhe patriotizmit per atdheun, për të cilin kishte luftue dhe që kishte aq dashuri.
____________________________ ANDREA ZEF SKANJETI Regjisor i Teatrit "Migjeni" Shkodër Në lidhje familjare me Kol Idromenon NË KUJTIMET E MIA TË TEATRIT Ndër kujtimet e mia për teatrin, Palok Traboinin e përmëndi dy herë. Ja teksti pikërisht:
1.
“Banorët e qytetit, të etur për dituri, e mirëpritën ardhjen e ketij të
riu të talentuar (A. Skanjeti, i vjetri): Ai nuk u kursye e gjithe
jetën ja kushtoi arsimit. Shqipen e mësoi shpejt, përveç gjuhës amëtare,
dinte frëngjishtën, greqishtën e pak turqisht. Shtëpia e tij u bë
shkollë e konvikt ku mësonin qindra fëmijë të qytetit e të malësive me
një pagesë fare të vogël. Njërit prej tyre konviktorëve nga Hoti, mjaft
inteligjent si kreu shkollën, i dha për grua të bijën. Ky nxënës quhej
Palok Traboini dhe e ushtroi profesionin e mësuesit deri sa vdiq.” 2.
“Më kujtohet se kur mbarova filloren, u shtrua një darkë në shtëpinë
time, ku ishte ftuar edhe halla Katrine me të shoqin Palok Traboini. Unë
dëshëroja të rrija afër hallës që ishte e gojës, gaztore dhe e dashur
nga të gjithë. Por dëshira nuk m'u plotësua. Më vendosën me nderim afër
mësuesit Palokë. Para se të fillonte dreka, mama Elizë erdh afër meje me
një kuti të vogël në dorë. Kjo është një dhuratë e vogël për Andin(*) Ishte një penë e punuar në argjënd, që mama kishte përdorur kur ndiqte shkollën në Izmir. U gëzova shumë për dhuratën e bukur. - Kjo penë do të frymëzojë të shkruash një dramë tjetër edhe më të goditur se “Kusarët” - m' u drejtua mësuesi Palokë.” Në
lidhje me figurat historike, unë nuk kam shënuar asgjë në kujtimet e
mia. Me Kolë Idromenon dhe Hile Mosin sigurisht ai (Paloka) ka pase
lidhje si dhe me mësues të tjerë të asaj kohe. Ai në shtëpinë tonë e
të Idromenos ka hangër bukë sa herë dhe unë në shtëpinë e tij kam shkuar
shumë herë. Ai vinte tek unë në dyqan dhe unë i kam shkruar shpesh me
makinë letra. Si mesues ka dhanë mesim ndër fretën dhe shtëpinë që ka
pas në Shtoj e ka pas bërë shkollë ku mësonte fëmijët e Hotit të Ri.
13 shtator 1984
__________________________ PALOK PRELE VUÇETAJ 77 vjeç TË NGJAMEN E FLAMURIT E DI KËSHTU: - fragment -
U vonue me u projektue e punue në ndermarrjen artistike të Vjenës së
Austrisë. Tuj pa se flamuri vonoi, çoi Deda Kolën djalin e vet përsëri
në Austri e atje u muer vesh se asht tue u punue e ala nuk ishte mbarue.
Ishin në Cetinë bashkë me Hil Mosin e Luigj Gurakuqin e u thotë Deda,
si me ba o burra , nuk asht çajre pa bajrak, se atëherë i thojshin
bajrak, se kur s' ke flamur, thotë Deda, nuk dihet se pse luftojmë.
Prandaj ndërhyn tek Gjon Gjokola e te terzija i Krajl Nikollës së Malit
të Zi. Por erdhi lajmi që delni priteni flamurin se asht nis prej
Vjene. Prandaj Deda filloi luftën, e tue qënë se nuk mund të lente
shokët por as luftën vetëm, përcollën Palok Traboinin me e prite në
Kotorr. Ai e pruni në Hot. Vazhdoi e mbaroi lufta e atë flamur e ka
ruejt në arkën vet Nore Kolja ( gruaja e Kolës, të birit të Ded Gjo
Lulit,)deri që filloi lufta e dytë botnore. Qe pra at flamur as Zogut
nuk ja dorzoj Nore Kolja deri në 1939. Kur prejt friget të Italisë, se
po ja marrin e po ja humbin, çoj me e strehue tek kleri katolik, aty ku u
zhduk e nuk u pa kurr ma flamuri që prunë prej Vjene. Në pranverë të
vitit 1912, Deda qiti xhevap në të gjithë malet që kush donte me e pa
atë shënj Shqipnije e që nuk e ka pa kurrnjihërë, të dilte e ta shihte
ditën e diel. Aty u bashkuene gjithë malësia. At flamur e kanë hap dy
burra në një vend të nalt e njerzija thojshin se gja ma të bukur nuk
kishin pa ndonjëherë. E Palok Traboini kaq patriot i flaktë ishte sa ka
qitë në atë festë 12 teneqe spirto (raki-mastikë) që zejshin nga 18 kile
secila, e atë duhej me e pre katërsh me ujë që u bajshin them nja 800
kile pije. Filloi pija alkolike. Brohore e madhe sa nuk ka festë a dasëm
ma të madhe, por siç thamë ai flamur u zhduk e tash fotografia e tij
shihet në muzeun e Ded Gjo Lulit. Për Palokën ka gjithçfarë të dhanash e asht zor me i ku jtue të gjitha. Shtoj se i thosha mbas çlirimit në Hot të Ri: "Pse nuk shkruan për të dhanat e tua?». E
kishem fjalën edhe për me ju njohtë meritat e me i lidh ndonji pension
që nuk ja dhanë kurrë sa ishte gjallë, por ai më thoshte i menduem: "Unë
nuk kam ba ndonji gja të tepërt, por kam ba detyrën si shqiptar. Me
punue e me luftue për Atdhe e ka detyrë gjithësekush!". Kështu pra i kishte përgjigjet Palok Traboini, kështu i kishte qëllimet e punët më të mira që ka shqiptari.
Shkodër, korrik 1984
___________________ PRENK GRUDA 1912-1999 / Florida USA DITARI I NJË ZEMRE TË LËNDUEME Mësuesi i parë nga Hoti i burrave kreshnikë - fragment -
Shkodër,me 25 prill 1940 "Takova
edhe shkollarin e mësuesin e parë nga Hoti i burrave kreshnikë, Palok
Traboini. Ky asht luftar veteran për liri së bashku me Dedë Gjon Lulin
me shokë. Paloka me nji trup të lidhun mesatar e pamje burrnore asht
mësues i vjetër, atdhetar tejet, zemërpërvluem për Hot e Malsi të Madhe,
për Kosovën e Shqipni Etnike. Ankon mungesen arsimore anëkand trojeve
Shqiptare, sepse ky mendon se arsimi asht çelsi i jetës, i përmirsimit e
përparimit të njerëzve. Pa arsim, jeta s'ka kuptim, thotë Paloka. U
gëzue shumë për kthimin tim në Normale t'Elbasanit. Ti je i vetmi djalë
Grude qi po bahesh i pari mësues, ashtu edhe unë jamë i pari arsimtar
nga Hoti dhe Malsia e Madhe, por kam qenë kambëmbarë mbasi nga Hoti jonë
tash janë mësuesa: Pjetër Palaj , Gjergj Martini, Mark Frani Marketa,
Pjetër Gjoni e Frano Preçi. Uroj të jesh edhe ti pris i mbarë, më tha,
tue më shterngue dorën e djathët. Mandej vijoj: Gruda ua kaloi të gjitha
maleve tona me motrat tua të parat femna malsore tue u shkollue. Fat e
nder e madhe, qofshin prise të mbara për male tona gjithmonë me pushkë
përfaqe tue ruejtë lirin e trojeve të veta kundër shkjeve e turqve. A po
jo? “Hot e Grudë jan betue, pa gjak malet mos me i lëshue...!}”.
Ajo kohë, me huta e shpata ka kalue në histori, na duhet të përqafojmë
arsimin tha Paloka menduesht;nga emocioni i trojeve tona ndër kthetrat
skllavo greke! Qesh në Shkodër me mision sekret: Çojsha nji letër te
Lef Nosit për Patër Anton Arapin. Kam qënë për shumë kohë ndërlidhës i
tyne. (Pjesa e ditarit 1939 dhe katër muajt e parë të vitit 1940,
kopje-dorëshkrim, ju dhurue prej autorit Prenk Gruda, që jetonte aso
kohe në Florida, të birit të Palok Traboinit).
________________________ GJERGJ NIKPRELAJ Në librin “KRYENGRITJA E MALËSISË E VITIT 1911” - fragment -
“Dedë Gjo Luli, nji nga figurat më të ndritura, pas vdekjes mori
përmasa të merituara kombëtare gjithnjë e më të mëdha në historinë,
publiçistikën dhe artin figurativ shqiptar të autorëve si: Gjergj
Fishta, Risto Siliqi, Hilë Mosi Sterio Spasse, Sander Gera, Palokë
Traboini, Pal Doçi, Ismail Kadare e shumë të tjerë.” Gjergj Nikprelaj: "Kryengritja e Malësisë e vitit 1911“, faqe 123, Gjonlekaj Publishing Co. Nju Jork 2004.
___________________________ Prof. GJOVALIN SHKURTAJ NE BIJT E XHUBLETËS - fragment -
Vepra
e Palok Traboinit “Lufta e maleve”, poemë, Prizren 1911, meriton jo
vetëm të lexohet nga brezi i ri, por edhe të studiohet, të komentohet e
t’i bëhet vendi që i takon në historinë e letërsisë shqiptare. Për fat
të keq, pjesa e kësaj letërsie që është shkruar me gjak burrash të vyer,
ka mbetur ende në t’errët ose është lënë mbas dore. Kjo padrejtësi ka
ardhur koha të ndreqet. Kam mendim shumë të mirë për mjeshtërinë e të
shkruarit të Palok Traboinit. Ai shkruan me gjuhë të bukur e të pastër,
me fjalë të ngjeshura me kuptime e me figura të vetvetishme, përdor
fjalë që të bëjnë ta duash e ta ngulësh në zemër shqipen, larg fjalëve
të huaja të panevojshme, larg slloganeve e stampave të pavlefshme, që
mjerisht po na i “servirin” me denduri shumë gazetarë e gojëtarë të
sotëm në gazetat e mediat tona të folura.
Tiranë, 29 Gusht 2006
___________________ FRAN CAMAJ Shkrimtar, Tuz DED GJO LULI NE POEMEN “LUFTA E MALEVE” E PALOK TRABOINIT - fragment -
Poema
“Lufta e maleve” edhe pse nuk është e nivelit të “Lahutës së Malcis’”,
meriton të gjejë vend në antologjitë e letërsisë shqipe e mos të them në
tekstet shkollore në të cilat mësojnë fëmijët e këtyre trojeve. Po edhe
pse nuk gjenden në tekstet shkollore, a nuk është obligim i arsimtarëve
të gjuhës dhe letërsisë shqipe, që t’u lexojnë fëmijëve pjesë nga kjo
vepër dhe nga veprat e ngjashme? Në mos në orët e rregullta të mësimit,
në orë plotësuese, në orë letrare etj. Së paku kaq mund ta bëjmë.
Mund të flitet ende për Palokë Traboinin, por edhe një pyetje vetes dhe
juve: A thua se nuk do të ishte mirë që njëra prej shkollave tona
fillore ose mesmja, në vend të emrave ideologjikë dhe të tejkaluar
(“Jedinstvo”, “Mahmut Lekiq”, “29 Nëntori”, “25 maji”) të mbajë emrin e
këtij mësuesi dhe punëtori të palodhshëm të arsimit dhe kulturës
shqiptare në përgjithësi. Besoj se përgjigja është e lehtë dhe çdo
koment do të ishte i tepërt.
Tuz, më 24.09.2004
______________________ Dr. FATMIR TERZIU Shkrimtar dhe studiues Londër PLASTICITETI I VEPRES SE PALOK TRABOINIT - fragment -
Në një nga shkrimet-esse të tij, pikërisht në artikullin “Gjinia e
Kombit Shqiptar”, botuar në gazetën “Bashkimi” në Shkodër më 17 dhe 24
Prill 1910, Palok Traboini shkruan me gërma korsive: “ne shqiptarët tash
katërmijë e ma shumë vjet kemi qëndrue mbi tokë, tuj mbajt përherë
gjuhën, mendimin, karakterin, dokët, trimëri në fisnikërinë, të
dashtunit e lirisë që lumtunisht na rrjedh prej Pellazgëve të parëve
tanë”. Dhe në këtë kontekst, në këtë teoremë empirike të mësuesit të
lavdishëm shqiptar, që në shënimin e librit kushtuar atij gjejmë
pretencën morfologjike të tingëllojë qartë, ngeshëm dhe qashtër për
motivin e një rruge me emër domethënës, edhe pse ka një dimension total
kriptik dhe optimistik. Eshtë bagazhi që gjendet në gjuhën e përdorur,
gjuha e përzgjedhur që krasitet nga njohuria dhe panorama e saj
sintaksore. Një plasticitet artistik kumton tërë korrektesën që
dëshpërohet nga rrethimi natyral i një ndjesie që vjen nga shekujt si
një fakt: “na shqiptarët pa fije vesvese jemi komb ma i vjetër se grekët
e se të gjithë fiset e tjera që deri më sot njihen prej historisë në
Europë”. (Traboini, 11 Prill 1910). Më tutje një një mesazh për “ata që
flasin gjuhën shqipe, që rrjedhin prej fisit tonë e që janë një gjaku me
ne, ti duem e t’i kemi në hatër, çdo feje e çdo bese që të mbahen…” Në
anën tjetër trajtimi poetik i figurave historike shqiptare si Dedë Gjo
Luli, Çun Mula i Hotit (1818-1896), Gjel Çaku, Deli Meta, Mirash Lucë
Kastrati, Gjelosh Gjoka, etj., natyrshëm rrëfejnë lirshëm se krijimtaria
e Traboinit është e mirëfilltë dhe mbart vlera. Vlerat e veprës së
Palok Traboinit ngjeshin skutat e historisë dhe ndjehen krenare, mbasi
vitet sollën dritë mbi to dhe e vërteta sot flet ndryshe dhe qartë.
Gjuhën që ata kanë sjellë në sonduqe severgjeni e meritojnë sot si një
respekt dhe si një detyrim fisnik për të shkuarën, të tashmen dhe të
ardhmen e kombëtares që mbruhet dhe ushqehet në melosin dhe trashëgiminë
e ardhur pastër dhe ndjeshëm në ditë tona. Duke rrëfyer me penën dhe
mendjen e Palok Traboinit, mendoj se nuk ndjehesh i mangët në gjuhën
tënde, nuk ndjehesh sakat në fjalinë dhe poezinë tëmde. Tek vepra e
Traboinit mjafton të gëlltitësh një lugë të vogël nga hojet e saj dhe
kurimi bëhet më i ndjeshëm se mjalti natyral, që miliona zgjoje e
gatuajnë me polenin e dhuruar nga Zoti. Zoti deshi që ky mjalt të na
mbërrijë në duart tona.
Londër, 18 Gusht 2008
_____________________ ANTON GOJÇAJ Shkrimtar / Tuz VEÇORITË EPIKE TË TRABOINIT (Palok Traboini, Flamuri në Deçiq 1911, Tiranë-Boston 2012) - fragment -
Poema
“Lufta e maleve” është edhe letërsi, edhe histori... sepse është e
shkruar nga një pjesëmarrës i ngjarjeve që përshkruhen, pothuaj të
gjitha personazhet janë personazhe historike (Ded Gjo Luli e Dergut
pasha, Nikë Gjeloshi e Deli Meta, Kolë Marash Vata, Mirash Luca, Çun
Mulja e shumë të tjerë) dhe në këtë segment kjo arrin statusin e
“besueshmërisë” që kanë këngët popullore historike... Si parantezë dua
të rikujtoj se krijimet letrare u nënshtrohen kritereve të së vërtetës
letrare që, në kuptimin teorik (nuk është e domosdoshme por) mund të
dallojnë nga e vërteta objektive historike dhe për këtë nuk mund të
atakohen. Me fjalë të tjera, letërsia gëzon imunitet të plotë në raport
me historinë dhe nuk mund të akuzohet për shkallën e besnikërisë ndaj
ngjarjes në tërësi apo ndonjë fakti të veçantë... Libri "Flamuri në
Deçiq 1911" është një përmbledhje e krijimtarisë publicistike dhe
letrare të Palok Traboinit. Kapitujt janë kompozuar sipas zhanreve a
tipologjisë së shkrimeve: - Kapitulli "Publicistika 1910" - përfshin
nëntë artikuj të Palok Traboinit, botuar në gazetën "Bashkimi" të dom
Ndoc Nikajt, në periudhën kohore mars-maj 1910. Artikujt promovojnë
pikëpamje emancipuese drejtuar bashkëkombësve në prag të pavarësisë.
Pena e tij prek sidomos dy pika të rëndësishme: e para ka të bëjë me
popullarizimin e tezës për origjinën e lavdishme pellazgo-ilire të
shqiptarëve dhe e dyta me denoncimin e disa veseve të bashkombësve -
bashkëkohës të tij, siç janë vrasjet për "inad besimi", apo edhe
hakmarrja me pabesi, ku si ilaç rekomandon "lidhësinë" gjithëkombëtare,
duke marrë si model bashkëjetesën shembullore të "kristianëve" dhe
"muhamedanëve" në Malësinë e Madhe për vesin e parë, kurse
ndërgjegjësimin për pasojat e rënda dhe dëmin e shumëfishtë që me
veprime të tilla primitive i shkaktohen substancës kombëtare për vesin e
dytë. - Një panoramë epike, e shkruar nga pjesëmarrësi i ngjarjes "Lufta
e maleve" është një poemë historike, me mëse 1600 vargje, e shkruar në
vitin 1911 dhe e botuar pjesërisht në vitin 1962, ndërsa e plotë në
vitin 1995. Ajo ngritet mbi bazamentin e poetikës tradicionale, me
frazeologji deri diku të stilizuar folklorike. Palok Traboini nuk
shkruan vetëm për hir të artit. Megjithëse shumë i ri në moshë, ngjarjet
me peshë epokale që zhvilloheshin në vendin e tij nuk i lanë shteg as
kohë për të eksperimentuar me format moderne të poezisë, as të shkruajë
vargje të ndjeshme dashurie apo meditime ekzistencialiste-filozofike për
kuptimin e jetës së njeriut, por talentin dhe krijimtarinë e vet u
detyrua ta vëjë në shërbim të qëllimeve madhore idealiste - për
vetëdijësimin dhe përndriçimin e mendjeve të bashkombësve të vet - në
një moment kohor me përgjegjësi afatgjatë historike. Poemën dhe në
përgjithësi krijimtarinë e Traboinit duhet vlerësuar, pra, në kuadrin e
ambientit historiko-sociologjik të cilit i përkiste, në kontekstin e
vendit dhe rrethanave ku ajo shkruhet - në një zonë kufitare të
Perandorisë Osmane, që vlonte nga luftrat çër çlirimin politik por edhe
kulturor të popujve të nënshtruar dhe shumë më pak në dimensionin e një
krahasimi eventual të poetikës së saj në raport me rrymat letrare që në
fillim të shekullit XX lulëzojnë në shtetet e Europës Perëndimore. Poema
në fjalë ka elemente përngjasimi me "Lahutën e Malcis", në planin e
ndërtimit të vargut tetërrokësh, pastaj të përfshirjes së vargjeve të
tëra të ndonjë kënge popullore siç është këtu rasti me disa vargje për
Çun Mulën, pastaj prania e disa figurave tipike të poemës epike siç janë
psh invokacioni, pyetja retorike, përshkrimi me shumë plasticitet i
skenave të luftës etj.
Gazeta "Koha javore" Nr. 544, 545, 6 dhjetor 2012, Podgoricë.
________________________ MR. ENVER BATIU - historian. KUSHTUAR PALOK TRABOINIT, MËSUESIT TË PRIZRENIT
Duke
shfletua botimin : "1911 Flamuri në Deçiq", nga tv.ndegjoja se kryetari
i Serbisë iu drejtua Akademikëve të shtetit Serb për të ndihmua se si
të zgjedhim problemin e Kosovës. Neve na ndodh e kundërta: Kemi njerëz
të mençur, patriot, të arsimuar dhe të përkushtuar pakushtimisht për
ruajtjen e trojeve shqiptare- tokës, gjuhës dhe trashëgimisë, siç ishte
Palok Trabuini, dhe i lamë në harresë thua se nuk kanë ekzistua kurrë.
Pyes: Si është e mundur që 100 vjet shtet dhe pak vjet shtetin e dytë
shqiptar dhe assesi të mos merremi vesh e tu japim vendin meritor atyre
që ndershmërisht dhanë për atdheun terë qenien e tyre. Ku është
ndërgjegjja jonë kombëtare dhe gjerë kurë do të vazhdoj kështu?. Për
ngritjen e flamurit në Deçiq me 1911 kemi mësua nga historia. Por, kush
ishte ai që i qëndroi gjithnjë pranë Dedë Gjo Lulit edhe i plotësoi,
ati, pjesën intelektuale. Kush iu gjind në momentet më të vështira të
kësaj kohe, do ta mësojmë nga ky libër, të cilin, po e promovojmë me
rastin e 100 vjetorit të Shpalljes së pavarësisë së shtetit tonë. Ky
djalë Hoti ishte Palok Traboini. Ky ishte mësuesi, poeti, luftëtari,
sekretari i Dedë Gjo Lulit, një nga gazetarët e parë shqiptar e për
prizrenasit ishte edhe nder mësuesit e parë të shkollës shqipe në
Prizren, i cili qysh se i ri iu bashkëngjit atyre për të hapur dijen dhe
kulturën në zemrën e trojeve shqiptare. Paloku me shumë guxim iu
bashkëngjit mësuesve legjendar Mati Llogoreci dhe Lazer Lumezit në
shkollën e parë shqipe, kur dështoi përpjekja e mësuesit serb Magaroviç
për të mësua fëmijët tanë vetëm në gjuhën serbe. Ishte koha kur
zhvillohej procesi i thellë i kombëtarizimit të shkollës së Prizrenit e e
cila po bëhej jo rastësisht në kohën kur Kosova po bëhej edhe një herë
qendër e ngritjes së lëvizjes kombëtare shqiptare në kërkim të
pavarësisë së tokave shqiptare. Pra, pranë mësuesve atdhetarë si Mati
Logoreci, Lazar Lumezi, Kolë Kodheli, Kolë Rrota, Ndoc Lezhja, Lukë
Lukaj në qytetin e Prizrenit, në këtë kohë, shëndrrite edhe figura
emblematike e Palok Traboinit.
Prizren, 21 nëntor 2012
_____________________ DOK. NEXHAT ÇOÇAJ Bashkë me librin "Flamuri në Deçiq", Prizrenit po i kthehet edhe mësuesi Palok Traboini - fragment-
Interes
të madh për letërsinë shqipe është poema "Lufta e maleve" e shkruar në
Prizren në vitin 1911, të cilën poemë autori ia kushton Kryengritjes së
Malësisë së Madhe, në të cilën kryengritje ai ishte pjesëmarrës. Kështu
duke qenë ai aktiv në ato ngjarje, përmes 1700 vargjeve flet për ngjarje
reale dhe luftëtarë realë në krye të të cilëve është Dedë Gjo Luli, që
për një kohë të gjhatë mësuesi Palok kishte qenë sekretar i tij. Gjithsesi
në këtë poemë moment të veçantë zë ngjarja kur Ded Gjo Luli u kërkon
djemve të shkojnë e të vënë flamurin e Skënderbeut në Deçiq Gjatë
leximit të këtij libri, pata kënaqësinë që të njihem me shumë ngjarje që
ne në Kosovë nuk kemi pasë mundësi t'i lexojmë, për shkak të ndarjeve
të padrejta që i përjetoi Kosova dhe thënë realisht, në literaturën tonë
emri i mësuesit Palok Traboini mungoi për kohë të gjatë. Mbase akuzat
që ia mveshën këtij mësuesi ndikuan që edhe në Kosovë të mos i përmendet
emri i këtij atdhetari. Fare në fund, më duhet të them edhe një fakt
se me sa pashë në faksimilet e dorëshkrimeve t autorit, shihet një
kaligrafi e rrallë, të cilin mund ta hasim vetëm te Shtjefën Gjeçovi dhe
gjenerata e tij, të cilës i përiste edhe mësuesi Palok Traboini.
Prizren, 21 nëntor 2012
_________________ GJOK LULI Në librin "Kastrati“
Palok
Traboini ...do të mbetet një figurë e nderuar e popullit të Kastratit
për kontributin me pushkë dhe penë që i dha ai kësaj zone e sidomos për
poemën kushtuar trimave kastratas. “Kastrati“, "Camaj-Pipa“ Shkodër 1999, faqe 68.
_____________________ Prof. Asoc. Dr. ZAHO GOLEMI & M.Sc. AURORA GOLEMI Epopeja e heroizmit në 1700 vargje tek poema “Lufta e maleve” - fragment -
Dëshmitë
dhe kronikat e shtypit të kohës, janë trashëguar deri në ditët e sotme
në poemën luftarake “Lufta e maleve” me 1700 vargje, nga Palokë
Traboini, ku jepen përmasat e figurës shumë popullore të Dedë Gjo Lulit:
“Kjo Malsia kur ndigjoji/Dedë Gjo Lulit fjalë i çoi/çoi me e thirrë e
me e pyet’/Dedë Gjo Luli trim dai,/qi s’i lë shoqi n’Malsi/bashkë me
fise ban davi/Unë i herë, thom sa për veti,/armët e brezit nuk i
hjeki..”.
Revista “Mbrojtja” Viti i 81 i botimit, nr. 4/ prill 2012 f. 48- 51
____________________________ Prof. GJON FRANI IVEZAJ Pavarësia e Shqipërisë dhe trojeve shqiptare - fragment -
Malësorët
sypatremur si fatosa të lirisë, të Hotit, Grudës, Kelmendit, Kastratit,
Shkrelit, Trieshit e Kojës, me në krye trimat: Dedë Gjon Lulin, Sokol
Bacin, Nikë Zekën, Prek Calin, Tomë Nikën, Nikë Lekën, Gjelosh Gjokën,
Pretash Zekën, Palok Traboini etj., ishin pushkë e gatshme e mbushur me
barut, për trojet etnike shqiptare.
_____________________ NIKOLLË LOKAJ Gazeta “Mirdita” 26 janar 2914 f.4
“Historia e arsimit në Mirditë, nga Vela në Orosh dhe Perlat”.
Në
vitin shkollor 1925-1926 u hap Konvikti “Mirdita” me drejtor Kolë Dema
që kishte punuar më parë mësues në Orosh. Mësues atë vit qenë Palok
Traboini e Cin Çapeli.
Presidenti i Parë i Argjentinës së unifikuar ishte një Shqiptar nga Himara.
Bartolemé Mitre njihet si një burrë shteti, ushtarak, politikan, gazetar, historian, shkrimtar dhe poet. Ai ishte një nga figurat nder më të rëndësishme në historinë e Argjentinës gjatë gjysmës së dytë të shekullit të 19-të.
Si intelektual, ai shkroi poezi, drama, artikuj të panumërt gazetash, konsolidoi shkencën historike të Argjentinës me biografitë e tij shembullore, përktheu vepra klasike dhe shkroi fjalime të zjarrta. Mitre ishte një figurë kryesore në politikë dhe kulturore. Ai shkroi gjithashtu poezi dhe prozë (Soledad: novela origjinale) dhe përktheu "La divina commedia" (Komedia Hyjnore) të Dantes në spanjisht. Ai ishte gjyshi i poetes së njohur Margarita Abella Caprile.
Por çfarë e lidh këtë figurë të madhe argjentinase me Shqipërinë. Këtë mund ta gjejmë tek përpjekjet e stërlodhëshme
të grekëve që çdo gjë shqiptare ta bëjnë greke siç bëjnë me fustanellën shqiptare, siç bëjnë me shqiptaret e revolucionit që sollën krijimin e shtetit grek. Po nuk jaftojnë ato brenda siujdhëzës ballkanike, kanë dalë si Çiçikovë me shkop e me trastë nëpër botë se mos gjejnë ndopak lavdi se pa krenari të rrejshme nuk jetojnë dot. Në këtë linjë është dhe greku Tasos Kokkinidis (ndoshta dhe ky vetë është arvanitas), që më 23 Nëntor 2025 shkruan gjërë e gjatë se Presidenti i parë i Argjentinës ishte grek. Nisa ta lexoj për të parë çfarë faktesh sjell, mirëpo ec e ec e diku ngec, e së fundi thotë se Bartolome Mitre, Presidenti i parë i Republikës së Argjentinës së unifikuar, babain e kishte me origjinë nga Himara. Thuhet - shkruan ai - se paraardhësi i Mitres u largua nga rajoni i Himarës në Epirin e Veriut, i vendosur në Greqinë veriperëndimore, rreth vitit 1670, pas refuzimit të qindra të rinjve për t'u rekrutuar në Ushtrinë Osmane. Shumica e këtyre të rinjve më pas ikën në Itali. Jetuan për një kohë në Venecia, ku dihet se ishin vendosur me mijëra arbërorë, madje të suksesshëm, nga ku paraardhësi i parë emigrant i Mitros në Botën e Re, Venturo Mitro, kishte mbërritur në Argjentinë. Bartolome Mitre Martinez lindi më 26 qershor 1821 në Buenos Aires.
Si liberal, Mitre kundërshtoi diktaturën e Juan Manuel de Rosas dhe e gjeti veten të internuar në Uruguai në vitin 1846. Më vonë, Mitre jetoi në Bolivi, Peru dhe Kili. Në fund, ai pati sukses në rrëzimin e Rosas në vitin 1852.
Vendi që ishte i ndarë në rajone u bë një republikë e bashkuar në vitin 1861.
Aftësitë politike të Mitres vazhduan të zgjeroheshin dhe ai përfundimisht u zgjodh President i parë i Argjentinës së bashkuar nga viti 1862 deri më 1868. Uniteti politik kombëtar më në fund ishte arritur.
Kur ai mori presidencën në vitin 1862, kushtet në të cilat ndodhej republika ishin të pasigurta. Thesari ishte shterur, borxhet ishin të mëdha, tre pushtetet kombëtare duhej të organizoheshin, duheshin krijuar ndërtesa për t'i strehuar ato veçmas nga autoritetet provinciale, duhej zgjidhur çështja e selisë së autoriteteve kombëtare në qytetin e Buenos Airesit, duhej krijuar ushtria dhe pagat e azhurnuara, u krijuan strukturat minimale të administratës publike kombëtare dhe u promovua programi bazë i gjeneratës së tyre: arsimi, imigracioni, investimet e huaja, hekurudhat. Por gjatë presidencës së tij Argjentina u përfshi në një luftë jashtëzakonisht të pafat kundër Paraguait. Një fushatë që në fillim nuk ishte aspak popullore, negocimi i paqes dhe rimëkëmbja e situatës më pas do t’i binte të realizohej nga pasardhësit e tij në pushtet.
Kontributi më jetëgjatë i Mitre-s në Argjentinë ishte themelimi i gazetës "La Nación", e cila është ende një nga gazetat kryesore të Amerikës së Jugut dhe drejtohet nga nipi i tij Bartoleme Luis Mitre.
Presidenti Mitre renditet edhe si një historiograf i rëndësishëm i Amerikës së Jugut. Ai shkroi rrëfimet më të mira të luftërave të pavarësisë së Amerikës së Jugut dhe botoi shumë vepra, duke përfshirë "Historinë e Belgranos dhe të Pavarësisë së Argjentinës" dhe "Historinë e Shën Martínit".
Presidenti i Argjentinës Bartolome Mitre vdiq në vitin më 19 janar 1906, u varros në varrezat "La Recoleta" në Buenos Aires.
Ai ishte ushtar, burrë shteti, propagandist politik, presidenti i parë i Republikës Argjentinase, orator, historian, gazetar, redaktor dhe botues gazete, si dhe poet, përkthyes dhe kritik; dhe në secilin prej këtyre roleve ai punoi me një energji të palodhur dhe të pa shoqe.
Himariotët që kanë një histori të madhe në analet e historisë shqiptare, kanë arsye të krenohen se i dhanë Argjentinës presidentin e saj të parë historik.
Botuar
në gazetën e financuar nga Hasan Prishtina "Ora e Shqipnise "Vienë, 20
mars 1928, nr. 5. Percjellë në faximile ngaPjetër LogoreciVjenë.
___________________________
Më
5 mars 1945 u pushkatua martiri i Kishës shqiptare në erën komuniste, i
Lumi Dom Lazër Shantoja. Bir i traditës katolike të Shkodrës., u rrit
dhe u formua, si njerí e si meshtar, në Institutin Papnor të qytetit të
tij e në universitetin e Insbrukut të Austrisë. Zu rrënjë e hodhi shtat
në traditën e klerit katolik që kishte patur rolin parësor në ruajtjen,
kultivimin dhe përforcimin e identitetit kombëtar e të kulturës së
shqiptarëve, në qindvjetorët e gjatë të pushtimit osman. / Simbas
Vatikan Newsë
LUFTA E MALEVE
ANTON GOJÇAJ 
.jpg)
