23 July 2013

🔵 PESË INTERVISTA NGA KOLEC TRABOINI




KOLEC P. TRABOINI
Intervistë

Poeti Kolec Traboini Ă«shtĂ« nga ata krijues qĂ« shpreh shpirtin fenomenologjik me tĂ« gjithĂ« qartĂ«sinĂ« e mendimit filozofik e artistik dhe me dhuntinĂ« e njerĂ«zores. Ă‹shtĂ« autor i 20 librave me poezi, prozĂ«, esĂ©, ku pĂ«rfshihen 12 vĂ«llime me poezi, nga tĂ« cilat tre antologji poetike me bashkautorĂ«, tĂ« mirĂ«pritura dhe tĂ« vlerĂ«suara nga kritika e kohĂ«s, audienca e lexuesve dhe dashamirĂ«sve tĂ« poezisĂ« dhe letĂ«rsisĂ«. Poeti Kolec Traboini Ă«shtĂ« njĂ« ndĂ«r lirikĂ«t mĂ« tĂ« zjarrtĂ« tĂ« letrave shqipe. Kjo dallohet e ndjehet te vĂ«llimet e tij poetike “Itaka Grua” dhe “Lule Pellazgjike”. Gjithashtu pena poetike e Traboinit dallohet pĂ«r tonin qytetar e intelektual, Ă«shtĂ« nga zĂ«rat poetikĂ« mĂ« tĂ« rreptĂ« i gjendjes sociale nĂ« stilin migjenian, kujtojmĂ« poemĂ«n “Koha e prostitutave” krejt e veçantĂ« nĂ« poezinĂ« bashkkohore e me njĂ« forcĂ« tĂ« madhe nĂ« idetĂ« e mjetet shprehĂ«se e emocionale. NĂ« kĂ«tĂ« intervistĂ« poeti i vargjeve lirike shqiptare Kolec Traboini na rrĂ«fen udhĂ«timin e tij interesant nĂ« botĂ«n e artit, veçmas asaj tĂ« letĂ«rsisĂ«, ku sikundĂ«r edhe shprehet: “Gjithçka nĂ« art konsiston nĂ« dashurinĂ« pĂ«r jetĂ«n, madje edhe kur nĂ« rrethana tĂ« caktuara pĂ«r qĂ«llime tĂ« larta je i detyruar ta japĂ«sh atĂ«”. Poeti nĂ« kĂ«tĂ« intervistĂ« bĂ«n njĂ« apel tĂ« dhimbshĂ«m njerĂ«zor, pĂ«r vlerĂ«simin e poetit Frederik Rreshpja, duke e konsideruar si njĂ« nga lirikĂ«t mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« gjysĂ«mshekullit tĂ« kaluar.

GJITHÇKA NË ART KONSISTON NË DASHURINË PËR JETËN
Intervistë me poetin Kolec Traboini

- NĂ«se do tĂ« duhej tĂ« prezantoje veten para lexuesve si do ta bĂ«nit kĂ«tĂ«. Do t’ju pĂ«lqenit tĂ« quheshit poeti, shkrimtari, kineasti apo gazetari Traboini?

K.Traboini: Njeriu i tunduar nga arti provon veten në të gjitha fushat, por kjo nuk do të thotë se mund të stamposet me një mori epitetesh siç ndodh rëndom. Krijuesi është dalëzots i shpirtit të vet, është njeriu në kërkim të përhershëm të mënyrave dhe formave të shprehjes, në këtë sens nuk mund ta vendosësh as vetëm në një kuadër se do të ndjehej ngushtë. Mes këtyre arteve ku e shpreh veten, autori ka diçka që e dallon dhe ajo është fryma e tij. Poetët në çdo gjini të shkruajnë, në çdo formë arti të shprehen, do të ndjehen si të tillë, sepse në të gjitha do të interferojë ndjesia e thellë e fryma poetike, sinqeriteti deri në brishtësi. Mendoj se e bëra përzgjedhjen...

- Atëherë le të fillojmë me frymën poetike, çfarë është me pak fjalë qëllimi dhe esenca e jetës së një poeti?

K.Traboini: Kur nis e shkruan ai që duhet ta meritojë të quhet poet, ka bërë një marrëveshje me vetveten e kjo është shfaqja e gjithçkaje që përjeton në shpirt para atyre që e lexojnë.
Mosrespektimi i kësaj marrëveshje, pra nëse ai që shkru an kërkon të bëjë të mençurin, të diturin, të zgjedhurin dhe i fsheh trazimet brenda vetes, tregon se është bërë zgjedhje e gabuar. Ky është ndryshimi mes poetit dhe atyre që shkruajnë thjesht se ua kanë mësuar alfabetin.
Poetikën mund ta mësosh në shkolla, por shpirti nuk i përfill zanatçinjtë. Ai është si nëna që e krijon fëmijën në shtatzani pa e prekur një herë me dorë. Nëse do të insistojmë një përqasje me mjeshtëritë do të isha i detyruar të bëja këtë përzgjedhje: arti poetik është si një kudhër kur rrihet gjithnjë hekur i skuqur.

- Çfarë mendime keni për poezinë; a mund ta perifrazoni atë; cili është raporti i autorëve me poezinë; dhe sa në poezi shprehet vetvetja?

K.Traboini: Poezia, lirika e shpirtit është si qielli ku fluturojnë të gjithë zogjtë, ngjashëm qielli i poezisë është hapësira ku fluturojnë të gjithë dëshirat sado mistike të jenë. Më së shumti është i kaltër ...eh, po dhe nxin ngandonjëherë, dhe atëherë, mjerë zogjtë e dashuruar mbetur pa strehëz.
Për mua ka rëndësi që të shpreh çfarë kam me shpirt me çdo kusht e në çdo rrethanë. Anipse edhe vetë përpiqem të shpjegohem, të gjitha teorizimet mbi poezinë më duken veç retorikë. Askush deri tani nuk i ka dhënë një definicion të saktë. Ka edhe groteske të tilla kur ata që sapo kanë shkruar një tufëz vargje naive e kanë botuar një librushkë nisin e flasin për mjeshtrinë e poezisë dhe i flasin seriozisht në televizionet kombëtare. Mjerim i madh është kur media kultivon injorancën.
NĂ«se hedhim vĂ«shtrimin jashtĂ«, vĂ«mĂ« re se poezia amerikane Ă«shtĂ« shumĂ« e thellĂ« nĂ« mendime, por jo dhe aq nĂ« ndjesi. PĂ«rpiqem t’i njoh, madje edhe i pĂ«rkthej herĂ« pas here pĂ«r t’i kuptuar mĂ« mirĂ«. MĂ« i fuqishmi i tĂ« gjithĂ«ve nĂ« poezinĂ« moderne ishte ai qĂ« quhej poeti i ndyrĂ« i rrugĂ«s me emrin Bukowski dhe unĂ« e pĂ«lqej aq shumĂ«, sepse as nuk do t’ia dijĂ« çfarĂ« thonĂ« pĂ«r tĂ«, i thotĂ« gjithĂ« botĂ«s intelektuale akademike : “Shko tej!". TĂ« tjerĂ«t janĂ« ndryshe. Ai Ă«shtĂ« mĂ« shumĂ« europian, sepse Ă«shtĂ« pinjoll i njĂ« babai gjermani pĂ«rzier me grua polake. UnĂ« i kam jetuar tĂ« dyja edhe AmerikĂ«n edhe EuropĂ«n dhe them se arrij tĂ« dalloj ndryshimet mes tyre. Poezia amerikane Ă«shtĂ« temperamenti amerikan, tĂ« vetmin revolucion tĂ« vĂ«rtetĂ« nĂ« poezi e kanĂ« bĂ«rĂ« brezi e Beat Generation. TĂ« tjerĂ«t, pĂ«rjashto Bukowskin, qĂ« e thamĂ« mĂ« lart, janĂ« mĂ« tĂ« qetĂ«. Poezia amerikane Ă«shtĂ« jeta amerikane. Madje Xhim Morrison ka mĂ« shumĂ« temperament se shumĂ« poetĂ« tĂ« atij vendi tĂ« madh qĂ« natyrisht lind gjigandĂ« nĂ« proporcionet e veta. E kjo mĂ« bĂ«n tĂ« mos çuditem qĂ« kur u shfaq Khalil Gibran me poezinĂ« e tij mistike arabe, e pritĂ«n si njĂ« perĂ«ndi nĂ« qiellin e poezisĂ« e prozĂ«s filozofike amerikane e cila i pranon prurjet e artit nga gjithĂ« bota dhe shpesh bĂ«het frymĂ«zuese e saj.

- Kur shkruan poeti a është në idenë se veprën e vet po e lë në një kohë pas kohës së tij, të djeshmen e përcjell në të nesërmen si testamenti i tij shpirtëror për botën?

K.Traboini: Fort e vështirë të gjykohet prej këtuhi për çka do të jetë e ardhmja e asaj që shkruhet sot. E këtë që nuk kanë arritur ta dinë edhe mendjet më të shquara të botës ku po e dimë ne... Porosia e Kafkës ka qënë të digjet vepra e vet. Kjo tregon shumçka. Profanizmat janë të huaja për letërsinë. E në fund një gjë duhet kuptuar. Kur flas për autorë, nuk kam parasysh mish e gjak e kocka e vese, por diç tjetër që mishërohet brenda veprës së tij. Por më shumë se tek e ardhmja poeti është tek e shkuara. Mendoj se kohët tek poeti nuk vdesin, veçse shtresëzohen në memorien e tij e në vargjet që ndonjëherë ngrenë krye me nostalgjinë e kurrmoskthimit. Sa më e largët të jetë koha, aq më i prekshëm bëhet shpirti njerëzor që e kujton atë. Poeti këtë nostalgji e ka të fuqishme ndaj më së shumti arti i tij nuk është kurrgjë tjetër veç kthim me fytyrë nga fëmijëria.

- Vetë poeti a mishërohet si një dramë kundërshtie me realitetin ku shpesh gjen mospërputhje, shprehja revoltës për qerthullin ku jeton me botën e deziluzionit, poeti a është një ndeshje mes mundësisë e pamundësisë që kurrë nuk ka mundur të përfundojë?

K.Traboini: EshtĂ« e vĂ«rtetĂ« qĂ« njeriu ka nĂ« thelb tragjizmin sepse lind pa e kuptuar se si e pse dhe vdes me dhembje - e kĂ«tĂ« destinĂ« tĂ« shuarjes me dhembje e mbart nĂ« vetvete tĂ«rĂ« jetĂ«n. Por nĂ« segmentet e jetĂ«s ka edhe hapĂ«sira tĂ« trĂ«ndafilta. Ka çaste kur njeriu nuk mendon as lindjen e as vdekjen, veç çastin qĂ« jeton dhe nĂ« ato çaste i duket vetja i pĂ«rjetshĂ«m. PĂ«r ta krijuar kĂ«tĂ« efekt qoftĂ« dhe artificialisht shumĂ« a pak pĂ«rdorin elementĂ« nxitĂ«s e delirues. TĂ« vetmit janĂ« poetĂ«t qĂ« nuk kanĂ« nevojĂ« pĂ«r kĂ«to lloj stimulantĂ«sh, sepse ata dehen edhe pa pirĂ«. Po t’i referohemi Platonit, dishepullit tĂ« Sokratit, “poezia Ă«shtĂ« e folura pĂ«rçart e perĂ«ndive”. Mesa duket edhe Platoni jetonte me tĂ« tilla ndjesi marramendĂ«se qĂ« tĂ« jep magjia e krijimit. Apo flas tani edhe unĂ« pĂ«rçart?! NjĂ« zot e di... Por gjithsesi pĂ«r poetĂ«t ka njĂ« dĂ«nim tjetĂ«r qĂ« e pĂ«rjetojnĂ« tĂ«rĂ« jetĂ«n. Flas pĂ«r tĂ« vĂ«rtetĂ«t. Ata jetojnĂ« nĂ« fund tĂ« detit, kanĂ« fatin e perlave zhytur nĂ« mes tĂ« algave e myshqeve tĂ« mediokritetit. Por gjithnjĂ« vjen njĂ« kohĂ« qĂ« dalin nĂ« dritĂ« tĂ« diellit, tĂ« paktĂ« nĂ« tĂ« gjallĂ« tĂ« tyre. TĂ« shumtĂ«t as nuk arrijnĂ« tĂ« shohin rreze dielli. Pas vdekjes dalin njerĂ«z pasionantĂ« perlash, qĂ« i nxjerrin nga thellĂ«sia e detit, i vĂ«nĂ« nĂ« qiell dhe i quajnĂ« yj. Kavafis a nuk ishte nĂ« kĂ«tĂ« fat? Ai nuk arriti ta jetojĂ« madhĂ«shtinĂ« e vet. Bodleri mĂ« shumĂ« i shkoi jeta nĂ«pĂ«r gjyqe dhe pas vdekjes pushtoi botĂ«n. Kafka ishte njĂ« njeri me njĂ« jetĂ« tĂ« mbyllur mizantropi, pa sukses, pa lavdi, pa dashuri, pa asgjĂ« qĂ« ta ngrohte nĂ« shpirt e mbasi vdiq miqtĂ« e artit dhe kritika letrare e ngriti nĂ« atĂ« qiell ku Ă«shtĂ« edhe sot e kĂ«saj dite. Cesar Vallejo Abraham Mendoza ishte poet peruan qĂ« botoi vetĂ«m tre libra me poezi gjatĂ« jetĂ«s sĂ« tij, pĂ«rkundĂ«r kĂ«saj ai Ă«shtĂ« konsideruar si njĂ« nga novatorĂ«t mĂ« tĂ« mĂ«dhenj poetikĂ« tĂ« shekullit tĂ« 20-tĂ« dhe pĂ«r tĂ« gjitha gjuhĂ«t. Thomas Merton e ka quajtur atĂ« "poeti mĂ« i madh universal si Dante." Gjithçka mbi tĂ« pas vdekjes. Edhe Migjeni ynĂ« tragjik po ashtu. Homeri do tĂ« thoshte se fatet e poetĂ«ve i lozin perenditĂ«, ta zĂ«mĂ« si me Odiseun, nga lufta nĂ« fitore dinake, nĂ« stĂ«rmundime ku humbi gjithĂ« shokĂ«t dhe u kthye nĂ« ItakĂ« me kĂ«rrabĂ«n e bariut dhe pas kĂ«saj u harrua, sepse pas kalimit tĂ« mundimeve qĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« tharmin e artit çdo gjĂ« nĂ« lidhje me Odiseun nuk ka mĂ« vlerĂ«. Imagjinata mbi tĂ« Ă«shtĂ« murrĂ«tyer. KurrfarĂ« vlere tĂ« mĂ«tejshme nuk do tĂ« kishte arti mbi tĂ«, ndaj dhe pasi e kthen Odiseun nĂ« ItakĂ«, Homeri e braktis edhe mĂ« tej e lĂ« nĂ« harrim. Poeti i madh e di ku fillon e ku mbaron misioni i tij nĂ« njĂ« vepĂ«r.

- Ju keni shqipĂ«ruar mjaft poetĂ« tĂ« huaj nĂ« njĂ« libĂ«r qĂ« keni nĂ« dorĂ«shkrim “World Poetica”. A ruani mendimin se shqipĂ«rimet veçmas poetike mund tĂ« rishqipĂ«rohen nga autorĂ« tĂ« ndryshĂ«m pĂ«r shkak se shpesh kĂ«to shqipĂ«rime janĂ« shumĂ« larg poezive nĂ« origjinal?

K.Traboini: Ruaj mendimi qĂ« edhe shqipĂ«rimet mbajnĂ« vulĂ«n e kohĂ«s, tĂ« nivelit tĂ« shqipĂ«ruesit e disa faktorĂ«ve tĂ« tjerĂ« qĂ« me kalimin e dekadave anashkalohen. Por dua tĂ« them diçka pĂ«r shqipĂ«rimet poetike temĂ« tĂ« cilĂ«n e kam trajtue edhe nĂ« njĂ« bisedĂ« televizive. GjatĂ« viteve tĂ« rinisĂ« kur rrĂ«mbenim e lexonim çdo gjĂ«, padyshim edhe poezitĂ« e shqipĂ«ruara i kishim nĂ« preferencĂ«. Por ashtu siç jemi mrekulluar nga ca shqipĂ«rues, ashtu dhe jemi zhgĂ«njyer nga tĂ« tjerĂ«, sepse kemi lexuar poezi tĂ« autorĂ«ve tĂ« mĂ«dhenj dhe thonim: “si qenka i madh ky poet me kĂ«tĂ« lloj poezie, tĂ« varfĂ«r nĂ« shprehje, me shumĂ« celebrale se emocionale”. Ma do mendja se kanĂ« qenĂ« pĂ«rkthyer nga njerĂ«z qĂ« e kishin poezinĂ« larg vetes. Dhe vazhdoj tĂ« mendoj se poezinĂ« mund ta shqipĂ«rojnĂ« bukur ata qĂ« shkruajnĂ« vetĂ« poezi.

- Si i vlerëson raportet e qeveritarëve shqiptarë me poetët dhe artistët në përgjithësi?

K.Traboini: NĂ«se e keni fjalĂ«n pĂ«r afinitetet e qeveritarĂ«ve mediokĂ«r kĂ«ngĂ«tarĂ« “thesi”, ato vĂ«rtet janĂ« njĂ« mrekulli dhe shtetarĂ«t shpenzojnĂ« para pa hesap ndĂ«rkohĂ« qĂ« pĂ«r poezinĂ« nuk japin asnjĂ« cent. Por, edhe paradokset vazhdojnĂ« tĂ« pafundme nĂ« atdheun tonĂ« ku poetĂ«t ndjehen jetimĂ«, ka raste kur ndonjĂ« njeri qĂ« nuk ka qenĂ« e as nuk mund tĂ« bĂ«het kurrĂ« shkrimtar, tĂ« lartĂ«sohet e miklohet deri nĂ« qiell nga qeveritarĂ«t pĂ«r njĂ« libĂ«r politik qĂ« Ă«shtĂ« thjeshte njĂ« mballosje, si njĂ« thes me 700 arna qĂ« mban brenda eshtnat e njĂ« tĂ« vdekuni, e kĂ«shtu autori po na ngjet jo pak me plakĂ«n NicĂ« qĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« tĂ« llahtarshme ia pĂ«rplas tufĂ«n e kockave tĂ« kolonelit Z, priftit dhe gjeneralit.

- Pas dy dekadave a ka mundur të shpëtojnë letërsia nga hierarkia e e konsoliduar e një sistemi të ngurtë dhe a vazhdon letërsia të mbetet viktimë e mentalitetit të real-socit?

K.Traboini: Mjerisht ne ende dhe sot e kësaj dite nuk po shpëtojmë dot nga skematizmi i mendimit mbi letërsinë e aq më tepër poezinë. Ca njerëz dinë të shkruajnë, por nuk dinë çfarë thonë, ca tru të ngelur brenda skemave të shabllonizmit të para dy dekadave. Kur duam të shpëtojmë prej kësisoj klasifikimesh a klishesh me idhuj e mite, biem prapë në të njëjtën skemë kur përmendim dy emra X apo Y, duke u nisur nga preferenca vetiake apo shtetare. Dhe kështu mbetemi aty ku ishim dhe harrojmë se poezia është një pyll me drurë të mëdhenj e të vegjël dhe bukuria nuk matet kurrsesi me dimensionet e trungut. Zot na shpëto prej mendimeve të kalcifikuara e sindromave të real-socit që krijonte idhuj e duke mos patur kurrfarë mëshire a bonsensi nuk përtojnë ta na i imponojnë në kokë përdhunshëm.

- A mund të na thuash një poet që vjen e kalon modestish e lë pas një vepër poetike të admirushme larg të gjitha skemave dhe hierarkisë së sajuar që më shumë shfaqet si piramidë tiranie për poetët?

K.Traboini: Do të përmend disa emra poetësh që i kam njohur personalisht dhe e admiroj krijimtarinë e tyre si një thesar kombëtar i artit shqiptar.
Frederik Reshpja qĂ« e konsideroj lirikun mĂ« tĂ« madh tĂ« gjysmĂ«s sĂ« dytĂ« tĂ« shekullit qĂ« shkoi, e kam njohur, kemi punuar bashkĂ« nĂ« Kombinatin e Drurit nĂ« ShkodĂ«r. Kemi qĂ«nĂ« njĂ« grup letrarĂ«sh tĂ« rinj asokohe nĂ« ShkodĂ«r qĂ« e mbanim si idhullin tonĂ« letrar. EshtĂ« njĂ« mjeshtĂ«r i madh, njĂ« shpirt i kulluar, njĂ« dlirĂ«si e pashoqe nĂ« poezi dhe tipik - i burgosur nga diktatura dhe i anashkaluar nga demokracia qĂ« edhe poetĂ«t pĂ«rpiqet t’i inkuadrojĂ« nĂ« klane politike. Frederik Reshpja i pĂ«rbuzi tĂ« gjithĂ« ata shtetarĂ« e nĂ«npunĂ«sa rrangallĂ« qĂ« e lanĂ« nĂ« gjendje tĂ« mjerushme nĂ« fundin e jetĂ«s. Por ai ishte e mbeti njĂ« zog shiu, njĂ« yll nĂ« qiellin e poetikĂ«s, njĂ« diamant i lirikĂ«s shqipe anipse edhe sot e kĂ«saj dite bĂ«jnĂ« sikur nukka ekzistuar kurrĂ«. Ka njĂ« rrugĂ« nĂ« TiranĂ« pĂ«r njĂ« poet qĂ« ka qĂ«nĂ« deputet e militant partiak, edhe njĂ« shkollĂ« nĂ« ShkodĂ«r po ashtu. MirĂ« kanĂ« bĂ«rĂ« qĂ« i kanĂ« vĂ«nĂ«, por nuk ka as rrugĂ« e as shkollĂ« me emrin e Frederik RreshpĂ«s qĂ« i pĂ«rbuzi pushtetet tĂ« cilĂ«t janĂ« bĂ«rĂ« strehĂ«z batakçinjsh, spekulatorĂ«sh dhe njerĂ«zish pa asnjĂ« meritĂ«, qĂ« nuk kanĂ« dhĂ«nĂ« asnjĂ« kontribut pĂ«r kĂ«tĂ« vend e pĂ«r kĂ«tĂ« popull. KĂ«shtu mund tĂ« them edhe pĂ«r poetin tjetĂ«r tĂ« shquar shkodran Zef Zorba.
Ndoc Gjetja, tĂ« cilit i kam bĂ«rĂ« njĂ« cikĂ«l fotografish nĂ« AthinĂ« 1993, ato foto qĂ« botohen nĂ« tĂ« gjitha gazetat dhe unĂ« e kam quajtur edhe nĂ« ese “Poeti me fytyrĂ« Krishti”. NĂ«se e jetĂ«rsojmĂ« shembĂ«llesĂ«n e mirĂ«sisĂ« sĂ« Krishtit tek njĂ« njeri krijues, ai ishte poeti Ndoc Gjetja.
Madu gjithashtu, Jamarbër Marko, të cilin e njoha në fakultet si bashkstudent në gazetari, por edhe në Kinostudio kur e sollën të punonte punëtor në mirëmbajtje pas dënimit. Ishte një poet i çliruar prej të gjitha skemave që ia zënë frymën poezisë. Ky mund të mos jetë një prej korifenjve që disa trumbetojnë me të madhe, por ama është poet i vërtetë...çfarë duhet të jetë ambicja e çdo poeti. Kush lufton të jetë i parë e kthen qëllimin e jetës në luftë karrigesh, por vendin e vet si poet e ka humbur.

- Çfarë mendimi keni për kritikën letrare bashkohëse; a ndjehet dhe sa ndihmon ajo në evidentimin e vlerave letrare?

K.Traboini: Ju keni të drejtë që pyesni dhe pyetja juaj mbart një shqetësim, por unë do ta formuloja pyetjen më të drejtpërdrejtë. A ekziston kjo kritikë? Në një bisedë që kam bërë me të ndjerin pedagogun tim, Adriatik Kallulli, kohë para se të ndërronte jetë, për të cilin mund të them ishte i vetmi kritik pasionant e serioz i letërsisë shqipe, kemi diskutuar edhe problemin e mungesës së seriozitetit në kritikën letrare e cila sot shfaqet si mosekzistente, apo që e shet lëkurën fort lirë. Dhe ky është një shkak që më bën fort skeptik në vlerësimet apo kritikat që aty-këtu shfaqen më së shumti për hir të interesave materiale. Sot recensionet lavdëruese të vetquajturve kritikë po bëhen me para e kësaj të shkretë paraje po i përkulen edhe shumë nga ata që pretendojnë të kenë tituj shkencorë. Këto janë precedentë të rrezikshëm anipse ndokush ka mendimin se nga mediokriteti nuk i vjen e keqja letërsisë. Kjo ka një të vërtetë, por ama po vëmë re një fenomen tjetër, mediokrit nuk mjaftonë të jenë prezentë me veprat, por kanë nisur të bëhen agresivë, po kërkojnë të dalin në krye të punëve, të vetshpallen me tituj të mëdhenj ndërkombëtarë, të cilat i kanë blerë nëpër ca instutucione fantazmë e spekulative deri në Amerikë (se edhe bota i ka këto fenomene). Organizojmë madje edhe manifestime masive mediokriteti që ndonjëherë rrokin edhe pëlqimin institucional të shtetit duke e kthyer krijimtarinë poetike në një kaos të vërtetë. Mendoj se autorët seriozë nuk duhet të bien në këtë praktikë që tashmë është në modë, ata nuk kanë nevojë për paterica kritikësh pa personalitet. Nëse me kritikë mendohen këto lloj recensionuesish-lavdemëdhenj me pagesë, atëherë me të drejtë e plot gojë do të themi se kritika letrare nuk ekziston.

- Ke lindur në Shkodër të cilës i ke thurur shumë poezi plot dashuri e nostalgji, po Shkodra a të pret ngrohtë a ke zhvilluar ndonjë veprimtari poetike apo filmike në këtë qytet ku arti shqiptar mund ta konsiderojë djepin e vet?

K.Traboini: Do tĂ« kisha dashtĂ« tĂ« mos mĂ« bĂ«hej kjo pyetje. T’u bĂ«hej atyre qĂ« drejtojnĂ« veprimtaritĂ« artistike nĂ« ShkodĂ«r prej tĂ« cilĂ«s veprimtaria ime letrare dhe kinematografike nuk ka sesi tĂ« ndahet. Ju kujtoj filmat e mi tĂ« hershĂ«m “Kol Idromeno” dhe “Marin Barleti” tĂ« çmuar pĂ«r vlera nĂ« rang kombĂ«tar. Por edhe kohĂ«t e fundit kam krijuar film montazhet “MartirĂ«t”, “Martin Gjoka”. EsetĂ« e mia pĂ«r ShkodrĂ«n janĂ« pjesa mĂ« e mirĂ« e publicistikĂ«s sime nĂ«pĂ«r vite. NdĂ«rsa poetikisht Shkodra ka qenĂ« e mbetet burimi i frymĂ«zimit tim. Nga dy vĂ«llimet me poezi botuar nĂ« 2012, njĂ« kapitull i gjerĂ« me titullin “Ode pĂ«r ShkodrĂ«n” i kushtohet marrdhĂ«nieve tĂ« mia shpirtĂ«rore me qytetin tim tĂ« fĂ«mijĂ«risĂ«. Madje hyrja nĂ« vĂ«llimin “U dashka tĂ« dal natĂ«n vonĂ«” titullohet “Poetika e fĂ«mijĂ«risĂ«” nĂ« rrugĂ«n Badra.
MĂ« vjen keq tĂ« them se nuk jam ftuar nĂ« asnjĂ« lloj veprimtarie letrare dhe artistike. EshtĂ« zgjedhja e tyre, por unĂ« kam qenĂ« e mbetem njĂ« krijues shkodran. KĂ«tĂ« lloj trazimi shpirtĂ«ror qĂ« ma sjellĂ« ky indiferentizĂ«m mĂ« ka nxitur tĂ« shkruaj njĂ« ese “Pellazg i mbetur pa atdhe” tĂ« cilin e kam botuar nĂ« hyrje tĂ« vĂ«llimit me lirika “Lule pellazgjike”. NĂ«se drejtuesit e kulturĂ«s nĂ« njĂ« qytet tĂ« tillĂ« me emĂ«r tĂ« madh nuk marrin mundimin as tĂ« lexojnĂ« çfarĂ« shkruhet pĂ«r qytetin e tyre kjo Ă«shtĂ« pjesĂ« e pĂ«rgjegjĂ«sive tĂ« veta, por kjo nuk mĂ« çudit kur shoh se varrin e Kol Idromenos nĂ« Rrmaj, qĂ« duhej tĂ« ishte vend pelegrinazhesh pĂ«r artistĂ«t shqiptarĂ« tĂ« mbarĂ« botĂ«s e kanĂ« lĂ«nĂ« nĂ« mĂ«nyrĂ«n mĂ« tĂ« mjeruar. Kur me kolosin shqiptar tĂ« artit sillen kĂ«shtu, ç’presin tĂ« tjerĂ«t?!

- Ju si krijes i ardhur nga djepi letrar i gegnisë, çfarë mendoni për një kondradiktë që po vjen gjithnjë e më shumë në evidencë, raporti mes Gjuhës Standarte dhe asaj Gegnishte?

K.Traboini: Natyrisht edhe sikur tĂ« mos dua, kĂ«saj pyetjeje nuk mund t’i shmangem. PĂ«r çdo shkodran Ă«shtĂ« njĂ« plagĂ« anashkalimi, o mĂ« mirĂ« shkelmimi i gegnishtes, çfarĂ« mĂ« vjen ndĂ«rmend se me kĂ«tĂ« po duen tĂ« shkelmojnĂ« edhe artin qĂ« ka lind nĂ« kĂ«tĂ« djep tĂ« gegnisĂ«. Ka njĂ« shprehje tĂ« njohur "Uthulla e fortĂ« then enĂ«n e vet".
Kapë pas ksaj rrfane, na duket se kjo përkon aq bukur me gjuhëtarët e Tiranës që idhnohen nga se nuk po duen me e afrue të bukurën, gegnishten tonë as në fjalor e as në sintaksë e i gëzohen veç një Drejtshkrimi të cunguem e Fjalori mjeran, që më shumë e turpëron se e nderon Gjuhën Shqipe, sepse në leksik ka 35 mijë fjalë që po të pjestohen me 6 (sepse 6 fjalë janë veç me termin parazit - kooperativë, që nuk e përdor ma kurrkush prej alergjisë kooperativiste), atëherë përfundimi krejt mjerueshëm na del se jemi në kufinjtë e 6-10 mijë fjalëve në rrënjë shqipe. Që pra mbrothësia e përparimi ynë për t`u qarë me lotë: gjuha ma e vjetër me rranjë e degë tek pellazgët, në ilirishte e mandej, po na shfaqet si ma e varfra gjuhë në Europë, e kjo falë gjuhëtarëve të epokës pa lavdi. Në aspektin tjetër ka shumë dëshira me u largue ma shumë se me u afrue. Meqenëse unë jam në rrah të ernave se shkruaj edhe standart, por edhe në gegnishte në ca poetika të veçanta, ndjehem vërtet keq. Në këtë rast nuk më pëlqejnë ekstremet, më pëlqen bashkimi e bashkësia gjuhësore, afrimi e jo largimi. Më pëlqen Kristoforidhi me Mark Shalgjatin e tij, "Prite, o Gjin!"... E nëse e hap këtë temë përsëmbari jam gati me shfry tan dufin tem edhe kundër njënës e tjetrës palë....Tue e tërhjek litarin dy palët e duke mos lëshuar asnji përçik, gjasat janë litari të kputet. E kujt i vlen kjo?
Kurrkujt. Sot nuk ka ma asnjë shkak që të ngulmojmë me frymën e imponimit të dhunshëm edhe në fushë të gjuhës, e cila kurrsesi nuk guxon të bahet fushbetejë klanesh, krahinash, partish apo ideologjish shterpë, aq ma tepër fushë përçarjesh jug-veri.

- Tek ju si autor shfaqen dukuri tĂ« tilla, nĂ« njĂ« aspekt jeni demaskues i rreptĂ« i gjendjes sociale, ndoshta ndĂ«r zĂ«rat mĂ« tĂ« rreptĂ« nĂ« poezinĂ« e sotme duke ecur nĂ« gjurmĂ«t e migjeniane si tek “Koha e prostitutave” ndĂ«rkohĂ« jeni ndĂ«r lirikĂ«t mĂ« tĂ« zjarrtĂ«, kujtoj vĂ«llimet “Itaka grua” dhe “Lule pellazgjike”. A i konsideroni kĂ«to kundĂ«rshti tĂ« pazakonta nĂ« gjendjen emocionale tĂ« njĂ« poeti? Dhe cili mendoni se do tĂ« jetĂ« vendi Traboinit nĂ« letĂ«rsinĂ« shqipe?

K.Traboini: NĂ«se poeti do tĂ« kishte nĂ« gjoks njĂ« copĂ« shkĂ«mb e jo njĂ« det, do tĂ« ishte e panatyrshme sepse çdo tronditje e madhe do ta thyente atĂ«. Por poeti Ă«shtĂ« si deti. PĂ«rjeton stuhi tĂ« mĂ«dha dhe gjithçka nga thellĂ«sia i nxjerr nĂ« breg. A e keni vĂ«nĂ« re ç’ndodh me detin tĂ« nesĂ«rmen e ditĂ«s me dallgĂ« tĂ« mĂ«dha. Vjen qetĂ«sia. Vjen njĂ« ditĂ« e bukur. Deti nĂ« horizont kalon nga a kaltra nĂ« blu nĂ« njĂ« vijĂ« tĂ« drejtĂ«. Ai tĂ« bĂ«n magji e ti dashurohesh me tĂ«.
Mbaj mend nga fëmijëria se për shitësin ku merrnim ushqime me listë, thonin ai sot është me mot të keq dhe nga ky shkak atë ditë do të përjetonim urinë. Apo ai sot është me mot të mirë dhe ishim të sigurtë se do ta ngopnim barkun mirë. Kohë fëmijërie e varfër që do të më çonte më pas në shtëpinë e fëmijëve jetimë në Shkodër. Konceptet poetike mendoj se qëndronin në vizionin e njerëzve që më rrethonin në fëmijërinë time dhe kjo në një mënyrë a një tjetër më ka injektuar në natyrën time ndryshueshmërinë e motit.
Gjithçka qëndron tek pasioni, dashuria e zjarrtë për të vërtetën, për njeriun, për natyrën, dhe urrejtja po aq përvëluese për çdo gjë që e pengon apo dëmton të bukurën, që shkatërron jetët njerëzore. Gjithçka në art konsiston në dashurinë për jetën, madje edhe kur në rrethana të caktuara për qëllime të larta je i detyruar ta japësh atë.
...Vendi im është në poezinë time, në librat e mi. Aty e ndjej veten mirë. Të tjerat janë vetëm ambicje gjallnorësh që vjen një ditë e shuhen bashkë me njeriun.
Poetët që nuk janë më në jetë nuk grinden për hierarkitë letrare. Nuk kanë më luftë bërrylash, as çmime të marra me tarafe. Përtej daljes së arkeotipit nga skena, poetin e përfaqëson poezia e tij. Mirë keq, çdo gjë është kryer.
Gjithçka ka kohën e vet; lindja, adoleshenca, marrëzitë e rinisë dhe dashuria çmendurake me artin, endacakëria nëpër botë, sistemimi i shpirtit në vargje e libra si testament dhe... këmbana që bie për të mbyllur kapitullin.
Për një gjë duhet të mbetet i qetë e i kthjelltë çdo krijues, koha për vlerat e stisura është e pamëshirshme.

Intervistën e realizoi
Rajmonda Moisiu
Connecticut USA, prill 2013

INTERVISTA  # 2


MAGJIA NDODH NĂ‹SE E PREK SHPIRTIN E LEXUESIT

...Por që të ndodhë kjo ka një kusht, që lexuesi të ketë një shpirt të ndjeshëm, ta zëmë si një lirë, që e lejon ta këndojë mrekullisht lirikën tënde.

Me shkrimtarin Kolec Traboini

-“ZhgĂ«njimi i Ambasadorit Amerikan” disi i çuditshĂ«m ky titull i njĂ« prej katĂ«r librave. tuaj botuar nĂ« 2012. Si duhet ta kuptojnĂ« lexuesit tuaj konkretisht...?

K.Traboini: NjĂ« ambasador me pĂ«rvojĂ« si Aleksander Arvizu nuk ka shkak tĂ« zhgĂ«njehet, sepse e di mirĂ«filli me çfarĂ« politikanĂ«sh ka tĂ« bĂ«jĂ« nĂ« ShqipĂ«ri. Gjithsesi kur njĂ« ambasador i njĂ« vendi tĂ« madh mik i bĂ«n thirrje arsyes sĂ« politikanĂ«ve tanĂ« qĂ« tĂ« vĂ«nĂ« interesat kombĂ«tare mbi interesa tĂ« ngushta dhe nuk gjen jehonĂ« e as reagim prej tyre, Ă«shtĂ« e natyrshme qĂ« nĂ« mendjen e qytetarĂ«ve shqiptarĂ« qĂ« i ndjekin kĂ«to diskurse tĂ« konsiderojnĂ« njĂ« zhgĂ«njim thirrjen “Act Now”, por mĂ« shumĂ« se zhgĂ«njim i ambasadorit, njĂ« zhgĂ«njim i vetĂ« qytetarĂ«ve shqiptarĂ« qĂ« shohin si  luhet nĂ« parlament si nĂ« teatrin e kukllave e ku dhe deputetet nuk janĂ« kurrgjĂ« mĂ« shumĂ« se marioneta politike. NĂ« njĂ« takim me ambasadorin nĂ« promovimin e shtĂ«pisĂ« muze tĂ« vĂ«llezĂ«rve Ivanaj, mĂ« tha se e kishte lexuar librin (shkrimi me kĂ«tĂ« titull e kam botuar nĂ« dy gjuhĂ«, shqip dhe anglisht) por mĂ« vuri nĂ« dukje se isha disi i ashpĂ«r me politikanĂ«t. E pohova si tĂ« vĂ«rtetĂ« ashpĂ«rsinĂ«  dhe i shpreha ambasadorit Arvizu mosbesimin tim tek kjo klasĂ« politike e pĂ«rçudnuar. Merreni me mend çfarĂ« bĂ«het. Pas jo mĂ« shumĂ« se disa ditĂ«sh qĂ« ambasadori Arvizu doli me thirrjen “Act Now” njĂ« grupin gjysĂ«m politik, por qĂ« mbahet nĂ«n sqetull tĂ« qeverisĂ«, doli me njĂ« aksion pĂ«r tĂ«  pastruar rrugĂ«t e sheshet nĂ«n parullĂ«n “Act Now - Vepro Tani” sikur kauza pĂ«r tĂ« cilĂ«n bĂ«ri thirrjen ambasadori amerikan tĂ« qe njĂ« problem i vogĂ«l rrugicash e jo njĂ« problem i madh politik qĂ« ka tĂ« bĂ«jĂ« me keqqeverisjen, korrupsionin galopant, apo me moskuptimin e madh mes krahĂ«ve tĂ« politikĂ«s edhe kur vihen nĂ« rrisk interesat e qytetarĂ«ve dhe mbarĂ« popullit.

- “Histori me Histeri nuk shkruhet” njĂ« domethĂ«nie me humor apo realitet...?

K.Traboini: PĂ«rtej realitetit do tĂ« thosha, njĂ« realitet fantazmagorik, ku njĂ« kryeqeveritar vendos se si e kujt t’i bĂ«jĂ« monument, si ta lajĂ« e shpĂ«lajĂ« historinĂ« sikur tĂ« qe njĂ« kauzĂ« e tij personale. KĂ«tu tek ne ndodhin gjĂ«rat mĂ« tĂ« çuditshme nĂ« botĂ«. Vihet shtatorja e vrasĂ«sit e pak mĂ« tej edhe e viktimĂ«s dhe nderohen njĂ«soj tĂ« dy. Veç realitetit kaotik nĂ« politikĂ«, ekonomi, nĂ« infrastrukturĂ«, nĂ« urbanistikĂ«, nĂ« media na duhet edhe njĂ« kaos nĂ« histori. Del njĂ« politikan dhe pa marrĂ« nĂ« konsideratĂ« a ka akademi apo studiues e historianĂ«, vendos tĂ« rehalibilitojĂ« epoka tĂ« errĂ«ta tĂ« historisĂ«, dhe e gjithĂ« kjo pĂ«r pĂ«rfitime politike dhe jo pĂ«r tĂ« dhĂ«nĂ« drejtĂ«sinĂ« e ngjarjeve e personave historike. LlogaritĂ« bĂ«hen sesa pasues tĂ« kĂ«tij mbreti tĂ« vetshpallur e tĂ« jashtligjshĂ«m kemi, dhe nĂ«se i bĂ«jmĂ« pĂ«r vete a shtohen votat pĂ«r partinĂ« qĂ« drejtojnĂ«. Pra historia Ă«shtĂ« vĂ«nĂ« nĂ« xhepin e vogĂ«l tĂ« xhaketĂ«s sĂ« atij qĂ« Ă«shtĂ« nĂ« krye tĂ« vendit. Akademia e Shkencave Ă«shtĂ« krejt kot. Kemi njĂ« Institut Historie  qĂ« Ă«shtĂ« atrofizuar dhe kthyer nĂ« njĂ« vegĂ«l politike ku vegjetojnĂ« itharĂ« partish. PolitikanĂ«t apo nĂ«npunĂ«sit e lartĂ« u imponohen studiuesve  si tĂ« shkruhet historia,  pa ngurruar tĂ« dalin edhe vetĂ« nĂ«pĂ«r sheshe ku mbajnĂ« fjalime histerike qĂ« tĂ« lĂ«nĂ« pa mend.
Nëse flasim për historianët kam një polemikë me historianin shkodran Romeo Gurakuqi mbi manipulimet e të vërtetave për ngritjen e Flamurit në Deçiq më 6 prill 1911, sepse në librin e tij thuhet se fiset e Hotit e kanë origjinën nga një serb, gjë për të cilën do të thosha që jo vetëm nuk është e vërtetë, por është fyerja më e madhe që i bëhet kësaj krahine, krenarisë së Malësisë së Madhe e cila ka luftuar për lirinë e Shqipërisë që kur mbahet mend historia. Përtej kësaj, në mënyrë disi manipuluese, po ky historian bën të vërtetë një mashtrim historik, sikur Flamuri që është ngritur në Deçiq është punuar nga terzinjte e Krajl Nikollës. Kur në të vërtetë Flamurin e ngritur në Deçiq, që quhet edhe flamuri i Ded Gjo Lulit dhe është fotografuar nga Kel Marubi, është flamuri që ka sjellë im atë, Palok Traboini, në Hot dhe është punuar në një punishte të Vjenës, prandaj them se ka shumë histeri në historinë e shkruar sipas orekseve e jo mbështetur në realitet.

-Jeni i njohur si autor i shumĂ« librave me poezi, tregime, novela, publicistikĂ« madje edhe si skenarist. NĂ« librin nĂ« fjalĂ« keni edhe njĂ« kapitull me titull “Trushplarja”.  A thue vĂ«rtet sot ia kemi nevojĂ«n njĂ« gjĂ«je tĂ« tillĂ«...?

K.Traboini: Natyrisht qĂ« shumĂ« gjĂ«rave qĂ« ndodhin nuk ia kemi patur nevojĂ«n, por kanĂ« ndodhur. Ta zĂ«mĂ« nuk ka qenĂ« nevoja tĂ« ndĂ«rtojnĂ« njĂ« sistem hibrit, njĂ« lloj kapitalizmi origjinal shqiptar ku nuk e merr vesh qeni tĂ« zonĂ«. Po kĂ«tu mund tĂ« bĂ«sh krime tĂ« pĂ«rbindshme dhe prapĂ« nĂ«se je person me veshje politike mund ta kalosh lumin pa u lagur. UnĂ« nuk mund ta kuptoj ndryshe veç trushplarje qĂ« pasi njĂ« partie qeverisĂ«se i ka ndodhur GĂ«rdeci me 26 viktima dhe prapĂ« tĂ« dalĂ« nĂ« qeverisje. Nuk mund ta kuptoj qĂ« tĂ« vriten nĂ« njĂ« demostratĂ« 4 vetĂ« dhe askush tĂ« mos japĂ« dorĂ«heqjen e tĂ« mos thirret nĂ« prokurori as kryeministri dhe as ministri i brendshĂ«m qĂ« kanĂ« qenĂ« dĂ«shmitarĂ« autentikĂ« nĂ« ndĂ«rtesĂ«n ku ndodhi masakra. MirĂ«po askush nuk e quan masakĂ«r veç meje, tĂ« tjerĂ«t e quajnĂ« vrasje, ca duan tĂ« thonĂ« edhe padashje. Dhe nuk Ă«shtĂ« çudi qĂ« kĂ«ta qeveritarĂ« si ekip pa asnjĂ« ndryshim tĂ« vijĂ« prapĂ« nĂ« qeverisje pas zgjedhjeve tĂ« reja. KĂ«shtu ka ndodhur, edhe mund tĂ« ndodhĂ« sĂ«rish, sepse gjendemi pĂ«rpara njĂ« trushplarje. Po ju sjell njĂ« shembull. NjĂ« i varfĂ«r e i kĂ«putur me njĂ« tufĂ« fĂ«mijĂ«, i papunĂ«, dhe gruan e papunĂ« qante hallin se nuk kishte se me se jetonte dhe e kishin lĂ«nĂ« nĂ« gjendje tĂ« tmerrshme. Por kur e pyetĂ«n se pĂ«r kĂ« do tĂ« votonte ai mbushi gojĂ«n e pĂ«rmendi partinĂ« qĂ« ishte nĂ« pushtet. Pra nĂ« atĂ« pushtet qĂ« e kishte lĂ«nĂ« nĂ« dorĂ« tĂ« Zotit. Tani mĂ« thoni se ku, nĂ« cilĂ«n pikĂ« tĂ« globit mund tĂ« ndodhĂ« kĂ«shtu. Dhe kĂ«saj i thonĂ« trushplarje. Trushplajra ka ekzistuar nĂ« diktaturĂ«, por eksiston edhe tani me shkakun se ne vazhdojmĂ« tĂ« jetojmĂ« nĂ« njĂ« diktaturĂ« me velaturĂ« demokratike. 

-Thua “RrĂ«njĂ«t tona janĂ« nĂ« ArbĂ«ri”, domethĂ«nĂ«se kjo. Po sot kur eksodi shqiptar Ă«shtĂ« shumĂ« i pĂ«rhapur nĂ« botĂ«, Ă«shtĂ« kjo njĂ« kujtesĂ« pĂ«r emigrantĂ«t apo diç tjetĂ«r...?

K.Traboini:  Populli ynĂ« ka pas bjerrje tĂ« mĂ«dha. Nuk janĂ« vetĂ«m kĂ«to tĂ« rejat. NĂ«pĂ«r shekuj i kemi lĂ«nĂ« trojet, por duke qenĂ« njĂ« popull vital jemi rritur pa u zhdukur kurrĂ«. NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« kjo shprehje Ă«shtĂ« e dĂ«shmorit tĂ« shqiptarizmĂ«s, Aristidh Kola, ish president i arvanitasve tĂ« GreqisĂ« me profesion avokat por qĂ« u muar tĂ«rĂ« jetĂ«n me studime. Vepra e tij Ă«shtĂ« madhore e ribotuar shumĂ« herĂ« nĂ« Greqi, thuhet qĂ« “ArvanitĂ«t” Ă«shtĂ« botuar 11 herĂ« ndĂ«rsa veprat e Aristidh KolĂ«s janĂ« botuar e ribotuar edhe nĂ« ShqipĂ«ri. Kjo Ă«shtĂ« njĂ« shprehje krenarie pĂ«r tĂ« gjithĂ« ata qĂ« pĂ«r njĂ« arsye a pĂ«r njĂ« tjetĂ«r janĂ« larguar. Ky lajtmotiv, kaluar brez pas brezi, i derdhur nĂ« vargje i kĂ«nduar nĂ« kĂ«ngĂ« Ă«shtĂ« aktual edhe sot e kĂ«saj dite sepse nuk gjen hapĂ«sirĂ« tĂ« botĂ«s njerĂ«zore tĂ« mos gjesh shqiptar. Ata nuk duhet ta harrojnĂ« Atdheun. Humbja e indentitetit kombĂ«tar kam pĂ«rshtypjen se ndikon edhe nĂ« personalitetin e njeriut. NĂ«se nuk do atdheun tĂ«nd si mund tĂ« duash njĂ« dhĂ© tĂ« huaj. NjerĂ«zit e mĂ«dhenj kurrĂ« nuk e kanĂ« humbur origjinĂ«n, e kanĂ« ruajtur atĂ« anipse mund tĂ« jenĂ« personalitete a burra shtetesh nĂ« vendin ku jetojnĂ«. EshtĂ« dinjitoze qĂ« Obama, presidenti amerikan, ka shkuar pĂ«r tĂ« vizituar Kenian,  atĂ« tokĂ« e atĂ« vend ku ka gjysh-stĂ«rgjyshĂ«rit e vet. Dhe ka shkruar njĂ« libĂ«r nĂ« tĂ« cilĂ«n e trajton me dashuri Ă«ndrrĂ«n e babait tĂ« tij afrikan. ShqiptarĂ«t kudo ku ndodhen nĂ« botĂ« duhet tĂ« jenĂ« krenarĂ« pĂ«r Atdheun.

- NĂ« librat tuaj ka shumĂ« mllef politik. Zemra e shkrimtarit tĂ« vĂ«rtetĂ« arrin tĂ« kapĂ« pĂ«rmasa realitetesh qĂ« politikanĂ«t as qĂ« arrijnĂ« t’i mendojnĂ« nĂ« formimin e tyre, por shfrytĂ«zojnĂ« zhurmĂ«n mediatike dhe siç tregon koha ata dalin tĂ« fituar...?

K.Traboini: NĂ«se ka mllef nĂ« esetĂ« e mia kjo do tĂ« thotĂ« se ka njĂ« gjĂ« qĂ« nuk shkon nĂ« mes meje dhe shoqĂ«risĂ« shqiptare, nĂ« mes meje dhe hallkave tĂ«  pushtetit, nĂ« mes koncepteve tĂ« qeverisjes dhe praktikave qĂ« ndiqen. Kam bindjen se jam nĂ« tĂ« drejtĂ«n time,  ndryshe  nuk do tĂ« shkruaja aq rreptĂ«, por Ă«shtĂ« e drejta e tĂ« gjitha kĂ«tyre instancave t’i konsiderojnĂ« “mllefet” e mia tĂ« ekzagjeruara. KĂ«shtu dĂ«shiroj tĂ« jetĂ«, por realiteti tĂ« cilin pas kaq vitesh mungese tani e prek me dorĂ« mĂ« thotĂ« diçka tjetĂ«r ndaj do tĂ« vazhdoj tĂ« luftoj me mjetet e mia tĂ« shprehjes publike dhe nĂ« tĂ« drejtĂ«n time si qytetar i kĂ«tij vendi. Natyrisht qĂ« politikanĂ«t sado mediokĂ«r tĂ« jenĂ« kanĂ« njĂ« mjet  mĂ« tĂ« fuqishĂ«m se shkrimtari se janĂ« portavoçe gĂ«njeshtrash qĂ« gjithsesi janĂ« mĂ« tĂ« bukura se sa t’i tregosh publikut me gisht realitetin qĂ« e ka pĂ«rditĂ« rreth e qark vetes dhe e di, ndĂ«rkohĂ« qĂ« edhe nga shpresat kanĂ« hequr dorĂ«. Ka elektorat qĂ« fare pak apo aspak lexojnĂ«, por pĂ«rrallat e trĂ«ndafilta tĂ« politikĂ«s i kanĂ« pĂ«r zemĂ«r, sepse janĂ« pĂ«rralla dhe pĂ«rrallat janĂ« gjithmonĂ« tĂ« bukura. Po kjo tregon edhe njĂ« gjĂ« tjetĂ«r, foshnjĂ«rinĂ« politike tĂ« auditorit, ndryshe tĂ« paktĂ«n gjysma e parlamentarĂ«ve shqiptarĂ« nuk do tĂ« dilnin asnjĂ«herĂ« tĂ« fituar.

- Ku qëndron sekreti i një shkrimtari, tek pasuria shpirtërore, tek gojtaria e përsosur, apo pasuria monetare, ku kjo e fundit ka marrë përmasa të jashtzakonshme për të siguruar suksesin ...?

K.Traboini:  MĂ« mirĂ« se kushdo ethet e arit i ka pĂ«rshkruar Balzaku nĂ« Paris dhe mĂ« vonĂ« Xhek Londoni gjatĂ« udhĂ«timit nĂ« AlaskĂ«. Pasurimi si qĂ«llim nĂ« vetvete me sa mĂ« pak punĂ« e nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rshpejtuar ka marrĂ« pĂ«rmasa marramendĂ«se pas viteve ’90-tĂ« pĂ«r shqiptarĂ«t tĂ« cilĂ«t thuaj tĂ« gjithĂ« vrapuan tĂ« gjejnĂ« El Doradon. Kaq shumĂ« ishte varfĂ«ruar njeriu nĂ« komunizĂ«m,  sa u lĂ«shuan si tĂ« babĂ«zitur pa patur asnjĂ« kriter e asnjĂ« rregull. JanĂ« spektakolare shkatĂ«rrimet, vjedhjet, fitimi nĂ«pĂ«rmjet rrugĂ«ve tĂ« paligjshme, shfrytĂ«zimi i mishit tĂ« bardhĂ«. Ende ka me mijĂ«ra vajza shqiptare nĂ« kryeqytetet e EuropĂ«s qĂ« pĂ«rpiqen tĂ« pasurohen me skllavĂ«rinĂ« e mishit. Ne nuk kemi njĂ« statistikĂ«, madje vitet e fundit as qĂ« flasim mĂ« pĂ«r to, por ato janĂ« fytyra e vĂ«rtetĂ« e shkatĂ«rrimit social qĂ« ka ndodhur nĂ« ShqipĂ«ri. Ne nuk kemi as statistika se sa djem shqiptarĂ« janĂ« nĂ«pĂ«r burgjet e botĂ«s, sepse janĂ« kapur me tregtinĂ« e drogĂ«s. NĂ« fakt kjo mĂ«nyrĂ« pasurimi nuk mund tĂ« bĂ«het nĂ« vende nĂ« tĂ« cilat vepron njĂ« sistem financiar i rregullt dhe fitimet janĂ« tĂ« kontrolluara. Duke shkuar mĂ« tej ata qĂ« ikĂ«n jashtĂ« e bĂ«nĂ« njĂ« punĂ« tĂ« ndershme, nuk arritĂ«n tĂ« pasurohen, arritĂ«n tĂ« sigurojnĂ« njĂ« jetĂ« normale e tĂ« pĂ«rshtaten me jetĂ«n nĂ« vendin e ri. Pasurimi u bĂ« nĂ« rrugĂ«t qĂ« thamĂ« mĂ« sipĂ«r mirĂ«po ShqipĂ«ria e varfĂ«r ka qenĂ«, e mendoj se ende Ă«shtĂ« parajsa e shpĂ«larjes sĂ« parave tĂ« pista. Kush tĂ« pyet nĂ« ShqipĂ«ri se ku i more paratĂ« qĂ« e hape njĂ« bisnez me miliona dollarĂ«?
PĂ«r tĂ« dalĂ« tek pozicioni i njeriut qĂ« shkruan, dua tĂ« them se shkrimtari nuk punon pĂ«r para. NjĂ« shkrimtar qĂ« punon pĂ«r para nĂ« kuptimin e pasurimit, qĂ« i bĂ«n librat siç i nxjerrin simitet nga furra, ai nuk Ă«shtĂ« shkrimtar. Shkrimtaria Ă«shtĂ« nje punĂ« e mundimshme,  njĂ« tundim i njĂ«  njeriu qĂ« kĂ«rkon t’i shprehĂ« tĂ« vĂ«rtetat e tij. Mjeshtri i madh Gustav Flober nĂ« njĂ« letĂ«r dĂ«rguar Ernest Feydeau i shkruante “Librat nuk bĂ«hen si fĂ«mijĂ«t por si piramidat ”.
NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« nuk ka ndonjĂ« sekret si mund tĂ« bĂ«hesh shkrimtar. Madje  mund tĂ« bĂ«hesh edhe atĂ«herĂ« kur s’e pret. Ta zĂ«mĂ« njĂ« afrikanoamerikan i ri u dĂ«nua me vdekje pĂ«r krimin e kryer, dhe nĂ« kohĂ«n kur priste ekzekutimin, qĂ« nĂ« AmerikĂ« zgjasin edhe njĂ«zet vjet, nisi tĂ« shkruante poezi. Stephen Todd Booker nĂ« burgun e Floridas, ku ka 20 vjet, Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« sot njĂ« nga poetĂ«t mĂ« tĂ« shquar amerikanĂ« botuar nĂ« shumĂ« vende tĂ« botĂ«s. Gjykata supreme amerikane nuk heq dorĂ« nga vendimi i ekzekutimi. NĂ« kĂ«tĂ« rast poetin e bĂ«ri ndĂ«rgjegjia e vrarĂ« pĂ«r krimin e kryer. Prandaj nuk mund tĂ« klasifikojmĂ« se cili Ă«shtĂ« sekreti i tĂ« qĂ«nit shkrimtar.


-E beson se kalojnĂ« faza shumĂ« tĂ« vĂ«shtira dhe nĂ« realitetin shqiptar intelektualĂ«t nuk vlerĂ«sohen nga politika, kurse nĂ« botĂ« ndodh e kundĂ«rta, sa mĂ« e zhvilluar shoqĂ«ria aq mĂ« tepĂ«r kanĂ« prioritet intelektualĂ«t. Keni pĂ«rvojĂ« nga Amerika, Bostoni  ku jetoni afro  dy  dekada ...?

K.Traboini: Sigurisht e keni fjalĂ«n pĂ«r intelektualĂ« me integritet,  personalitete nĂ« fushĂ«n kulturĂ«s e arteve, teknologjisĂ« dhe shkencĂ«s. Kam njĂ« pasqyrĂ« tĂ« saktĂ« çfarĂ« ndodh nĂ« ShqipĂ«ri qĂ« nuk ka baza krahasuese me atĂ« çfarĂ« ndodh nĂ« AmerikĂ«.  SĂ« pari se ShqipĂ«ria Ă«shtĂ« njĂ« shtet i vogĂ«l, afro 100 herĂ« mĂ« e vogĂ«l se Amerika pĂ«r tĂ« mos folur pĂ«r aspektet e zhvillimit ekonomik, tĂ« kulturĂ«s dhe traditave. TĂ« mos harrojmĂ« se nĂ« AmerikĂ« ka njĂ« kushtetute tĂ« hartuar qĂ« nĂ«  1787  e cila edhe sot e kĂ«saj dite mbetet ndĂ«r mĂ« demokratiket nĂ« botĂ«.  Por edhe njĂ« kushtetutĂ« vepruese e nĂ« efiçencĂ« tĂ« plotĂ«. Ajo i siguron njeriut integritetin deri nĂ« atĂ« masĂ« sa njeriu ndjehet i barabartĂ« me cilindo e nĂ« çfarĂ«do shkallĂ« shoqĂ«rore tĂ« jetĂ«. IntelektualĂ«t nĂ« AmerikĂ« nuk e ndjejnĂ« nevojĂ«n e politikĂ«s, sepse pozicioni i tyre nĂ« shoqĂ«rinĂ« amerikanĂ« Ă«shtĂ« mĂ« i lakmueshmi. ZĂ«ri i tyre dĂ«gjohet. Madje ndodh qĂ« krijues me integritet sfidojnĂ« instancat mĂ« tĂ« larta me opinionet e tyre, sepse janĂ« zĂ«ra qĂ« i dĂ«gjon mbarĂ« Amerika.
Po kush po pyet nĂ« ShqipĂ«ri çfarĂ« thotĂ« njĂ« intelektual. Ata thĂ«rriten vetĂ«m kur u duhen t’i nxjerrin gĂ«shtenjat nga zjarri politikĂ«s. NĂ« ShqipĂ«ri pozicioni i intelektualit me integritet Ă«shtĂ« i vĂ«shtirĂ« nĂ« pikpamje ekonomike, ai ndodhet nĂ«n presione dhe i detyruar tĂ« bĂ«het puthador i atyre qĂ« kanĂ« pushtetin,  pĂ«rndryshe i ndodh si Moikom Zeqos, njĂ« intelektual erudit i kompletuar e i mbetur kaq vjet i papunĂ« (shembuj tĂ« tillĂ« ka plot),  kur nĂ«pĂ«r institucione kulturore gĂ«lojnĂ« gjithçfarĂ« mediokrish qĂ« e vetmja gjĂ« qĂ« dinĂ« tĂ« bĂ«jnĂ« Ă«shtĂ« servilizmi dhe roli i DemkĂ«s pĂ«r tĂ« shkruar fjalime ndonjĂ«herĂ« qesharake pĂ«r politikanĂ«t. PĂ«r tĂ« parĂ« gjendjen e intelektualit mjafton tĂ« shohim listĂ«n qĂ« ka hartuar  njĂ« politikan mjek i ezauruar publikisht, me  emra e tituj Prof. dok., tĂ« cilĂ«t tĂ« quajturit intelektualĂ«, si manarĂ« shkojnĂ« ku i thotĂ« i zoti i tyre. Krejt e natyrshme se po nuk e firmosĂ«n listĂ«n flaken e mbeten pa punĂ«. Ku Ă«shtĂ« pozicioni i intelektualit nĂ« ShqipĂ«ri kĂ«sisoj?! NĂ«se i referohemi shkrimtarĂ«ve vĂ«rejmĂ« se gjendja Ă«shtĂ« pĂ«r tĂ« ardhur keq.  E turpshme. ShkrimtarĂ«t tashmĂ« janĂ« tĂ« denigurar dhe tĂ« shmangur totalisht mga shoqĂ«ria. Pushteti e konsideron artin e tĂ« shkruarit njĂ« handikap.  Nga ana tjetĂ«r, duke parĂ« se letĂ«rsia Ă«shtĂ« njĂ« tortĂ« e madhe ku mund tĂ« marrin e hanĂ« tĂ« gjithĂ« me tepsi e legena, kanĂ« dalĂ« ca masovike mediokĂ«r, spekulatorĂ« qĂ« organizojnĂ«  ca kongrese pa asnjĂ« vlerĂ«, ku mblidhen tĂ« paaftĂ«t tĂ« cilĂ«t mbajnĂ« fjalime retorike si nĂ« kohĂ« tĂ« dikurshme, diku gjen edhe poeteka ku ndahen çmime poetike mĂ« jep e tĂ« jap apo nĂ« baza tarafi. Ata qĂ« krijojnĂ« vlera tĂ« vĂ«rteta e qĂ« gjithçka e bĂ«jnĂ« nga pasioni, ndjehen tĂ« braktisur, nuk ndihmohen, edhe njĂ« ndĂ«rtesĂ« qĂ« kishin shkrimtarĂ«t ua kanĂ« marrĂ«, njĂ« gazetĂ« “Drita” qĂ« kishin e kanĂ« mbyllur, nuk kanĂ« njĂ« qoshk ku tĂ« mblidhen, nuk e takojnĂ« njeri-tjetrin veç njĂ« herĂ« nĂ« vit nĂ« panairin e librit tĂ« huaj sepse librat me autorĂ« shqiptarĂ« janĂ« tĂ« pakĂ«t. Mesa shohim ky shtet nuk ka nevojĂ« fare pĂ«r shkrimtarĂ«t. I sheh si kundĂ«rshtarĂ« apo ngatĂ«rrestarĂ«, kush dreqin e di. Duhen pyetur. Administrata ka krijuar njĂ« hendek me shkrimtarĂ«t dhe QeverisĂ« i mjafton tĂ« pĂ«rkrahĂ«  nja 4-5 shkrimtarĂ« aleatĂ« tĂ« partisĂ« nĂ« pushtet duke u dhĂ«nĂ« ndonjĂ« funksion diplomatik apo duke i bĂ«rĂ« rrogĂ«tarĂ« nĂ«pĂ«r zyra e kaq. NĂ« kĂ«to kushte Ă«shtĂ« e natyrshme qĂ« libraritĂ« shqiptarĂ« tĂ« mbushen me libra tĂ« autorĂ«ve tĂ« huaj, ndĂ«rsa letĂ«rsia e vĂ«rtetĂ« vendase po vdes,  kĂ«sisoj thĂ«nĂ« hapur, shteti shqiptar Ă«shtĂ« ai qĂ« po e vret letĂ«rsinĂ«.


 - E  fundit, bota e magjishme e shkrimtarit Traboini -A ekziston  vĂ«rtet bindja  se ajo çfarĂ« trajton Ă«shtĂ« njĂ« pasqyrĂ« reale e jetĂ«s sĂ« popullit apo Ă«shtĂ« veç njĂ« dĂ«shirĂ« qĂ« kĂ«rkon tĂ« shfaqĂ« praninĂ« e vet tek njerĂ«zit...?

K.Traboini: PĂ«r çfarĂ« magjie flasim. Pastaj shkrimtari Ă«shtĂ« njĂ« pjesĂ«z e popullit tĂ« vet ndaj edhe kur shkruan pĂ«r vete ka shkruar njĂ«kohĂ«sisht edhe pĂ«r tĂ« tjerĂ«t.  TĂ« paktĂ«n nĂ« artin e poezisĂ« tĂ« njĂ« autori serioz nuk ka kufinj mes botĂ«s  ideoemocionale tĂ« autorit dhe njerĂ«zve qĂ« pĂ«rbĂ«jnĂ« edhe lexuesit e tij. KĂ«ta kufinj shkrihen dhe kjo Ă«shtĂ« karakteristikĂ« e njĂ« arti tĂ« madh.  TĂ« shkruash Ă«shtĂ« punĂ«. Dhe mjerisht njĂ« punĂ« e papaguar. Ka dy alternativa, o vlerĂ« e vĂ«rtetĂ« libri ose vlerĂ« xhepi, çka do tĂ« thotĂ«: o do tĂ« bĂ«sh njĂ« letĂ«rsi serioze ose do tĂ« shkruash libra limonatĂ« tĂ« cilat gjejnĂ« me lehtĂ« lexuesin qĂ« nuk do tĂ« vrasĂ« mendjen. PĂ«r njĂ« shkrimtar zgjedhja mĂ« e vĂ«shtirĂ« Ă«shtĂ« poezia, sepse ajo ka mĂ« pak lexues, ndĂ«rsa blerĂ«s thuaj nuk ka fare. Po ka edhe njĂ« gjĂ«, librat me poezi nuk t’i pranojnĂ« as libraritĂ« duke u bĂ«rĂ« atyre njĂ« bojkot tĂ« çuditshĂ«m. Mendoj qĂ« njĂ« shoqĂ«ri qĂ« nuk e ndjen nevojĂ«n e poezisĂ« do tĂ« thotĂ« se ka probleme tĂ« njĂ« lloj ashpĂ«rsimi tĂ« shpirtit, i Ă«shtĂ« zbehur ndjesia humane, vendin e frymĂ«zimit e romantikĂ«s sĂ« jetĂ«s e zĂ« vrazhdĂ«sia, ndjenjĂ«n e dashurisĂ« e zĂ« marrĂ«dhĂ«nia seksuale si macet nĂ« rrugĂ«. Pra shoqĂ«ria zhvishet nga shpirti. KĂ«tĂ« e konsideroj traumĂ« sociale pĂ«r tĂ« cilĂ«n pĂ«rgjegjĂ«s janĂ« tĂ« gjithĂ«, qĂ« nga prindĂ«rit tek mĂ«suesit nĂ« shkolla, administratĂ«n shtetĂ«rore, qeverisjen e keqe e cila  superngop median me politikĂ« shterpĂ« qĂ« nuk prodhon asgjĂ« veç konflikte.
NĂ«se flasim pĂ«r pozicionin tim mund tĂ« them se kur shoh gjithĂ« kĂ«to eksese antikulturĂ« nĂ« ShqipĂ«ri, revoltohem, e prej saj nuk ka si tĂ« mos vijĂ« reagimi e reflektimi i kĂ«saj gjendje nĂ« art. Produkt i kĂ«saj ndjesie Ă«shtĂ« libri im me poezi “U dashka tĂ« dal natĂ«n vonĂ«”. E  pse, do tĂ« thotĂ« lexuesi ende pa e prekur librin me dorĂ«. PĂ«r tĂ« vrarĂ« frikĂ«n do t’i thosha. FrikĂ«n qĂ« na frenon qĂ« tĂ« guxojmĂ« e tĂ« luftojmĂ« pĂ«r ndryshimnin e gjendjes e cila nuk mund tĂ« vijĂ« duke u hequr nĂ« njĂ« anĂ« e duke i hapur udhĂ« sĂ« keqes. Por jeta ka edhe bukurinĂ« e saj. NĂ« tĂ« gjitha stinĂ«t e moshat ka kohĂ« pĂ«r dashuri. Kjo ndjesi e pĂ«rjetshme nĂ« krijimtarinĂ« e tĂ«rĂ« brezave e kohĂ«ve edhe mua mĂ« shpuri nĂ« buronjat e lirizmit poetik me vĂ«llimin “Lule pellazgjike” 2012. Me dy librat poetikĂ« tĂ« sapobotuar vitin qĂ« shkoi, ndjehem mirĂ«, por nuk ndjehen mirĂ« ata qĂ« duhet tĂ« merren me letĂ«rsinĂ« dhe tĂ« thonĂ« fjalĂ«n e vet. E vĂ«rteta Ă«shtĂ« se janĂ« zĂ«nĂ« me ca libra amatoreskĂ« prej tĂ« cilĂ«ve dalin jo pak euro. JanĂ« nĂ« punĂ« ata qĂ« kanĂ« mbi shpatulla autoritetin e kritikĂ«s dhe atje ku flitet pĂ«r bukĂ«n e gojĂ«s nuk ka kush luksin tĂ« flasĂ« pĂ«r cilĂ«si. KĂ«sisoj botimet kalojnĂ« nĂ« heshtje. FatmirĂ«sisht nĂ« njĂ« botim me 80 autorĂ« shqiptarĂ« nĂ« frengjisht nĂ« Bruksel janĂ« botuar edhe dy poezi tĂ« mia dhe kjo Ă«shtĂ« njĂ« kĂ«naqĂ«si tĂ« cilĂ«n nuk mund kurrsesi ta ndjesh nĂ« atdhe ku organe letrare serioze e jashtĂ« ndikimeve politike nuk ka. Revista”Metafora” nĂ«  PrishtinĂ« pĂ«rndryshe ka botuar herĂ« pas here poezi tĂ« miat. NĂ« kĂ«tĂ« kaos ku letĂ«rsia Ă«shtĂ« njĂ« handikap nuk mund tĂ« pretendosh mĂ« tepĂ«r.
KohĂ«n e mbush me ndonjĂ« veprimtari si ajo nĂ« Prizren e nĂ« Tuz ku paraqita librin e babait tim “Flamur nĂ« Deçiq”, njĂ« amanet  i mungesĂ«s sĂ« prindit qĂ« 5 vjeç, realizoj  videofilma nĂ« miniaturĂ«, ku idetĂ« e ndjesitĂ« pĂ«rkojnĂ«, reflektoj nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« pĂ«rditshme duke shkruar Ă©sĂ©, dhe herĂ« pas here si njĂ« metor apo shi yjesh kozmikĂ« mĂ« shfaqen vizione poetike tĂ« cilat i shkruaj me njĂ« frymĂ«. Pastaj harroj se kam shkruar e madje shkoj aq larg sa mĂ« bĂ«het se nuk kam shkruar kurrĂ«. Them  se krijimi ka fuqinĂ« magjike nĂ« kontaktin me lexuesin, por qĂ« tĂ« ndodhĂ« kjo ka njĂ« kusht, qĂ« lexuesi tĂ« ketĂ« njĂ« shpirt tĂ« ndjeshĂ«m, ta zĂ«mĂ« si njĂ« lirĂ«, qĂ« e lejon ta kĂ«ndojĂ« mrekullisht lirikĂ«n tĂ«nde.

Tiranë, shkurt 2013

Intervistoi: Bujar Ferhati

 INTERVISTA  #  3




NĂ‹ KUJTIMET E NJĂ‹ ARTISTI
Intervistë me artistin Kolec Traboini


Çfarë kujtoni nga fëmijëria e rinia juaj në Shkodër ?
 
K.Traboini: RrugicĂ«n time qĂ« ishte dhe bota ime e ku njĂ« ditĂ« mĂ« hyri nĂ« kĂ«mbĂ« njĂ« gozhdĂ« e ndryshkur, ku mĂ« janĂ« pĂ«rgjakur gjunjĂ«t, ku kam mĂ«suar biçikletĂ«n, njĂ« rrugicĂ« qĂ« kisha njĂ« dashuri tĂ« madhe pĂ«r tĂ«, por qĂ« ishte dĂ«shmitare e shumĂ« dhimbjeve tĂ« mia sĂ« pari me vdekjen e tim eti qĂ« ka qĂ«nĂ« mĂ«sues i kohĂ«s sĂ« para pavarĂ«sisĂ« dhe sekretar i Ded Gjo Lulit dhe ka marrĂ« pjesĂ« nĂ« dy luftra kombĂ«tare, pastaj me vdekjen e DadĂ«s sime Katrina Skanjeti-Traboini qĂ« ishte e bija e motrĂ«s Tone e cila mĂ« kish vĂ«nĂ« edhe emrin e dajĂ«s sĂ« vet KolĂ« Idromeno. Pastaj kujtoj se si vrapoja nga rrugica ime pĂ«rmes rrugicĂ«s sĂ« Gurazezve, ku e kishte shtĂ«pinĂ« shoku im Gjon Rrok Luli, pastaj dilja nĂ« Gjuhadol e nĂ« shkollĂ«n time qĂ« kishte qĂ«nĂ« dikur shkollĂ« e fretĂ«nve e kishte nĂ« mes njĂ« çinar tĂ« madh qĂ« ende gjelbĂ«ron edhe sot. NĂ« ShkodĂ«r kujtoj ShtĂ«pinĂ« e FĂ«mijĂ«s ku kalova disa vjet e mĂ«sova tĂ« bĂ«j njĂ« jetĂ« ku pĂ«r gjithçka duhej t’i shĂ«rbeja vetvetes. NĂ« ShkodĂ«r kujtoj se kur isha nĂ« shkollĂ«n pedagogjike mĂ« morĂ«n ushtar e mĂ« dĂ«rguan nĂ« TropojĂ«, e se kur u ktheva isha tashmĂ« njĂ« djalĂ« i rritur e duhej tĂ« isha shumĂ« mĂ« serioz sesa mĂ« parĂ« dhe se koha e jetĂ«s si harrakat kishte ikur njĂ«herĂ« e pĂ«rgjithmonĂ«. Kujtoj Kombinatin e Drurit apo mĂ« saktĂ« fabrikĂ«n e FibrĂ«s nĂ« bregun e Zallit tĂ« Kirit ku punova disa vjet. Kujtoj Frederik RreshpĂ«n i cili punonte edhe ai nĂ« Kombinat dhe mbasditeve me Tonin Shtjefnin, Alfred Çapalikun e SkĂ«nder Temalin bisedonim pĂ«r letĂ«rsinĂ« ndĂ«rkohĂ« qĂ« bĂ«nim xhiro nĂ« PiacĂ«. Por kisha edhe shokĂ« tĂ« tjerĂ« qĂ« i kujtoj aty nĂ« rrugĂ«t e ShkodrĂ«s ku kaluam rininĂ« tonĂ« e ndĂ«r ta Shyqyri Mollaj, Ernest Andrakja, DodĂ« Kaçaj, Xhahid Bushati, Burhan Kurti, Riza Lahi e Mehmet Gucia. Kujtoj shkrimet e mia tĂ« para tĂ« botuara nĂ« Almanakun e klubit tĂ« rinisĂ« qĂ« drejtonte Hasan Lekaj si dhe redaktorĂ«t e gazetĂ«s lokale “Jeta e re” Vehbi Çanga, Ndue Zef Toma e Hilmi Picoka, qĂ« i mirĂ«pritĂ«n shkrimet e mia tĂ« para. Kujtoj aq shumçka nga fĂ«mijĂ«ria e rinia ime nĂ« ShkodĂ«r sa mund tĂ« them se kĂ«to nuk janĂ« thjesht kujtime, por janĂ« njĂ« jetĂ« qĂ« gjithnjĂ« mĂ« rri pranĂ« sikur ka ndodhur dje.

Ju njohim si kineast, gazetar, e shkrimtar, cili nga këto profesione është më afër pasionit tuaj ?

K.Traboini: Pasioni im Ă«shtĂ« e bukura, qĂ« nuk Ă«shtĂ« profesion e pĂ«r tĂ« cilĂ«n Dostojevski shkruante se e bukura do ta shpĂ«tojĂ« botĂ«n. QĂ« i vogĂ«l mĂ« pĂ«lqente tĂ« vizatoja e tĂ« lexoja libra pafund. Pastaj nisa tĂ« shkruaj vjersha e t’i recitoja nĂ« dritaren e katit tĂ« dytĂ« tĂ« shtĂ«pisĂ« sime me zĂ« tĂ« lartĂ«. Ajo çfarĂ« dua tĂ« them Ă«shtĂ« se profesioni Ă«shtĂ« njĂ« zgjidhje apo njĂ« rastĂ«si, e bukura nĂ« art Ă«shtĂ« domosdoshmĂ«ri. Kur kam qĂ«nĂ« i vogĂ«l filmin e parĂ« e kam parĂ« nĂ« faqen e murit tĂ« shkollĂ«s fillore nĂ« Hot tĂ« Ri. Mbaj mend tĂ« kem parĂ« fusha me grurĂ«, lulĂ«kuqe dhe tufa me pĂ«llumba, tre elementĂ« qĂ« mendoj se ma ushqyen dashurinĂ« pĂ«r tĂ« bukurĂ«n pa menduar kurrĂ« se unĂ« do tĂ« isha njĂ« ditĂ« kineast, tĂ« cilĂ«n ma sollĂ«n rrethanat e nuk ishte zgjidhja ime. Kur isha student nĂ« gazetari botova njĂ« libĂ«r me tregime qĂ« miqtĂ« ma kujtojnĂ« edhe sot “Petalet e bajames sĂ« hidhur” i cili mori edhe çmim kombĂ«tar inkurajues, por kur mbarova studimet mĂ« afruan punĂ« nĂ« Kinostudio si redaktor e mĂ« pas skenarist. Punova me pĂ«rkushtim e vura re se rashĂ« nĂ« dashuri me filmin. Pastaj koha solli qĂ« tĂ« shkoja nĂ« mĂ«rgim nĂ« Greqi ku pasioni pĂ«r gazetarinĂ« m’u zgjua aq shumĂ« sa krijova njĂ« gazetĂ« “Egnatia”. KĂ«tu gjen mishĂ«rim dashuria pĂ«r gazetarinĂ« pĂ«r tĂ« cilĂ«n edhe jam diplomuar. Por mĂ«rgimi i gjatĂ« mĂ« zgjoi njĂ« dashuri tjetĂ«r tĂ« madhe, poezinĂ«, e cila Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« bashkudhĂ«tarja ime e pĂ«rhershme kudo ku ndodhem e them do tĂ« mĂ« ndjekĂ« besnikĂ«risht deri nĂ« fund. TĂ« tre kĂ«to profesione i bashkon pasioni e dashuria, i bashkon e bukura.

ǒmund të na thoni për rolin tuaj si skenarist, pasi keni punuar për një periudhë të gjatë me filmat dokumentarë në Kinostudio?


K.Traboini: Fillimisht kam punuar redaktor nĂ« kronikĂ«. Jo pak por dy vjet, kohĂ« e mjaftueshme pĂ«r tĂ« njohur ShqipĂ«rinĂ« nĂ« çdo kĂ«nd tĂ« saj. PĂ«r aty dy vjet mĂ« shumĂ« isha nĂ« terren se nĂ« Kinostudio. Kalimi si skenarist i filmit dokumentar ishte kĂ«sisoj mĂ« i lehtĂ«, sepse kisha shumĂ« subjekte e njohje. QĂ« nĂ« fillimet e punĂ«s me skenarin u pĂ«rpoqa tĂ« fus frymĂ«n poetike. Skenarin tim tĂ« parĂ« e mori njĂ« regjisore me pĂ«rvojĂ« Vitori Çeli e cila e pĂ«lqeu pikĂ«risht pĂ«r lirizmin dhe me filmin “Asdreni-poet i lulĂ«kuqes e vegjĂ«lisĂ«” dolĂ«m faqebardhĂ«. Na nderuan me kupĂ«n e Festivalit tĂ« parĂ« tĂ« Filmit Shqiptar. E kjo pĂ«r mua ishte vĂ«rtet njĂ« satisfaksion i madh. Pastaj vijnĂ« skenarĂ« tĂ« tjerĂ« si “Hasan Prishtina”. “KolĂ« Idromeno”, “ KĂ«shtjella e kĂ«ngĂ«ve” e deri tek filmi qĂ« realizova si skenarist e regjisor “DĂ«shmi nga Barleti”, tĂ« gjithĂ« kĂ«ta tĂ« vlerĂ«suar me çmime nĂ« festivale e konkurse kombĂ«tare.

Ishte dëshirë e jotja që i vogël të merresh me artin, apo një shtysë nga dikush tjetër ?

K.Traboini:  QĂ« kur kam qĂ«nĂ« nĂ« shkollĂ«n pedagogjike nĂ« TiranĂ« kisha nisur tĂ« bĂ«j sprovĂ«zat e para me poezi. MĂ«suesja ime kujdestare Vangjeli Çomora mĂ« gjeti tek po merresha me fletoren time tĂ« shĂ«nimeve. Ishin poezi. NjĂ« ditĂ« mĂ«suesja mĂ« tha se do tĂ« vish nĂ« shtĂ«pinĂ« time tĂ« takoja tĂ« shoqin, Spiron. I shkova nĂ« shtĂ«pi nĂ« rrugĂ«n e DurrĂ«sit e aty takova Spiro ÇomorĂ«n. MĂ« priti ngrohtĂ«. I lexoi vjershat e mia dhe mĂ« tha se duhej tĂ« shkoja tek redaksia e gazetĂ«s “ZĂ«ri i RinisĂ«” me rekomandimin e tij. Mora guximin e shkova. Takova aty njĂ« njeri qĂ« e thĂ«rrisnin Loni, e ky mĂ« pĂ«rcolli tek njĂ« tjetĂ«r qĂ« e kishte emrin Vath. Ky i lexoi e me dha ca vĂ«rejtje e sugjerime e mĂ« porositi tĂ« shkoja pĂ«rsĂ«ri. Nuk shkova mĂ« kurrĂ«. VetĂ«m mĂ« vonĂ« kur isha ushtar nĂ« Kam tĂ« TropojĂ«s e minatorĂ«t mĂ« flisnin me admirim pĂ«r Vath Koreshin qĂ« kishte punuar disa vite si gjeolog, e kuptova se ai Vathi qĂ« kisha takuar ishte shkrimtari. Koha e solli qĂ« Vath Koreshin ta kisha koleg nĂ« Kinostudio, madje si tĂ« thuash nĂ« njĂ« raport tĂ« tillĂ«- ai kryeredaktor pĂ«r filmat artistikĂ« e unĂ« pĂ«r filmat dokumentarĂ«. Pra vĂ«rtet nuk e di se kur si e pse u gjĂ«nda nĂ« njĂ« hulli tĂ« tillĂ« pĂ«r artin. Ndoshta kĂ«tĂ« do ta mĂ«soja mĂ« vonĂ« nĂ« vitin 1982 kur njĂ« ditĂ« kolegu ynĂ« i filmit nĂ« Kinostudio mĂ« tha se kishte lexuar nĂ« BibliotekĂ«n KombĂ«tare, nĂ« disa gazeta tĂ« vjetra tĂ« Dom Ndoc NikĂ«s njĂ« emĂ«r Traboini. Atje gjeta çfarĂ« nuk e dija e nuk e prisja. Im atĂ« kishte qĂ«nĂ« njĂ« nga gazetarĂ«t e parĂ« shkodranĂ« tĂ« pavarĂ«sisĂ«, me plot shkrime nĂ« vitin 1910-1911. Dhe mĂ« vonĂ« kur regjisori Andrea Skanjeti mĂ« vuri nĂ« dorĂ« njĂ« poemĂ« me rreth 1700 vargje pĂ«r kryengritjen e vitit 1911 tĂ« shkruar nga im atĂ« nĂ« atĂ« kohĂ«, mĂ« vuri tĂ« mendoj se unĂ« kisha ndjekur udhĂ«n e dĂ«shirĂ«s sĂ« tim eti, pra pasioni i tĂ« shkruarit kishte lindur bashkĂ« me mua pĂ«rmes genit.

Sa e vështirë ka qënë për ju, të studioni dhe të shkruani librin e parë njëkohësisht ?

K.Traboini: Libri i parĂ« ka qĂ«nĂ« me tregime tĂ« shkruara nĂ« kohĂ« tĂ« ndryshme, disa madje tĂ« botuara kur isha punĂ«tor nĂ« Kombinatin e Drurit nĂ« ShkodĂ«r e disa tĂ« shkruara nĂ« kohĂ«n e studimeve. Kujtoj me respekt redaktoren Emine Sadiku qĂ« mĂ« botoi tregimet e para nĂ« faqet letrare tĂ« gazetĂ«s “ZĂ«ri i RinisĂ«”. PĂ«r mua qĂ« kisha qĂ«nĂ« punĂ«tor e kisha shkuar nĂ« shkollĂ« tĂ« mesme njĂ«kohĂ«sisht, nuk ka qĂ«nĂ« e vĂ«shtirĂ« periudha e studimeve, madje ishte njĂ« mundĂ«si e madhe. Mbaj mend se atĂ« kohĂ« dĂ«shira pĂ«r tĂ« shkruar ishte aq e madhe e kĂ«tĂ« e kish pikasur bashkstudentja Zenepe Luka qĂ« njĂ« ditĂ« mĂ« solli njĂ« libĂ«r pa kapak e me zĂ« tĂ« ndrojtur mĂ« tha: “Merre e lexoje, por kujdes se Ă«shtĂ« libri i Bilal Xhaferrit”. AtĂ« kohĂ« Bilal Xhaferri ishte i arratisur e konsiderohej armik. E lexova me njĂ« frymĂ« dhe aty ndjeva poezinĂ« nĂ« prozĂ« dhe magjinĂ« e narracionit. “Purpuranti” mĂ« ka lĂ«nĂ« pa frymĂ«. Po edhe ato tregimet me temĂ« aktuale nĂ« rrugĂ«t malore tĂ« kthesave tĂ« Gjegjanit ku kishte punuar vetĂ« Bilal Xhaferri, ky admirues i flaktĂ« i dokeve, zakoneve e bujarisĂ« sĂ« malĂ«sorĂ«ve. NjĂ« ditĂ« pĂ«rmblodha tregimet e mia e me to nĂ« dorĂ« shkova tek Dhurata Xoxa nĂ« shtĂ«pinĂ« botuese ku pata fatin tĂ« kem redaktor shkrimtarin Odhise Grillo.

Ka ndikuar emigracioni në krijimtarinë tuaj?

K.Traboini: Padyshim që jeta mërgimtare lë gjurmët e veta tek krijuesi, herë si plagë e herë si dhimbje, por më së shumti si mall i zjarrtë. Në mërgim ndjehet mungesa e dheut tënd, e njerëzve të tu, mungesa e gjuhës tënde madje edhe mungesa e ajrit që në mëmëdhe të duket krejt ndryshe e jo pak herë thua se edhe ajri në vendin tim flet shqip. Pra kemi një tendosje të telave të shpirtit që pa këto mungesa nuk do të nxirrnin atë tingull të mrekullueshëm që të drithëron.

Çfarë marrëdhëniesh ke me Shkodrën ?

K.Traboini:  Nuk di si t’i shpjegoj marrĂ«dheniet qĂ« mund tĂ« ketĂ« njeriu me vetveten. UnĂ« pĂ«rherĂ« jam nĂ« ShkodĂ«r, por ardhjet e ikjet e mia janĂ« tĂ« pabujshme. Takoj njĂ« mik apo njĂ« shok, pijmĂ« njĂ« kafe aty ku bashkohet Pedonalja me Gjuhadolin apo tek çinari i TophanĂ«s dhe kaq. Shkoj nĂ« bibliotekĂ« dhe u dorĂ«zoj disa kopje pĂ«r çdo libĂ«r tĂ« ri qĂ« botoj. Si tĂ« thuash u bĂ«j me dije ekzistencĂ«n time nĂ« art dhe kĂ«ngĂ«t e mia tĂ« shpirtit pĂ«r ShkodrĂ«n, qĂ« nuk janĂ« vetĂ«m poezi apo esĂ© tĂ« veçanta, por me kapituj tĂ« tĂ«rĂ«, apo tituj librash qĂ« lidhen me kĂ«tĂ« qytet qĂ« Ă«shtĂ« pjesĂ« e ngjizjes sime edhe si njeri por edhe si krijues. Mjafton t’ju sjell titullin e njĂ« libri “ Trinia ime” ku pjesa mĂ« e madhe e krijimeve lidhen me vendlindjen time. Por edhe nĂ« njĂ« nga librat e fundit “U dashka tĂ« dal natĂ«n vonĂ«” ka njĂ« kapitull me titull “Ode pĂ«r ShkodrĂ«n”. ParathĂ«nia e shkruar prej meje nĂ« kĂ«tĂ« libĂ«r “Poetika e fĂ«mijĂ«risĂ«” flet pĂ«r ShkodrĂ«n gjithashtu. Mendoj se lirizmi im fryn nĂ«pĂ«r kanatet e fĂ«mijĂ«risĂ« sime shkodrane pa tĂ« cilin nuk do tĂ« isha ky qĂ« jam. Por gjithnjĂ« siç e thashĂ« shkoj e vij pa e bĂ«rĂ« tĂ« dukshme prezencĂ«n time sepse ajo gjendet nĂ« krijime para se fizikisht. Ndoshta kjo Ă«shtĂ« njĂ« alibi e mirĂ« pĂ«r ata qĂ« nĂ« vendlindjen time merren me artin dhe mĂ« kanĂ« harruar.

Eseja me titull “Bukuri Shkodrane”, çfarĂ« mesazhi pĂ«rcjell, pĂ«rse ky titull ?

K.Traboini:  Kam plot esĂ© qĂ« lidhen me ShkodrĂ«n. Mes tyre edhe njĂ« pjesĂ« e librit “Bukuri Shkodrane”, titull qĂ« merret nga njĂ« esĂ© nĂ« tĂ« cilĂ«n jam pĂ«rpjekur tĂ« nxjerr nĂ« pah bukurinĂ« e shpirtit e tĂ« trupit tĂ« vajzave e grave shkodrane nĂ« kohĂ«n e diktaturĂ«s, kur kjo bukuri anashkalohej apo mohohej e pĂ«r kĂ«tĂ« kisha njĂ« shĂ«mbĂ«llesĂ«, mĂ«suesen time Jolanda Pogu. MĂ«suese Landi ishte bijĂ« e Pogut, pronarit tĂ« fabrikĂ«s sĂ« Sapunit nĂ« ShkodĂ«r qĂ« konsideroheshin tĂ« pasur e pĂ«r kĂ«tĂ« shiheshin me sy tĂ« keq nga regjimi. Po Landi Pogu ka qĂ«nĂ« njĂ« nga vajzat mĂ« tĂ« bukura nĂ« ShkodĂ«r e me virtyte tĂ« larta. Ajo u martua nĂ« TiranĂ« dhe njĂ« ditĂ« unĂ« u gjenda nĂ« njĂ« klasĂ« ku ajo jepte mĂ«sim. Ishte e bukur si yll dhe unĂ« ndjehesha krenar se ajo ishte shkodrane. KĂ«shtu i kemi vajzat ne nĂ« ShkodĂ«r u thoja shokĂ«ve tĂ« shkollĂ«s qĂ« ishin nga jugu. MĂ«suese Landi mĂ« pyeti dhe kur i thashĂ« mbiemrin tim mĂ« njohu sepse kishim qĂ«nĂ« komshinj. Koha e solli qĂ« mĂ«suesja ime “kjo bukuri shkodrane” tĂ« gjendej dhe mĂ«suese e vajzĂ«s sime nĂ« shkollĂ«n “Avni Rustemi” nĂ« TiranĂ«. Dhe njĂ« ditĂ« mĂ« vjen vajza plot gĂ«zim e mĂ« thotĂ« sesa e bukur ishte mĂ«suese Landi, mĂ« pyeti pĂ«r ty e mĂ« tha se tĂ« ka pasur nxĂ«nĂ«s. E unĂ« me krenari i thashĂ« time bije: “TĂ« gjitha vajzat shkodrane janĂ« tĂ« bukura. Edhe ti je e bukur se je shkodrane”. Kjo esĂ© mbi tĂ« bukurĂ«n pĂ«rbĂ«n jo vetĂ«m tharmin e librit tim me atĂ« titull, por edhe lajtmotivin e krijimtarisĂ« poetike e eseistike dhe filmike.

Përveç të lexuarit si kaloni kohën e lirë ?

K.Traboini: Nuk kam as kohĂ« tĂ« lirĂ« e as kohĂ« tĂ« zĂ«nĂ«. Liria Ă«shtĂ« relative ndĂ«rsa koha ka vetĂ«m njĂ« sens, do apo nuk do, ikĂ«n. PĂ«rpara alternativĂ«s qĂ« koha mund tĂ« ikĂ« dhe mund tĂ« mos lĂ«rĂ« pas asgjĂ«, krijuesi i apasionuar Ă«shtĂ« mĂ« i prirur tĂ« sakrifikojĂ« kohĂ«n e lirĂ«. Mua mĂ« duken paradoksale tituj tĂ« tillĂ« televizivĂ« si “Ă‹shtĂ« koha pĂ«r t’u zgjuar” apo “Jo vetĂ«m kafe” e tĂ« tjera tororisje si kĂ«to. Arti nuk ka kohĂ«, ai ecĂ«n bashkĂ« me ty, edhe natĂ«n edhe ditĂ«n. MĂ« kujtohet njĂ« episod qĂ« mĂ« tregonte Dada ime KatrinĂ« pĂ«r dajĂ«n e vet Kol Idromeno. Piktori kur erdhi nĂ« moshĂ« tĂ« madhe nuk e zinte mĂ« gjumi, madje bĂ«nte çdo natĂ« rrugĂ«n deri nĂ« kala, ku priste nĂ« botĂ«n e tij derisa andej nga Cukali e Maranaj niste e shfaqej dielli nĂ« lindje. AtĂ«herĂ« zbriste prej kalasĂ« e shkonte tĂ« flinte. E shoqja Cina drithĂ«rohej prej meraku. Tek njĂ« artist i madh si KolĂ« Idromeno kohĂ«rat ishin mpleksur me ngjyrat nĂ« telajo, aty ishin edhe lindja edhe perĂ«ndimi i diellit, edhe koha e punĂ«s dhe koha e lirĂ« e pushimit. Kjo mpleksje ndodh kur krijimi tĂ« bĂ«het qĂ«llim i jetĂ«s dhe tundim i shpirtit e pa tĂ« cilin nuk e kupton ekzistencĂ«n.

Çfarë vlerësoni më shumë tek njerëzit?

K.Traboini: Tek njerëzit vlerësoj më së shumti të qënit njeri. Pra të jenë vetvetja dhe të kenë ndjeshmëri ajo që quhet më së shumti humanizëm. Cilësitë e tjera konvergojnë apo divergojnë prej raportit me vetveten si njeri. Prandaj ndodh që i miri mbetet i mirë deri në fund dhe i keqi po ashtu, megjithëse të drejtën për të ndryshuar e ka gjithkush dhe porta e së mirës gjithmonë mbetet e hapur për njerëzit.

Si e konceptoni dashurinë si poet?

K.Traboini: Do ta thosha me pak vargje tĂ« poezisĂ« sime “Zjarri” - “Kush nuk dĂ«shiron tĂ« digjet si yll / nuk duhet tĂ« ngjitet kurrĂ« nĂ« qiell/qielli Ă«shtĂ« vendi ku digjen planete/ edhe nĂ« dashuritĂ« njerĂ«zore po ashtu/ nuk mund tĂ« ketĂ« dashuri pa djegur veten.

Po në politikë jeni përfshirë ndonjëherë ?

K.Traboini:  Fjala pĂ«rfshirĂ« do tĂ« ishte kuptimi mĂ« i keq i marrjes me politikĂ«, sepse nĂ« politikĂ«n e djeshme e tĂ« sotme shqiptare njeriu nuk vetpĂ«rfshihet, por e pĂ«rfshijnĂ« tĂ« tjerĂ«t duke e katapultuar e lozur me tĂ« si njĂ« marionetĂ«. QĂ« tĂ« merresh me politikĂ« duhet tĂ« jesh pjesĂ« e ndonjĂ« klani. QĂ« tĂ« pĂ«rfshihesh nĂ« qeverisje dhe aparate administrative po ashtu. Pa klan nuk ka stan. Por me politikĂ« jam marrĂ« e merrem, sepse politika sipas vizionit tim nuk Ă«shtĂ« pronĂ«, ajo Ă«shtĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« mendimi, konceptimi, Ă«shtĂ« analizĂ« e sintezĂ«, Ă«shtĂ« konkluzion qĂ« del pasi ke stududiuar njĂ« realitet social, Ă«shtĂ« qĂ«ndrim ndaj sĂ« keqes dhe prioritet ndaj progresit. NĂ« kĂ«tĂ« sens unĂ« merrem me politikĂ« madje nĂ« pĂ«rditshmĂ«ri dhe botoj shkrime nĂ« shtyp e libra vazhdimisht pa qĂ«nĂ« i inkuadruar nĂ« klane qĂ« mĂ« sĂ« shumti tĂ« kujtojnĂ« njĂ« mafie ideologjike dhe korruptive se sa njĂ« formacion qĂ« kĂ«rkon zhvillimin e pĂ«rparimin e vendit tonĂ« qĂ« ka ngecur peng pikĂ«risht i kĂ«saj politike qorre pĂ«r nga vizioni e talibaniste pĂ«r nga prakticiteti.

Keni ndonjë projekt në të ardhmen ?

K.Traboini:  E ardhmja dhe e tashmja janĂ« pjesĂ« e njĂ« zinxhiri ndaj dua t’i pĂ«rgjigjem pyetjes si njĂ« vazhdimĂ«si. Pas “Kujto Poetin”, 2011 dhe “100 poetĂ« pĂ«r dashurinĂ«” dy antologji me bashkautorĂ«si kĂ«to, kam botuar edhe katĂ«r libra nĂ« vitin e kaluar 2012, “ZhgĂ«njimi i Ambasadorit Amerikan” ese, “Flamuri nĂ« Deçiq” libĂ«r me krijimet dhe publicistikĂ«n e babait tim Palok Traboini, libĂ«r tĂ« cilit i bĂ«ra promovime nĂ« Prizren ku ka qĂ«nĂ« mĂ«sues e nĂ« Tuz ku ka vendlindjen, si dhe dy vĂ«llimet me poezi qĂ« kam pĂ«rmendur. Kemi realizuar me skenaristen Angjelina Xharo dhe operatorin Ilia Terpini njĂ« film dokumentar “LirikĂ« shpirti” pĂ«r poeten shqiptaro-amerikane Iliriana Sulkuqi, premierĂ«n e tĂ« cilit e bĂ«mĂ« sivjet nĂ« TiranĂ« e nĂ« Elbasan. Po kĂ«tĂ« vit, me mbĂ«shtetjen e Institutit pĂ«r Integrimin e JetimĂ«ve ShqiptarĂ« drejtuar nga Ilir Çumani, realizuam njĂ« film dokumentar “Djaloshi me kitarĂ«”, pĂ«r njĂ«rin prej martirĂ«ve tĂ« RevoltĂ«s sĂ« Spaçit 1973, SkĂ«nder Daja, i cili u ekzekutua nĂ« moshĂ«n 22-vjeçare. PjesĂ« e krijimtarisĂ« sĂ« kĂ«tij viti janĂ« dhe dy libra me poezi “Atdheun e kam tek porta” me krijime tĂ« reja dhe vĂ«llimin me lirika dashurie “Dashuri” ku pĂ«rfshihen 200 poezi tĂ« pĂ«rzgjedhura nga dhjetĂ« librat e mi me poezi botuar mĂ« parĂ«. Me kĂ«to mĂ« bĂ«hen 22 libra tĂ« botuara, nga tĂ« cilĂ«t 19 nĂ« ShqipĂ«ri e tre nĂ« AthinĂ«.

Kur do kemi në dorë një tjetër sukses libër, me poezi, tregime ose edhe roman pse jo ?

K.Traboini: Nuk flitet pĂ«r sukses, por thjesht pĂ«r krijime poetike dhe publicistikĂ«. Kam disa libra tĂ« pĂ«rfunduar nĂ« dorĂ«shkrim apo nĂ« proçes shkrimi nga tĂ« cilĂ«t “ÇamĂ«ri- Zemra ime” njĂ« antologji me poezi pĂ«r ÇamĂ«rinĂ« tĂ« pĂ«rgatitur me poeten Fatime Kulli, “Libohova me AmerikĂ«n- afĂ«r dhe larg” njĂ« vĂ«shtrim pĂ«r traditat libohovite dhe jetĂ«n e libohovitĂ«ve qĂ« jetojnĂ« kryesisht nĂ« Boston dhe Filadelfia, njĂ« vĂ«llim me poezi tĂ« pĂ«rkthyera nga autorĂ« tĂ« huaj “Nga Safo tek Bukovski”, njĂ« vĂ«llim me ese pĂ«r letĂ«rsinĂ« dhe natyrisht poezitĂ« qĂ« mĂ« dalin herĂ« pas here nĂ« shteg e unĂ« pĂ«rpiqem tĂ« mbush shportĂ«zĂ«n time me ndjesi shpirti. Kam edhe projekte pĂ«r filma dokumentarĂ« tĂ« cilat Ă«shtĂ« e pamundur tĂ« realizohen pĂ«r shkak tĂ« mungesĂ«s sĂ« mbĂ«shtetjes financiare. Njeriu gjithmonĂ« bĂ«n plane e projekte, ashtu siç gjithmonĂ« gjenden njĂ« mijĂ« shkaqe pĂ«r t’ia prishur e pĂ«r tĂ« kĂ«rkuar diçka tjetĂ«r. KĂ«rkimi e sprovĂ«zat nĂ« fushĂ«n e krijimtarisĂ« nuk kanĂ« fund.

Intervistoi: Teuta Taramani

“Hermes”, 18 /12/ 2013
http://www.hermesnews.org/articoli/eksluzive.asp#sthash.3uCWv5Zy.dpuf


 

INTERVISTĂ‹ NĂ‹ GAZETĂ‹N MAPO, 27 maj 2014


Kolec Traboini: Skënder Daja, martiri i Spaçit që këndonte Çelentanon në burg

Intervistoi: Aida Tuci

Regjisori i dokumentarit “Djaloshi me kitarĂ«” rrĂ«fen historinĂ« e 22-vjeçarit tĂ« ekzekutuar si frymĂ«zues i RevoltĂ«s sĂ« Spaçit. “TĂ« vetmen Ă«ndĂ«rr qĂ« kishte, ishte tĂ« kĂ«ndonte njĂ« herĂ« tĂ« vetme me Adriano Çelentanon. Kjo Ă«ndĂ«rr e burgosi nĂ« Spaç. Me kĂ«tĂ« Ă«ndĂ«rr, Daja i dha zemĂ«r revoltĂ«s mĂ« tĂ« madhe antikomuniste”.

-Thirrja “E duam ShqipĂ«rinĂ« si Europa” Ă«shtĂ« artikuluar pĂ«r herĂ« tĂ« parĂ« nĂ« vitin 1973 nĂ« burgun e Spaçit. PĂ«r regjisorin e dokumentarit “Djaloshi me kitarĂ«”, Kolec Traboini, ky ishte njĂ« zbulim teka hulumtonte nĂ« arkivin e MinistrisĂ« sĂ« Brendshme. Ai ndodhej aty pĂ«r tĂ« mbledhur material pĂ«r realizimin e dokumentarit “Djaloshi me kitarĂ«”, ku rrĂ«fehet historia e SkĂ«nder DajĂ«s, 22-vjeçarit tĂ« ekzekutuar si frymĂ«zues i RevoltĂ«s sĂ« Spaçit. Dokumentari u shfaq disa ditĂ« mĂ« parĂ« premierĂ« nĂ« Kinema Milenium nĂ« TiranĂ«. I realizuar nga Kolec Traboini, me bashkĂ«skenarist Ilir Çumanin, filmi rrĂ«fen anĂ«n njerĂ«zore tĂ« 22-vjeçarit SkĂ«nder Daja, qĂ« tĂ« vetmen Ă«ndĂ«rr qĂ« kishte, ishte tĂ« kĂ«ndonte njĂ« herĂ« tĂ« vetme me Adriano Çelentanon. Kjo Ă«ndĂ«rr e burgosi nĂ« Spaç. Me kĂ«tĂ« Ă«ndĂ«rr, Daja i dha zemĂ«r revoltĂ«s mĂ« tĂ« madhe antikomuniste. Por ç’ ka ndodhur ato tri ditĂ« (21-23 maj) tĂ« vitit 1973 nĂ« Spaç? Kolec Traboini tregon çfarĂ« zbuloi nĂ« arkivin e MinistrisĂ« sĂ« Brendshme.

Ă‹shtĂ« folur dhe shkruar shumĂ« pĂ«r RevoltĂ«n e Spaçit. Ju, pĂ«rse u ngacmuat tĂ« realizonit dokumentarin “Djaloshi me kitarĂ«”?

-Sa herĂ« qĂ« Ă«shtĂ« folur dhe shkruar pĂ«r revoltĂ«n e Spaçit, nĂ« çdo pĂ«rkujtim, libĂ«r, shkrime, intervista etj., emri i frymĂ«zuesit tĂ« kĂ«saj revolte pĂ«rmendej fare pak. AsnjĂ« nuk e njihte se kush ishte SkĂ«nder Daja, i cili ishte vetĂ«m 22 vjeç kur e pushkatuan si frymĂ«zues i revoltĂ«s. Sa herĂ« qĂ« lexoja pĂ«r revoltĂ«n e Spaçit mĂ« kujtohej SkĂ«nderi. Prandaj vendosĂ«m qĂ« nĂ« bashkĂ«punim me Institutin e FĂ«mijĂ«ve JetimĂ« tĂ« realizonim njĂ« film dokumentar pĂ«r tĂ« treguar se kush ishte ky djalĂ«. Cilat ishin Ă«ndrrat e tij, cila ishte historia e jetĂ«s sĂ« tij…

Kush ishte Skënder Daja?

-Ai ishte njĂ« djalĂ« me shumĂ« talent. Ishte artist, i pĂ«lqente tĂ« kĂ«ndonte dhe i binte kitarĂ«s. I pĂ«lqenin sidomos kĂ«ngĂ«t italiane, tĂ« cilat dhe i dĂ«gjonte. Prandaj ai kishte ushqyer njĂ« Ă«ndĂ«rr tĂ« madhe. Ă‹ndĂ«rronte tĂ« kĂ«ndonte njĂ« herĂ« nĂ« skenĂ« me Adriano Çelentanon. “Ah, tĂ« kĂ«ndoja njĂ« herĂ« me Adriano Çelentanon…”, – thoshte shpesh. Por kĂ«to ishin Ă«ndrrat e njĂ« fĂ«mije.
Kur ishte ushtar, këtë dëshirë dhe ëndërr të fëmijërisë ai ia tregoi një shoku. Ky, një shoku tjetër e kështu me radhë, deri sa shkoi në veshin e gabuar. E raportuan se donte të arratisej për të realizuar ëndrrën e tij që të këndonte me Çelentanon. U arrestua dhe u dënua me 10 vjet burg. E çuan në burgun famëkeq të Spaçit.

Si u bë Skënder Daja frymëzues i Revoltës së Spaçit?

-Revolta e Spaçit nuk ishte e planifikuar. Ndodhi diçka. NjĂ« prej tĂ« burgosurve, Pal Zefi ishte dĂ«nuar me 30 ditĂ« nĂ« izolim. Kur mbaroi 30-ditĂ«shi, ai u kĂ«rkoi gardianĂ«ve qĂ« ta nxirrnin dhe t’u bashkohej shokĂ«ve, sepse e kishte kryer dĂ«nimin e tij. Por gardianĂ«t nuk donin ta nxirrnin. AtĂ«herĂ« ai doli dhe iu bashkua vetĂ« shokĂ«ve. NĂ« kĂ«tĂ« moment gardianĂ«t kanĂ« shkuar pĂ«r ta marrĂ« dhe shokĂ«t e burgut janĂ« pĂ«rplasur me ta. Kjo ndezi revoltĂ«n e tĂ« dĂ«nuarve nĂ« burgun e Spaçit. TĂ« revoltuar nga mĂ«nyra çnjerĂ«zore me tĂ« cilĂ«n trajtoheshin, tĂ« burgosurit e revoltuar shkruan njĂ« promemorie ku parashtronin kĂ«rkesat e tyre. SkĂ«nder Daja, qĂ« njihej mes tyre si njĂ« i ri me zĂ«rin e fortĂ« dhe kumbues, u thirr qĂ« tĂ« lexonte me zĂ« tĂ« lartĂ« promemorien pĂ«r t’ua bĂ«rĂ« tĂ« ditur tĂ« gjithĂ« tĂ« burgosurve. PĂ«r t’iu ngritur moralin tĂ« tjerĂ«ve nĂ« burg kĂ«ndonte kĂ«ngĂ«t e Adriano Çelentanos. NĂ« fund, kur revolta po shtypej dhe morali i tĂ« burgosurve kishte rĂ«nĂ«, SkĂ«nder Daja u ngjit nĂ« tarracĂ«, filloi t’i binte kitarĂ«s dhe tĂ« kĂ«ndonte. PĂ«r mua ky ishte njĂ« akt i madhĂ«rishĂ«m, sepse tregon se sa fuqi morale ka njeriu mbi krimin. E vetmja armĂ« pĂ«r tĂ« mposhtur barbarinĂ« pĂ«r tĂ« ishte kĂ«nga. SkĂ«nder Daja Ă«shtĂ« simboli mĂ« i fuqishĂ«m i RevoltĂ«s sĂ« Spaçit, sepse ai ka qenĂ« i pari nĂ« ShqipĂ«ri qĂ« ka thirrur publikisht “E duam ShqipĂ«rinĂ« si Europa”. E ka thĂ«nĂ« kĂ«tĂ« nĂ« vitin 1973 dhe kjo Ă«shtĂ« e shkruar e zeza mbi tĂ« bardhĂ« nĂ« dokumentet qĂ« ndodhen nĂ« arkivin e MinistrisĂ« sĂ« Brendshme.
Por ajo çka mĂ« ngacmoi mua si regjisor nuk ishte thjesht rrĂ«fimi i njĂ« historie tĂ« fshehur qĂ« unĂ« po e zbuloja. PĂ«rtej kĂ«saj, e rĂ«ndĂ«sishme pĂ«r mua ishte mesazhi artistik qĂ« do tĂ« pĂ«rcillja me kĂ«tĂ« film. Ne e ndĂ«rtuam kĂ«tĂ« film qĂ« publiku tĂ« ngacmohet tĂ« mos rrijĂ« indiferent ndaj kĂ«saj ngjarjeje, por ta pĂ«rjetojnĂ« atĂ« dhe nĂ« fund tĂ« shfaqjes tĂ« dalĂ« me njĂ« lloj katharsisi. Ky film nuk Ă«shtĂ« realizuar pĂ«r t’ia pĂ«rplasur nĂ« fytyrĂ« njĂ«rit apo tjetrit. NĂ« filmin tonĂ« nuk bĂ«rtitet, nuk tregohet me gisht askush. Nuk kemi bĂ«rĂ« retushim tĂ« asnjĂ« emri qĂ« u implikua nĂ« kĂ«tĂ« ngjarje. TĂ« gjithĂ« emrat e atyre qĂ« kanĂ« marrĂ« pjesĂ« nĂ« kĂ«tĂ« masakĂ«r janĂ« tĂ« shĂ«nuar nĂ« film dhe janĂ« tĂ« lexueshĂ«m. Njeriun duhet ta vrasĂ« ndĂ«rgjegjja vetĂ«. UnĂ« do kisha dĂ«shirĂ« qĂ« nĂ« shfaqjen e kĂ«tij filmi tĂ« ishin tĂ« pranishĂ«m si bijtĂ« e atyre qĂ« kanĂ« qenĂ« pjesĂ« e asaj revolte, ashtu edhe bijtĂ« e atyre qĂ« i kanĂ« dĂ«nuar.

I ftuat?

-Po, i ftuam tĂ« gjithĂ«. AsnjĂ«ri nuk erdhi nga asnjĂ« krah i politikĂ«s, sepse siç ju thashĂ«, ky nuk Ă«shtĂ« njĂ« film qĂ« buçet urrejtje. Ky film nuk i shĂ«rben asnjĂ«rĂ«s palĂ«. NjĂ«ra palĂ« do qĂ« t’ia pĂ«rplasĂ« nĂ« fytyrĂ« tjetrĂ«s, e tjera palĂ« thotĂ«, obobo… janĂ« baballarĂ«t tanĂ«. KĂ«shtu qĂ« tĂ« dyja palĂ«t refuzuan. Ky Ă«shtĂ« turp! QĂ«llimi i kĂ«tij filmi nuk ishte as pĂ«r tĂ« gjykuar njeri e as pĂ«r tĂ« mohuar njeri.

Hasët vështirësi për të gjetur materialet e nevojshme për këtë film?

-Filmi ishte thuajse i pamundur pĂ«r t’u realizuar, se nuk kishte qoftĂ« edhe njĂ« foto tĂ« SkĂ«nder DajĂ«s dhe dokumentet nuk flisnin pĂ«r tĂ« si njeri. MegjithatĂ«, gjĂ«ja e parĂ« ishte hulumtimi nĂ« arkivin e MinistrisĂ« sĂ« BrendshĂ«m. Fatlumturisht, aty gjetĂ«m dy fotografi. NjĂ«ra foto i pĂ«rkiste moshĂ«s kur SkĂ«nder Daja Ă«shtĂ« pushkatuar dhe njĂ« foto fĂ«mijĂ«risĂ« sĂ« tij nĂ« ShtĂ«pinĂ« e FĂ«mijĂ«s. Por qĂ«llimi ynĂ« ishte qĂ« ne tĂ« sillnim shpirtin e SkĂ«nder DajĂ«s dhe fatmirĂ«sisht gjetĂ«m dhe shumĂ« tĂ« njohur tĂ« tij qĂ« na folĂ«n pĂ«r tĂ«.

MAPO, e marte 27 maj 2014  
 
 



KOLEC TRABOINI, SHKRIMTARI QĂ‹ DHURON LIBRA!
 

- Për ata që ende nuk ju njohin, si do ta prezantonit veten?

- Sa i pĂ«rket lexuesve njohja varet nga mosha dhe interesat i tyre. Nga brezat e vjetĂ«r edhe sot ma kujtojnĂ« librin e parĂ« nĂ« prozĂ« “Petalet e bajames se hidhur” i cili vitin 1974 mori çmim nĂ« konkurs kombĂ«tar, lexuesit e rinjtĂ« nuk kanĂ« si ta dinĂ« kĂ«tĂ«. Gjithsesi paraqitja nuk Ă«shtĂ« gjĂ« tjetĂ«r veçse shfaqja i asaj çfarĂ« e pĂ«rfaqĂ«son njĂ« krijues. ThĂ«nĂ« shkurt; gazetar nga diplomimi, kineast nga puna, nĂ« kĂ«tĂ« tĂ« fundit fitues i disa çmimeve ndĂ«r tĂ« cilĂ«t KupĂ«n e Festivalit tĂ« ParĂ« Filmit Shqiptar 1975 dhe atĂ« tĂ« TetĂ« 1990 pĂ«r filma dokumentare. Krijues nĂ« letĂ«rsi me 30 libra, nga tĂ« cilĂ«t gjysma poezi, shkrimet publicistike janĂ« tĂ« panumĂ«rueshĂ«m, mbi 20 vjet emigrant nĂ« Greqi dhe AmerikĂ« dhe themelues i tĂ« parĂ«s gazetĂ« shqipe nĂ« Greqi, “Egnatia”, AthinĂ« 1993.

Albina Hoxha
- Një poet që shkruan libra, i boton dhe i dhuron? Përse kjo zgjedhje?

PĂ«rveç mundimit pĂ«r ti krijuar, librat kanĂ« edhe njĂ« kosto pĂ«r botimin e tyre. Para vitit 1990 librat i botonte shteti, privatizimi solli tĂ« mira por edhe tĂ« kĂ«qija. Sot botuesit shqiptar nuk janĂ« botues tĂ« tipit klasik si ta zĂ«mĂ« Ismail Mulosmani (1920-1983) tĂ« viteve 30-40 tĂ« shekullit tĂ« kaluar, por janĂ« katandisur nĂ« shtypshkronjĂ«s qĂ« nuk financojnĂ« e mbĂ«shtesin autorĂ«t shqiptarĂ« nĂ« botime, por u marrin parat e u rrasin librat nĂ« dorĂ« e ti çojnĂ« ku tĂ« duan. KĂ«shtu botimet janĂ« nĂ« kaos, librat autorĂ«ve tĂ« lirĂ« u mbetĂ«n nĂ« shtĂ«pitĂ« e tyre, libraritĂ« nuk i marrin pa pasur NIPT pra njĂ« licencĂ« pĂ«r tĂ« shitur, nĂ« kĂ«to kushte libri nis e qarkullon duke u falur. NĂ« panair lulĂ«zon libri i huaj dhe tĂ« vjen turp te shkosh atje ku ku 80 % e librave tĂ« paraqitur janĂ« tĂ« huaj, shto dhe botimet fetare. LetĂ«rsinĂ« shqiptare po e vdesin. Libri botohet pĂ«r tu lexuar. Ca pseudo krijues qĂ« thonĂ« se botojnĂ« e fitojnĂ« me libra, gĂ«njejnĂ« edhe veten edhe lexuesin. PĂ«r tĂ« thyer kĂ«tĂ« izolim tĂ« librit shqip, pĂ«r tĂ« cilin izolim japin ndihmesĂ« negative si botuesit por edhe shteti, unĂ« personalisht kam zgjedhur rrugĂ«n e dhurimit tĂ« librave. E kam bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« nĂ«pĂ«r vite. Po ju referohem vetĂ«m viteve tĂ« fundit. Kam organizuar paraqitje (nuk mĂ« pĂ«lqen fjala promovim) nĂ« TiranĂ«, Prizren, Tuz, nĂ« Traboin tĂ« Hotit dhe i kam dhuruar libra pjesĂ«marrĂ«sve. Por kam pĂ«rdorur edhe forma tĂ« tjera si takime e biseda. KĂ«shtu bashkĂ« me kolegĂ« kemi shkuar nĂ« ShtĂ«pinĂ« e FĂ«mijĂ«ve JetimĂ« nĂ« TiranĂ« dhe nĂ« qendrĂ«n e fĂ«mijĂ«ve nĂ« fshatin SOS, nĂ« Institutin tĂ« Miturve ne KavajĂ«, nĂ« shkollĂ«n “Betim Muco” Kombinat, TiranĂ« dhe bashke me krijues tĂ« tjerĂ« kemi dhuruar libra. UnĂ« bej kujdes tĂ« dĂ«rgoj libra nĂ« BibliotekĂ«n e PrishtinĂ«s dhe nĂ« BibliotekĂ«n “Marin Barleti” ShkodĂ«r pĂ«r çdo botim tĂ« ri.

- Çfarë doni të tregoni ju me këtë? Çfarë mesazhi synoni të përcillni?

PĂ«r krijuesin Ă«shtĂ« fatkeqĂ«si e madhe qĂ« tĂ« botojĂ« libra dhe tĂ« mos i qarkullojĂ«. PĂ«rpara alternativĂ«s qĂ« libri tĂ« rrije stok, autori nĂ« kĂ«tĂ« izolim tĂ« madh siç e thamĂ«, duhet tĂ« gjejĂ« mĂ«nyrĂ«n qĂ« libri tĂ« shkojĂ« tek lexuesi. Kjo Ă«shtĂ« me e rĂ«ndĂ«sishme se sa çdo lloj qĂ« mund tĂ« dalĂ« prej shitjes tyre pak e nga pak apo pse jo dhe aspak. NĂ« kushtet edhe tĂ« varfĂ«risĂ« sĂ« njerĂ«zve, dihet pamundĂ«sia pĂ«r tĂ« blerĂ« libra, madje ka familje qĂ« e kanĂ« problem edhe blerjen e librave tĂ« shkollĂ«s pĂ«r fĂ«mijĂ«t e tyre. Po a duhen pĂ«rjashtuar nga leximi kĂ«ta fĂ«mijĂ« apo dhe tĂ« rritur? Pra nĂ« kĂ«to kushte autorĂ«t duhet tĂ« luftojnĂ« tĂ« shkojĂ« te lexuesit produkti i tyre intelektual pa marrĂ« parasysh koston. Kjo kohĂ« apatike nĂ« tĂ« cilĂ«n krijimtaria artistike konsiderohet njĂ« handikap shoqĂ«ror, duhet pĂ«rballuar duke mos i humbur lidhjet me lexuesit me çfarĂ«do çmimi qĂ« tĂ« jetĂ«. 
 
- Në këndvështrimin tim për ju është më e rëndësishme të lexohen krijimet tuaja sesa ju të fitoni para. A kam të drejtë në këtë që them?
 
Padyshim. Ka krijues që shkruajnë për para por ka edhe nga ata që shkrimin e kanë pasion të jetës. Nëse në mes krijuesit e veprës letrare është pasioni, aty nuk mund të flitet më për para. Nuk ka rëndësi fare paraja. Kjo nuk do të thotë se e nënvleftësojmë paranë sepse ato na duhet për të prodhuar libra të tjerë, por të tilla janë kushtet e tranzicionit të vonuar dhe të varfërisë së përgjithshme, shkrimtarët dhe artistet dalin humbësit më të mëdhenj. Në këtë mes duhej që si rregullator të hynte shteti për të stimuluar krijimtarinë letrare që para se gjithash është pjesë e kulturës kombëtare.

- Për kë shkruani në librat tuaja?

Për krijues të lirë nuk ka receta. Krijimet shprehin ndjesitë dhe reflektimet ndaj realitetit që na rrethon. Nëse flasim për poezinë, krijimi është pjesë e jetës se krijuesit, mendimeve, ndjenjave, emocioneve dhe e veçanta e poezisë është se nuk rend autori pas temave e subjekteve siç bën ta zëmë gazetari, nuk i ndjek, ato vinë vetë sa në koshiencë apo subkoshiencë. Autori realizon krijimin e vet, përshtypjet e tij për jete e marrëdhëniet njerëzore, botën, natyrën, historinë e gjithçka për të cilën ka interes si qenie njerëzore. Mbase proza e gjatë ka synime me të qëndrueshme por unë më shumë shkruaj poezi dhe eseistikë.

- Keni jetuar nĂ« Greqi dhe SHBA, dua t’ju pyes, me aq sa keni parĂ« ju, a e trashĂ«gojnĂ« gjuhĂ«n shqipe dhe zakonet emigrantĂ«t shqiptar te fĂ«mijĂ«t e tyre?

Kemi humbje tĂ« mĂ«dha jo vetĂ«m tĂ« mendjeve intelektuale me kĂ«tĂ« mĂ«rgim tĂ« madh pas viteve 1990, por edhe humbje brezash tĂ« vazhdimĂ«sisĂ«. E vĂ«rteta Ă«shtĂ« se shumica e familjeve shqiptare e ruajnĂ« tĂ« folurĂ«n shqip nĂ« shtĂ«pitĂ« e tyre, pĂ«rpiqen tua mĂ«sojnĂ« fĂ«mijĂ«ve, ka edhe qendra te ndryshme ku shqiptarĂ«t kanĂ« krijuar klasa qĂ« fĂ«mijĂ«t tĂ« mĂ«sojnĂ« shqip. Por duhet pranuar se ka edhe shumĂ« familje qĂ« nuk i lĂ«nĂ« fĂ«mijĂ«t tĂ« flasin shqip pĂ«r shkak tĂ« bĂ«mave tĂ« zeza tĂ« njĂ« pjese tĂ« vogĂ«l tĂ« mĂ«rgimtarĂ«ve shqiptarĂ«. KĂ«shtu nĂ« Greqi, Itali, Angli por edhe nĂ« AmerikĂ«, madje vetĂ« Hillari Klinton nĂ« njĂ« takim me shqiptarĂ«t nĂ« New York u tha se duhet tĂ« bĂ«ni shumĂ« kujdes se u ka dalĂ« nami ju shqiptarĂ«ve. Dalja e emrit tĂ« keq i bĂ«n shumĂ« familje shqiptare tĂ« thonĂ« qĂ« sa me larg shqiptarĂ«ve aq mĂ« mirĂ« Ă«shtĂ«, e kur e themi kĂ«shtu vete çfarĂ« pritet tĂ« thonĂ« tĂ« tjerĂ«t. Pra faktorĂ«t mĂ« dĂ«mtues janĂ« shpesh brenda komunitetit shqiptar, ndaj gjen shqiptar nĂ« AmerikĂ«, nĂ« Boston e Filadelfia kĂ«tĂ« e kam konstatuar vete,  qĂ« shqiptarĂ«t lidhen me grekĂ«t, shkojnĂ« nĂ« kisha greke dhe njĂ« ditĂ« ndjehen grek. Nisin dhe krushqit dhe fillon humbja e identitetit. Flas pĂ«r mĂ«rgimtarĂ«t nga ShqipĂ«ria. Kemi shumĂ« bjerrje nĂ« diaspore.

- A është e vështirë të jesh shqiptar larg kufijve të Shqipërisë?

Është relative. Për brezin e vjetër, kur shkon në mërgim në një moshe të pjekur është e vështirë të përshtatesh e të gjesh veten. Por fëmijët e shqiptareve të shpalosin një pamje tjetër optimiste, jo vetëm që përshtaten por edhe kanë ecuri. Dhe vihet re se fëmijët shqiptarë për shkak të inteligjencës natyrore por edhe vullnetit kanë sukses. Po marr shembull veten. Të dy fëmijët e mi kanë mbaruar universitetet, djali inxhinier kompjuterik dhe vajza art-komunikim, djali punon në Boston e vajza sapo është ngarkuar me detyrë në një institucion të shtetit amerikan në Washington DC. Unë kur gjendem atje e u mësoj nipave të mi të folurën shqip dhe vjersha që i përshtaten moshës. Tomi është 4 vjeç dhe unë me të flas shqip, ani pse ai nuk ka ardhur kurrë në Shqipëri. Këtë mendoj se e bëjnë shumë familje shqiptare të Amerikës.

- Teksa gĂ«rmoja nĂ« internet pĂ«r ju dhe punĂ«n tuaj pashĂ« se profesioni juaj Ă«shtĂ« gazetar. MĂ« lejoni t’ju pyes si e vlerĂ«soni gazetarinĂ« nĂ« ShqipĂ«ri?

- MĂ« vjen keq se kuptimi i fjalĂ«s gazetar ka edhe pakĂ«z grotesk. Dikur nĂ« monizĂ«m e quante veten gazetar edhe ai qĂ« shpĂ«rndante gazetat nĂ« fshat. Tani  quajnĂ« gazetare njĂ« vajze tĂ« re qĂ« veç artikulon dy pyetje dhe mban mikrofonin nĂ« dorĂ« nĂ«pĂ«r ca intervista nĂ« lĂ«vizje. MirĂ«po nuk shkruajnĂ« qoftĂ« edhe njĂ« artikull serioz nĂ« jetĂ«n e tyre. Aq me tepĂ«r gazetaria ka humbur shumĂ« sepse nuk njeh llojshmĂ«rinĂ« brenda zhanrit tĂ« gazetarisĂ«. Askush nuk shkruan fejtone, nuk dinĂ« çfarĂ« Ă«shtĂ« reportazhi, ku dallon nga pĂ«rshkrimi, apo çfarĂ« Ă«shtĂ« skica, vĂ«zhgimi, pamfleti, grotesku. KĂ«sisoj konstatohet se gazetaria ka humbur shumëçka nga pikĂ«pamja cilĂ«sore. Ndoshta ndikon edhe pĂ«rzgjedhja jo e mirĂ« e studentĂ«ve apo dhe niveli i dobĂ«t i mĂ«simdhĂ«nies, por gjithsesi qoftĂ« gazetaria sot lĂ« pĂ«r tĂ« dĂ«shiruar.

Intervistoi: Albina Hoxha
Tirane 3 nëntor 2017