🔵A do të dalë feniksi blu nga zjarri?- nga K. P. Traboini

 🔵 A DO TË DALË FENIKSI BLU NGA ZJARRI?

- Ese për politikën -

Nga Kolec P. Traboini 

Duhet thënë që në krye se elektorati blu po digjet dhe kurvat e politikës po krihen për tu shfaqur të bukura në publik, por droja është se zjarri që ka përfshirë elektoratin blu do të kthehet në hi para se të dalë Feniksi blu. Po kush do të jetë ky Feniks, Basha apo Berisha, se Bardhi u fut nën krahët e nongratës duke u vetëdjegur politikisht.

Jemi këtu dhe shohim me sytë tanë çfarë po ngjet dhe nuk na rezulton siç po thonë foltoristët që Basha na qenka i shitur dhe një tradhtar. Po pse ky zhargon ordiner për një udhëheqës politik?

E di i madh dhe i vogël në Shqipëri se Lul Basha hyri në politikë me ndërmjetësim familjar. Se mendja e kthjelltë shtron pyetjen se nga e gjeti Saliu Lulin që ishte në Kosovë e Hollandë? Kësisoj Lulëzim Basha politikisht rezulton që është kukulla e familjes Berisha. Ishte thjeshtë një pupetë. E kjo derisa diplomacia amerikane kërkoi të trazonte ujërat politike që po qelbeshin në Tiranë, sipas parimit uji që rri qelbet, uji që lëviz pihet. Dhe shpalli Nongratën duke sjellë pshtjellme në kampin blu. Për ta shembur një urë duhet të gjesh pikën kritike. Dhe e gjetën. Kësisoj si fazë e parë përkrahën Lul Bashën, gjithnjë sipas projektit të tyre për lëvizjet politike në Shqipëri. Kur u panë se Berisha po rezistonte dhe kishte elektorat të mjaftueshëm kishin dhe një variant rezervë për t'ia marrë kalanë nga brenda foltores. Por kjo nuk funksionoi për shkak se Berisha është më shumë dinak se karizmatik. Di si ti pastrojë nga rruga ata që i rrezikojnë kolltukun e kryetarit të partisë së Foltores. Ky shfrytëzoi dhe pakënaqësinë popullore ndaj rregjimit të Ramës dhe të pa shpreset u panë të përpëliten në foltore.

Politika amerikane që punon pas kuintave, nuk e largon qëllimin, por thjeshtë ndërron taktikat, kësisoj e tërhoqi Bashën një vit nga skena politike që të shohin nga do shkojë elektorati blu dhe me një tentative pasukses ta nxirrni Berishën nga skena politike. Ky vit pa Lulin dhe zëvëndes Alibeajn në partinë zyrtare të ashtquajtur ironikisht partia e vulës, ishte fazë studimi për diplomatët amerikanë. Ata panë se Berisha megjithse bëri për vete një pjesë të madhe të elektoratit blu, nuk qe në gjendje të fitonte me 14 maj 2023, madje pësoi disfatë të plotë dhe u mbajt si i mbyturi pas fijes së kashtës tek një figurë e dyshuar për terrorizëm si Fredi Beleri në masakrën e vitit 1994 në Peshkëpi të Gjirokastrës ku u vranë dy ushtarakë shqiptarë. Pra frenat në elektoratin blu që po tkurret e copëtohet Berisha i mban, por në të gjithë Shqipërinë e ka humbur davanë dhe nuk ka asnjë shpresë për ndonjë fitore në zgjedhjet e vitit 2025.

Amerikanët e dinë se Rama më shumë ka interes të ketë përballë një Nongrata se një kundërshtar tjetër, me Berishën përballë ai vazhdon të qeverisë si autokrat edhe përtej zgjedhjeve të ardhëshme, prandaj pa u dukur amerikanët i dhanë sinjal Bashës të dalë sepse Berisha vazhdon të forcohet dhe nuk po përballohej dot nga Alibeaj. Edhe Alibeaj u bind për këtë ndaj hoqi dorë edhe nga konkurimi për kryetar. Dhe Luli serish doli pas një gare më se shumti fiktive. Komedia politike e zgjedhjeve të lira e të ndershme edhe brendapërbrenda formacioneve politike vazhdon. Edhe në këtë rast të duket u përdor i njëjtin stil si me rastin e Berishës në disfatën e vitit 2013, kur dha kinse dorëheqjen, doli nga dera tek e përcollën me lotë, por ai nuk e zgjati dhe hyri nga dritarja e Partisë Blu pa ikur kurrë.

Dalja e Bashës si figurë e çliruar nga tutela berishiste, sikur i prishi planet një ambiciozi me zë minor si Gazment Bardhi, që nuk të bind për asgjë veç si një ordinancë i figurave paresore në politikë. Dhe kësisoj zgjodhi të ishte Sanço Panço politik i Nongratës, duke marrë me vete si mish për top ca deputet që nuk e dinë as vetë çfarë atributesh kanë që të jenë përfaqësues të lartë të popullit në Parlament.

Tablloja organizative në elektoratin blu është kësisoj, në një anë Nongrata Berisha, në anën tjetër ish pupeta e tij, kukulla që bëri kryengritje ndaj krijuesit të vet, Lul Basha. As Amerika nuk e parashikoi rezistencen e pashoqe të Nongratës, as Berisha nuk e parashikoi se kishte krijuar një kukull politike të rrezikshme, as elektorati blu nuk e kishte përftyruar se do të bëhej dëshmitar i një lufte kaq të egër brenda familjes që e sundonte Partinë që nga dita e parë e themelimit. E jo pak, plot 33 vjet pothuajse aq sa kishte sunduar diktatori shqiptar Enver Hoxha.

Tabloja e ditës është: Berisha me pasues ca turma të verbëra politike dhe disa politikanë të roitur që vetëm politikanë nuk janë, të cilit ju bashkua Bardhi me një grup deputetësh pa indentitet, e në krahun tjetër Basha me të pakët që përbëjnë një çetë, ku gjithësesi u rikonfirmua si kryetar i njohur ligjërisht i PD.

Po Amerika, që e krijoi këtë tallaz politik, çfarë pritet të bëjë? Ne i duam zgjidhjet e shpejta, por Amerika i ka masat ndryshe dhe kanë ritme e koncepte të tjera prej nesh. Duke qenë se kur nuk ke pulën ha sorrën, hë për hë mbështesin çetën e vogël të Bashës derisa të krijohen rrethana të reja e të dalin elementë të rinj. Ta zëmë ndonjë tip si Adriatik Llapaj që e ushqen me biberon thithlopa Sorros, që edhe kjo thith ç'të mundet nga lop-shtetet e botës. Në Shqipëri familja Sorros është si në shtëpi të vet.Të gjithë e panë Aleksin e vogël fare pranë e pas shpatullave të ish presidentit Clinton në Tiranë. Për qeverinë socialiste familja Sorros është një shtyllë ku mbahet mirë. Mediat thonë se këtë përkrahje qeveria nuk e ka badihava dhe se përfitimet janë dypalëshe.

Ka një grupim të vogël konservator që shihet si pozitivitet dhe shpresë për elektoratin blu, por që në Shqipëri në rrethanat që janë krijuar, mund të mbetet si forcë minore. Shtresat e larta dhe kapitalistët janë kryesish ata që mbrojnë parime konservatore, por ato shtresa janë rrënuar sistematikisht, nuk janë trashëguar ekonomikisht, nuk u dhanë pronat pronarëve të ligjshëm, si rrjedhojë trashigimtarët e shtresave të pasura u terratisën, më së shumti në mërgim, kësisoj dhe politikisht janë të përjashtuar. Shtresat e reja që krijuan pasuri të dyshimta janë pa indentitet të qartë dhe si rezultat nuk kanë ideale veç fitimit, madje shpesh me korrupsion e në shkelje të ligjeve.

E gjithë kjo katrahurë në elektotatin blu ka sjellë si rezultat rrudhjen e mpakjen e tij në të dy grupimet, nuk ka prurje të reja dhe veprojnë me kuadro të konsumuar që publiku nuk ka dëshirë ti dëgjojë dhe as ti shohë.

Elektorati rozë i antagonizmit politik, socialist në pushtet, edhe ai ka një tkurrje për shkak të skandaleve të shumta në një qeverisje të keqe, por kjo rrudhje është më e pakët se te kundërshtarët, sepse qeveria një pjesë të madhe të elektoratit të saj e ka me nënpunës të shtetit, që në të vërtetë janë militantët më të zjarrtë të partisë në pushtet. Një praktikë qeverisje ku partia fituese të ndërrojë tërë nënpunësit për të punësuar vetëm militantët e vet nuk ekziston në asnjë vend të Europës përveçse në Shqipëri.

Statusi i nënpunësit nuk ka asnjë garanci. Partia fituese në pushtet mund ti flakë punonjësit kur të dojë veç me një lajmërim. Kjo është më e keqja e të gjitha të këqijave në shtetin shqiptar, ajo e kthen shtetin në një streh klanesh, ik klani i Nanos vjen klani Berishës, ik klani i këtij dhe vjen klani i Ramës. Fshihet e ndërrohet e gjith administrata. Nënpunësi i shtetit kthehet në një figurë pa personalitet e servil që partia në pushtet i përdor si gardë elektorale për ta mbajtur pushtetin. Kësisoj me degradimin e opozitës, fryma e monizmit ringjallët, lindin autokratët me dëshirë të shfrenuar që gjithçka ta përqendrojnë në dorën e vet, duke u përpjekur jo pa sukses që tërë pushteti dhe vetë shteti të jetë nën drejtimin e kontrollin e një njeriu, timonierit të madh.. 

Në Shqipëri kjo po ndodh nën indiferencen e qarqeve europiane të monitorimit, të emisarëve të saj që shkojnë e vinë në Tiranë si balerinat në skenë, ndërkohë Amerika që e ka ndër planet e veta strategjike faktorin shqiptar në Ballkan, punon në heshtje dhe nuk do tu japë dukje veprimeve të saj, ndaj i vëzhgon ngjarjet kinse me indiferencë e mosndërhyrje, sakohë që interesat e saj nuk preken. Qeverisësit shqiptarë dinakë e kanë kuptuar këtë dhe ndërsa me popullin e vet bëjnë harbutin, me të huajt e mëdhenj bëjnë kokëulurin e bindur. Por këta derbederët të politikës, që varfërojnë popullin dhe pasurohen në kurriz të tij, të mos ndjehen shumë të sigurtë, duhet të dinë se Amerika ka në xhep shumë vende, duke përfshirë Shqipërinë e Kosovën dhe më gjërë, por askush nuk e ka në xhep Amerikën. Dil sa të duash në fotografi me presidenta amerikanë, lobo e jep dollarë për takime në rangje të larta, kur e tepron zullumin Amerika të lëshon pa asnjë keqardhje e pa asnjë mëdyshje, dhe e sheh vetën përballë drejtësisë, ose ikur hajdutëshe nga sytë këmbët si zëvendës kryeministri i Shqipërisë.

Pyetjes dyshuese apo shprespritëse se çfarë do bëjë më tej Amerika me misionin e nisur për trazimin e më pas kthjellimin ujrave të politikës shqiptare, veçmas opozitës në krizë, vështirë është ti japësh gjegje. Politikës amerikane nuk ja bën dot prognozën askush. 

Gjegje një komenti:

 ...Amerika nuk e fali Afganistanin, por ndodhi një fenomen qe nuk e paskeni vënë re. Qeverisja e ngritur ishte kaq e korruptuar (si këta tonët tani), sa populli afganistanas u thoshte amerikanëve, pse i mbani këta hajdutë, të cilët nuk punonin e merrnin para nga Amerika duke mos bërë asgjë. Nje qeverisje parazitësh. Ishin shpenzime kolosale. Amerika thjeshte e braktisi Afganistanin. Dhe mirë bëri. Kjo është një mësim historik. E kam shënuar në shkrim që nuk është e keqja kur merret Amerika me ty, siç ju e sillni në vemendje përciptë, fatkeqësia vjen nësë të braktis Amerika. E kjo të jetë vath në vesh për Shqipërinë dhe Kosovën, aq më tepër për këtë të fundit, sepse Amerika nuk e çliroi Kosoven për tu bërë një provincë e kalifatit Islamik të Osmanëve që kërkojnë të ringrenë Erdoganistët. E ndjeva të nevojshme të shpjegohem që të mos keqkuptohet shkrimi i mësipërm.

Sa për shprehjen mjer ai popull që pret shpëtim nga të tjeret, të paktën ne shqiptarët të mos i përdorim këto citate sepse po të mos ishin Amerika dhe Austria nuk do kishte Shqipëri mbi faqe të dheut.

Gjithësesi mbijeton ai njeri, ai popull, apo qoftë dhe ai komb që di jo vetëm të luftojë, por edhe të përshtatet në kushtet e rrethanat e reja e jo të vetizolohet në mjerimin e vet sovran.

14 shtator 2023

🟣 Xhubleta me emër turk - marrëzia jonë doktorale - nga K. P. Traboini

XHUBLETA ME EMËR TURK - MARRËZIA JONË DOKTORALE

 

Ja çfarë shkruan Monika Stafa, doktore e shkencave, në shkrimin e saj "Xhubleta dhe marrëzia jonë atdhetare" më 12 gusht 2023:

"Nga pikëpamja etimologjike emri i xhubletës është lidhur me fjalën-rrënjë të turqishtes cüppe, me kuptimin fustan, që është huajtur në shqip në disa forma: xhybe, xhubè, xhubletë, me sa duket dhe xhup."

 

 Nga Kolec P. Traboini

Që disa muhaxhirë ardhacakë që nga viti 1912 ju ka mbetur mendja Turqi dhe gjithçka e lidhin me kohën e osmanëve, për të cilën jo pak ardhacakë kanë nostalgj, e dimë, po pse kjo zonjë fort e dukshme në Media TV e fut Turqinë në xhubletë, këtë nuk po arrijmë ta kuptojmë.

Kur lexova këtë xhevahir të gazetares të shumë pranishme në media TV, mu kujtua një ngjarje historike.

Një valiu turk të Shkodrës, Vuçi Pasha, i kisht mbet syri te një vashe, Nora e Kelmendit, kish dashtë turku të futet nën xhubletën e saj...por pashait turk pushtues i shkoi koka për lesh.

Ja çfarë ma sjell trurin rrotull; se del kjo Monika Stafa dhe na e fut turkun nën xhubletë duke shkruar se është fjalë turke.

E hamdyrylah, moj zonja doktoresh e shkencave albanologjike! Kur merr përsipër të studiosh xhubleten 4 mijë vjeçare, si mendon, se ajo nuk ka pasur emër 3600 vjet e vetëm në 400 vjetshin e fundit erdhën turko osmanët dhe i vunë emrin turk xhubletës së grave e vajzave malësore. Si e pranuan paraardhësit e mi të largët, malësorë, këtë turp?! E paimagjinueshme për një mendje të kthjelltë. Kur vetë turko osmanëve nuk ua mbante të shkonin në Malesi e Bjeshkë të nalta se i priste vdekja, si ja paskan arritur ti vendosin emrin xhubletës së grave shqiptare.

Po si moj zonja gazetare nuk u fute në internet, Google Search, të kerkoje pasurinë e veshjeve ballkanike, të Europës së Jugut dhe të gjeje ndonjë gjë për të qenë nga Perëndimi, por drejt e në Lindje, në Turqi.

Ja po të ndihmojmë të plotësosh sadopak njohuritë e tua nga kërkimet në internet. Xhubleta nuk ka asnjë lidhje me ndonjë fjalë turke. Në do të kërkosh do të gjesh se fjala më e afert është Dubletë, që edhe sot është emer veshje grash në Francë, në Angli dhe madje edhe në Gjermani.

Dubletë për faktin se është veshje dyfishe, e gjëre, përbëhet nga dy pjesë, dy skaje që bashkohen.

Xhubleta në të vertetë është dublete. Nuk i hyj teorisë së morfemave se edhe aty mund të gjehet diçka. Ashtu ta zemë se kapela me strehe në origjinë është quajtur kapele albaneze. E kanë quajtur të huajt kështu dhe jo ne.

Vasel Gilaj, nga Amerika që përgatit revisten elektronike "Malësia" na sjell këtë referencë: 

 

"Miss Edit Durham, një shekull më parë ka shkruar, citoj: “Kur i pyeta gratë malësore se pse mbanin në atë që ato e thërrisnin kapicë simbolin turk gjysmë hënë dhe yll të qëndisur, ato bënë kryq dhe e mohuan me mllef padinë qe u bëra, duke mu përgjigjur se e kemi mbajtur gjithmonë, nuk është turke, ne jemi katolike të mira. Ato pohuan gjithashtu se ajo ishte shumë e vjetër, - hana, me thanë, shkon me yllin”. Edhe unë - sqaron Durham e pranoj se është pikërisht shtrati i lashtë pagan i simboleve ornamentale të xhubletës që pranon natyrshëm sot simbole të tilla, në dukje kontradiktore."

Po të lexosh librat studimorë të veshjeve do të gjesh se ka fjalë burimore arbërore, dhe është krejt jasht llogjike që ndersa shfaroseshin nga pushtuesit e hordhitë e lindjes, malësorët i venin veshjes se grave e vajzave të tyre një emer turk.

 

Po në fund të fundit fjala turke Cüppe është ajo që ne i themi krejcë, diçka me të cilën gratë mbulojnë kryet, por pa asnjë lidhje me Xhubleten e Malësisë.

Mirë është të mos i themi seriozisht gjërat që janë për të qeshur dhe e kundërta të mos i themi me të qeshur gjërat që kërkojnë seriozitet.

Shtesë nga komentet e mia:

Nëse jeni nihilista dhe merrni broçkullat e që qarkullojnë për xhubletën me emër turk, nëse më tej doni të dini më shumë, rreferojuni Edith Durhamit, si ju pergjigjen gratë malësore kur ajo ju tha pse mbani simbole turke në kapicë, yll e hanë, pjesë e veshjes me xhubletë. Ato ju përgjigjen se asgja turke nuk ka në xhubleten tonë. E del tash kjo zonja televizive të mohojë çfarë thanë gratë malsore 100 vjet ma parë kur ende ishte turku zaptues në këto troje. Prandaj nuk po i kuptoj as këshillat e ndonjërit duke i quajtur të pranueshme obsionet e saj dhe eja të debatojmë. Përse? Sill argumenta ti që na vë në dyshim e jo ne që jemi pjesë trashëguese e kësaj historie.

Pavarsish çfarë thoni ju apo Monika Safa, një gja e di me siguri, që shumëkujt në këtë Shqipni u ka le dielli e hana kur kanë ardhe turqit në këto troje, për këtë kemi mbet si qyqarë me atdhe të cunguar.

Më thoni çfarë argumentas më kërkohen të vërtetoj që jetoj e që ju nuk e besoni? Të bërtas deri në kup të qiellit. Dubletë eshte Jubletë, Xhubletë. Po sikur kjo fjalë (po fantazoj) të kete ardhur nga llirishtja. Dy bletë, që në një farë mënyre e ka një kuptim, një veshje grash që ngjan me dy blete, të hapura si fletët. Si dy fletë.

 

Nuk kam ndërmend të bëj studime, por të thuash është turke është çmenduri. E thonë enciklopeditë e botës. Fjala ka lindur prej teknikës së përdorur, dhe e formës që ka, si hinkë e përmbysur. Edhe sot në kostumografinë botërore përdoret fjala Dubletë. Dhe po ta shohesh në figurat shoqëruese janë teknikisht të njejtat teknika e forma konike. Paska ardhur turku e i ka venë emrin xhubletes kur vetë vinte në brigjet e Adriatikut thue picak. Kur ishte një popull nomad e nuk kishte shtëpi e katandi e vershonte si hordhi. Mos më bani me qesh pash zotin. Se shenjën e fortë të ID që na përfaqson në UNESCO po na e nxirrni turke. Dhe na venë kushtin; vertetoje se nuk është turke. Se vikërka nga fjala Cüppe.

Qesharake, ku Cüppe e ku Dubletë, Jubletë, Xhubletë.

Turkomania në tokat shqiptare vazhdon. Mjerisht e poshtërsisht. Duke e parë më gjërë si pjesë e një plani të madh për humbjen e indentitetit dhe shkombtarizimin e shqiptarëve, vëmë re se punojnë përditë për një qëllim të largët, ogurzi, duke arritur deri atje sa, ne u dashka tua vërtetojmë, bash këtyre, që jemi ata që jemi e jo siç na duan ata.

- Si janë shqiptarët e tu, At Fishtë?

- Ashtu siç i do armiku...

 

©️ Kolec P. Traboini, 30 gusht 2023

🟪 KATEKIZMI KATOLIK - nga Monsinjor Ernest M. Çoba

KATEKIZM KATHOLIK
PARATHANE

          Ne kie se parathanja në krye të njij libri nde shum raste àsht bàm nji formalitet, në krye të këti vëllimi me duket nji detyrë, detyrë evarije ndai bashkëpuntorë e bamirësa.
          Më bahet si sot, me gjithë se janë mbushë mà se dhetë vjet.
Në nji ndër lokale të Kolegjës Ksaverjane - shndërrum prei ngiariesh s'atyne dit ndër dhoma argëtimi - në mes të poterës tanë jetë e rini të djelmoçavet të Rrethit V.K. "D. Bosco", hyn, në nji nadje prendvere, F. i Nd. At Florian Berisha - ai jezuit sa i fjeshte e i përvujtë aqë fetàr e zelltàr - e më grishë për nji pyetje.
          "Këqyr - më thotë, - kam menden me pregatitë nji libër Katekizmi për klase fillore. A mundesh me më ndihmuem?" "Me gith qéf” ja kthej.
          Atëherë Áti nzjerrë nji tube letra e më difton landën qi kishte mbledhun.
Bazën e kishte vum tu "Shkurtorja e Piut X", por fjeshtësuem e diku shkurtuem, tue ia përshtatë fuqis mendore të moshës së njomë.
          E për disa muaj të mirë punën e vazhduem sëbashku. Katekizme githë nduerësh, shqip e në gjuhë të hueja, shfletsoheshin ndër duerë tona. Por, mbandej, veprimi u pezullue....
Kishte dalë në dritë Pjesa I e Katekizmit "Shpejt e mirë" e kopjet e shumta në pak dit u sosën.
Tue parapám se F. i Nd. At Mark Harapi S. J. do ta kryente veprën, menduem m'e lanë atë tánen.
          U shugurova meshtár.... Shkova në Qelë të Shkodrës....
          At Berisha qi tashmà e kishte hjekë mendimin e vijimit të Katekizmit - vinte shpesh me më pam.
          Ni ditë F. i Nd. Z. Famullitari, D. Mikel Koliqi, tue marrun vesht për Katekizmin e nisun, na këshillon me e vazhduem, veç jo ma si tekst filloresh, por lyceu s'ulte, mbasi ishte tepër i nevojshëm për këto kohë kritike.
          Mendimi na pëlqehet të dyve; vetem At Berisha don qi ta marr unë mbi veti punimin, tue më ndihmuem ai me grumbullimin e landës.
          Edhe nji frymzim i ri nga Z. Famullitari: Mos m'e lanë librin vetem me pyetje e përgjegje të thata, por m'e mbelmyem me zhvillime e ndodhje, në mënyrë qi ta shijojë me andje e ta bluejë pa të vështirë dhe populli i vogël.
          Mbas njij punimi së parreshtun për mà se nji vjetë, në mes tekstash e vëllimesh gjithë farësh, libri katekistik i fillorevet u metamorfozue.
          E ndë kaqë nji Mësues jezuit e muer mbi veti barrën e mërziteshme ta dysharisë me makinë shkrimi...
Kryem sẽ shkruemi, përherë bashkë me At Berishën i dhamë nji rikëqyrje e Ky, për eksperiment, e përdori, si dorëshkrim, në mësim të Besimit në I Gymnazike të Seminarit Papënuer e të Kolegjës Ksaveriane, tue grishun ndër sprovime të fundit Shk. e Ti Tëmz. Arqipeshkvin Metropolit, i Cili mbet shum i këndaqun.
          Por, nemo iudex in causa propria: prandej menduem të ja apim të gjitha dorëshkrimet, për shqyrtim, Poetit t'ambëlsis, F. të Nd. D. Ndré Zadëjës.
          Mbas pak muejësh, D. Ndreu i kthei me nji letër përgëzimi e urimi, ku dhe këshillonte qi disa fakte të shkurtoheshin paksá.
          Vërejtja ishte s ka má me vend! Me gëzim ja hymë punës s'operimit, pse ndryshej libri do të delte me të vërtetë tepër i gjatë. U kufizuem tue lanun ato ndodhje qi plotsojshin zhvillimin e katekizmit, e faktet e Shkrimit Shejt gati gjithëherë vetëm i nomotisëm.
          Kaloi edhe nji vjetë e vepra pritëte nji bamirës qi ta botonte...
          Njatje kahë vera e vjetit 1941 disá... shpëresë të mira, e letrat e këqyrëne e të rikëqyrëne shkruehen rishtas me makinë... Ndër kaqë nisim punimin e Liturgis...
         Por qe pengesë të reja, demoralizim, shpëresë gati të humbuna.... deri sa penda e Theologut të vëlerët, At Mark Harapit, i ep të prekënet e mistrin e mbrame Besojmës, tue prémtuem ndihmën e çmueshme të vetën dhe për pjesë tjera.
          Veçse çka? - me githë Imprimatur të Shk. së Ti Metropolitit - nga mungesa e mjetevet financiare, dorëshkrimi prap po flënte në gjumin e harresës, kúr pa pritë e pa kujtuem, shi në gusht të këti vjeti, Z. Famullitari i Trushit, F. i Nd. D. Nikoll Dragusha, me nji zémërgjánsi shembullore vetë se veti dha të hollat për botimin e kësajë pjesë së parë, tue marrun për sipër dhe shpenzimet e të gjithë blêjvet tjerë.
         Qe historija dhetëvjeçare e pregatitjes së këti teksti: Falënderje botore bashkëpuntorëvet e batmirësvet!


Ernest M. Çoba
ndihmësfamullitari
Shkodër, 4 Shtatuer 1944 

Monsinjor Ernest M. Çoba, (16 shkurt 1912 - 8 janar 1980), ishte kreu i Kishës Katolike Shqiptare në kohën e diktaturës komuniste në Shqipëri, u arrestua për veprimtari klerikale në kohën e ndalimit të institucioneve fetare, u dënua dhe e vranë në burg të Tiranës me 8 janar 1980. Dom Ernest M. Çoba ishte një nga figurat me emblematike të rezistencës kristiane antikomuniste. Në gjyqin që ju bë ai tregoi nje trimeri te pashoqe duke ju drejtuar hetuesve kriminelë e gjyqtarëve të sistemit diktatorjal:  "Komunizmin e kam urryer gjithmonë, e urrej dhe do ta urrej deri në vdekje!"

Përgatiti: Kolec P. Traboini 

 

IMZOT ERNEST ÇOBA- ARQIPESHKVI I SHKODRËS

(1912-1980) 

Imzot Ernest Çoba, ipeshkëv i butë, i ëmbël, simbol i gjallë i dashurisë së krishterë. Në periudhën e diktaturës komuniste e dëshmoi me heroizëm të pashoq Krishtin ndër tortura mizore, që ia shkurtuan edhe jetën. U bë kështu model për të krishterët e grigjës që i qe besuar. Vuajti me durim të pashoq, me shqetësimin e vetëm që t'i ngjante sa më shumë Krishtit në Kalvar, derisa vdiq në spitalin e burgut në Tiranës më 8 janar 1980.

Më 8 janar 1980, vdiq në burg dëshmitari i fesë së krishterë, imzot Ernest Çoba, kryeipeshkëv i Shkodrës, pasi, në kundërshtim me natyrën e tij të butë e të brishtë, e dëshmoi me heroizëm të pashoq Krishtin ndër tortura mizore, që ia shkurtuan edhe jetën. U bë kështu model për të krishterët e grigjës që i qe besuar.

Imzot Ernest Çoba lindi më 16 shkurt 1912 në një familje të vjetër qytetare shkodrane. Mësimet e para dhe ato të mesme i kreu në Seminarin Papnor. U shugurua meshtar më 9 shkurt 1936. Kreu detyra të ndryshme pranë seminarit papnor, ku ishte përgatitur. Shërbeu edhe si mësues i besimit ndër shkollat e qytetit. Pas vdekjes së imzot Gaspër Thaçit dhe arrestimit të dom Mikel Koliqit, kreu njëherësh detyrën e zëvendës-famullitarit dhe të famullitarit të Shkodrës. Ishte një nga ipeshkvijtë që u shugurua në kohën më kritike për Kishën, kur bëheshin përpjekjet për ta shkëputur nga Selia e Shenjtë. I vetmi ipeshkëv që ishte ende gjallë e jo në pranga, imzot Bernardin Shllaku, e shuguroi imzot Ernest Çobën, së bashku me ipeshkvin e Durrësit, imzot Pjetër Demën më 20 prill të vitit 1952.

Vishte petkat (paramentet) liturgjike me ngjyrë të kuqe, në kohën kur kjo ngjyrë simbolizonte gjakun e sivëllezërve të tij, që derdhej pa kursim ndër zaje të shkreta për Fé e Atdhé. Ai merrte në duar një mision, që i ngjiste shumë misionit të ipeshkvijve të parë të krishterimit, të cilët shumë shpesh e bënë më të theksuar të kuqen e petkut të tyre, duke e ngjyrosur me gjakun e derdhur amfiteatrove për t'i qëndruar besnikë Krishtit dhe Zëvendësit të tij mbi tokë, Papës së Romës. Pak kohë pas shugurimit të tij, imzot Shllaku vdiq. Dioqeza e Shkodrës, që mbas shkëputjes nga dioqeza e Tivarit, kishte pasur pesë ipeshkvij të mëdhenj: Imzot Karl Pooten, Pashko Guerinin, Jak Serreqin, Lazër Mjedën e Gaspër Thaçin, mbeti ndër duart e ipeshkvit të butë, të ëmbël, simbol i gjallë i dashurisë së krishterë, imzot Ernest Çobës.

Ja si e përshkruan, ipeshkvi ndihmës i Shkodrës, pas rënies së diktaturës komuniste, imzot Zef Simoni në librin e tij "Portrete klerikësh katolikë":

Imzot Ernest Çoba" kishte trup të shkurtë, sy të shkathët, gjysmë të mshehun mbas syzeve të errëta kur shërbente në kishë apo në zyrë. Kishte cilësi të mira: ishte i përvujtë, kryeulun, i qetë, i matun, i palodhun në shërbime, deri ndër ato që nuk i përkitshin si ipeshkëv. Monsinjori do të gjindej çdo ditë, mbasi kremtonte Meshën e orës 6, mbi krye të sëmurëve të qytetit, ndër koliba, tue çue sakramendet shenjte, ndërmjet fëmijëve në orë katekizmi masiv, kur Kisha e madhe gumëzhinte nga zanet fëminore. Kjo bani të fitonte popullaritet të madh e simpati, sidomos ndërmjet të vorfënve.

Qe drejtues i shoqnisë së Kryqtarëve të vegjël pranë etërve jezuitë, njohës i tri gjuhëve të huaja, specialist i teologjisë morale dhe i lëndëve të besimit, e jo ma pak, meshtar praktik në punët e fesë e të liturgjisë. Nuk mujti të marrë pjesë në Koncilin II të Vatikanit por, me largpamësinë e tij, bani të depërtojë fryma e Koncilit në gjithë jetën e Kishës. Pati guximin të mblidhte një grup dëshirtarësh për rrugën e meshtarisë dhe të shuguronte shatë prej tyne, ashtu si dhe guximin të mbante lidhje të ngushta me Selinë e Shenjtë, duke shfrytëzue të gjitha mjetet dhe rrugët e mundëshme".

Në prag të mbylljes së Kishave, në një të diel të hidhur, në sa ishte thirrur që të akuzohej nga regjimi komunist, imzot Ernest Çoba u kthye në akuzues, duke mbajtur një fjalim të zjarrtë, që i ngjiste predikimii, për të mbrojtur Zotin e sulmuar, Kishat në prag të rrënimit të madh. Megjithatë, jo shumë kohë më vonë dyert e Kishave e të Tempujve tjerë të Zotit, do të mbylleshin. Atëherë imzot Ernest Çoba u detyrua të kthehej pranë familjes. Prej derës atërore doli me pranga ndër duar. Ishte viti 1976. Gjyqi komunist e dënoi me 25 vjet burgim, si të ishte më i madhi kriminel. Akuzohej se kishte mbajtur lidhje me Selinë e Shenjtë me anën e legatës italiane.

Vuajti me durim të pashoq, me shqetësimin e vetëm që t'i ngjante sa më shumë Krishtit në Kalvar, derisa vdiq në spitalin e burgut në Tiranës më 8 janar 1980. Ishte një vdekje misterioze, - siç dëshmon në librin e lartpërmendur Imzot Simoni. Mbyllte sytë pas një injeksioni që iu bë në ditët e para të janarit 1980, pak ditë para përkujtimit të Shën Ernestit. Për figurën e tij është shkruar disa herë, por nuk janë bërë ende përpjekje serioze për të mbledhur dëshmitë mbi qëndrimin heroik dhe fundin e tij.

Vatican News, 7 janar 2020

🔴 Skandali Eleni Laperi - nga K. P. Traboini

SKANDALI ELENI LAPERI 

Nga K. P. Traboini

Ditën e fundit të tetorit 2022, në fundin e lajmeve të Televizionit News 24 na u shfaq kinse studiuesja Eleni Laperi dhe foli për librin e saj të ri mbi Kol Idromenon e ndër të tjera tha se “kam një mendim ndryshe nga të tjerët për portretin Motra Tone, jo si ata që thonë se ka qenë kështu dhe ashtu gjendja, por se autori Kol Idromeno dhe Motra Tone kanë qenë hokatarë”. Pra zgjidhjen artistike të Kol Idromenos me shaminë tek goja e Motrës Tone, studiuesja e konsideronte thjeshtë një hoka, apo siç e quajnë në zhargonin popullore një gallatë. E tmerrshme në dorë të kujt ka rënë analiza studimore për këtë kolos të artit shqiptar. Është pikërisht kjo Eleni Laperi që ka botuar vite më parë  shkrimin skanadaloz ku konstaton se  "Jeta e vepra e tij ( Kol Idromenos- shënimi ynë) janë shembulli i qartë se si lindin dhe veniten talentet shqiptare". (Gazeta "Shqip" - Kolë Idromeno, i pari i tragjedisë së pikturës realiste shqiptare - Eleni Laperi, 15 gusht 2017). Kësaj zonjë, kinse kritike arti, i kemi dhënë përgjigje krahas një skandalozi tjetër që ka ndërruar jetë, por ka lënë të keqen të shkruar se portreti Motra Tone nuk është vepër e Kol Idromenos. E njëjta frymë përçmimi kishte edhe Eleni Laperi me Mustafa Arapin, por kjo shkonte edhe me tej duke e konsideruar Kol Idromenon talent i venitur. Tani kjo zonjë mbas pesë vjetësh që kishte hedhur në shtyp mendimet e veta denigruese për të madhin Kol Idromeno, del me një libër për Idromenon,  madje i afrojnë edhe vend ti shihet fytyra në televizionin News 24 duke e konsideruar Kol Idromenon një "hokatar". Nuk po i ndahet Kol Idromenos me halucinacionet e veta. Kolë për Kolë, kjo studiuese mesa duket e ngatërron Kol Idromenon  me Kol Tivarin.  Kjo zonjë duhet të ketë të qartë se as Antonieta Idromeno- Skanjeti dhe as i vëllai Kol Arsen Idromeno nuk kanë marrë pjesë në ndonjë shfaqje humoristike, përkundrazi kanë qenë ajo këngëtare me një zë shumë të bukur dhe i vëllai një instrumentist i shkëlqyer. Pra kanë marrë pjesë në dasma, por Eleni Laperi që pretendon të bëjë studime duhet të dijë se ahengu në këto raste nuk ka qenë komedi, as karnavale e as cirk, por këngë e valle nëpër dasma të familjeve shkodrane. Nga burimet familjare është bërë e ditur se kur ajo ishte lehonë pas lindjes së fëmijës së gjashtë, përndryshe vajzës së pestë, Orsolinës (nëna e Monsinjor Ernest Çobës), mori pjesë në një dasëm ku këndoi dhe u ftoh në një natë me lagështirë, gjë që solli dhe vdekjen e saj. Në çfarë rrethanash u vendos shamia tek goja, kjo nuk ka rëndësi, ne e konsiderojmë si një zgjidhje artistike të vetë autorit të portretit çfarë e bën atë të veçantë e të papërsëritshme e kjo mjafton pa i vendos autorit epitete prej hokatari. Ju përcjellim një kapitull të librit “Saga Idromeno” ku këtë problem të denigrimit të Kol Idromenos e trajtojmë më me hollësi.

 

KOHË TE REJA, ZAKONE TË VJETRA QË PERSEKUTOJNË TË GJALLË E TË VDEKUR (Kapitull nga libri “Saga Idromeno” f. 177-194, K. P. Traboini, Pantheon Books 2021)

Monistët e së shkuarës jo të largët, ndërkohë që Kol Idromenon e pranonin, nuk lanë gjë pa bërë që secilin që kishte lidhje familjare me këtë artist të madh ta rrënonin, me privime e burgime madje deri dhe ekzekutime. Ndërsa koha pas rënies së regjimit komunist afroi një tablo jo dhe aq të pëlqyeshme, madje deri dhe denigruese për artistin e madh Kol Idromeno. Individë pseudoartistë, të mbajtur nëpër funksione me paratë e popullit, kanë guximin t’i shkojnë absurdit deri aty sa të thonë se Kol Idromeno ishte dëshmi e një dështimi në art dhe se kryevepra si “Motra Tone” nuk janë punim i tij, por i të tjerëve. Dhe për këtë e vënë dorën në zjarr pa pasur frikë se ju digjet. Çfarë t’u thuash kë- tyre njerëzve që u bien teneqeve jo vetëm ndër gazeta, por edhe në stacione televizive. Të marrët nuk i ndalon njeri të gjuajnë yjet me gurë, po gjithsesi ato gurë në kokat e të marrëve bien. Ka misione e misionarë të çuditshëm në këtë botë të pleksur keq, siç e konsideronte Shekspiri, të cilët kinse duke kërkuar të nxjerrin prej historisë vlera, në deduksione e amulli vetanake nuk mungojnë të hedhin shkulmë terrine edhe mbi atë që ndrin e të bën krenar si komb. Dihet se gjithherë ka pasur nga ata që nga dëshira e ndezur shpirtpërvëluese për të hyrë në analet e historisë, ndërkohë në paaftësi të plotë të krijojnë, kanë ndjekur një tragë tjetër të kundërt me atë të krijimit. Janë përpjekur për të shtënë në hije atë që kanë krijuar paraardhësit apo bashkëkohësit e vet. Ai që dogji Romën quhej Neron dhe e vuri emrin në histori po aq të spikatur sa dhe perandorët që e ngritën lart emrin e perandorisë dhe e bënë të ndritshme atë. Zumë një emër rrënuesi, por historia na jep plot shëmbëllesa shekull pas shekulli, për të ardhur deri në ditët tona. Nuk i kanë shpëtuar kësaj dhune historike as emrat tanë të mëdhenj si Gjergj Fishta, e jo vetëm. Paradoksalisht edhe pse sistemet e dhunshme ndërrohen, simptomat e përçmimit dhe përçudnimit të historisë e kulturës vazhdojnë. Ka një tollovi të madhe edhe ndër bashkëkohësit tanë, nga ata që kërkojnë të dalin e të bëjnë show mediatik me ide kinse të reja. Nuk do t’i hyja trajtimit të këtij aspekti sikur vitet e fundit të mos i ishin përveshur edhe Da Vinçi-t shqiptar Kol Idromeno. Një prej atyre që përpiqen thekshëm të bëjnë “zbulime” në këtë siujdhesën tonë ballkanike është piktori Mustafa Arapi, i cili në “Gazeta Shqiptare” të datës 1 qershor 2017, shkroi më të pabesueshmen në fushë të artit, kinse portreti i Motrës Tone nuk është vepër e Kol Idromenos. Më vjen ta pyes me zë të lartë sa të dëgjojë edhe Kol Idromeno në varr: Po kush e ka bërë, o Mustafa? Meqë i hyn valles çoje deri në fund. Na thuaj emrin e piktorit të aluduar, sepse emri Nikolla Idromeno në telajon ku shfaqet mrekullia “Motra Tone” nuk qenka e mjaftueshme për ju. Për më tepër si është e mundur që Kol Idromeno, ky personalitet kaq i madh i artit shqiptar, i paska lejuar vetes të vërë emrin e vet poshtë veprës së një tjetri nga Italia, ku, e theksojmë, nuk e dimë të ketë shkuar Antonia Skanjeti Idromeno. Por edhe në pastë shkuar, nuk ka qenë e veshur me rrobe tradicionale shkodrane, por europiane. Ajo e kishte bashkëshortin intelektual italian, mësues dhe veshja e saj e përditshme ka qenë alla frënga si në familjen prindërore, e njëjtë edhe në atë të martesës, Skanjeti. Jo vetëm e pabesueshme kjo pandehmë, por edhe e përzishme. E përzishme për çdo dashamirës arti, aq më tepër për ne që jemi pak a shumë të afërt me familjet Idromeno e Skanjeti, sepse Motra Tone para se pikturë ka qenë një njeri. E gjithë pandehma e këtij kritiku të vonuar është se nga ana stilistike ndryshon portreti “Motra Tone” nga veprat e mëvonshme, qofshin këto portrete apo kompozime. Po çfarë ka këtu për t’u çuditur. Me të drejtë piktori i njohur shkodran Pjerin Sheldia në shkrimin e tij “Një replikë për hamendësimet mbi veprën e Kol Idromenos, Motra Tone” shkruan:“Shkodra e ka ballin nalt. Dielli me shoshë nuk mbulohet e Kolë Idromeno me të mirat e të mbetat, si çdo njeri, asht nji diell në pikturën tonë. Vetë fakti që ti e krahason me dy vepra tjera, jo të njëjtës gjini, asht jo pa qëllim, e përcaktimi i tyre si „pa mjeshtri“ e „naive“, flet për qëllimin jo të mirë, aq ma tepër prej nji piktori, restauratori e studiuesi të artit (ose, kjoftë larg, nga padija). Por gjithçka asht kjartësisht e dukshme, në të kundërtën e tezave tueja, hamendjeve tueja apo dëshirave tueja”.(Gazeta “Dielli” 9 qershor 2018, New York). Ndryshe prej çdo vepre tjetër, Motra Tone e mëvonshme, me veshje alla frënga, është dhembja e thellë e Kol Idromenos, pikëllimi piskamë i vëllait për motrën e vdekur në moshë të re. Është vuajtje shpirtërore që e ka shoqëruar për një kohë të gjatë. Këtë ndjesi humbëse nuk e ka pasur Kol Idromeno në vitin 1883, kur datohet krijimi i portretit të parë, anipse askush nuk e vërteton dot se ajo vepër nuk ka ardhur duke u përsosur në detaje nga dora e piktorit edhe pas atij viti. Që vuajtja e piktorit ka qenë e madhe e tregon fakti se dekada më vonë ai krijon portretin e dytë të “Motres Tone”. Mesa duket me kërkesën e vajzave të saj që tashmë qenë rritur. Po ashtu ai krijoi dhe portretin e babait të tyre, burrit të motrës Tone, Andrea Skanjeti. Trajtimi dhe tonaliteti i të dy portreteve të bashkëshortëve është pothuajse i njëjtë. Dy portretet e prindërve janë dhurata e Kol Idromenos për pesë mbesat e tij, vajzat e “Motrës Tone” për t’i ruajtur në kujtesë, sepse ato kur vdiq nëna e tyre ishin ferishte, ndërsa babai kishte ndërruar jetë në vitin 1908. Ato e njihnin nënën vetëm nëpërmjet pikturës me veshje tradicionale. Por e vërteta është se Motra Tone atë veshje tradicionale e ka pasur vetëm në pajë e jo si veshje e përditshme. Ajo ishte gruaja e një italiani, Andrea Skanjetit (i pari) që ashtu si Pietro Marubi, erdhi nga Italia e dha një kontribut të madh në shkollimin e pinjollëve të familjeve shkodrane duke krijuar një brez intelektualësh që do të bëheshin krenaria e qytetit të Shkodrës. Pra vajza shkodrane Antonieta Skanjeti ishte ndër më të emancipuarat e kohës së vet. Ajo vishej me rroba europiane e të modës së kohës, rroba që vinin nga Italia. Edhe vajzat e saj po ashtu, të cilat nuk i shohim askund, në asnjë fotografi, me veshje tradicionale. Kol Idromeno më shumë se angazhim artistik, në portretin me veshje alla frënga të Motrës Tone, ka pasur qëllim të krijojë imazhin e saj, dhe meqenëse ajo nuk jetonte më, ai nuk mund t’i jepte atë shkëlqim drithërues që ka portreti i vitit 1883. Nuk mendoj se kjo diferencë e madhe stilistike e kualitative në përdorimin e ngjyrave e pasurinë e detajeve ka të bëjë me venitjen e talentit të piktorit ndër vite, siç thonë skeptikët. Kurrsesi. Përkundrazi është e shpjegueshme, gjithçka i nënshtrohet qëllimit për të cilin është krijuar portreti në telajo. Ndërsa në veprën e parë këndojnë ngjyrat e tonet janë të gëzueshme, sepse piktura është krijuar kur Motra Tone ishte gjallë, në të dytën tonet janë të errëta, madje diku- diku të trishtueshme ngaqë figura e krijuar tregon portretin e një njeriu që nuk jetonte më. Ishte pra një përkujtim e përshpirtje e nuk mund të kishte shkëlqimin e veprës së vitit 1883. Prandaj na duket e pa arsyeshme dhe pa asnjë bazë pretendimi se Motra Tone e vitit 1883 ka dorën e dikujt tjetër. Së pari duhet të kujtojmë se, tjetër ndjesi ka njeriu kur këndon e tjetër kur përkujton amshimin, ani pse ai që i përjeton ndjesitë e kundërta është i njëjti njeri. Edhe në trajtimin ngjyrave në telajo funksionon kështu. Ngjyrat kanë ndjesinë dhe frymën e atij që krijon. E njëjta dukuri qëndron edhe për vargjet poetike, por edhe për muzikën. Po si vazhdon historia me skeptikët mbi veprën e për më tej edhe jetën e Kol Idromenos? Lexojmë edhe pse nuk duam të besojmë: "Jeta e vepra e tij janë shembulli i qartë se si lindin dhe veniten talentet shqiptare". (Gazeta "Shqip" – Kolë Idromeno, i pari i tragjedisë së pikturës realiste shqiptare - Eleni Laperi, 15 gusht 2017). Qenka venitur Kol Arsen Idromeno,, e zeza mbi të bardhë në gazetën "Shqip", me firmë e me vulë të studiueses në fjalë. Ky po që është studim-zbulim me tronditë edhe mendjet më të kthjellëta. Por le të vazhdojmë ta lëçisim edhe më tej zonjën Laperi, që të përpiqemi sadopak të kuptojmë ku e ka pasur ngulmimin studiues që të konsiderojë Kol Idromenon tragjikun e pikturës shqiptare në dështim. “I ati e ndihmoi djalin e tij të zhvillonte dhuntinë për pikturën, skulpturën, muzikën dhe fotografinë, duke e ditur se ato nuk do ta bënin të pasur, duke mos e ditur se e shtynte të birin në një jetë prej Ferri e Parajse.”, - shkruan zonja Laperi. Epo, mbase ajo nuk e di fare se kush ka qenë babai i Kol Idromenos dhe çfarë dhuntish ka pasur vetë ai, dhe pikërisht për këto aftësi të tij politeknike i mësoi të birit të gjitha mjeshtëritë, të cilat do ta ndihmonin për ta përballuar jetën. Madje shumë punime që krijuan traditën e arkitekturës të qytetit të Shkodrës, e që sot i admirojnë edhe të huajt, kanë qenë të Arsen e Kol Idromenos. Vetë Arsen Idromeno ka qenë arkitekt. Me ndërtimet që bënë baba e bir në qytetin e Shkodrës e kthyen paraqitjen e këtij qytetit nga oriental në oksidental, me fytyrë e frymë nga Europa. Zhvillimi më i madh në Shkodër bashkë me lulëzimin e zejtarisë që e bënë qytetin më të njohur në Ballkan. Pra përafruan Shqipërinë me qytetërimin europian, shprehje e të cilit në këtë rast është arkitektura. Të krijosh një Europë të vogël në Shkodër të Shqipërisë së robëruar pesë shekuj, është me të vërtetë një punë e madhërishme. Historia nuk ia jep çdo kujt këtë mundësi e këtë lavdi. Falë Arsen e Kol Idromenos, kur të huajt vinin në Shkodrën e pas tërmetit shkatërrues vitit 1905 dhe rindërtimin të qytetit mbi principe moderne, e ndjenin se ishin në Europë e jo në humbëtirat e Anadollit. E njëjta ndjesi të krijohet edhe sot kur kalon në pedonalen që mban emrin e Kolës, e cila në të vërtetë duhet të mbante emrin e atit dhe të birit, sepse ishte vepër e përbashkët. Dhe është e nevojshme të theksojmë se Kol Idromeno nuk ka qenë i varfër, sikur kjo studiuesja kërkon ta shesë. Përkundrazi ka qenë një familje në gjendje shumë të mirë, dhe Kola, i cili bënte çdo lloj punë që përfshihej në mjeshtëritë artistike të kohës, kishte të ardhura të kënaqshme. Ne që jemi të afërt të rrethit familjar nuk dimë të ketë vuajtur Kol Idromeno për bukën e gojës, në atë kuptim që kjo zonjë e quan “ferr parajsë” të jetës së Kol Idromenos. Jeta e Idromenos nuk ka qenë ferr, por një pasion i ndritur. Ka pasur fatkeqësi familjare me vdekjen e djalit dy vjeçar, Zefit, si dhe motrës në moshë të re, por ai kurrë nuk është mposhtur nga dhimbja. Kishte aq shumë pasione e punë sa nuk kishte kohë të rrinte nëpër skena pikëlluese romantike siç e fantazon jetën e artistit Eleni Laperi. Fantazitë e kësaj zonje që shkruan në irealitet vazhdojnë: “Me Kolë Idromenon nis historia e tragjedisë së pikturës realiste shqiptare në veçanti, në vazhdën e tragjedisë së kulturës shqiptare në përgjithësi. Jeta e vepra e tij janë shembulli i qartë se si lindin dhe veniten talentet shqiptare.” Janë këto një retorike fjalësh pa ditur se kujt i adresohen e për çfarë. Një mendim skematik për të shkuarën tragjike, se e shkuara na qenka vetëm tymnajë. E kemi vuajtur këtë mendësi gjysmë shekulli në mungesë të lirisë. Gjykime të tilla nihiliste dhe kategorike nuk i shërbejnë askujt. As atyre që i kanë dhe i shprehin. E vërteta është se shpesh herë dritën e diellit më shumë se në qiell duhet ta kemi në mendje. Sado e shkëlqyer të jetë drita, ndodh që nuk arrijmë ta shohim. Pse e them këtë? Sepse të konsiderosh Idromenon, përpara të cilit mahnitej i madhi Odhise Paskali, në një “dështak tragjik” është një guxim i çartun. Më të vërtetë është krejt e pa konceptueshme dhe shkrime të tilla nuk meritojnë të kenë vëmendje e as të lexohen. Ju që shkruani kësisoj pa tagër, e keni parë portretin që mendohet të jetë krijuar aty nga viti 1930, “Burri me kapele” të Kol Idromenos, një portret që për nga mjeshtria të kujton piktorët më të mëdhenj bashkëkohorë të Europës. “...Një interpretim piktorik mjeshtëror. Është kaq i lirshëm trajtimi i penelatave, sa ndien kënaqësi kur sheh që një autori ynë, i fillimit të shekullit të XIX, arrin një lirshmëri të tillë pikturimi, që nuk e dallon nga ajo e artistëve të njohur botërorë të viteve kur krijonte dhe Idromenoja”. (Ferid Hudhri, “Arti i Rilindjes Shqiptare”, Onufri 2000, f.84). Portreti “Burri me kapele” bashkë me “Motrën Tone” dhe “Dasmën shkodrane” janë tre kryevepra që tregojnë talentin e madh e të padiskutueshëm të Kol Idromenos. Dhe janë punuar në kohë të ndryshme, çfarë shpreh energjinë krijuese, forcën e talentit, njohjen e pikturës bashkëkohore europiane e të rrymave në kohët moderne. Mos vallë edhe këtë vepër që krijoi nga fundi i jetës ia ka bërë ndokush tjetër. Po kush? Veç mendjet që kërkojnë të shkatërrojnë aty ku nuk ndërtojnë dot, mund të hallakaten e rrokanisen kësisoj. Këta pseudokritikë mos mendojnë se janë më të aftë në gjykimin mbi artin sesa Odhise Paskali që përkulej me nderim para Kol Idromenos. Paskali, ishte dhe ai i madh si Idromeno. Talentet e mëdha e vlerësojnë njëri-tjetrin, dështakët veç gërryejnë lavdinë e krijuesve të tjerë, se nuk dinë gjë tjetër ç’të bëjnë. Veç tundimi i madh më bën të reagoj e të them se jeta e artistëve nuk është një terren ku mund të fryjmë e shfryjmë egoizmin tonë, qoftë ky profesional, studimor apo përsiatje vetanake jashtë vetkontrollit. Pa shkuar një kohë e gjatë, që kur ka hedhur një shkul terrinë e hije mbi talentin e Kol Idromenos, kjo zonjë e nderuar, Eleni Laperi pra, del e flet ne media, për kë do thoni ju, bash sak për meritat e Kol Idromenos, me atributin kjo zonjë si "këshilltare e Ekspozitës" së Galerisë Kombëtare të Arteve figurative Tiranë për Kol Idromenon. Dhe kinse ka zbuluar portretin e Monsinjor Dom Ernest Çobës, të punuar nga daja i tij Kol Idromeno. Monsinjorit, të cilit portretin ia morën për në Galerinë e Artit, por jetën ia shuan në qelitë e burgjeve të diktaturës. Kësisoj nuk ka pasur kurrfarë nevoje e gjë prej gjëje për të zbuluar, sepse nipat e Monsinjorit janë gjallë dhe e kanë pasur Monsinjorin dhe portretin e tij në shtëpi. Këtu është vendi për të treguar më shumë për njeriun që është pikturuar në të, sepse gjithherë portretet në telajo e kanë një histori po aq interesante e mevlerë sa dhe mjeshtëria e ngjyrave dhe kompozimit. Piktura në këtë rast është njeriu, i pandashëm kurrë prej saj. Dihet që Kol Idromeno e kishte shtëpinë e studion në rrugën Gjuhadol në Shkodër. Meqë nuk kishte trashëgimtarë, ka marrë që ta rrisë Orsolina Skanjetin, bijën më të vogël të Motrës Tone. Ajo ishte martuar me një pinjoll të familjes Çoba, Luigjin. Orsolina Skanjeti Çoba pas vdekjes para kohe të bashkëshortit të vet, bashkë me gjashtë fëmijët, katër vajza dhe dy djem (Gjyzepina, Gjyliana, Vitorja, Linda si dhe Ernesti dhe Leci) vazhdonin të jetonin në shtëpinë e dajës së vet. Me vdekjen e dajës Kol Idromeno dhe pas dy viteve edhe të gruas së tij, Cinës, Orsolinës i mbeti çdo gjë që kishte lënë Kol Idromeno. E këtu përfshihej shtëpia, studio fotografike dhe pikturat e tij. Por kur trashëgimtarët e Orsolinës vendosën ta shesin shtëpinë, shumëçka nga studioja e Kol Idromenos mbeti në dorën e fatit. Kam qenë mjaft herë në atë shtëpi me Dadën Katrinë kur isha fëmijë, kam në kujtesë mjaft detaje, çardakun, odën e xhamave, pusin në oborr dhe ndonjë pikturë varur në mure. Interesi për veprat e Kol Idromenos nga Galeria Kombëtare e Arteve Tiranë kanë qenë menjëherë pas hapjes së saj në janar 1954. Dhe meqenëse familja e Orsolina Çobës ishte në gjendje jo të mirë ekonomike, me gjithë hezitimin, më së fundi pranuan ta shisnin portretin e Motres Tone. Në kujtesën time është e fiksuar dita kur Dada ime Katrinë erdhi në shtëpi e solli një sasi paresh, të cilat i vuri në komo duke thënë “e kanë shitur portretin e nanës Tone dhe më dhanë pjesën teme”. Ky detaj është familjar e mbase nuk ka rëndësi, por gjithsesi pohon një të vërtetë. Galeria Kombëtare e Arteve Tiranë e dinte se në shtëpinë e Orsolina Çobës ndodheshin dhe vepra të tjera të Idromenos. Rin Andrakja, që mban emrin e dajës, Monsinjorit Ernest Çoba, me të cilin shoqëroheshim në fëmini dhe në rini, më kujtoi së fundi tërë peripecitë që kishin të bënin me portretin e dajës, por dhe familjen e vet. Pas ndalimit të fesë ku Kisha e Madhe në Shkodër pësoi fatin e keq të bëhej pallat sporti, Dom Ernest Çoba, Arkipeshkvi i Kishës Katolike në Shqipëri, u largua nga Qela (rezidenca e klerikëve katolikë) ku mbante dhe portretin e bërë nga daja i vet Kol Idromeno. Atë e kishte si gjë të shtrenjtë. Mbaj mend se jo shumë kohë më parë, në vjeshtë 1966, kur isha me leje nga ushtria, shkova për të takuar Dom Erneston në Qelë. Shoqëruesi që bënte detyrën e portierit, më çoi në paradhomën e apartamentit të Dom Ernestos dhe aty në mur qëndronte pikërisht portreti për të cilin po flasim. Pas mbylljes së kishave, Dom Ernesto u detyrua të jetonte me familjen e motrës Gjyljanë, e cila kishte dy fëmijë, Toninin dhe Rinin. Burrin e kishte italian dhe ai ishte riatdhesuar. Ishin katër persona në familje dhe jetonin në një shtëpi shtetërore me qira. Ishin në gjendje të vështirë ekonomike. Dom Ernesto ishte i sëmurë, merrte ilaçe, gjë që e vështirësonte akoma më shumë gjendjen. Djali i madh, Tonini, ishte mësues në fshatrat e Pukës. Dom Ernestoja i tha një ditë Toninit se, meqë kushtet janë të vështira të shikonte se mos e blenin në Tiranë portretin që i kishte ba daja Kolë. Tonini kishte shkuar në Galerinë e Arteve dhe ata ia kishin mbajtur për t’i bërë ekspertizën dhe vlerësimin. Po kjo donte shumë muaj i kishin thënë. Ndërkohë kishte ndodhur një ngjarje dhe fati i Toninit ishte i përcaktuar tashmë. Kur arrestuan Gjyljana Çoba Andrakia, hetuesit dhe policia e kishin bastisur shtëpinë. Diku sirtarëve kishin gjetur një fletore me vjersha rinore të Tonin Andrakes. I morën fshehurazi, i analizuan sipas programit për të zbuluar armiq dhe i konsideruan pesimiste, prandaj u arrestua po atë ditë dhe dënua edhe ai si e ëma me akuzën “për agjitacion e propagandë kundër pushtetit popullor”. Mesa duket sigurimi komunist ia kishte vënë syrin kësaj familjeje për ta shkatërruar. Nuk mjaftuan me kaq. Gjëma kësaj herë do të binte mbi pjesëtarin e tretë të familjes, Dom Erneston. Rin Andrakia mbeti vetëm në familje. Por edhe atë nuk do ta kursenin. E internuan në Dragot të Elbasanit. Rini tregon se pasi kishte bërë katër vjet internim në fshat, i afruan lirimin një vit para kohe me kusht që të jetonte aty e të mos ikte në Shkodër. Një dinakëri e pashoqe kjo për t’i shpërbërë familjet katolike shkodrane që ata të mos ktheheshin më në vendlindje. Kur isha në gjysmë lirie, tregon Rini, i kishte ardhur një letër. Aty thuhej se një pjesëtar i familjes Andrakia kishte lënë para katër vjetësh një portret në pikturë për ta vlerësuar dhe duhej të vinte për ta mbyllur çështjen. Vetë Rini nuk e dinte se për cilën pikturë bëhej fjalë. Kur shkoi në Galerinë e Arteve, i thanë se kemi një pikturë të familjes tuaj. “Kanë kaluar vite e në bazë të rregullit nëse edhe më tej nuk interesohej njeri vepra konfiskohej nga shteti”. Rini ishte në dilemë. Kaq halle kishte mbi supe, pjesëtarë të familjes burgjeve e vetë në internim, sa nuk e vuri fare në sy problemin e pikturës. U tha ta gjykonin ata si ekspertë që ishin. “Do të japim një sasi të vogël lekësh”, ia prenë shkurt. Rini hezitoi dhe u shpreh se më mirë do të merrte pikturën se nuk mund të vendoste ai për shitjen e saj. Mirë, i thanë, të vinte ai që e ka dorëzuar. Vetëm atij ia jepnin. Rini u tha hapur se prurësi ishte i vëllai që ndodhej në burg. Atëherë gjithçka ndryshoi. Meqë ai nga burgu nuk vinte, vepra konfiskohej e mbetej pronë e galerisë. Çështja ishte kopsitur aq mirë nga aparatçikët. Shkuan në Ministrinë e Arsimit e pas disa sorollatjeve ia thanë hapur, merr ca para se kjo vepër nuk iu kthehet më. “Dhe sa më ofruan, tregon Rini, - dymijë lekë të asaj kohe. Sa për të blerë një metër stof për pantallona.” Kështu portreti i dajës që tashmë kishte vdekur në burg, kujton Rin Andrakia, i cili sot e ndan jetën mes Italisë dhe Shqipërisë, mbeti në Galerinë Kombëtare të Arteve për një copë bukë internimi. Tani çfarë ka këtu për t’u përpjekur e stërmunduar se kush është në këtë portret kur gjithçka flet për dom Ernest Çobën, martirin e fesë katolike, i lindur në Shkodër më 16 shkurt 1913, i arrestuar më 29 prill të vitit 1976, dënuar pa asnjë fakt me 25 vjet heqje lirie, vrarë me injeksion në spitalin e burgut të Tiranës më 8 janar të vitit 1980. Mbeten lapidare fjalët që iu thoshte gjykatësve: “E kam urryer, e urrej e do ta urrej komunizmin sa të kem frymë!”. Shënojani këto fjalë të martirit poshtë portretit që i bëri daja i vet Kol Idromeno, aty në Galerinë Kombëtare të Arteve në Tiranë. Ai është një portret i identifikuar që kur është krijuar në vitin 1927. Dhe për ta mbyllur, bash për këtë na venë punët mbarë ne shqiptarëve, se kemi këshilltarë që bëjnë “zbulime” dhe një mjeshtri të madh si Kol Idromeno, që na ka dhuruar një “Xhokondë” shqiptare dhe një “Dasëm shkodrane”, t’i vëmë në dyshim talentin. O Tempera, o Mores! 

31 tetor 2022