21 June 2020

🟦 Shpataraku i madh, mësuesi e gjuhëtari Petër Elezi - nga K.P. Traboini

SHPATARAKU I MADH, 
MĂ‹SUESI E GJUHĂ‹TARI PETĂ‹R ELEZI (1903 – 1979)

PetĂ«r Elezi  ishte njĂ« nga mĂ«suesit e gjuhĂ«s shqipe nĂ« shkollĂ«n e mesme pedagogjike “Ndrec Ndue Gjoka” nĂ« TiranĂ«, e vendosur kjo, aty ku kishte qenĂ« mĂ« parĂ« Liceu i vjetĂ«r Artistik e mĂ« pas Muzeu i Shkencave tĂ« NatyrĂ«s, nĂ« rrugĂ«n e KavajĂ«s. NĂ« vitin nĂ« vazhdim na e hoqĂ«n prej andej e na vendosĂ«n nĂ« Qytetin e NxĂ«nĂ«sve, aty ku shumĂ«kush e quante kazermat e Ali Rizait. Kjo e fundit ishte njĂ« ndĂ«rtesĂ« e madhe me shtrirje lindje perĂ«ndim, me pamje nga jugu dhe nga pas kishte kodra tĂ« buta. NĂ« vitin e parĂ« tĂ« shkollĂ«s e kisha parĂ« profesor PetĂ«r Elezin, njĂ« burrĂ« i vjetĂ«r, i shkurtĂ«r e babaxhan, por nuk ishte mĂ«sues nĂ« klasĂ«n tonĂ«, u jepte mĂ«sime viteve tĂ« dyta. Aty kishte nxĂ«nĂ«se shkodrane, Esma Musaja, qĂ« kĂ«ndonte bukur kĂ«ngĂ«n “Bishtalecat palĂ« e palĂ«”. Esmaja dhe unĂ« ishim tĂ« vetmit nxĂ«nĂ«s nga Shkodra nĂ« atĂ« shkollĂ«.  PĂ«r atĂ« nxĂ«nĂ«se, profesori i vjetĂ«r, qĂ« ishte i martuar por nuk kishte fĂ«mijĂ«, kishte konsideratĂ« tĂ« veçantĂ«, sa qarkullonin fjalĂ« se EsmanĂ«  shkodrane qĂ« kĂ«ndonte bukur mĂ«suesi dĂ«shironte ta adaptonte si fĂ«mijĂ«n e vet, gjĂ« qĂ« nuk ndodhi. MĂ« pas njĂ« kĂ«rkesĂ« tĂ« tillĂ« ia kishte bĂ«rĂ« edhe nxĂ«nĂ«sen sĂ« klasĂ«s sonĂ« Zenepe Çekrezi-Luka, siç shkruan gazetarja e njohur nĂ« librin e vet me kujtime “Kjo Ă«shtĂ« jeta ime”. NĂ« vitin e dytĂ«, kur shkolla kaloi nĂ« nĂ« Qytetin e NxĂ«nĂ«sve, rasti e solli  qĂ« mĂ«sues Pjetri tĂ« mĂ« jepte disa orĂ« mĂ«simi nĂ« lĂ«ndĂ«n e gjuhĂ«s. E kishte zakon qĂ« kur bĂ«nte apelin i vĂ«shtronte nxĂ«nĂ«sit me kujdes, kĂ«shtu ndodhi dhe me mua. Atij ju duk i çuditshĂ«m mbiemri im, ndaj ndaloi e mu drejtua duke mĂ« thĂ«nĂ« se ti qenke nga Hoti i DedĂ« Gjon Lulit. UnĂ« natyrisht u ndjeva mirĂ« e i thashĂ« se atje ka lindur babai im qĂ« ka qenĂ« mĂ«sues. I bĂ«ri pĂ«rshtypje mesa duket ky fakt dhe qĂ« atĂ«herĂ« mĂ« fliste  me respekt,  por edhe me njĂ« buzĂ«qeshje tĂ« çiltĂ«r qĂ« ishte karakteristike e tij. “Traboin”, mĂ« thoshte, “nuk janĂ« topat e Ulqinit po janĂ« djemtĂ« e Traboinit”. NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« ishte njĂ« mĂ«sues i rreptĂ« sa i pĂ«rket pĂ«rgatitjes dhe kĂ«rkesave mĂ«simore. Nuk ta falte notĂ«n. Por as nuk ta hante hakun kurrĂ«. Gjithsesi nĂ« sytĂ« e nxĂ«nĂ«sve ishte i rĂ«ndĂ«sishĂ«m edhe pĂ«r faktin se gramatika na dukej e vĂ«shtirĂ«, kĂ«sisoj edhe vetĂ« lĂ«nda i jepte autoritet nĂ« mes tĂ« nxĂ«nĂ«sve. Fliste pak por me fjalĂ« tĂ« goditura. KĂ«shilli Pedagogjik i kishte caktuar tĂ« drejtonte kĂ«ndin letrar tĂ« shkollĂ«s,  qĂ« ishte vendosur nĂ« katin e parĂ«, sapo tĂ« hyje nĂ« krahun e djathtĂ«. Duke parĂ« kujdesin qĂ« tregoja pĂ«r bukurshkrimin, mĂ« tha se po mĂ« caktonte njĂ« detyrĂ« tĂ« rĂ«ndĂ«sishme dhe si nga Traboini qĂ« je,  edhe djalĂ« mĂ«suesi, do ta kryesh mĂ« sĂ« miri. KĂ«sisoj me profesor Petrin u lidha diçka mĂ« shumĂ« se me mĂ«suesit e tjerĂ«. HerĂ« pas here do tĂ« shkruaja pĂ«rshkrime a hartime pĂ«r ti vendosur tek kĂ«ndi sepse edhe hartimet qĂ« bĂ«ja i kishin pĂ«lqyer shumĂ«. Ty tĂ« kemi shkrimtarin e shkollĂ«s mĂ« thoshte me humor dhe qeshte butĂ«sisht e mirĂ«sisht. NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« ishte njĂ« punĂ« jo e lehtĂ« tĂ« bĂ«je njĂ« shkrim qĂ« ta lexonte gjithĂ« shkolla, por nuk kisha çfarĂ« tĂ« bĂ«ja. MĂ« thĂ«rriste gjithmonĂ« me mbiemĂ«r, e asnjĂ«herĂ« me emĂ«r. Kjo mĂ« pĂ«lqente e me jepte njĂ« lloj krenarie pĂ«r prejardhjen. Isha 16-17 vjeçar, nĂ« njĂ« moshĂ« ku njeriu dĂ«shiron ta vlerĂ«sojnĂ«. Vinte vjeshta e profesori mĂ« thoshte Traboin, pĂ«r tre ditĂ« dua pĂ«rshkrimin e vjeshtĂ«s. Pastaj viti i ri, pastaj 4 shkurti, pastaj dita e pranverĂ«s, pastaj 5 Maji e si tĂ« thuash unĂ« ushtrohesha kĂ«sisoj nga ana letrare. Shkrimet i lexonte me vĂ«mendje, mi korrigjonte nga ana gjuhĂ«sore, por edhe letrare e me thoshte shkruaja tani nĂ« tĂ« pastĂ«r e vendose.
Por kur shkoja ta vendosja vinte edhe vetë. Kishte një përkujdesje të çuditshme dhe të gjitha gjërave u jepte seriozitet. Aq sa mua më dukej diçka solemne vendosja e një përshkrimi në tabelën e këndit letrar. Mbaj mend se kishim edhe mësues të tjerë që sot i kujtoj me shumë mirënjohje si Vangjeli Comora, për të cilën kam shkruar një kujtim, Sul Haxhihyseni, Kamber Xheria, drejtori Gani Daiu, Jolanda Xhomo, Hajro Babameto, Liri Bellova, Islam Sharofi, Ramazan Driza mësues i fiskulturës dhe mësuesen e vjetër të punës së dorës Liri Dodbiba. Gjithsesi Petër Elezi ishte mësuesi që na dukej më i veçanti si të ishte një iluminist rilindas, ndoshta ndikonte edhe fakti që veç moshës, kishte urtësinë. Mësonim me librat e gjuhës që kishin emrin e tij si autor dhe na thoshte se ishte nga Shelcani i Shpatit të Elbasanit. Më vonë do të mësoja se në Kishën Shën Kollit të Shelcanit ende ishin disa nga punimet e mjeshtrit të shquar të ikonografisë shqiptare Onufri, punuar aty rreth vitit 1554.
Nga shkolla pedagogjike “Ndrec Ndue Gjoka” e TiranĂ«s, nĂ« vitin e tretĂ« do tĂ« kaloja nĂ« shkollĂ«n Pedagogjike tĂ« ShkodrĂ«s. KĂ«shtu qĂ« nuk do ta shihja mĂ« mĂ«suesin PetĂ«r Elezi veç kur tĂ« kishin kaluar mjaft vite. Pasi kisha kryer studimet nĂ« Universitet dhe nisur punĂ« nĂ« Kinostudio jam takuar me njĂ« ish bashkĂ«nxĂ«nĂ«s tĂ« shkollĂ«s pedagogjike nĂ« TiranĂ«, Muhamet Muçën. Ai kishte mbaruar shkollĂ«n e lartĂ« pĂ«r aktor dhe e merrnin herĂ« pas here pĂ«r tĂ« lozur nĂ« filmat e Kinostudios. Muhameti me tha njĂ« ditĂ« se Profesor PetĂ«r Elezi Ă«shtĂ« i sĂ«murĂ«. E pyeta se ku e kishte shtĂ«pinĂ« e me tregoi rrugicĂ«n pĂ«rballĂ« ish Lidhjes sĂ« ShkrimtarĂ«ve, ajo qĂ« sot e quajnĂ« rruga e çamĂ«ve. Duhet tĂ« ketĂ« qenĂ« fillimi i vitit 1979. NjĂ« ditĂ« u bĂ«ra pĂ«r mbarĂ« dhe e kĂ«rkova banesĂ«n duke pyetur banoret e asaj rruge. Me sĂ« fundi e gjeta. MĂ« doli nĂ« portĂ« njĂ« grua e vjetĂ«r, e gjatĂ« qĂ« sapo i thashĂ« se isha njĂ« nxĂ«nĂ«s i kahershĂ«m i profesor Petrit, mĂ« ftoi brenda. Dhomat ishin tĂ« vogla, shtĂ«pi tipike tiranase, madje gjithĂ« ajo rrugĂ« kishte shtĂ«pi me qerpiç. Profesori ishte nĂ« shtrat, i pĂ«rgjumur, por sapo hymĂ« brenda i tha tĂ« shoqes ta ngrinte pak. E shoqja, i vuri njĂ« jastĂ«k dhe ai u ngrit paksa. I dhashĂ« tĂ« njohur se kishin kaluar rreth 15 vite  e unĂ« nuk isha mĂ« ai nxĂ«nĂ«si pedagogjikas. Por sapo i thashĂ« emrin u kujtua. Ju kujtua mbiemri im qĂ« kishte tĂ« bĂ«nte me njĂ« vend historik.U gĂ«zua kur mori vesh se kisha kryer universitetin pĂ«r gazetari, se kisha botuar libĂ«r me tregime dhe punoja nĂ« Kinostudio.
Drejtori Gani Daiu me trupĂ«n Pedagogjike tĂ« shkollĂ«s  "N.N. Gjoka" TiranĂ«.
Kur mbarova vizitën, mbaj mend që i tha të shoqes, Harikla, ma sill atë bllokun. Ajo solli një tefter shënimesh ku kishte emra dhe data. Shënoi dhe emrin tim. Këtu tha, kam të gjithë emrat e nxënësve të mi që më kanë vizituar në këtë sëmundje që më vuri në shtrat. Dua ti ruaj në kujtesë të gjitha ata nxënës që nuk më kanë harruar
Nuk kaloi shumë kohë dhe një dite ndërsa po shkoja të punoja tek ndërtesa me kontribut vullnetar që po ngrinte Kinostudio, e që ishte ngjitur me rrugën e shtëpisë se mësuesit, me tërhoqi vemëndjen një shpallje mortore. Ju afrova e dallova emrin e mësuesit tim. Në të thoshte se si mbas dëshirës që kishte pas Petër Elezi, varrimi i bëhet në vendlindje, në Shpat të Elbasanit. Por kur pash datën e kuptova se vdekja kishte ditë që kishte ndodhur. Nuk më mbetej veç të shkoja për ngushëllim tek e shoqja që kishte mbetur vetëm. Atje takova edhe një nip të mësuesit tim, i cili ishte përkujdesur për të deri në fund.
NĂ«pĂ«r vite nuk kam arritur tĂ« gjej gjĂ«kundi materiale tĂ« shkruara pĂ«r mĂ«sues PetĂ«r Elezin. VetĂ«m sĂ« fundi mĂ« ra ne dore libri “MĂ«suesit pĂ«r kombin shqiptar” botim i vitit 1993, ku gjeta tĂ« cituar nĂ« faqe 392 dhe 411. NĂ« libĂ«r sillej njĂ« dĂ«shmi e mĂ«suesit Kamber Xherija: “NĂ« korrik tĂ« vitit 1940, pushtuesit fashistĂ« mblodhĂ«n nĂ« Durres, nĂ« kampin “DUX”, rreth 800 arsimtarĂ« - qĂ« ata i quanin “indocenti albanezi”- me qĂ«llim qĂ« ti bajshin pĂ«r vete dhe kĂ«shtu tĂ« futshin italishten nĂ« shkollat tona. Kjo gja dĂ«shmohet ma se miri  dhe me pĂ«rgatitjen e regjistrave tĂ« fillores nĂ« kĂ«tĂ« gjuhĂ«. Ishte PetĂ«r Elezi ai qĂ«, sĂ« bashku me disa shokĂ« tĂ« tjerĂ«, si Xhevdet Doda (dĂ«shmor), Halit Ballshi, SulĂ« Haxhihyseni etj, u vunĂ« nĂ« krye tĂ« kĂ«saj lĂ«vizje patriotike dhe me guxim tĂ« madh u ngrit kundĂ«r kĂ«tyre veprimeve djallĂ«zore shkombĂ«tarizuese, me tĂ« cilĂ«t u bashkuan qindra tĂ« tjerĂ« e shprehnin haptas urrejtjen e tyre”( nga gazeta “Patrioti”, mars 1993 nr.7).
Por kohĂ«t e fundit kam gjetur edhe dy shkrime tĂ« tjera, njĂ«ri Ă«shtĂ« nĂ« faqen elektronike “Elbasani Arkivi Digital” ku ka njĂ« jetĂ«shkrim tĂ« shkurtĂ«r tĂ« mĂ«suesit tĂ« Popullit PetĂ«r Elezi si dhe njĂ« shkrim tjetĂ«r tek faqja elektronike e shoqatĂ«s kulturore “Shpati”, kujtimet e ish nxĂ«nĂ«sit tĂ« tij Filip BĂ«rdufi pĂ«r mĂ«suesin PetĂ«r Elezi. NjĂ« shkrim i plotĂ« ky me referenca qĂ« paraqet, pasqyron thuajse tĂ«rĂ« veprimtarinĂ« nĂ«pĂ«r vite tĂ« mĂ«suesit tĂ« njohur kudo nĂ« trojet shqiptare.
NĂ« njĂ« pasazh lexojmĂ« vlerĂ«simin qĂ« i bĂ«n MĂ«suesit tĂ« Popullit PetĂ«r Elezi, si themelues i gjimnazit  shqiptar tĂ« PejĂ«s, shkruar nga Rexhep Dodushaj nĂ« librin e tij “Si e gjeta dhe si e lash shkollĂ«n shqipe nĂ« prefekturĂ«n e PejĂ«s”:“…Prej shtatorit tĂ« vitit 1941, gjimnazi i PejĂ«s u shĂ«ndrrua nĂ« gjimnaz shqiptar me nĂ« krye PetĂ«r Shpatarakun, i cili pasi ngriti shkollat e Vardarit erdhi nĂ« liceun e PejĂ«s tĂ« cilin e shĂ«ndrroi nĂ« lice shqiptar nĂ«n shĂ«mbullin e liceut tĂ« Korçës…”
Po aty lexojmĂ« se krahas punĂ«s nĂ« shkollĂ«, mĂ«suesi PetĂ«r Elezi nuk reshti sĂ« punuari me studime tĂ« ndryshme. PĂ«rveç atyre gjuhĂ«sore qĂ« janĂ« me dhjetra, ai botoi edhe vĂ«shtrime historike dhe analiza letrare si  “Josif Bageri” ,”Shkolla Shqiptare”, botuar nĂ« KonstancĂ« 1943, si dhe “Vepra e Bajram Currit ndĂ«r vjersha tĂ« J. Bagerit”, botuar gjithashtu nĂ« KonstancĂ« 1943. MĂ«suesi PetĂ«r Elezi bĂ«n njĂ« analizĂ« dhe jep opinionin e tij pĂ«r njĂ« revistĂ«  tĂ« re letrare, ngritur nga Mitrush Kuteli, Sterjo Spasse, Nexhat Hakiu dhe Vedat Kokona me titullin “NjĂ« revistĂ« e re: Revista letrare”,  PetĂ«r Elezi “Bashkimi i Kombit”, TiranĂ« 11 shkurt 1944.
Gjeografia e vendeve ku Peter Elezi ka dhënë mësim është mbresëlënëse, e nisi mësuesinë në vitin 1924 në Shtërmen të krahinës së vet, ku qëndroi vetëm disa muaj sepse Ministria e Arsimit e caktoi në shkollën internat të Bërzeshtës, më pas në Përmet, në Kastriot të Peshkopisë , në 1928 transferohet në Delvinë, në vazhdim në Mat, në Tiranë, në shtator 1935 emërohet drejtor i shkollës së Himarës, me pas në Vlorë, në 1939-1941 drejtor shkolle në Tiranë. Në 1941-1944 bashkë me qindra mësues shqiptare shkoi të shërbejë mësues në trojet shqiptare jashtë Shqipërisë.
Me vendosjen e rregjimit komunist në kuadrin e reprezaljeve kundër intelektualeve atdhetare, Petër Elezi arrestohet më 8 qershor 1945 dhe dënohet me 20 vjet burg, shkruan në blogun e tij Filip Berdufi, por pas 7 muajve lirohet nga burgu. E fillon mësuesinë vetëm pas dy vjetësh në Vlorë e në vazhdimësi në Tiranë.
Me tĂ« drejtĂ« nĂ« njĂ« shĂ«nim tĂ« faqes elektronike tĂ« shoqatĂ«s “Shpati” thuhet se emri i shkollĂ«s sĂ« Shelcanit Ă«shtĂ« ndĂ«rruar duke i hequr njĂ« emĂ«r luftĂ«tari e duke venĂ« serish po njĂ« tjetĂ«r luftĂ«tar, sikur shkollat tona tĂ« ishin akademi ushtarake e nuk vihet emri i mĂ«suesit tĂ« shquar e atdhetarit tĂ« madh PetĂ«r Elezi. Po kjo figurĂ« madhore me kontribute nĂ« mĂ«suesinĂ« shqiptare e hartimin e teksteve mĂ«simore tĂ« gjuhĂ«sisĂ« nĂ« dekada, meriton edhe mĂ« shumĂ«. Ajo do tĂ« nderonte çdo rrugĂ« shesh apo shkolle tĂ« ShqipĂ«risĂ«. Kemi shumĂ« militarizime nĂ« emĂ«rtimet e shkollave duke i lĂ«nĂ« fare pak vend mendjeve tĂ« ndritura iluminuese si ajo e MĂ«suesit tĂ« Popullit PetĂ«r Elezi. DorĂ«shkrime tĂ« PetĂ«r Elezit: Fjalor ortografik me 5 mijĂ« fjalĂ«, Fjalor shqip me 40 mijĂ« fjalĂ«,  Fjalor dialektik dhe Kujtime nga jeta personale dhe nga pĂ«rvoja e mĂ«simdhĂ«nies.
Mësuesi i Popullit Petër Elezi me të shoqen Harikla.








Prof.Petër Elezi me nxënës shpatarakë në shkollën pedagogjike "N.N.Gjoka" Tiranë.

Dorëshkrim i mësuesit Petër Elezi i vitit 1954.




Editor: ©