17 November 2025
16 November 2025
Byk kultura e Panaireve dhe manipulatorët e letërsisë
Lewis Albanese - një hero i Amerikës
02 November 2025
SHËN MAKSIMI🔴Shënjtori shqiptar i Rusisë ®️Traboini Film
Hemingway - jeta përtej letërsisë
🟣 ERNEST HEMINGWAY
Travajat e jetës përtej letërsisë
21 korrik 1899 –2 korrik 1961
Ai i mbijetoi katër rrëzimeve ajrore, dy luftërave dhe pa miqtë e tij më të ngushtë të vdisnin. Pastaj u ul pranë një makine shkrimi me duar që i dridheshin - dhe e rijetoi jetën në shkrime.
Ernest Hemingway mbahet mend si një nga gjigantët e letërsisë - një fitues i Çmimit Nobel, një mjeshtër i prozës së rrallë, një njeri që dukej i patrembur. Por ajo që shumica e njerëzve nuk e dinë është se akti i tij më i madh i guximit nuk ishte mbijetesa në luftë apo gjuetia e luanëve në Afrikë.
Ishte ngritja nga shtrati çdo ditë kur mendja e tij i bërtiste të ndalonte.
Thyerja filloi herët. Në vitin 1918, vetëm tetëmbëdhjetë vjeç, Hemingway po shërbente si shofer ambulance në Luftën e Parë Botërore kur një predhë mortaje austriake shpërtheu pranë tij. Shrapnel ia shqyeu këmbët. Ai mbante në dorë një ushtar italian të plagosur në atë kohë dhe refuzoi të ndalej, duke u zvarritur të dy para se të rrëzohej dhe ai.
Ai kaloi muaj në një spital në Milano, duke iu nënshtruar operacioneve të shumta. Ata nxorën 227 copëza shrapnel nga trupi i tij. Disa fragmente do të mbeteshin të ngulitura në mishin e tij për pjesën tjetër të jetës së tij - plagë të vërteta që mbante çdo ditë. Por plagët e padukshme u thelluan.
Ai u kthye në shtëpi nga lufta, krejt ndryshe. Makthet e mundonin. Zhurma të papritura e bënë të dridhej. Nuk mund të flinte pa dritë ndezur. Sot, do ta quanim sëmundja PTSD, i mbetur me trauma pas luftës. Në vitin 1919, këtë pasojë nuk e quanin asgjë - dhe prisnin që ai të vazhdonte përpara.
Kështu që ai bëri atë që bëjnë shumë prej nesh: vazhdoi. Shkroi.
Por jeta vazhdoi të shtonte rëndesë mbi supet e shpirtin e tij. Në vitin 1928, babai i tij - duke vuajtur nga diabeti dhe rrënimi financiar - i mori jetën vetes me një pistoletë të Luftës Civile. Hemingway e mësoi me telegram. Ai ishte atbotë vetëm njëzet e nëntë vjeç.
Vite më vonë, ai do të shkruante: "Ndoshta do të shkoj dhe unë në të njëjtën mënyrë."
Aksidentet erdhën më pas. Në vitin 1954, ndërsa ishte në safari në Afrikë, Hemingway i mbijetoi dy rrëzimeve ajrore në dy ditë rresht. Aksidenti i dytë ishte katastrofik - ia këputi mëlçinë, shpretkën dhe veshkën, i shtypi rruazat dhe shkaktoi një tronditje të rëndë. Gazetat ndërkombëtare në fakt e botuan nekrologjinë e tij. Bota mendoi se ai kishte vdekur.
Ai i lexoi nekrologjitë e tij nga një shtrat spitali.
Lëndimet nuk u shëruan kurrë plotësisht. Ai vuajti nga dhimbje kronike për pjesën tjetër të jetës së tij. Dhimbje koke. Probleme me shikimin. Humbje të kujtesës. Duart e tij dridheshin kur shkruante - e vetmja gjë që e kishte shpëtuar gjithmonë.
Megjithatë, ai vazhdoi.
Ai fitoi Çmimin Nobel në Letërsi po atë vit, në vitin 1954. Por kur erdhi koha për ta pranuar atë në Stokholm, ai ishte shumë i lënduar për të udhëtuar. Në vend të kësaj, ai dërgoi një fjalim të shkruar dhe në të, shkroi diçka të sinqertë dhe të bezdisshme:
"Të shkruarit, në rastin më të mirë, është një jetë e vetmuar... Ai e bën punën e tij vetëm dhe nëse është një shkrimtar mjaftueshëm i mirë, duhet të përballet me përjetësinë, ose mungesën e saj, çdo ditë."
Vetmia ishte mbytëse. Tre nga miqtë e tij më të ngushtë - F. Scott Fitzgerald, James Joyce dhe Ezra Pound - ose vdiqën të rinj ose ranë në çmenduri. Martesat e tij u shkatërruan, njëra pas tjetrës. Luftimet me dema, safari dhe aventurat më të mëdha për të cilat ai u bë i famshëm? Ato shpesh ishin vetëm që ai të ikte nga e vërteta më e qetë dhe më e errët: nga ndjesia se ai po mbytej.
E megjithatë, përmes të gjithave, ai shkroi. Kur trupi i tij e braktisi, ai shkroi. Kur mendja e tij e tradhtoi, ai shkroi. Kur çdo arsye për të hequr dorë u grumbullua si gurë në gjoksin e tij, ai u ul në atë makinë shkrimi - duart i dridheshin, shikimi i turbullt - dhe ai shkroi. Ai prodhoi disa nga veprat më me ndikim në letërsinë e shekullit të 20-të:"Dielli lindpërsëri", "Lamtumirë Armë", "Për kë bien kambanat", "Plaku dhe Deti". Histori për guximin, humbjen dhe mbijetesën. Për njerëz të thyer që bëjnë më të mirën që munden.
Ai shkruante për veten e tij.
"Bota i thyen të gjithë," shkroi ai në "Lamtumirë Armë".
Por ja e vërteta e hidhur rreth historisë së Hemingway-t - pjesa që është e pakëndshme por reale:
Ai nuk fitoi në fund. Ai u mund pasi kishte rezistuar gjatë.
Në vitin 1961, në moshën 61 vjeç, duke vuajtur nga depresioni, paranoja dhe pesha e akumuluar e një jete të tërë traumash, Ernest Hemingway i mori jetën vetes.
Dhe këtu do të ndaleshin kaq shumë letra frymëzuese që i vinin. Këtu rrëfimi bëhet "shumë i errët" për t'u ndarë. Por ja pse historia e tij ka ende rëndësi:
Për dyzet e tre vjet pas asaj plage të parë lufte, Hemingway vazhdoi. Përmes dhimbjes që do të kishte shkatërruar shumicën e njerëzve, përmes humbjeve që shtoheshin vit pas viti, përmes një mendjeje që punonte në mënyrë aktive kundër tij - ai vazhdonte të shfaqej. Ai vazhdonte të krijonte. Ai vazhdonte të përpiqej të mbijetonte duke i dhënë njerëzimit gjëra të bukura. Ai nuk uli kokën të vajtonte. Kësisoj , pavarësisht nga fundi, ai nuk pranoi të dështonte. dhe kjo është një heroizëm.
Sepse çështja nuk është se jeta të garanton një fund të lumtur. Çështja është se çfarë bëjmë ne në mes - në mes të rrëmujshëm së përditshme, të pafundme, shpesh herë të padukshëm.
Hemingway na tregoi se qëndrueshmëria nuk ka të bëjë me mosthyerjen në asnjë rast. Ka të bëjë me atë që bën ti me copat e thyera të jetës. Është, që të ngrihesh nga shtrati kur gjithçka dhemb dhe ndjen veten të mbaruar por jo të mposhtur. Është të krijosh diçka kuptimplote edhe kur ndihesh krejt bosh në jetën e përditshme. Është të përgatitësh për të nesërmen, edhe kur nuk je i sigurt se do të ketë një ditë tjetër.
Dhe po - ndonjëherë është edhe të kërkosh ndihmë. Është të njohësh kur pesha është shumë e madhe për ta mbajtur i vetëm. Ky është mësimi që Hemingway nuk mundi ta përqafonte plotësisht, që ne duhet të mësojmë nga historia e jetës së tij.
Problemet me shëndetin mendor nuk të bëjnë të dobët. Trauma nuk përcakton vlerën tënde. Dhe mbijetesa - madje edhe lloji i çrregullt, i papërsosur, që mezi mbahet - është një akt i thellë guximi.
Hemingway dikur shkroi: "Guximi është një virtut nën presion."
Por ndoshta guximi i vërtetë është më i thjeshtë se kaq.
Ndoshta është vetëm kjo: të zgjohesh nesër dhe të provosh përsëri tallazet e jetës.
Hemingway e bëri këtë për më shumë se dyzet vjet. Ai la pas vepra që vazhdojnë të prekin miliona. Ai na tregoi se si duket të vazhdosh të krijosh edhe kur je duke u shkatërruar.
Dhe në luftën e tij - në luftën e tij shumë të vërtetë, shumë njerëzore - ai na dha leje të pranojmë tonën, nëse na ndodh të bëjmë edhe ne si ai. Të luftojmë për jetën edhe kur kjo duket e pamundur.
Jeta e Hemingway është po aq e madhërishme sa vepra e tij.
🟣 ERNEST HEMINGWAY NË PARIS
Ernest Hemingway u shpërngul në Paris me gruan e tij Hadley, menjëherë pas muajit të mjaltit të tyre në vitin 1921. Atij i kishin thënë disa miq në Shtetet e Bashkuara se Parisi ishte qendra e shkrimeve avangardiste.
Për Hemingway, Parisi ishte i favorshëm për të menduarit e qartë dhe sipas Noel Riley Fitch, ishte një vend i mirë për të për të mësuar zanatin e të shkruarit. Ndërsa ecte nëpër rrugët dhe sheshet e Parisit, ndjenja e tij për këtë bënë që lidh fort me artin e tij.
Jeffrey Meyers e përshkruan të riun Hemingway si një djalosh të butë, reflektues dhe ndonjëherë edhe mjaft të pafajshëm kur u largua nga vendi i tij për në Paris.
Hemingway ishte i dehur nga romanca e jetës bohemiane në Paris. Apartamenti që ai mori me qira për herë të parë në rrugën Cardinal-Lemione ishte i mjaftueshëm dhe i plotësonte standardet e jetës amerikane, por gjithësesi çifti i sapomartuar donte që me paratë e tyre të kalonin në një kohë sa më gjatë. Gjithashtu, ata preferuan të udhëtonin dhe të kalonin ndonjë pasdite në garat e kuajve sesa të shpenzonin para për qira.
Në vitin 1922, Hemingway mori me qira një studio të vogël për të shkruar në 39 rue Descartes, ku poeti francez Paul Verlaine kishte jetuar 25 vjet më parë.
Dhomën e katit të fundit e dha me qira për 60 franga në muaj dhe e gjeti një vend të këndshëm për të punuar. Aty ishte një oxhak që e mbante ngrohtë në dimër dhe shpeshherë i hidhte në zjarr lëvozhgat e portokallit ose aty kur ishte i uritur piqte gështenja.
Nga dritarja, ai shikonte çatitë e Parisit dhe vetëm kjo e mbante të motivuar për të shkruar. Në këtë dhomë të lirë, Hemingway shkroi tregime të shkurtra për fëmijërinë e tij në Michigan, SHBA.
Në kujtimet e tij, "A Moveable Feast", Hemingway përshkruan se si shqisat e tij zhvilloheshin edhe më shumë kur ai ishte i uritur: "Ti ke uri shumë po nuk hëngre mjaftueshëm në Paris, sepse të gjitha dyqanet e bukës kishin gjëra kaq të mira në dritare dhe njerëzit hanin jashtë në tavolina në trotuar, në mënyrë që të shihje dhe të nuhasje ushqimin".
Kur kishte hequr dorë nga gazetaria dhe nuk shkruane asgjë që dikush në Amerikë do të blinte, duke shpjeguar se në shtëpi se po drekoje me dikë, vendi më i mirë për të shkuar ishte Kopshti i Luksemburgut, ku nuk shihje dhe nuk ndjeje asgjë për të ngrënë deri në Place de L.Obsevatoire në rue de Vaugirard.
Hemingway studionte shpesh piktura në muzeun e Palais du Luksemburgut dhe shikimi i pikturave të Cézanne-it, në veçanti, e ndihmoi atë të shkruante më mirë.
Teksa studionte veprat e Cézanne-it, ai kuptoi se shkrimi i tij kishte nevojë për më shumë dimension. Nuk mjaftonte thjesht të shkruante fjali të thjeshta.
“Mësova ta kuptoja shumë më mirë Cézanne-n dhe të shihja me të vërtetë se si ai bënte peizazhe kur unë isha i uritur. Dikur pyesja veten nëse edhe ai ishte i uritur kur pikturonte.”
Hemingway besonte se uria e tij ishte e shëndetshme për shkrimet e tij gjatë këtyre viteve të varfërisë që jetonte në Paris.
Gertrude Stein ishte një figurë e shquar në lëvizjen avangarde në Paris dhe ajo pati një rol të rëndësishëm në qarqet letrare të Parisit. Pas një dite shkrimi, Hemingway e vizitonte shpesh në apartamentin e saj në 27 rue des Fleurus për të biseduar me të dhe për të kërkuar mendimin e saj për disa nga tregimet e shkurtra që ai po mendonte të botonte.
Ai u takua për herë të parë me Stein kur ajo ishte në të dyzetat dhe në "A Moveable Feast", ai përshkruan pamjen e saj fizike:
“Zonjusha Stein ishte gjigante, por jo shumë e gjatë dhe ishte shumë e bëshme si një grua fshatare. Ajo kishte sy të bukur dhe një fytyrë të ashpër gjermano-hebreje që mund të ishte edhe Friulano, dhe më kujtoi një fshatare të Italisë veriore me rrobat e saj, fytyrën e saj dhe flokët e saj".
Në çështjen e parave, Stein e këshilloi Hemingway-in se do të bënte shumë më mirë nëse do të blinte piktura në vend që t'i shpenzonte për të blerë rroba në modë. Ajo i tha atij: "Bli rrobat e tua për rehati dhe qëndrueshmëri dhe do të kesh paratë e rrobave për të blerë piktura" Në vitin 1925, Hadley dhe Hemingway ndoqën këshillën e saj dhe blenë një pikturë të quajtur "Ferma" nga Joan Miró.
Ishte Gertrude Stein ajo që e bindi Hemingway të hiqte dorë nga puna e tij si gazetar dhe të përqëndrohej në karrierën e tij të shkrimit.
Libraria "Shakespeare and Company" ishte një vend grumbullimi për shkrimtarët në atë kohë. Pronarja, Sylvia Beach, kishte idhull James Joyce dhe arriti të botonte librat e tij.
Sylvia Beach e lejonte Hemingway të blinte libra me kredi dhe ajo shpesh shfaqte shqetësim kur mendonte se ai nuk po hante mjaftueshëm. Ajo prezantoi Hemingway me Joyce në 1922 dhe ata shpejt u bënë miq.
Joyce e frymëzoi Hemingway-in se si ai mund ta perqendronte punën e tij vetëm në gjërat thelbësore dhe gjithashtu se si ai të përdorte fuqinë e sugjestionit në shkrimet e tij.
Lokali "Shakespeare and Company" ishte në 11 rue d'Odéon.
Është libraria më e lakmuar për të huajt në Paris.
Shkrimi nuk ishte diçka që i erdhi shpejt Hemingway-t. Ishte një “sfidë e përhershme” që nuk mund të mësohej; ishte diçka që duhej mësuar përmes praktikës së gjatë dhe të mundimshme.
Meyers përshkruan se si Hemingway e shihte shkrimin si një "luftë të ashpër konkurruese për çmimet letrare, në të cilën bashkëkohësit përballeshin me mjeshtrat e njohur".
Ezra Pound dhe James Joyce ishin miqtë e vetëm të vërtetë të Hemingway midis shkrimtarëve që ai takoi në Paris. Kur Hemingway u takua për herë të parë me Ezra Pound, ai sapo kishte përfunduar redaktimi e " The Waste Land" të T.S. Eliot. Ashtu si Hemingway, Pound ishte i përkushtuar ndaj shkrimit të tij dhe ata u bënë miq të përjetshëm.
Hemingway i konsideronte me dyshim shumë nga artistët e tjerë amerikanë që frekuentonin kafenetë pariziane. Ai besonte se ata ishin artistë pozues, të kënaqur vetëm duke folur për veprat e tyre të ardhshme, duke mos hedhur kurrë një fjalë në letër.
Ai e niste ditën në "Bar Select:, duke ngrënë mëngjes para se të shkruante.
Në vitin 1922, e shoqja Hadley humbi të gjitha dorëshkrimet e tregimeve të shkurtra të Hemingway-it kur do ta takonte atë në Lozanë për një festë. Ata i vodhën në stacionini e trenit në Gare de Lyon. Për një kohë, Hemingway mendoi se nuk do të shkruante kurrë më dhe kjo lidhje ishte një goditje katastrofike për martesën e tij.
Pasi u kthye në Paris, Hemingway vendosi se ndoshta kjo ishte koha për të shkruar një roman. Ai përshkruan në "A Moveable Feast" se si zgjodhi të duronte sa më gjatë që të ishte e mundur për ta bërë këtë derisa presioni financiar u bë i padurueshëm dhe kur ai nuk mund të përballonte më të ushqehej.
Hemingway ndihmoi Max Ford-in për të redaktuar "Transatlantic Review". Ford ishte i njohur në rrethet letrare (ai kishte qenë mik i mirë me Henry James) dhe ndërtoi një reputacion për arritjet dhe aftësitë editoriale. Ezra Pound rrëfeu se kishte mësuar nga Ford më shumë se kushdo tjetër.
Ford botoi tregimet e hershme të Hemingway-it "Kampi indian", "Doktori dhe gruaja e doktorit" dhe "Bora e kryqëzuar". Nga fundi i viteve 1920, Hemingway filloi të botonte shkrimet e tij. Në vitin 1926, Charles Scribner's Sons botoi "Përrenjtë e Pranverës" dhe "Dielli lind përsëri" Në vitin 1927, ai botoi një përmbledhje tregimesh, "Burrat pa gra".
Të gjitha këto në Paris.
Përg. Kol Kol Shkodrani
🔰Pantheon Info ®️
29 October 2025
Florrie Holmes - fuqia femërore në botë burrash të egër
Florrie Holmes dhe grupimi "Dyzet Elefantet", kjo mbretëreshë e vjedhjeve të bujshme në botën e fshehtë të krimit të Londrës, bëri histori në zonën më të errët të Londrës Jugore, ku varfëria lindëte ashpërsi, ku ishte e natyrshme të dilnin dhe vjedhës të guximshëm. Çfarë do të humbnin veç skamjes.
Një perandori kriminale e papritur hodhi rrënjë në këtë rajon - e drejtuar jo nga burra, por çuditërisht nga gra. Kurrë më parë e më pas nuk ishin dëgjuar gratë të krijonin grupe të organizuara vjedhësit. Dhe të gjitha vajza dhe gra, pa asnjë burrë në mes tyre.
Midis tyre si krye organizatore ishte Florrie Holmes, një nga shtatëdhjetë anëtaret e njohura të "Dyzet Elefanteve" - një bandë femërore që e shndërroi vjedhjen në dyqane luksi në një mjeshtri të prefeksionuar për të mos thënë art. Nga vitet 1870 deri në vitet 1950, këto gra sundonin rrugët dhe butikët njësoj, duke vepruar me stil, strategji dhe një shkathtësi që pak guxonin ta sfidonin dhe linin edhe vjedhësit burra nën hije.
Bukuroshja Florrie në botën e krimit filloi si e dashura e një gangsteri. Por ajo nuk qëndroi nën hije të tij për shumë kohë. Klani i femrave "Dyzet Elefantet" nuk ishin të interesuar të ishin aksesorë - ato ishin arkitekte të fuqisë së tyre. Të armatosura me fustane të personalizuara dhe të brendshme të veshura me xhepa të fshehtë, ato mund të ngrinin gëzofe, bizhuteri dhe fustane të modës së lartë direkt nga raftet e elitës së Londrës - dhe të dilnin nga dyqanet duke buzëqeshur.
Bastisjet e tyre ishin të shpejta, të pastra dhe çuditërisht të guximshme. Dyqanet e mëdha në West End ranë pre e saktësisë së tyre. Stacionet hekurudhore, vendpushimet bregdetare dhe dyqanet rurale u bënë shënjestra. Policia shpesh luftonte për t'i ndjekur hap pas hapi, por qe e pamundur të binte në gjurmët e tyre. - jo vetëm për shkak të fshehtësisë së tyre, por sepse askush nuk besonte se gratë mund të ishin pas grabitjeve të tilla të guximshme.
Por kjo nuk kishte të bënte vetëm me vjedhje. "Dyzet Elefantet" vepronin me strukturën e një sindikate të vërtetë. Anëtaret e vjetra i mësonin e kujdeseshin për më të rejat. Fitimet ndaheshin me korrektesë shembullore. Nuk kishte asnjë pakënaqësi a grindje mes anëtareve.. Komunitetet dhe njerëzit e varfër mbështeteshin në heshtje. Ato financonin pavarësinë e njëra-tjetrës - dhe hakmarrjen kundër një shoqërie që u ofronte mundësi të pakët dhe i kishte braktisur.
Florrie Holmes qëndronte midis tyre, jo vetëm si hajdute, por si një udhëheqëse në një rebelim të mbështjellë me doreza të mëndafshta. Këto ishin gra që refuzuan të ishin të padukshme, që morën atë që bota nuk do t'u jepte. Ato jetonin krenarisht, visheshin mirë me shije dhe nuk i jepnin llogari askujt.
Legjenda e grave sfiduese në botë vazhdon - jo si keqbërëse në hije si në këtë rast, por si forcë imponuese ndaj një shoqërie njerëzore që shpesh e harron fuqinë femërore në një botë burrash të egër.
🌐Pantheon Info.
Coco Chanel- çfarë thotë ajo për jetën e saj
COCO CHANEL E përmendim shpesh po a dimë diçka nga jeta e saj?
“Askush nuk më mësoi të qep, e di? E mësova vetë sepse duhej. Në fillim nuk ishte art… ishte mbijetesë.”
U linda në varfëri. Nëna ime vdiq kur isha dymbëdhjetë vjeç. Babai im — frikacak — iku sikur të mos ishim asgjë.
Përfundova në një jetimore të ftohtë dhe gri, ku jehonë e lutjeve përzihej me zhurmën e përbashkët të çirrjeve.
Motrat murgesha më mësuan të qep.
“Që të japim një jetë të ndershme, Gabrielle”, më thoshin, duke treguar me gishtat e tyre kockorë copën time të prerë keq.
Por unë nuk doja një jetë “të ndershme”.
"E ndershme? Çfarë thotë? Të jesh e qetë dhe e pastër?" pyeta një herë.
Motër Bernadette më shikoi me inat.
“Do të thotë të mos përfundosh sërish në rrugë”, më tha.
Por në kokën time, diçka tjetër kishte marrë flakë: nuk doja vetëm të mbijetoja. Doja të fluturoja lart.
Çdo qepje që bëja ishte një veprim: Do të bëhem, patjetër.
Qepja në heshtje — por brenda meje, bërtisja. Askush nuk do të vendoste për mua.
Vite më vonë, kur nisa të shisja kapelat e mia të para, njerëzit qeshnin:
"Një grua me dyqan të vetin? Sa absurde."
“Vajza e një shitësi ambulant mendon se është stiliste? Sa mendjemadhe.”
Ata s’kishin asnjë ide për kë po flisnin.
Një burrë më tha një herë, me një buzëqeshje të vetëkënaqur:
“Ti ke bërë këtë? Po është elegante… mendova se ishte nga Parisi.”
“Është nga Parisi”, buzëqesha. “Sepse unë jam Parisi. Vetëm që ti nuk e di ende.”
Me çdo kapele që shisja, me çdo fustan që prija pa ndjekur rregullat, afrohesha e më shumë me gruan që ëndërroja të bëhesha:
E lirë. Elegante. Pa ndjenja faji.
Pa korse. Pa leje. Pa frikë.
I preva shkurt flokët kur të gjitha femrat i mbanin të gjata.
“Dukesh si djalë”, më tha një shoqëruese, e tmerruar.
"Jo," iu përgjigja. "Dukem si unë."
Dhe e doja këtë paraqitje.
Më quanin rebele, të pacipë, madje edhe vulgare. Por kurrë nuk më quajtën e përulur..
Pashë luftërat që shkatërruan gjithçka. Pashë dyqanet e mia që u mbyllën gjatë pushtimit.
Unë dëgjova duke thënë:
"Chanel ka mbaruar. Koha e saj mori fund."
Por ata nuk më njihnin.
U ktheva në Paris kur të gjithë mendonin se isha histori — dhe tregova që kisha ende kapituj për të shkruar.
Nuk është thjesht një shenjë. Isha një zhvilluese aktive.
Një herë lufte kundër konformizmit.
Chanel Nº 5?
Po, thonë se është parfumi më emër më të madh dhe i pëlqyeshëm në botë. Për aromen sigurisht. A është e vërtet? Ajo ajo aromë është si sfidë.
"Si nuhatet guximi?" më pyeti një stilist i ri një herë.
“Që të mos dorëzohesh,” i thashë.
“Si parfum mbi plagë.”
Dhe po të mund t’i thosha asaj vajzës së vogël që qante mbi shtratin e jetimores një gjë të vetme, do të ishte kjo:
“Mos e lejo baltën ku ke lindur të ndalojë së lulëzuari. Lulet më të forta rriten mbi rrënoja.”
Coco Chanel
Përg. Kol Shkodrani
🌐Pantheon / Info
Neerja Bhanot -vajza indiane që shpëtoi fëmijët amerikanë
NEERJA BHANOT
Vajza indiane 22 vjeçare që shpëtoi fëmijët dhe amerikanët duke sakrifikuar jetën e saj. (7 shtator 1963 – 5 shtator 1986)
Marie Kraja - nga Saga e kujtimeve K. P. Traboini
Nga K. P. Traboini
-----------------------
Për këngëtaren Marie Kraja ( 24 shtator 1911 - 21 nëntor 1999) në vitin 1989 do ta realizoja një film si skenar e regji. Kisha mendimin se ishte koha të praktikonim edhe në krijimtarinë kinematografike formën film-autor, se kështu vepra shfaqej me individualitet më të fortë dhe më solide, çfarë më rezultoi me sukses në filmin tim të parë në regjizurë "Dëshmi nga Barleti", që mjerisht Televizioni Shqiptar nuk e ka transmetuar asnjë herë edhe pse ai u shpall filmi më i mirë dokumentar i Kinostudios për vitin 1990.
Filmin për Marien e kisha me shumë dëshirë, por nuk u pranua nga drejtoria artistike në atë mënyrë realiste siç e paraqita. Isha përpjekur të sillja një realitet përtej shabllone të kohës, njeriun ashtu siç ishte. Skenari u shkrua në dhjetor 1989. Ky që paraqesim është vetëm një fragment meditativ. Çfarë mendonte Maria për artin, veten dhe botën që e rrethonte në pleqërinë e thellë.
Gjithçka që përbënte dramën e njeriut kur ndodhet përballë me vetveten, e të kaluar që tashmë i shfaqet në imagjinatë si sekuenca të një filmi të vjetër.
‐------------------ ¤ ---------------------
Një njeri i vonuar pret në stacion.
Vjen autobusi dhe e merr. Është një grua e moshuar me trup të pakët e të imët, mbledhur me një pallto të rëndë.
Autobusi çan përpara. Pamje kalimtare. Semafori. Ajo zbret shkallët dhe autobusit përsëri ikën.
Hapet porta e bardhë dhe aty e pret e bija.
- Erdhe mama! - i thotë vajza duke i hequr pallton të cilën ia vendos në portmanto.
Dalëngadalë në qytet bie mbrëmja.
Era dimërore sikur ka fshirë rrugët me frymën e saj të ftohtë. Pak njerëz të vonuar ikin... Ikin...
Stolat e parqeve bosh.
Llampat ndizen një e nga një.
Zjarri i një sobe me kapakun hapur.
"Pleqëria dhe dimri duan zjarr"- thotë Maria"... dhe me mashën nikeluar trazon zjarrin.
Pastaj rri aty pranë sobës dhe ngroh duart.
"Dimri të mbledh pranë zjarrit dhe pleqëria pranë kujtimeve" - thotë ajo dhe vazhdon:
"Ju kërkoni diçka nga jeta ime, nga ajo hapësir këngësh që kam gati 80 vjet që jetoj. Po kush i mban mend ?!"
Maria ngrihet prapë. Ben ca hapa dhe hap bufenë.
"Do bëj një kafe,"- thotë ajo - "ndërkohë mbledh kujtimet se nuk është e lehtë t'i sjellësh ashtu të rrjedhshme siç janë në jetë... Në pleqëri mendimet shkojnë e vijnë sipas qejfit. Nganjëherë kur i thërret ato ikin."
Ka marrë zhezven e kutinë e kafesë dhe ulet pranë sobës. Luga e vogël e kafesë zhytet në sheqer, pastaj në kafenë e bluar. Ajo e përzien dhe pret.
"Nuk ju thashë kot ejani në mbrëmje. Në këtë kohë e ndjej veten më mirë, më ngrohtë. E di që pothuaj në këtë kohë të gjithë janë nëpër shtëpitë e veta, secili në votrën e vet, ndërsa ditën, ditën e ndjej më shumë vetminë."
Vajza e Maries, Enisi, i ka sjellë pranë pjatën dhe filxhanin.
Maria e hedh kafenë brenda. Zë vend dhe e rufit me ngadalë.
Ndjek me vështrim këndet. Ato objekte që janë pjesë e jetës së saj, që e bëjnë më të kapshme të dikurshmen, atë që ka humbur nëpër ditë, nëpër vite duke i kthyer ngjarjet në një simbol, ne një detaj o send.
Një diplomë, një fotografi.
"Janë të rinisë së parë" - thotë ajo - "atëherë kur sapo kisha nisur të këndoja. Kënga ime e parë pas mbarimit studimeve në Konservatorin e Gracit ishte "O bilbil, i mjeri bilbil", ishte mbrëmja e Kombeve në Vjenë. Zëri im tashti ka humbur brenda gjoksit tim (ajo rufis kafenë). Mbase ka humbur fare? Ja ta provoj një herë... Kushe di..."
Shkon pranë planos. Aty mbi plano disa partitura, aty edhe një fotografi e saj e hershme. I bie pianos me gishtat e plakur, të rrudhur duke e shoqëruar me fjalët "Çilni, ju moj lule, çilni", titulli i këngës.
Fotografia, gishterinjtë në tastier, përsëri ajo... nis të këndoj me zë të ulët, por pas pak zëri i saj ndalon.
Gishtat mbi tastierë. Duart e saj e përkëdhelin lehtë pianon.
* * *
"Stonaturat kurrë nuk i kam dashur... Le të këndojë më mirë ajo...(tregon fotografinë e vendosur mbi piano). Nis një këngë me ndjenjë, mall, dashuri...
Eshtë këngë popullore shkodrane që të kujton shtëpitë me avlli, oborret me lule, vajzat shkodrane veshur me rrobe qytetare tradicionale, çardakët, dritaret me perde të qëndisura, puset me çikrikë, rrugët ku rreh dielli por ka dhe hije. 300 kangë të tilla këndoi Maria gjatë jetës së saj, veç interpretimeve në opera.
"Në këto këngë është rinia ime" - thotë Maria aty pranë pianos. Nuk ka rëndësi si e kam kaluar fëmininë e rininë. Jeta jeme tash ka vlerë te kënga. Për këtë kam bërë shkollë jashtë shtetit, për muzikë të kultivuar, por unë e kam nisur rrugën e artit me këngë popullore... Na thanë atëhere kur mbaronim konservatorin ku shkoni moj vajza, ku keni opera ju atje, rrini këtu, zëri juaj në Shqipëri do të vdesë... Por ne me Tefta Tashkon, erdhëm dhe kënduam këtu..."
Ajo ka në duar fotografi të cilat i sheh një pas një, "La Traviata", "Rusalka", "Nusja e shitur", " Ivan Susain", "Lulja e kujtimit, "Mrika"...
"Mund të tregohen shumë ngjarje nga ajo kohë kur me Tefta Tashkon koncertet i jepnim në natyrë, në lokale të vogla, me një piano të cilës binte Lola Gjoka. T'i sjellësh njeriut këngë, ta gëzosh, kur ai mezi e gjen atë rreth e rrotull ishte e vështirë e megjithatë ne këndonim..."
"E ku ka më bukur se sa kur ti këndon e populli të shoqëron në këngë .. Bisedo me çdo njeri... Të gjithë dinë për Teftën.
Të gjithe e duan. E ndigjojnë. Kur thu Teftë sikur thu një tufë me lule...."
Afishe, gazeta të asaj kohe...në tryezën e saj është një vazo me lule të freskëta...
Shfokusohen...
Ka zbardhur dita... Ajo ecen ngadalë përmes rrugës së ngushtë që gjarpëron në mes të drurëve. Ditë dimri por e ngrohtë. Zhurmat i vijnë me një akustikë të çuditshme sa larg-aq afër... Kjo ndodh se ajo vërtet shikon përreth, por vështrimin e brendshëm e ka thellë në kujtime, tek këngët.
Ja zogjtë cicërojnë e mbushin botën e saj me tinguj të gëzuar...
"Kështu është jeta"- thotë ajo.
Shkojnë e vijnë njerëz në një ecejake të madhe ku secili bën udhën e vet...
"Zogjtë këndojnë, natyra gëzon, ne me pleqërinë tonë meditojmë për rininë tonë të hershme, për shokët e miqtë që nuk i kemi më"- thotë ajo.
Vështrimi i saj kap objekte në lëvizje...
"Ne këngëtarët jemi si zogjtë" - thotë ajo,- "ta e mbushin me cicërima natyrën ne a mbushim me këngë jetën e njeriut.
* * *
Liqeni, pemë, zogj, vogëlushë, dy pleq me tavllë, diku më tej një çift. Nis një këngë popullore me pamjen e një çiftit në ecje që sa vjen e humbet në largësi në mes të drurëve.
"Kënga ka brenda vetes dy dashuri,"- thotë Maria - "të atij që e ka krijuar dhe të atij që e ka kënduar. Unë këngëve u kam dhënë dashurinë tima, prandaj kur më pyesin se ç' ndjej kur kendoj, u them dhimbje... Kënga herë më duket si një vogëlushe e bukur dhe unë e marr në krahë dhe e shtrëngoj në gjoks dhe
herë-herë më duket vetja fare e vogël dhe sikur ajo më merr në krahë në fluturim dhe më shëtit ngado."
Portreti i menduar i Maries, një trëndafil. Nis një këngë tjetër. Vijnë në kujtesë njerëzit e vendlindjes së saj. Në pamje të asaj kohe, kënga të shoqëron kudo, diku në mes të një fshati, në grykat e maleve, dy të moshuar, djem në ecje shtigjeve malore, një bareshë që këndon e qengja që lodrojnë.
* * *
Me vështrim të ngulur në hapësirë ku i duket se sheh të kaluarën që ti vijë fare pranë, vazhdon rrëfimin me një timbër të butë që të kujtojnë një ninullë:
"Kënga nuk është një dashuri që harrohet lehtë tho te ajo... kur të pushton, të mban gjithë jetën.... A ka divorc me këngën ?! Sigurisht që ka. Por me këngën ndodh ndryshe... Është si një vajzë kryeneçe e tekanjoze... po nuk e përkëdhele çdo ditë ajo të ikën... të lë e s'ke më kohë ta thërrasësh, t'i vesh pas... Dua të them se shumë artistë të rinjë këndojnë, por a ka aq dashuri për këngën?!
Ajo ngrihet.
Mbledh shallin pas qafa. Cicërima, cicërima të pafund. Ajo ndodhet përballë zogjsh të bukur që këndojnë e këndojnë. Kalon një një rrugë, në një shteg e cicërimat e ndjekin pas.
Dikush i flet. Ajo buzëqesh. Tund kokën mbledhur në shallin e leshtë.
Para universitetit ecën më e qetë. Ja ku dëgjohen vokalica. Një vajzë në dritaren e konservatorit këndon. Dritarja është hapur. Zëri del e të duket se mbush tërë sheshin para Universitetit.
Maria ndalon. Kthen kokën nga ajo vajzë. Nga ajo dritare që e lidh me sa e sa kujtime.
"Kam qenë pedagoge në konservator... Ka vite... U mësoja vajzave teknikën e zërit, por së pari u ndizja dashurinë për artin. Është si puna e atij zjarrit në shtëpi që, po nuk u ndez mirë nuk ngroh.
Studentet e mija tashmë janë rritur. Dhe jam shumë e gëzuar që kanë ecur.
Gjithçka shfokusohen dhe dëgjohet vetëm zëri i saj në kohë të rinisë dhe zëri i Maries që thotë:
"Unë nuk jam vetëm ajo që jam sot!"
Maria tashmë me meditimet e saj hyn në kujtimet e mia për filmin, një kapitull jo i vogël i jetës sime. Kjo ndodh sepse në shoqërinë e artit, jetën e kemi tek njëri-tjetri.
Nga dorëshkrimi SAGA E KUJTIMEVE
