Gjaku i pafalun i Gegë Sokolit - nga K. P. Traboini

 

GJAKU I PAFALUN I GEGË SOKOLIT

( 11 mars 1939 - 10 shtator 1991)

Shkruar nga K. P. TRABOINI

Ripublikohet me disa ndryshime të vogla sepse në referencat e veprës së At Zef Pllumi kishte disa pasaktësi të cilat Nikaj- Merturasit me të cilët komunikova mi bënë me dije. 

Në dhjetor të vitit 1958, në Shtëpinë e Fëmijës në Shkodër, ku kishim gjetur strehë ne jetimët, erdhën dy malësorë, hijerëndë, dhe kërkuan Gegë Sokolin. Gega ishte disa vjet më i rritur se ne, i datëlindjes 11 mars 1939, por duke qenë një djalë i urtë, i sjellshëm dhe i çiltër, e kishin mbajtur në konvikt si kujdestar gjatë orëve të studimit sepse me mbarimin e gjimnazit nuk kishte ku të shkonte. Ai do të vazhdonte studimet e larta sepse ishte nxenës i shkëlqyer. Çdo problem që kishim na e zgjidhte Gega. Zakonisht më të rriturit tregoheshin disi mospërfillës e autoritar me ne të vegjëlit. Por Gega ishte ndryshe. Ai ishte i gjatë, apo kështu na dukej ne, me flokë të bardhë, vështrim të butë, i përqëndruar dhe pasionuar pas lojrave të shahut. Kur luante Gega, ne mblidheshim rreth tryezës dhe dëshironim të fitonte ai. Dhe gjithëherë fitonte. Na mësoi dhe ne të vegjëlve të luanim. Tek dera e oborrit të Shtëpisë së Fëmijës, që dikur kishte qenë konsullatë e huaj, bënim çdo ditë roje. Ishim kurioz të dinim kush hynte e kush dilte. Kur dy malësorët pyetën për Gegën, ne fëmijët vrapuam duke thirrur “Gegë, Gegë!”. Për ne ardhja e çdo njeriu që donte të takonte fëmijët, përbënte ngjarje. Gega shkoi të porta, u përqafua me dy malësorët, njeri duhet të ketë qenë Mark Qerimi, i mori me vete dhe shkuan tek zyra e drejtoreshës në katin e parë. Ata kërkuan ta marrin Gegën për një javë në Nikaj Mërtur se pak ditë e vinte festa e Shënkollit, e do ta kthenin prap. Drejtoresha Persa Grabova që e dinte historinë e jetës e të familjes së Gegë Sokolit, gjakun që i kërkohej për vrasjen që kish bërë i ati kur ishte 3 vjeç, megjithëse i ati vetë qe vrarë në burgun e Shkodrës në përpjekje për të ikur, ndaj në fillim kundërshtoi. Por ata e bindën se donin ta shpëtonin e jo ta lëndonin këtë djalë malësor. Drejtoresha pyeti edhe Gegën dhe ai pranoi, madje me kënaqësi se do shkonte të takonte edhe nanën. E përcollëm me sy ndërsa ikte në mes të dy malësorëve e ne na dukej se po fluturonte. Të vegjel asokohe nuk e dinim se Gega jonë i mirë atë fluturim po e bënte nën rrezikun e vdekjes, sepse gjithmonë pëllumbat që kanë një butësi të pambrojtur e kanë rrezikun më afer. Me se mund të mbrohet një pëllumb. Kaloi festa e Shënkollit e mbas një jave Gega u kthye. Ndoshta ai ishte më shumë se i gëzuar, i ngrysur për atë që përjetoi në Nikaj-Mërtur, por nuk e jepte veten e fjalëpakë siç ishte ne nuk kuptonim asgjë. Nuk shkoi shumë dhe drejtoresha Persa Grabova, që bënte kujdes për jetimët që ata të shkolloheshin, arriti të siguronte një bursë studimi për Gegë Sokolin. Në Rumani ku kishte shkuar së pari me studime, kishte qëndruar vetëm një vit. Prishja e marrdhënieve me kampin socialist ndërpreu studimet e shumë shqiptarëve. Mbas mbarimit të studimeve universitare në Tiranë, Gegë Sokoli punoi në rrethet e Veriut, në Pukë e Tropojë si inxhinjer specialist por edhe drejtues në sektorin e pyjeve për mjaft vite duke lënë kudo përshtypjet më të mira. Ky afirmim në rradhët e specialistëve të kësaj fushe u bë shkak ta merrnin në trupën mësimore të Institutit të Kamzës. U martua me Marien, vajza e dy prindërve që punonin në Shtëpinë e Fëmijës Shkodër, dhe duke qenë pinjoll i vetëm i familjes së vet, fati e solli t’i vinin në jetë katër djem. Gjatë viteve rasti më kishte sjellë ta takoj në Tiranë te Biblioteka Kombetare. Kjo ishte gjithçka dija për Gegë Sokolin deri në vitin 1990. Jeta e gjatë në mërgim, në fillim në Greqi e më pas në Amerikë më shkëputi nga shumë ngjarje që ndodhnin në atdhe, por nuk kishin jehonë jashtë. Tepër vonë do të vinin ato ndërlidhje informative që janë sot, kur unë në Washington DC të shoh rreth 10-12 kanale televizive shqiptare. Në vitin 2013 në bashkëpunim me veprimtarin e kauzes së jetimëve shqiptar Ilir Çumani, morëm përsipër të realizonim një film dokumentar për ish jetimin Skendër Daja i ekzekutuar nga diktatura pas revoltës në burgun e Spaçit. Një miku ynë i përbashkët, që kishte jetuar dhe ai shumë vite në Shtëpinë e Fëmijës në Shkodër, Filip Gazulli, erdhi nga New Yorku ku jetonte dhe dha ndihmesën e vet për këtë film. Kishim kujtime të përbashkëta nga jeta në shtëpinë e fëmijës në Shkodër dhe natyrshëm bisedonim e përmendnim edhe emrat e mjaft prej fëmijëve të asaj kohe. Fjala ra edhe për Gegë Sokolin. Në fakt e përmenda unë në kuptimin se ishte nga jetimët më të suksesshëm të brezit tonë. Filipi u pre në fytyrë. “Pse a nuk e di?”- më tha. Pastaj shtoi: Gegën e kanë vra për gjakmarrje në vendlindje, në Mërtur. Më pas duke lexuar edhe disa shkrime, ndër të tjera atë të ndjerit Murat Gecaj, mësova rrethanat tragjike të vrasjes së pedagogut Gegë Sokoli. Në vitin 1991 njerëzit ndjeheshin pak më të lirshëm se diktaturës po i binte ora fatale. Rinisën të festohen ngjarjet e kalendarëve fetarë. Vendlindja e tij do të festonte mbas mbi 20 vjetëve ndalesë festen e vet, Natën e Zojës të Mërturit. Ka që thonë se shkak u bënë disa studentë të tij nga vendlindja që afruan mbështetje e siguri që nuk mund të ndodhte gjë dhe gjakmarrja në malësi ishte diçka e harruar. Miku i tij, Murat Gecaj e këshilloi të mos shkonte, por Gegë Sokoli i tha se donte të takonte nënën. E kish ndarë mendjen, por kishte edhe besim se gjërat kishin ndryshuar edhe në vendlindje. Dhe u nis. Në shtëpi la gruan me katër fëmijë të vegjël. Shkoi i gjallë dhe u kthye i vdekur. E vranë për gjak, madje brenda fisit çfarë ishte një vëllavrasje. Askush nuk e kuptoi këtë urrejtje shtazore të gjakmarrësve, për një vrasje që kishte ndodhur në vitin 1942, kur Gegë Sokoli ishte as 3 vjeç, dhe i ati që bëri vrasjen qe vrarë dhe ai vetë kur tentoi të arratisej nga burgu. Mirëpo familja që duhej të merrte gjak nuk e konsideroi vrasjen e gjaksit në burg si fundi i gjakmarrjes sepse, sipas tyre, nuk e kishin vrarë ata, por të tjerë. E kështu e ndodhën me pabesi Gegë Sokolin duke i bërë Natës së Zojës të Mërturit kurban një njeri e jo një berr siç e do zakoni i maleve. Dhe e vranë për turp të tyre intelektualin më të shquar të krahinës së tyre, që ishte gjithashtu specialisti më i shquar i inxhinjerisë së pyjeve në Shqipëri. Kolegu i tij Ilo Foto e vlerësonte “Fatosi i shkencave mjedisore shqiptare”. Pas këtij fundi tragjik, e shoqja me katër djemtë iku nga Shqipëria dhe u vendos në Amerikë për ti shpëtuar hakmarrjeve të egra që të rënqethin e të kujtojnë mesjetën. Nuk e dimë më tej fatin e tyre, por dimë që ata duan të jetojnë në dritë, se kështu ishte shëmbëllesa e babait të tyre.

Duket se kujtimi për Gegë Sokolin mbaron këtu pas kësaj pike në rrëfim. Por jo. Ime bijë Denisa në Washington DC më kishte porositur që kur të vija nga Tirana ti sillja botimin “Rrno për me tregue” të At Zef Pllumit. E gjeta në librarinë e Kishës Katolike në rrugën e Kavajës Tiranë. Ishte botimi i Franceskanëve, urdhërit të cilit i përkiste At Zef Pllumi. E solla në Washington DC nga ku po e shkruaj këtë kujtim tragjik për Gegë Sokolin. Librin e At Zefit e kisha lexuar pjesërisht. Vendosa ta lexoj të plotë në tre volumet. Dhe ndodhi ajo që kurrë nuk e mendoja. Në faqen 89 të volumit të dytë, në episodin “Nata e Shënkollit”, shfaqet Gega. Vetëm me emër por detajet tregojnë se ai ishte Gegë Sokoli. Paraqitja është mjaft tronditëse. Një përshkrim dramatik, me skena konfliktesh, me elemente tragjik si dramat shekspiriane. Dhe aty në qendër të disa fytyrave të murrëtyera prej halleve të jetes, e një mjedisi të ashpër të dimrit një djalosh, e vetmja fytyrë që reflektonte dritë, rrethuar nga erresira, do të shkruante At Zef Pëllumi. Por le ti lidhim fijet e këputura të ngjarjes. Në kishën e Shoshit ku shërbente At Zefi u shfaq një malësor e i kërkoi të shkojnë me pajtue një gjak në Brisë të Mërturit, se pa Kryqin e Krishtit e pa frat nuk pajtoheshin gjaqet në Malësi. Ai duhet të ketë qenë Mark Qerimi që ishte martuar me nënën e Gegës dhe e donte si djalin e vet. Ai ishte interesuar që ai gjak të mbyllej nëpërmjet faljes edhe per faktin se gjalksi ishte vra edhe vetë. Rruga do kalonte në Rreth të Brashës, shkruan At Zef Pllumi në librin e vet, ku do të takonin Dodë Prelën e Salcës me burrat e Mërturit. Gjatë rrugës malësori i tregoi fratit se pse kjo ngutje. Aty nga viti 1942, katundi Brisë kishin lind grindje dhe deri vrasje. Ndër ato vrasje një nuse mbeti e ve me një fëmi të vogël sepse burri që kishte vra një nga të Nosh Lucit, ishte burgos e vra nga rojet kur tentoi të ikte nga burgu. Kështu fëmija i tij i vogël ishte i vetmi ku mund të merrej gjaku, por kanuni nuk lejonte vrasjen e fëmijëve dhe grave.

E ai fëmi që duhet të paguante gjakun e babës se vet kur të rritej ishte Gegë Sokoli. Ai ishte një djalë i bukur me flokë të grunjtë e me fytyrë si drita. Disa dashamirë në fshat bënë çfarë është e mundun me e largue Gegën prej katundit ku priste vdekja. Më 1947 kur ishte 8-vjeç me pretekstin e shkollimit e dërguan në jetimore në Xhan të Dukagjinit e Theth, por më vonë e zbritën në Shtëpinë e Fëmijës Shkodër. Po ato malësorë të mirë që ju dhimbsej ai djalë përgatiten rrethanat për faljen e gjakut dhe shpëtimin e tij. Ata zbritën në Shkodër dhe e sollën Gegë Sokolin, adoleshent tashmë, në Malësi. Kur mbrritën në Ndreaj të Shoshit, simbas rrefimit të At Zef Pllumit, u bashkuan me një grup burrash e bashkë me ta ishte djaloshi Gegë i cili kërkohej për gjak. “Megjithëse ishte rrit në shtëpi fëmije, kishte një sjellje më të vërtetë fisnike”- shkruan At Zefi, e shton: “Fola gjatë me të. Kishte studjue mirë dhe, mbi të gjitha, kishte një shpirt fisnik. Më tha se do fillonte studimet. Mu ba zemra mal….ai meritonte me u shpëtue”. Por gjërat nuk rrodhën ashtu siç dëshironte zëmra e mirë e At Zefit. Kërkesës së fratit për ta falë gjakun, plaku 80-vjeçar Nosh Luci ju përgjigj se nuk mund ta bëntë këtë falje nga që nuk i kishte gjithë burrat e shtëpisë të pranishëm e ai vetë nuk mund ta merrte një vendim të tillë, por, shtoi se një herë për një herë mund ta lëmë këtë punë deri në një kohë të gjatë, por të pa caktueme, se nuk mundemi me ja tha zemrën nuses së shtëpisë, e cila ishte tezja e këtij djali. Pra gjithë mundimi u shkoi kot. Gega do të vazhdonte të kishte për tërë jeten mbi shpatulla barrën e rëndë të gjakut të pafalun. Nuk u muar parasysh se Zenun Sokoli që kishte ba atë vrasje në shpi të Nosh Lucit, ishte vra edhe ai në burg, kishte lanë gruan Katrinë Palja me dy jetima, Gegën dhe Filën, të cilëve gjaksit ua morën thuaj gjithë tokën e pasurinë, e kjo grua fisnike pa kurrfarë ndihme, për të mbijetuar u martua me Mark Qerimin, për te cilin edhe sot e kesaj dite flasin fjalët më të mira. I rriti dy jetimët si si ti kishte fëmijët e vet.

Duhej të vinte viti 1991 që gjaku i vjetër të merrej në mënyrën më mizore, prej dorës se atyre që Profesor Gega i kishte ndihmuar sepse ai ishte pishtar drite dhe donte të shkolloheshin sa më shumë djem e vajza të malësisë. Nana e Gegë Sokolit, në ditët e festës së Zojës së Mërturit përjetoi në sy të saj tragjedinë më të tmerrshme që mund t’i ndodhte një nane, masakrimin e të birit që sapo kishte dalë nga konaku i vjetër për tu nisur tek gruaja e fëmijët e vet në Tiranë. Sokol djalë, njeriu që shpërndau kudo buzëqeshje e mirësi, e që të kujton krimin e parë të botës, kur Kaini vrau vëllain e vet Abelin duke i thënë “Ti duhet të vdesësh se je i mirë!”.

I miri Gegë Sokoli u masakruar si Krisht prej vllaznisë, ku gjaku vrau gjakun e vet, më 10 shtator 1991.

Washington DC, 13 prill 2022

Një kalendar historik për Marko Boçarin - nga K. P. Traboini

Kalendari Arvanit për Marko Boçarin

NJË KALENDAR HISTORIK PËR MARKO BOÇARIN

 

Nga K. P. Traboini

Se pari shpjegojmë përse bëhet fjalë në këtë parashtresë: Kalendari Arvanit 1990, që përmban 12 figura, të gjitha për Marko Boçarin, paisur me shpjegime përgatitur nga Aristidh Kola, Angjeliki Arvanitaki-Pilihu, Panajotis Gjinosatis dhe në faqen e muajit shtator, është tabloja me motivin e piktorit italian Ludovico Lipparini (1800-1856), jo origjinali, por një riprodhim i saj me porosi për Muzeun Historik të Greqisë. Në qendër të tablosë është Bajroni i veshur me fustanellën shqiptare dhe bën homazhe mbi varrin e Marko Boçarit, ngjarje që ndodhi në shtator 1823. Poeti veshur me fustanellën shqiptare, mori shpatën që ishte lënë mbi varr dhe me të në dorë u betua: “Dëshëroj të jetoj me ju, të luftoj armiqtë me ju, dhe nëse lind nevoja, të vdes bashkë me ju”.

Kjo ështe e vërteta historike, por çfarë nuk zbulojmë e sajojmë ne shqiptarët e sotëm në shtypin tonë të përditshëm. A thua që vetëm në momentin që ne e shohim a lexojmë një objekt a shkrim, a pikturë apo artifakt, pra që në atë moment ka nisur të bëhet e njohur, që në atë moment ekziston dhe ne jemi zbuluesit e asaj gjësë së zbuluar për të cilën flitet nëpër tituj gazetash me germa të mëdha. Kam mbetur disi i habitur jo pak herë. Herën e fundit ishte shkrimi në një gazetë ku një autore me emrin V. M. bënte njoftimin “sensacional”: “Zbulohet tabloja kur Bajroni u betua mbi varrin e Marko Boçarit”.
Mbeta i habitur për faktin se kur e në çfarë rasti konsiderohet zbulim një tablo. Për t’u zbuluar duhet së pari të jetë e mbuluar a të ketë humbur. Ta kene vjedhur. A të ketë mbetur fshehur diku me vite e shekuj. Por kjo nuk ka ndodhur kurrqysh me tablonë e betimit të Bajronit në varrin e Marko Boçarit. Vërtetë kjo autore e këtij shkrimi i referohet librit “Shqiptarët në artin botëror”, por ai libër është një enciklopedi e arteve figurative që afirmon e nuk ka marrë përsipër të bëjë zbulime. Libri në fjalë ka shumë vlerë, ka materiale që botohen për herë të parë në Shqipëri, por as kjo nuk e bën një tablo të zbuluar, aq me tepër kur ajo ndodhet e ekspozuar në muzetë e botës. Madje fare afër, matanë detit në Itali.
Gazetarja shkruan: “Disa thonë se kjo tablo, po edhe shumëfishimi i litografive bazuar te kjo pamje ndodhen në Muzeun e Historik Kombëtar të Greqisë, por në enciklopedinë në fjalë, kjo tablo shënohet të jetë në një nga muzetë e Italisë.”
Mendoj se shprehja “disa thonë” kur bëhet fjalë për një vepër të njohur nuk shkon. Nuk ka të bëje kjo me thashetheme shtypi, për faktin se është e ditur se vepra origjinale ndodhet në Trevizo, Veneto, ku është realizuar në vitin 1850, gjashtë vjet para se të ndërronte jetë piktori Ludovico Lipparini.
Tani të shohim çfarë është ky “zbulim” që pretendon gazetarja. Siç e thamë është fjala për kompozimin e betimit të Bajronit mbi varrin e Marko Boçarit, që është e njohur dhe e publikuar dhe mund të gjendet lirshëm. Madje edhe ne që po shkruajmë këto rradhë kemi një kopje të kalendarit botuar në përkujtim të 200 vjetorit të lindjes së Marko Boçarit. Ky kalendar është botuar në Athinë në vitin 1990 nga Lidhja Arvanitasve e Greqisë. Kalendari përmban 12 figura, të gjitha për Marko Boçarin, pajisur me shpjegime të shkurta dhe përgatitur nga Aristidh P. Kola, Angjeliki Arvanitaki-Pilihu, Panajotis Gjinosatis. Në faqen e muajit shtator, është pikërisht piktura në fjalë, Bajroni veshur me fustanellën shqiptare bën homazh mbi varrin e Marko Bocarit. Madje poshtë foto-tablosë kemi dhe një shpjegim në greqisht. Ndryshe nga se shkruan V. M.: “Shumë e kanë ngatërruar, po fotoja që shihni të botuar është e nënshkruar dhe i takon piktorit italian Ludovico Lipparini ku dëshmon një fragment, që ka bërë xhiron e botës, në art e letërsi: poeti i famshëm anglez, lordi Bajron betohet para varrit të luftëtarit shqiptar Marko Boçarit.”, ndërsa krejt ndryshe thuhet në kalendarin Arvanitas. Ky kuadër është një lithografi e Kapelos (Capello) mbështetur në një skicë-plan të Markovich dhe ndodhet në Muzeun Kombëtar Historik të Greqisë. Pra nuk është foto e pikturës së Ludovico Lipparinit, por një variant i saj në litografi. Historia e artit punon me seriozitetin e çdo lloj historiografie tjetër.
Tani dy fjalë për kalendarin. Është realizuar nga Lidhja Arvanite në nderim të heroit Marko Boçari, me rastin e 200 vjetorit të lindjes se tij (1790-1990). I njohur është fakti se emrin e Marko Boçarit e ka marrë qendra kulturore e Lidhjes Arvanite dhe për këtë është e nevojshme një shpjegim. Marko Boçari, nuk ishte vetëm një luftëtar dhe një nga heronjtë me të shquar të kryengritjes së vitit 1821, përveç veprimtarisë luftarake ai ishte i njohur për patosin e tij për krijimtarinë, shkrimin dhe të bukurën. Ëndrra e tij e madhe ishte ti arsimonte suljotët që të largoheshin nga gjendja luftëtarëve të paditur e te pashkolluar, që shpesh luftonin të përçarë pa bërë asnjë përparim që të rronin në paqe në një shoqëri të lirë e të drejtë. Njëkohësisht shqetësohej se mos arsimimi e zgjimi kulturor të mos ndikonte të humbnin mjaft prej karakteristikave të njohura që i kishte Suljoti, si traditat, rrëfimet popullore, këngët e vallet, të cilat në mes të paditurisë dhe varfërisë qe kishin gjithnjë Suljotët të cilët edhe në vështirësitë më të mëdha të kushteve të jetës njerëzore, gjithnjë dëshironin mrekullira.
“Dëshiroj të arsimohesh, -i shkruante Marko Boçari djalit të tij Dhimitrit, që gjendej në Ankona të Italisë, - por përveç kësaj dëshiroj të njihesh me kulturën popullore Suljote, të mbetesh gjithnjë suljot, siç ka mbetur babai yt”.
Në atë epokë të ndryshimeve të mëdha në Ballkan e në Europë, ishte e qartë se shpirti liridashës arvanitas si “luftëtar me armë” nuk ishte e mjaftueshme për të krijuar një jetë më të mirë, një shoqëri më të mirë. Nevojitej arsimimi i bijve të atij populli dhe pikërisht për këtë Arvanitasit e epokës së pas revolucionit do t’ju duhej të shisnin gjithçka të çmuar që kishin që të “mësonin e shkollonin fëmijët e tyre”.
Shqetësimi dhe frika që kishte Marko Boçari në letrën dërguar të birit në Itali, se mos arvanitët do të humbnin identitetin vet, ishte jo vetëm i vërtetë, por ajo ndodhi. Në Greqi jetojnë miliona arvanitë, shto dhe rreth një milion shqiptar të ardhur si emigrantë, por mjerisht konstatohet se identiteti arvanitas është gërryer aq shumë, sa jo vetëm që nuk e flasin më gjuhën shqipe, i kanë harruar traditat e prejardhjen, por më e rënda ndjehen me grekë se vetë greket.
Kur ishte i ikur ne Korfuz, shqiptari suljot Marko Boçari hartoi “Fjalorin dygjuhësh Romaiko dhe Arvanitiko” (1809), ai gjithashtu shkroi se këtë e bëri me kërkesën e konsullit Pukëvil, por edhe që suljotët të mësonin greqisht që të komunikonin me banorët e Korfuzit ku qenë strehuar.- shkruhet ndër të tjera ne faqen e fundit të kalendarit.
Fati i Marko Boçarit ishte tragjik edhe pas vdekjes së tij. Tri herë e varrosën dhe e zhvarrosen. Monumenti mbi varr, i realizuar nga francezi David D'Angers ( 1788-1856), pati një fat të ngjashëm: u shkatërrua, e dërguan përsëri në Francë, u riparua, u kthye në Greqi, por jo në varrin e heroit, por në një vend tjetër. Më në fund e vendosën në Parlamentin e vjetër ku ndodhet edhe sot.

Dy fotot e para janë të Kalendarit Arvanit dhe e treta vepra origjinale e Ludovico Lipparinit që ndodhet në Itali. Kompozimi është i njejtë, por trajtimi është i ndryshëm. Çfarë ka këtu për të zbuluar?!

 

 

Riprodhim i veprës së Lipparinit në Litografie Capello-s

Betimi i Bajronit në varrin e Marko Boçarit - nga Ludovico Lipparini

Ar - lashtësia që fle e zgjohet në një fjalë - nga K. P. Traboini

 

Arkimedi

AR - LASHTËSIA QË FLE E ZGJOHET NË NJË FJALË

Nga K. P. TRABOINI

Kanë dalë në skenat mediatike internetike tashma dy kategori që luftojnë si Don Kishotë ndaj njeri-tjetrit, sa tragjikë aq dhe komikë, që na bëjnë herë të qajmë e herë të qeshim. Një palë, tragjikët, që kërkojnë çdo gjë në gadishullin Ilirik, por edhe në Europë ta bëjnë shqiptare, pa marrë parasysh se popujt para se të formësoheshin si kombe kanë qenë përzier me njeri-tjetrin ani pse ishte gjuha që i dallonte. Të shohësh në thellësi të shekujve me syzet e ideologjive nacionaliste të sotme do të thotë, o të mos gjesh asgjë, o të gjesh gjithçka ashtu siç ta do qejfi. E kështu, për faqe të bardhë, Shkodrën e bëjmë Trojë e Romën e bëjmë shqiptare. Si në kaledoskop ku, aty ku më parë shihje të kuqe, pas pak copzat e qelqta të shfaqen si arabeska blu.
Por ka edhe ndryshe. Kur dikush në pasione të ndezura thotë është shqip"Eureka", Evrika, që thoshte Arkimedi në Siçili kur ju pre koka nga luftëtari pushtues romak, nihilistët e zgaqun qeshin e gajasen. Por, mor zotni nihilista që nuk gjeni asgjë historike nga lashtësia në këto troje, që mohoni edhe atë çfarë bota shkencore pohon;
në Malësi, ku gegnishtja ende ruhet si nga lashtësia, thonë VRE KAH/ Shiko këtu/ nga del edhe kuptimi etimologjik i kësaj fjale që përdori Arkimedi, qe duan ta quajnë greke, por është iliro-pellazgjike sepse në asnjë gjuhë tjetër veç shqipes nuk i gjen anën kuptimore të fjalës E VRI KA. Arkimedi i hutuar nga gëzimi për zbulimin vet i tha ushtarit "Evrika" (ej shiko këtu), pa ditur qëllimin e ushtarit i cili i zgjidhte problemet me shpatë, si këta nihilistet tanë. Arkimedi nuk ishte romak, por se ç' janë këta nihilistat tanë e për kë punojnë as dreqi nuk e di. Dalin tufa zgaqamanësh që qeshin e përqeshin kur flitet për identitetin dhe autoktoninë e shqiptarëve, lashtësinë e gjuhës shqipe, ndikimin e saj në gjuhët e tjera, del dhe lista e peticioni i 120 kuazi-intelektualëve, me o pa tituj shkencorë, me firmë e vulë akademike për të ndaluar në media TV këdo që ka mendim të ndryshëm nga këta çobanët e stanit akademik. Berihaj profesora, në stilin komunist të Enver Hoxhës! Ndalim posi, mirë kur nuk thoni burgim e pushkatim. Del pastaj dhe një nga stani i Enverucave, një asistent i Akademisë përralltare të Tiranës që qesh si klloun nga New Yorku e në vend të VRA/ VRE MENDJES, veç zgërdhihet. Bën edhe libër të zgërdhishëm pa dhënë asnjë argument bindës dhe të besueshëm që punët janë ashtu, siç i do zogu i qejfit të tij e jo ndryshe.
Ata, anti etimologët për të cilët fjalët nuk thonë asgjë, nuk duan të dëgjojnë për mendim ndryshe, kur brenda fjalëve gjendet e kristalizuar vetë historia. Nuk ballafaqohen. Nxjerrin ndonjë profesor plak të rrjedhur, që ka nostalgji për kohën e monizmit e që thotë se vetëm 4 deri në 6 shekuj ka gjuha shqipe. Pra, ky soj gjuhëtari enverist, e nxjerr gjuhën e lashtë shqipe më të vonshme se ardhja e sllavëve.
Më vjen ndërmend një rrëfim që më bëri këto ditë miku im, shkrimtari Agim Gjakova. Esat Dishnica në kohën e Zogut ishte ndodhur në Pogradec. Vuri re një grup burrash që rrinin në pritje. Ju afrua kureshtar. Njëri nga ata që prisnin e pyeti Esatin "Edhe ti për ato po pret?" Esat Dishnica nuk mori vesh asgjë, ndaj e pyeti se përse bëhet fjalë. "E mor dhe ti, -i tha bashkëbiseduesi, ato more, paratë që na jep çdo muaj konsulli serb."
Një gjë dihet dhe pohohet nga vete qarqet serbe, në Shqipëri shpërndahen çdo vit në mënyrë të vazhdueshme disa miliona dollarë në kuadër te spiunazhit ndërballkanik. Pyetja është kush i merr ato miliona dollarë që jep çdo vit shërbimi i fshehte serb, se qëllimi dihet, ngjallja e frymës së antishqiptarizmit, gërryerjes së indentitetit deri në shkombtarizim?
Po përse vallë mbllaçiten profesorat pleq kështu? Ata e dinë mirë vjetërsinë e shqipes dhe rrënjët e saj pellazgo-ilire, por halli i madh i ka vënë përmbys, i bën të mohojnë edhe atë që pohojnë e vërtetojnë të huajt për gjuhën shqipe, se në kushtet e mungesës së historisë së shkruar e artefakteve, gjuha e kombeve është i vetmi mjet që na mban lidhur madje edhe me epokat prehistorike. Është si litari që na mban lidhur me fundin e pusit e prej të cilit nxjerrim ujin jetëdhënës.
Jo pak herë në historinë e popujve e shkuara ka qenë jetdhënëse për të ardhmen. Rilindja Europiane erdhi pas kërkimeve të lavdisë se dikurshme dhe u bë kësisoj drita e të ardhmes që botën e pruri deri këtu. Po ne pse të mos bëjmë të njëjtën gjë me rilindjen shpirtërore të kombit tonë e të themi me fjalën tonë të lashtë sa bota E VRE KAH /Shiko këndej/. Shkoni në Hot, Grudë e Malësi të Madhe që ashtu si Arkimedi mbi ranë e thonë edhe sot e kësaj dite atë shprehje që disa na e shesin për greqisht. Madje çdo gjë ilire e konsiderojnë greke.
Ka që veshtrimet historike i banalizojnë. Nuk e dimë për çfarë qëllimesh. Nuk mendoj se zhargonet e vonëshme sjellin ndonjë risi në pikpamje historike as sociale. Në kohën e pushtimit turk, mjaft familje të pasura që ishin islamizuar e quanin veten turq, pra ndryshe nga popullsia e thjeshtë të cilët i konsideronin raja të tyre e ata ishim arbnesh e jo abëresh siç rendomë përdoret. Nuk funksiononte fenomeni gjuhësor rotacion në Gegni e Gegnisht, që është litari që na lidh me fundin e pusit historik. Arbnesh ishte emërtimi i popullsisë vendase para se të merrej emërtimi shqiptar që është i ri. Nga vjen emri arbën/arbnesh është çeshtje etimologjie, gjithësi nuk është vështirë të gjendet në vramendje sepse ka rrënjë fjalën AR, ndër më të vjetrat fjalë të trojeve të lashta ku ne kemi mbijetuar si popull. Ajo fjalë vjen që përtej lashtësisë. Profesori arvanitas Jorgo Miha e shtjellon këtë fjalë me shumë derivate deri te fjala Thes/ar, Thes/ali/, Thesaloniki / pra Selaniku. Ai argumenton se Thesali u quajt vendi që ishte aq i begatë sa produktet bujqësore, të lashtat prodhoheshin me shumicë, me thes. Edhe në Malësi të Madhe, deri vonë madje janë matur gjërat me thes. Kaq thasë grunë më nxjerr ara, ishte një shprehje e zakonshme. Pra thesi përdorej në lashtësi si njësi matëse.
Bërthama gjuhësore ngërthehet pas fjalëve aq të vogla sa i afrohen tingullit. Nuk mund të ketë fjalë më të shkurtër se ar, dhe metal më të çmuar se sa ari. A vjen fjala Arbëni nga rrënja AR, meqë ka kuptimin e arit metal, pra a mund hipotekisht të themi se Arbëni ishte vendi ku prodhohej ar. Dihet se në Iliri ka pasur vende ku nxirreshin minerale dhe prodhoheshin metale.
Por fjala jonë që na lidh me lashtësinë AR ka edhe kuptime të tjera të buruara prej saj, arë i thonë tokës së punuar rreth e përqark shtëpive. Njeriun që pronari merr me pagesë për të punuar tokën e tij e quajnë argat. Siç thamë dhe më lart në zona të caktuara në vend të fjalës argat përdornin arbnesh, kjo më se shumti përdorej nga ato familje që kishin mendësinë se ishin turq dhe ndryshe prej vendasve, arbneshëve, kishin një indentitet tjetër. Ka që shkojnë më tej gjeografikisht dhe historikisht me këtë hamendsim, ku, periferive të Romës së lashtë kishte rajone që quheshin arbans, ilirë që punonin tokat e ishin një mburojë për qytetin, po dihet se edhe në Kroaci shqiptarët e hershëm vetquheshin arbanas, ndoshta dhe sot.
Gjithësesi e gjithë kjo orbitë gjuhësore, gjeografike dhe historike zanafillen e kanë te fjala magjike AR, aq lakonike, aq prodhuese, dhe po aq tunduese kur kthehet në tokë e punueshme dhe në metalin me të çmuar - dy burime të mëdha në ekonominë njerëzore.
Hulumtimet në mungesë të artefakteve a dorëshkrimeve bëhen nëpërmjet fantazisë pjellore, gjë të cilen modestisht u përpoqa ta bëj thjeshtë se më tundojnë mendimet denigruese të atyre soj sorollop akademikësh që na nxjerrin të huaj në shtëpinë tonë, ku kemi jetuar këtu e përtej 10 mijë vjetëve.
Pasha qiell e pasha dhe, pasha këtë bukë që po ha e këtë ujë që po pi, pasha gur e pasha dru, pasha babë e pasha nanë, Zoti në këtë tokë pellazge na ka dhanë, e kjo tokë e vjetër i ka eshtnat tonë që dhjetmijë breza e kurrnji tjetër veç nesh. Kur ne me krenari themi kështu, kujt i dhëmb e kujt i djeg? Në mos qofshin shqiptarë këta djegabythës, kush janë e çka dreqin duan këtu?

Gravura Arkimedi

PULLAZXHIU I NEW JORKUT nga K. P. Traboini

PULLAZXHIU I NEW YORKUT

Nga K. P. TRABOINI

Po është e vërtetë. Pullazxhiu i New Yorkut dha kontribut në veprimtarinë "Vendlindja thërret" duke mbledh miliona dollarë në Amerikë si ndihmë për UÇK, anipse asnjë transparencë se si u shpenzuan milionat nuk është dhënë kurrë. Me tu çliru Kosova nga Amerikanët Pullazxhiu ja mësyni Kosovës tashmë si milioner. Albin Kurti e bëri pullazxhiun deputet. Në kohen kur ishte deputet në Kosovë Pullazxhiu bëri një trimëri të pashoqe për sa i përket turpit e marres. Jo se tash në vitin 2025 del e flet kundra Albin Kurtit, se medalja ka dy anë dhe Pullazxhiu e di mirë këtë teknikë, por diç tjetër turp e marre, madje thënë mbase dhe krim që e ka krye ky pullazxhi në Tiranë. Me dy fjalë vazhdimi i historis me ish Pullazxhiun e New Yorkut është si më poshtë:  Me paratë që jepnim në Amerikë për "Vendlindja thërret", Pullazxhiu bleu apartamente në Tiranë, me pretekstin për ti përdor për nevoja të UÇK. Meqë UÇK nuk mund të blinte në emer të saj, Pullazxhiu nga New Yorku vuri vëllanë e vet për të bërë blerjet e ky vëllai i bleu në ëmër të vet. Punë e zgjuar e Pullazxhiut. Kur u çliru Kosova erdhi kryengritja e 2001 në Iliriadë. Atje u vra tradhëtisht Komandant Teli. Shtëpia në Tiranë nga shtabi i UÇK së Iliriadës, sepse asaj ju kalu apartamenti, ja fali familjes së heroit Komandant Telit, gruas e dy fëmijëve jetimë. Falja u bë me letra dhe firmat e komandantëve.

...Kaluan 10 vjet. Tashmë Pullazxhiu ishte depute i Vetvendosjes në Kosovë. Pullazxhiu vuri të vëllanë për të marrë apartamentin në Tiranë. Ish kuadrot e UÇK që kishin lëshuar dokument për faljen e kundërshtuan. Pullazxhi bëri një farë gjyqi në Tiranë që ti njihej apartamenti vëllait. Gjyqi u bë fshehtas dhe nuk u njoftua fare familja e Komandant Telit. Atë kohë kërkuam për ta revokuar vendimin. U tha se ka kaluar koha. I kërkova takim zevendës kryetarit të Këshillit të Lartë të Drejtësisë Kreshnik Spahiu. Bashkë me bashkëshorten e Komandant Telit shkuam ta takojmë, po ky farë majmuni që tash të çan atë që nuk thuhet në televizione nga Austria, kur hymë nga dera e parë ai doli nga dera e pasme. Ky burrec që i lyen flokët si plakat e Vjenës ku vegjeton, shet pordhë e na jep mend, sa i tha sekretarja nxitoi të mos e shihnim , doli nga dera e pasme, hipi në makinë e u zhduk. Pullazxhiu i New Yorkut tash deputet pullazxhi i Prishtinës i kishte rregulluar punët mirë me damllaxhijtë e drejtësisë së Tiranës. Kështu çoi përmbarimin dhe i nxorri dy jetimët e Heroit të vrarë në Shkup 2001, në mes të rrugëve të Tiranës. Familja e heroit në rrugë, Pullazxhiu që mblidhte dikur dollarë në Amerikë, tash defrehej në Prishtinë. I kemi shkruar në atë kohë të gjitha këto, por edhe vetë Albin Kurti atë kohë e bënte veshin shurdhër. I duhej Pullazxhiu atëherë për demonstratat që do ta sillnin në pushtet për ta bërë mbase edhe Pullazxhiun ministër, por që nuk mbërrini me hip në fik. Bash për këso punësh tash Pullazxhiu i ka dalë dore. Meqe ka fushatë nxjerr të palara e allishverishe nga ato që bënin kur ishin në opozitë. Kushedi këndellet Pullazxhiu nga ata që duan të vinë në pushtet të shesin ndonjë copë Kosovë, siç shiten a falën Çakorret, kush dreqi po i di planet e tyre.Gjithësesi Pullazxhiu që nxorri jetimet e heroi të UÇK në rrugë po përpëlitet nëpër intervista televizive për të kapë ndonjë ofertë për ndonjë copë pushtet. E për këtë nuk po e kursen as Albin Kurtin ish shefin e vet.Ja do zanati si Pullazxhiu i New Yorkut që VetVendosja, e cila e ka harru edhe emrin e vet, në Prishtinë na e bëri pullazxhiun Deputet. Mbrëmë e pashë të llomotiste në një Televizion të Prishtinës. Kush është Pullazxhiu do thoni ju. Lëre, lëre, Flori djalë është, emri nuk i thotë asgjë më shumë se kaq, Pullazxhi.