HIERARKIA
DHE
LUMPENPOEZIA
nga KOLEC TRABOINI
Hierarkia e autoreve, e vlerave ne letersi eshte vertete nje problem me interes per t'u diskutuar nga njerezit e letrave, por edhe lexuesit e pasionuar, sic ve ne dukje ne skicen e tij krijuesi Miri Dhrami. Hierarkia ne radhet e shkrimtareve nga disa mund te pranohet me entusiazem por, nga te tjere edhe mund te kundershtohet me ngulm. Po fundja, cfare e vendos nje shkrimtar ne krye te hierarkise dhe cfare nje tjeter e le perfund. Vendosja ne krye te hierarkise nuk eshte si vendosja e nje njeriu ne krye te bashkise. Aty nuk hyn vota publike, por me se shumti komisioni e makinacioni, aq me teper kur kritika letrare sot ne Shqiperi ne kuptimin e mirefillte, nuk ekziston.
Se ja, ti referohemi nje fakti . Ne nje shfaqje ne teatrin Kombetar ne Tirane ne fillim te ketij viti, u perkujtuan 15 apo16 figurat e letersise e te artit qe kane ndrruar jete vitin e kaluar. Mirepo edhe pse poeti i shquar shkodran Frederik Reshpja u nda nga jeta vitin e kaluar, ai nuk ishte ne radhet e atyre qe u perkujtuan me nderim, kur dimensionet e artit te tij jane te tilla qe e vene ate ne krye te poezise lirike shqiptare. A nuk shpreh kjo nje mentalitet te sotem shqiptar per vlersimet e letersise, qe ka mbetur ende nen tutelen e skemave te socrealizmit, kur hierarkija ishte prej guresh ciklopike e vec ideja e rivendosjeve te tyre, te conte ne pranga a te bente varrin per se gjalli.
Klasifikimi ka nje te mire sepse u jep sadisfaksion krijuesve te perkushtuar, mirepo e ka nje te keqe se kush eshte ai qe i vendos per ash shkrimtar se eshte ketu apo aty ne spiralen e hierarkise se letersise. Vleresimet me se shumti jane subjektive per te mos thene se edhe ne fushen e krijimtarise ka tarafe qe te ngrene apo te ulin sipas konjukturave edhe kur ndahen penat e arta e te argjenda.
A nuk u ndje fryma ( per te mos thene forca) e ndikimit te se djathtes ne pushtet ne konkursin e letersise se vitit te kaluar.E kjo ndodh sepse ndrrimi i pushtetit, ministrave, sjell edhe ndrrimin e aparatcikeve e si pasoje edhe krijimin e komisioneve a grupeve selektive. Cdo gje ne filtrin e frymen e partise, sa mund te thuhet kurrgje nuk ka ndryshuar nga dogma e djeshme e partishmerise qe jeton si hije prane institucioneve te kultures.
Cdo lloj klasifikimi ne pergjithesi eshte subjektiv. Aq me teper se ajo cfare sot konsiderohet si nje vlere absolute mund neser e gjen me perposhte. Pastaj ekziston rreziku i tmerrshem per artin qe kjo hierarki ta mbyse te ardhmen, ti zere frymen, te krijoje nje sistem te ngurte vlerash, nje shkrimtar i ri te shohe kudo vetem kolona te larta betonarme qe i zene metaforikisht diellin, ne vend qe te beje te kunderten.
Mendoj se arti duhet te clirohet prej ketyre koncepteve. Cdo njeri i pasionuar pas letersise krijon individualisht. Nje shkrimtar nuk duhet fare te merret me te tilla klasifikime qe gjithnje i bejne te tjeret e jo vete ata, sepse shkrimtari nuk ka kohe te perkedhele a te giciloje vetvehten per cfare nga dora e shpirti ka nxjerre, kjo edhe sepse i eshte "ngatrruar neper kembe" dicka e re, nje pasion i ri, nje veper e re...
Letersia eshte si pylli, ku ka drure te vegjel e te medhej, ku kurre nuk mund te thuash se druri me i bukur eshte ai qe eshte me i larti, mund qe ai me i larti te duket prej se largu, por mund mos jete ai me i bukuri per te gjithe syte e kalimtareve.
Ketu ne Amerike ka plot krijues te medhej amerikane, por qe nuk degjohen fare, por ka edhe krijues te tjere, veprat e te cileve jane shabllone, ca romane roze qe shpallen madje edhe bestseller ne New York Times, por qe pas dy a tre vjeteve i sheh te hedhura neper rruge me shumice dhe jane harruar megjithe bujen e madhe, e cila tashme eshte transformuar ne dollare.
Hierarkine me se shumti e krijojne dhe e gezojne profesoret e mplakur te Akademive te cilet jetojne me tituj e ndere e fjalime, shkruajne ca artikuj te merzitshem kilometrike ku i nenshkruajne Prof. Dr. e plot te tjera, kur totalisht jane ezaurur, kurse shkrimtaret nuk ezaurohen kurre, ata shkruajne( keq apo mire) deri ne fund te jetes.
Vendin qe u takon dhe vleresimin me se shumti shkrimtaret i marrin pas vdekjes, madje dhe atehere, jo ralle, rivendosja e tyre ne hierarkine e letersise behet sipas interesave qe notojne ne dy ekstreme, nga preferencat ideologjike( qe eshte bere dhunshem ne monizem) e deri ne ato komerciale. Botuesit e fryjne shpesh here nje shkrimtar per te nxjerre prej tij para. Madje per kete nuk pertojne te thyejne shpesh here edhe etiken e botuesit, kur per vepra te rendomta thuhet se jane kryevepra duke e kthyer letersine ne nje pazar.
Vini re gjendjen e sotme te letersise, ne te gjithe boten te duket se poezia ka vdekur, e megjithate ka poete te medhej, mirepo megjithe vlerat qe kane lexohen fare pak e librat e tyre nuk shiten pothuajse fare.
Ka shume faktore qe e kane prure kete gjendje indiferente ndaj poezise e nje prej ketyre eshte se sot jane bere te gjithe "poete", se ka dyndje te pafundmeve te njerezeve me e pa kulture e madje edhe pa arsimin e duhur, pa ndjesi po e po, me vellime vjershash ordinere, pa vizion, me lojra fjalesh pa kuptim, pa figurracion e me artifice ne ndjesi, thene hapur ka proletariat ne letersi. Nuk arrijne as nivelin e letersise se bejtexhive. Mirepo keta autore, nderkohe qe jane te paafte si poete, jane mjeshter te shquar ne vetpropogandimin e mediokrriteteve te veta. Si pulat qe kakarisin e cojne mehallen peshe per vezen, fryhen e mburren edhe keta per ca botime per t'u qare hallin. Madje ata kane aftesine te rrokin simpatine e antareve te komisioneve, te cilat, edhe keto, perbehen ne se shumti nga njerez qe nuk kane kurrfare talenti e jo me intuite per te vleresuar objektivisht veprat letrare, o i kane keto talente, por jane te perfshire ne tarafe e grupime ku mpleksen interesa te caktuara.
E keshtu na shpallen ne gazeta librat me lumpenpoezi qe fitojne cmime, ne ca konkurse letrare fiktive te shqiptareve ne Amerike, por edhe organizohen promovime pompoze veprash ordinere ne kryeqytetet e Europes, ne Tirane e Prishtine po e po... E kesaj i thone: Fryj moj ere, fryj, se do te leshojme tollumbace me ngjyra ne Rome. Se mos vetem ne Rome...ja edhe ne vendet ballkanike arrihet qe me para e taraf te botohet ndonje liber i rendomte, nga ndonje perkthyes spekulativ i rastit, liber qe me siguri nuk lexohet prej kurrkujt vec ruhen dy-tre ekzemplare prej autoreve, qe i tundin e i shkundin me mburrje ne sy te bashkatdhetareve
Botuesi i gazetes shqiptare ne Greqi, " Tribuna" Robert Goro, ka plotesisht te drejte kur flet per tonelata poezi mediokrre qe si editor i duhet te perballoje e refuzoje, por matane detit mendojne ndryshe, kane tjeter kut per te matur trajektoren poetike te diellit, kane kutin e mediokrritetit, kutin e parase qe te ben poet edhe kur je tabula rasa, pra krejt i paqene...
Editori i nje gazete mund ti ndaloje vershimet e lumpenpoeteve ne faqet e saj, por vec te mos harrojme se, nuk ka kala qe nuk e marrin te paaftet, aforizem i krijuar nga mentaliteti i mediokrritetit te djeshem komunist dhe i pershtatur aq natyrshem tek mediokrrit e sotem.
2007
DHE
LUMPENPOEZIA
HIERARKIA DHE LUMPENPOEZIA
Editori i nje gazete mund ti ndaloje vershimet
e lumpenpoeteve ne faqet e saj, por vec te mos harrojme se, nuk ka kala qe nuk e marrin te paaftet....
Editori i nje gazete mund ti ndaloje vershimet
e lumpenpoeteve ne faqet e saj, por vec te mos harrojme se, nuk ka kala qe nuk e marrin te paaftet....
nga KOLEC TRABOINI
Hierarkia e autoreve, e vlerave ne letersi eshte vertete nje problem me interes per t'u diskutuar nga njerezit e letrave, por edhe lexuesit e pasionuar, sic ve ne dukje ne skicen e tij krijuesi Miri Dhrami. Hierarkia ne radhet e shkrimtareve nga disa mund te pranohet me entusiazem por, nga te tjere edhe mund te kundershtohet me ngulm. Po fundja, cfare e vendos nje shkrimtar ne krye te hierarkise dhe cfare nje tjeter e le perfund. Vendosja ne krye te hierarkise nuk eshte si vendosja e nje njeriu ne krye te bashkise. Aty nuk hyn vota publike, por me se shumti komisioni e makinacioni, aq me teper kur kritika letrare sot ne Shqiperi ne kuptimin e mirefillte, nuk ekziston.
Se ja, ti referohemi nje fakti . Ne nje shfaqje ne teatrin Kombetar ne Tirane ne fillim te ketij viti, u perkujtuan 15 apo16 figurat e letersise e te artit qe kane ndrruar jete vitin e kaluar. Mirepo edhe pse poeti i shquar shkodran Frederik Reshpja u nda nga jeta vitin e kaluar, ai nuk ishte ne radhet e atyre qe u perkujtuan me nderim, kur dimensionet e artit te tij jane te tilla qe e vene ate ne krye te poezise lirike shqiptare. A nuk shpreh kjo nje mentalitet te sotem shqiptar per vlersimet e letersise, qe ka mbetur ende nen tutelen e skemave te socrealizmit, kur hierarkija ishte prej guresh ciklopike e vec ideja e rivendosjeve te tyre, te conte ne pranga a te bente varrin per se gjalli.
Klasifikimi ka nje te mire sepse u jep sadisfaksion krijuesve te perkushtuar, mirepo e ka nje te keqe se kush eshte ai qe i vendos per ash shkrimtar se eshte ketu apo aty ne spiralen e hierarkise se letersise. Vleresimet me se shumti jane subjektive per te mos thene se edhe ne fushen e krijimtarise ka tarafe qe te ngrene apo te ulin sipas konjukturave edhe kur ndahen penat e arta e te argjenda.
A nuk u ndje fryma ( per te mos thene forca) e ndikimit te se djathtes ne pushtet ne konkursin e letersise se vitit te kaluar.E kjo ndodh sepse ndrrimi i pushtetit, ministrave, sjell edhe ndrrimin e aparatcikeve e si pasoje edhe krijimin e komisioneve a grupeve selektive. Cdo gje ne filtrin e frymen e partise, sa mund te thuhet kurrgje nuk ka ndryshuar nga dogma e djeshme e partishmerise qe jeton si hije prane institucioneve te kultures.
Cdo lloj klasifikimi ne pergjithesi eshte subjektiv. Aq me teper se ajo cfare sot konsiderohet si nje vlere absolute mund neser e gjen me perposhte. Pastaj ekziston rreziku i tmerrshem per artin qe kjo hierarki ta mbyse te ardhmen, ti zere frymen, te krijoje nje sistem te ngurte vlerash, nje shkrimtar i ri te shohe kudo vetem kolona te larta betonarme qe i zene metaforikisht diellin, ne vend qe te beje te kunderten.
Mendoj se arti duhet te clirohet prej ketyre koncepteve. Cdo njeri i pasionuar pas letersise krijon individualisht. Nje shkrimtar nuk duhet fare te merret me te tilla klasifikime qe gjithnje i bejne te tjeret e jo vete ata, sepse shkrimtari nuk ka kohe te perkedhele a te giciloje vetvehten per cfare nga dora e shpirti ka nxjerre, kjo edhe sepse i eshte "ngatrruar neper kembe" dicka e re, nje pasion i ri, nje veper e re...
Letersia eshte si pylli, ku ka drure te vegjel e te medhej, ku kurre nuk mund te thuash se druri me i bukur eshte ai qe eshte me i larti, mund qe ai me i larti te duket prej se largu, por mund mos jete ai me i bukuri per te gjithe syte e kalimtareve.
Ketu ne Amerike ka plot krijues te medhej amerikane, por qe nuk degjohen fare, por ka edhe krijues te tjere, veprat e te cileve jane shabllone, ca romane roze qe shpallen madje edhe bestseller ne New York Times, por qe pas dy a tre vjeteve i sheh te hedhura neper rruge me shumice dhe jane harruar megjithe bujen e madhe, e cila tashme eshte transformuar ne dollare.
Hierarkine me se shumti e krijojne dhe e gezojne profesoret e mplakur te Akademive te cilet jetojne me tituj e ndere e fjalime, shkruajne ca artikuj te merzitshem kilometrike ku i nenshkruajne Prof. Dr. e plot te tjera, kur totalisht jane ezaurur, kurse shkrimtaret nuk ezaurohen kurre, ata shkruajne( keq apo mire) deri ne fund te jetes.
Vendin qe u takon dhe vleresimin me se shumti shkrimtaret i marrin pas vdekjes, madje dhe atehere, jo ralle, rivendosja e tyre ne hierarkine e letersise behet sipas interesave qe notojne ne dy ekstreme, nga preferencat ideologjike( qe eshte bere dhunshem ne monizem) e deri ne ato komerciale. Botuesit e fryjne shpesh here nje shkrimtar per te nxjerre prej tij para. Madje per kete nuk pertojne te thyejne shpesh here edhe etiken e botuesit, kur per vepra te rendomta thuhet se jane kryevepra duke e kthyer letersine ne nje pazar.
Vini re gjendjen e sotme te letersise, ne te gjithe boten te duket se poezia ka vdekur, e megjithate ka poete te medhej, mirepo megjithe vlerat qe kane lexohen fare pak e librat e tyre nuk shiten pothuajse fare.
Ka shume faktore qe e kane prure kete gjendje indiferente ndaj poezise e nje prej ketyre eshte se sot jane bere te gjithe "poete", se ka dyndje te pafundmeve te njerezeve me e pa kulture e madje edhe pa arsimin e duhur, pa ndjesi po e po, me vellime vjershash ordinere, pa vizion, me lojra fjalesh pa kuptim, pa figurracion e me artifice ne ndjesi, thene hapur ka proletariat ne letersi. Nuk arrijne as nivelin e letersise se bejtexhive. Mirepo keta autore, nderkohe qe jane te paafte si poete, jane mjeshter te shquar ne vetpropogandimin e mediokrriteteve te veta. Si pulat qe kakarisin e cojne mehallen peshe per vezen, fryhen e mburren edhe keta per ca botime per t'u qare hallin. Madje ata kane aftesine te rrokin simpatine e antareve te komisioneve, te cilat, edhe keto, perbehen ne se shumti nga njerez qe nuk kane kurrfare talenti e jo me intuite per te vleresuar objektivisht veprat letrare, o i kane keto talente, por jane te perfshire ne tarafe e grupime ku mpleksen interesa te caktuara.
E keshtu na shpallen ne gazeta librat me lumpenpoezi qe fitojne cmime, ne ca konkurse letrare fiktive te shqiptareve ne Amerike, por edhe organizohen promovime pompoze veprash ordinere ne kryeqytetet e Europes, ne Tirane e Prishtine po e po... E kesaj i thone: Fryj moj ere, fryj, se do te leshojme tollumbace me ngjyra ne Rome. Se mos vetem ne Rome...ja edhe ne vendet ballkanike arrihet qe me para e taraf te botohet ndonje liber i rendomte, nga ndonje perkthyes spekulativ i rastit, liber qe me siguri nuk lexohet prej kurrkujt vec ruhen dy-tre ekzemplare prej autoreve, qe i tundin e i shkundin me mburrje ne sy te bashkatdhetareve
Botuesi i gazetes shqiptare ne Greqi, " Tribuna" Robert Goro, ka plotesisht te drejte kur flet per tonelata poezi mediokrre qe si editor i duhet te perballoje e refuzoje, por matane detit mendojne ndryshe, kane tjeter kut per te matur trajektoren poetike te diellit, kane kutin e mediokrritetit, kutin e parase qe te ben poet edhe kur je tabula rasa, pra krejt i paqene...
Editori i nje gazete mund ti ndaloje vershimet e lumpenpoeteve ne faqet e saj, por vec te mos harrojme se, nuk ka kala qe nuk e marrin te paaftet, aforizem i krijuar nga mentaliteti i mediokrritetit te djeshem komunist dhe i pershtatur aq natyrshem tek mediokrrit e sotem.
2007
www.traboini.com
