ROLAND GJOZA - poet, prozator dhe kineast

ROLAND GJOZA - mjeshtër i fjalës e lirik i spikatur.

Roland Gjoza është mjaft i njohur në rrethet artistike në Tiranë e Prishtinë, nder lexuesit e letërsisë dhe amatoret e filmit. Ai është poet lirik, prozator me një stil të veçantë dhe skenarist filmi. Që në vitet e hershme te gjimnazit ai dallohej për talentin e rallë si poet. Në moshën 18 vjeçare botoi librin e parë“Mozaik”, një vëllim lirik që la mbresa në qarqet letrare të kohës për ndjenjat e holla e të brishta, si dhe imazhet e freskëta poetike që sillte. Pas mbarimit të Fakultetit Gjuhë-Letërsi, u emerua mësues në Pukë. Jeta si mësues në një rreth të vështirë të Veriut të Shqipërisë, ku ashpërsisë së natyrës i shtohej dhe varfëria e tejskajshme e malësorëve, e frymëzuan në krijimin e tregimeve dhe novelave mjaft realiste.
Pas disa vitesh në Veri, kaloi skenarist filmi artistik në Kinostudio, Tiranë, ku do të kishte një veprimtari të gjatë e të frytëshme. Disa nga filmat ku ai është skenarist, janë çmuar në festivalet dhe konkurset kombëtare. Filmi dokumentar “Të zhdukurit” me skenar të R.Gjozes, është nderuar me çmim të parë në Vashington. Eshtë autor i rreth 20 librave të gjinive të ndryshme, romane, tregime e novela dhe poezi. Në vitin 2006 ka botuar e në Tiranë vëllimin poetik “Bukë e verë” dhe në Prishtinë librin me tregime “Nord Mort”.
Proza në librin "Nord Mort" ka plot karaktere, situata e skena befasuese që të futin në një botë sa konkrete, aq surrealiste. Në terë tregimet ka një stil të veçantë dhe modern. Realiteti me fantazine nuk dihen ku fillojnë e ku mbarojnë, ku bashkohen e ku ndahen, ato janë emocionuese e tronditëse e të lenë mbresa të pashlyeshme. Nje tjetër dimension të shfaq poezia në librin"Bukë dhe Vere". Poezia e Roland Gjozes është perjetimi i thellë, shpirti i tij është pasqyra ku reflekton jeta me të tera dritë hijet e veta. Që nga mbresat intime në vite të shkuara kur jeta rridhte e qete deri ne mosdukje, e në vazhdim, në kohën e çmendur ku permbysjet sociale sollën shpërftyrimin e njeriut, koh kur dominoi dhuna, perversiteti dhe ligësitë njerëzore shperthyen duke krijuar panik e kaos. Mjerisht, koha jonë në shumë kuptime u shpërftyrua. Poetët që i përkasin një hapsire e një drite hyjnore, por që në ferrin e të gjalleve quhet mallkim, të shituar nga Zana pra, gjithësesi shpirtin nuk ua shiten djallit e as u ka vdekur kurrë, se fryma krijuese mbijeton, ketë e tregojnë edhe lirikat e thella, perjetimet emocionale e mendimet filosofike që e përshkojnë tej e mbanë librin e Roland Gjozes, ofruar për admiruesit e poezise, si në tryezë Krishti u ofronte dishepujve, “Bukë dhe verë”. Poeti e prozatori Roland Gjoza ka disa vite që jeton familjarisht në Nju Jork.

Kolec Traboini
Boston 2008

Blogu i poetit dhe prozatorit Roland Gjoza. Shtypni figuren.

🟩 Për Vathin dhe për filmat - nga K. P. Traboini

PËR VATHIN DHE FILMAT
( nga libri "Bukuri shkodrane" esè 2007- Kolec  P. Traboini)

Kurrë nuk mund ta harroj Vathin me atë qetësinë e urtësinë e tij, natyrën dashamirëse e të afrueshme që solli një frymë të re në redaksinë e filmit artistik në Kinostudio, si në nivelin artistik të skenarëve e filmave , ashtu dhe në komunikimin e harmonishëm me krijuesit. E kam takuar Vath Koreshin, atëherë kur ai mbase sapo kish botuar librin e tij të parë "Kur nisën shirat e vjeshtës". Si një 17 vjeçar i dashuruar pas poezisë i kërkova një këshillë aso kohe mësueses sime kujdestare të klasës Vangjeli Çomora. Isha në vitin e parë të shkollës petagogjike 2-vjeçare në Tiranë. Mësuese Vangjelia, me natyrën e saj të urtë e mirëdashëse më afroi një takim me shkrimtarin Spiro Çomora, i cili ishte i shoqi i saj. I dojtur siç isha, pas fjaleve inkurajuese që më dha Spiro Çomora, ndoqa këshillën e tij. Më tha të shkoj të takoj ndonjë nga redaksia e gazetës "Zëri i Rinisë". E kështu, një ditë me vjershat e mia që buçisnin euforinë e kohës, u gjenda përpara dy burrave ndër të cilët, njëri ishte i gjatë e tjetri i shkurtër e disi zieshkan. Ju drejtova atij që ishte më i gjatë, se mu duk me serioz dhe i vura në dorë tufëzën e poezive. Ai i mori mirëpo u gjend ngusht, sepse siç tha, do të shkonte në një takim pune dhe i foli zeshkanit duke ju drejtuar me emrin Loni. Mirë Vathi, i tha Loni dhe nga kjo unë mora vesh emrat e redaktorëve të gazetës. Me Lonin e zeshkët ndenja rreth dhjetë minuta, kohë kjo e mjaftueshme për të më bindur se euforia me të cilën kisha shkruar duhej harruar. Loni më tha t'i përpunoja e të shkoja përsëri, por nuk më bëhej më të shkoja, sepse më dukej shumë më e vështirë se të jepja një provim.
Emrin e Vath Koreshit më pas e kam lexuar në tregimet e faqes letrare të gazetës "Zeri i rinise", por ai emër mu bë më i pranishëm kur u gjenda ushtar për dy vjet në Kam të Tropojes. Minatorët e minierës së Kamit, për të cilët shkruaja e botoja ndonjë përshkrim a reportazh, më flisnin gjithnjë me admirim për Vath Koreshin. Disa vite më parë kishte qenë teknik në këtë minierë dhe kishte lënë mbresa të jashtëzakonshme. Në atë minierë në vitin 1958 kish shkruar dhe tregimin e tij lirik, "Kur zunë shirat e vjeshtës", që ishte vendosur si subjekt diku në Stanbobo të Devollit. Ndoshta motivet e Kamit, minierës me një jetë të zymtë ku vdekja u rrinte minatorëve çdo çast mbi kokë, do të duheshin vite që të ngjizeshin në ndonjë vepër. Kohë më vonë, kur lexova një roman të Vath Koreshit, aty ndjeva, indirekt natyrisht, jetën e egër të minierës së Kamit, ku kromi nxirrej jo me djersë, por me gjak.
Në vitin 1977 Vath Koreshi u prezantua në kolektivin tonë krijues si përgjegjësi i ri i redaksisë së filmit artistik. Ishte kohë tepër e vështirë për Kinostudion, për vetë faktin se partia shtet kërkonte të bënte sfida aventuroze me kinematografinë me qëllime propogande dy planëshe, si për publikun shqiptar, ashtu dhe atë të huaj, qoftë nëpër festivale apo shfaqje për "miqtë" marksistë-leninistë nëpër ambasada.
Ministra si Tefta Cami, apo estetë të partishëm si Alfred Uçi që drejtonte Komitetin e Kultures edhe Arteve, mbështetur edhe nga urdhëruesi i rreptë që vinte nga Komiteti Qëndror, shkrimtari i puseve të naftës si Anastas Kondo nuk pranonin asnjë arsyetim veç prodhimit të 14-15 filmave artistike e 50 filmave dokumentarë në vit, e çdo mosrealizim ishte kundërshtim i vijës së partisë. Aso kohe isha përgjegjës i redaksisë së filmit dokumentar dhe ky urdhër na binte si çekan në kokë çdo ditë. Nuk guxoje të thoje një realitet, që, në kushtet e një teknologjie relativisht të prapambetur ishte e pamundur të realizoheshin aq shumë filma. Mirëpo partia i kish vënë në program. Enver Hoxha i lexonte në kongrese si suksese të partisë. Ec e mos i bëj. Vath Koreshi ishte ndër ata që me kurajo e përcillte mendimin e kolektivit krijues në ministri, për pamundësinë e realizimit të këtij plani të fryrë, e jo real. Ish-titullari i lartë Alfred Uçi e pohoi kohët e fundit në një kujtim për Vath Koreshin se çfarë Vathi i kish thënë, por natyrisht në atë shkrim ish-titullari nuk thotë se çfarë fjalimesh mbante në analizat e ministrisë, apo të Kinostudios, se si ja jepte tonin fjalës urdhëruese "Të bëhen!" Tani në Shqipëri janë demokratë të gjithë, jo vetëm ata që ishin të internuar baltrave të Myzeqesë, por edhe ata, të cilët nga dikasteret e ministritë jepnin urdhëra të verbër, sikur të kishin parasysh shata, lopata, kazma, makina, e jo njerëz. Sot edhe një ish ministër i diktaturës e ka fort të lehtë të shfaqet në publik si një njeri me shpirt demokrati. Të gjithe lugë e lame…
Fliste Vath Koreshi, fliste arsyeshëm e urtë regjisori Gëzim Erebara, i maturi e profesionali Dhimitër Anagnosti, fliste edhe Saimir Kumbaro, Kujtim Çashku, ndërkohë që Rikard Ljarja edhe pse guxonte, mblidhte supet nga halli se ja kishin nxirë kartelën personale në zyrën e kuadrit për një dajë…. që na paskesh qenë diku e dikur në radio BBC.
Po dale, thoshnin Muharrem Fejzo, Piro Milkani e Esat Mysliu, vërtetë, a mund t’i bëjmë këto 14-15 filma? Ministresha, mësuese fshati që nuk e kishte idenë e filmit, ngrihej e ikte pa dëgjuar kurrfarë arsyetimi, titullari estet ua linte telashin në derë drejtorit Vangjush Zallëmi dhe udhëheqësit artistik, regjisorit Kristaq Dhamo.
Anastas Kondo, i cili ishte këmbora e madhe e Komitetit Qëndror për Artet mbyllte sytë tek mbante fjalime të merzitëshme para kolektivit të Kinostudios në analizat vjetore, e recitonte fjalë si, " Si mund t'i themi partisë e shokut Enver që Kinostudio nuk i bën filmat?!" dhe rrinte e tororiste ca shprehje që salla e mbushur plot me krijues dhe punonjës të tjerë nuk i mirrte vesh.
Si për gjithë kolektivin edhe për Vath Koreshin ka qenë një punë e stërmundimshme, sepse veç skenarëve lindnin shumë probleme krijuese, për të cilat ishte i detyruar të shkonte edhe pranë grupeve të xhirimit. Pas 6 vjet pune të lodhshme, Vath Koreshi kërkoi të dalë në krijimtari të lirë. Por gjithnjë edhe kur shkoi drejtor drejtorie për Artet, edhe kur u emërua Ministër i Kulturës, edhe kur ishte deputet, edhe kur shkruante vepra të mirënjohura si "Haxhiu i Frakullës", "Ulku dhe Uilli", " Një grua me të verdha në kopshtin e Budës", "Çafka", gjithnjë e gjithnjë e kishte mendjen tek filmi me të cilin nuk u nda kurrë, jo vetëm si autor i 21 skenarëve të filmave artistikë ndër të cilët, "Gjeneral Gramafoni", "Balada e Kurbinit", "Dasma e Sakos", "Porta Eva" e deri tek "Syri magjik", por edhe nëpër dhjetëra e dhjetëra filma të tjerë ku është ndjerë dora e mjeshtria e tij si skenarist, duke lënë një gjurmë të pashlyeshme në kinematografinë shqiptare. Kushdo që e ka njohur, vdekjen e tij e ndjeu si plagë, sepse Vath Koreshi kishte një shpirt të mirë e zemër të bardhë.
Tragjikisht vdiq nga zemra , nga zemra që kishte aq shumë dashuri për njerëzit.

* * *
Kur ke jetuar gjatë larg Atdheut kthehesh me nostalgjinë e miqve. Sheh tek ata lodhjen e jetës, ndryshimin që shpesh herë tek vetja nuk e ndjen, por tek të tjerët i dallon kur i ke lënë të rinj e plot energji, e i gjen të zbardhur, të rrudhur, të plakur. Atëherë e ndjen çfarë janë pesë, dhjetë, apo pesëmbëdhjetë vjet për njeriun... ato pesëmbëdhjetë vjet që brenda vetes kanë rrjedhur shpejt, si lumë... dhe papritur merr lajmin e hidhur se i njohuri, miku, i afërmi... ka ndërruar jetë e kurr më nuk do ta takosh....

Autori i shkrimit gjatë diskutimit në festivalin e filmit 1986

DOLCE OBAMA

DOLCE OBAMA

Shënim për shkrimin "Rama si Obama"
të gazetares televizive Ilva Tare, News 24



Nga KOLEC TRABOINI 
 

Perpara bukurisë e hijeshisë së një gazetarje të mirënjohur tashmë nga telespektatori shqiptar nepërmjet ekranit, si zonja Ilva Tare, tek e cila bashkohet edhe talenti në të shkruar, njeriu duhet të jetë delikat dhe elekuent në të shprehur e, sa me pak vrejtje të bëjë aq më mirë do të ishte. E megjithatë për hir të vertetave që duhet ti afrohen lexuesve, jam i detyruar ta thyej këtë rregull. Lexova shkrimin e saj “Rama si Obama” dhe megjithëse më pelqeu gjetja e këndveshtrimi në trajtimin e problemit, disa fakte që sjell rreth senatorit Obama, (me aq sa kam njohje, meqë jetoj e punoj në Amerikë dhe i ndjek në shtyp e TV të gjitha veprimtaritë në kuadrin e fushatës presidenciale), gazetarja Tare nuk i sjell plotësisht të sakta. Nuk e di se në cilin burim informativ e ka gjetur shprehjen “Obama është zemra që flet”. Ndoshta nga ndonjë eufori e ndonjë ithtari të marrosur pas Obamës, bërë tashmë mode si Dolce Gabbana, nga ata që edhe qënushit i varin në trup një shirit me emrin Obama. Mirëpo keqinformohet publiku nëse paraqitet vetëm një aspekt dhe një mendim i absolutizuar, sepse në të vertetë Obama nuk është zemra por është magjia e fjalëve të trëndafilta, mirazhe për të sugjestionuar publikun, fantazia e ndezur që e kanë shumë të spikatur afrikanët dhe e shprehin në gojdhënat. Dhe deri diku mund të themi se ja ka arritur qëllimit ta shesë endërrimin për të vertetë, kjo edhe pse qytetarët amerikanë, të lodhur tashmë nga lufta e ekonomia në rënie, janë të prirur drejt të rejav, qofshin këto dhe të panjohurave, mjafton të jenë diçka që më parë nuk e kanë parë apo takuar. E verteta është se oratori ka një dhunti natyrore për tu shfaqur si i sinqertë e i plotbesueshëm në publik, diçka aktoriale fshihet në këtë shfaqje, madje si për ta theksuar këtë dhunti, ai ne mjaft fjalime ka reminishenca, si aktorët që përsërisin para spektatorëve fjalët e mendimet e shkrimtarëve. Senator Obama pra, ka përsëritur tekstualisht, pa kurrfarë ndryshimi fjalimet e Patrik Deval, guvernator i Massachusets, afro-amerikan si Obama, por edhe fjalimet e personaliteteve të tjerë. Gazetat amerikane kanë shkruar gjatë për këto reminishenca që kundërshtarët i quajnë plagjiatura dhe konsiderojne si një mashtrim e falsitet. Ai flet fjalë të bukura që kurrë nuk mund të realizohen e nuk paraqet një plan konkret, nuk përdor as një shifër, dhe kur flet për largimin e trupave amerikane nga Iraku vendos një afat të pamundur në kushtet reale të një ushtria me mbi njëqindmijë trupa e teknikë të rëndë luftarake, dhe e gjithë kjo kjo brenda një viti. Ushtarakët e karierës, gjeneralat, ngrejnë supet. Ushtria nuk është një karvan me kuklla. Madje për këto mendime euforike, ka ndodhur që pjestarë të ekipit të tij elektoral, të shprehen për shtypin kanadez se, ato që thotë Obama nuk i ka seriozisht, ta zëmë për kundershtimin në çeshtjen NAFTA, të marrveshjes së tregtisë së lirë në mes të Amerikës, Meksikës dhe Kanadas. Duhet thënë se ato çfarë thotë Obama janë më shumë “dream”, endërrime siç e ka dhe titullin e librit autobiografik “Endërrime nga babai im” 1995, ku ndër të tjera shkruan edhe për vitet në shkollën e mesme, ku përdorte, siç thotë tekstualisht, alkolin, drogën dhe mariuanën. A është ky modeli i një presidenti të ardhshëm? Populli që e zgjedh e di.
Edhe ata që kanë nisur të bëjnë tregti me emrin Obama dicka dinë. Ka fitim kjo punë. "Hop Obama" nëpër barrelat e birrës janë shfaqur tashmë. Si të thuash birra e shpresës. Shpresë qëë ngjallet pasi të jesh bërë tap. Por ka edhe gjetje të tjera si "Obama Alle" një pije freskuese qëërpiqet të konkurojë tradicionalen kanadezo-amerikane" Ginger Alle". Ca kohë më parë kur fushata sa ishte ndezur, një tregtar trikotazhesh kishte krijuar një tip bluze "Obama Osama" me shpresë të fitonte shuma përrallore, por i ngeci ëndërrimi sepse një gjykatës e urdhëroi ta bllokonte mallin dhe ta asgjësonte. Ka plot histori të tilla me lakimin e emrin Obama. Madje ca shkojnë me tej e merren me priftin e tij, prej të cilit është frymëzuar gjithmonë, por i cili ka shpallur një lufte të hapur me qeverinë amerikane duke e akuzuar si organizatore të 11 shtatorit 2001 e duke e perifrazuar shprehjen "Zoti e bekoftë Amerikën" në "Turpi i Amerikes". Të gjitha këto ngarkesa emocionale lidhen me emrin Obama, shtuar kësaj se financuesi më i madh i fushatës së tij elektorale, një bisnesmen i madh në Ilinois që sot është në burg për korrupsion. Stacionet televizive si Foks Njuz Hjuston, japin edhe aspekte të tjera si në foton shoqëruese të këtij shkrimi ku paraqitet një nga zyrat e fushatës zgjedhore të Obames në Teksas, në sfond nuk qëndron flamuri i Amerikës, por... flamuri i shtetit komunist të Kubës dhe simboli i luftës antiamerikane Çe Guevara!!! Marrëzitë nuk njohin kufi, nuk pranojnë gjykim dhe nuk kanë nevojë për koment.

Ndërsa për ato që thuhen në shkrimin e Ilva Tares “Rama si Obama” për Hillari Klintonin, janë plotësisht të verteta, por Hillari nuk është vetëm arsyeja, siç thuhet aty kur bëhet përqasja me Obamën, është edhe sinqeriteti dhe e verteta bindëse, dinjiteti e personaliteti i një gruaje model. Do të ishte fatkeqësi që të humbiste garën kjo zonjë e rallë për nga inteligjenca, njohëse e shkelqyer e mekanizmit të pushtetit dhe ekonomisë, humaniste me reputacion ndërkombëtar. Shqiptarët e Kosovës, veçmas gratë e fëmijët e terrorizuar nga makina ushtarake serbe, e kanë njohur humanizmin e Hillari Klintonit, që kur vajti e i takoi në Bllacë të Maqedonisë në qershor 1999.
Një fakt tjetër që sillet gabueshëm është ai ku thuhet se babai i Obamës ka qënë një bari në Kenia. Jo vetëm babai por as gjyshi i Obamës nuk ka qënë bari në Kenia. Gjyshi i tij ka qënë ushtarak me trupat britanike, me të cilat ka lëvizur në shumë vende të Europës dhe Afrikës. Nga kristian ai është kthyer në Islam dhe ka marrë emrin Hysein.
Babai i Obamës, biri i nje ushtaraku pra, pasi që ka mbaruar shkollën, në moshën 18 vjeçare ka bërë një martesë tribale me një keniane me emrin Kezie, me të cilën, edhe pse me pas është martuar edhe dy herë të tjera në ciklin martese-divorc, kurrë nuk është ndarë. Barak Hysein Obama Sr.( i vjetri, babai i senatorit të sotëm me të njëjtin emër) la Kezien me dy fëmijë në Kenia dhe erdhi për studime në Amerikë. Në Universitetin e Havait në Manoa, u njoh me amerikanen bashkëstudente Ann Dunham, me të cilen u martua në Honolulu e linden Barak Obamen( i riu) ne vitin 1961 dhe një vajzë. Pas dy viteve prindërit u ndanë. Barak Obama Sr. ( i vjetri) ndoqi studimet në Universitetin e famshem Harvard të Bostonit, ku shkojnë më së shumti bijtë e milionerëve nga gjithë bota. Këtu u martua sërisht me një bashkëstudente dhe mbasi mbaroi studimet për ekonomi, shkoi në Kenia. Në atdheun e vet Barak Hysein Obama Sr.( i vjetri) punoi ekonomist për qeverinë e Xhomo Keniata, presidenti i parë i shtetit të Kenias, pas fitimit të pavarësisë nga Anglia. Atje pësoi një pas një dy aksidente automobilistike, në të dytin mbeti i vrarë në moshën 46 vjeç, në vitin 1982.
Barak Obama (i riu), është rritur në fillim me familjen e njerkut në Indonezi, sepse nëna ju martua me një indonezian, prej të cilit me pas u nda. Ann Dunham ka vdekur në vitin 1995.
E mbyll këtë shënim me perifrazimin e shprehjes se, një 47 vjeçar, Baraku pra, nuk po i jep zemër amerikanëve, siç shkruan gazetarja televizive, veç po u ndez fantazinë me ca delire flurore, rezellitëse por kalimtare, kur ekonomia amerikane po bie poshtë e më poshtë e para se një solucion të trendafiltë, ajo do një dorë e mendje të fortë për ta ringritur, do nje Franklin Rusvelt. Amerikanët e thjeshtë me koshiencë po pranojnë të vetgenjehen prej fjalëve të bukura, për tu zhgënjyer më pas, çfarë po ndjehet edhe në media, që e velur tashmë me fenominin Obamizmi, ka nis e bën hoka me sloganët e Obamës me shprehjen "të ndryshojmë"... për të ndryshuar, por se çfarë kurrkush nuk e di, as ata që rendin pas tymnajave të trendafilta të slloganeve politike që janë aq larg realitetit amerikan që sot është jo fort euforik, por mbase nuk e di as vete... Dolce Obama.

mars 2005

Hillari & Bill Klinton