( nga libri "Bukuri shkodrane" esĂš 2007- Kolec P. Traboini)
KurrĂ« nuk mund ta harroj Vathin me atĂ« qetĂ«sinĂ« e urtĂ«sinĂ« e tij, natyrĂ«n dashamirĂ«se e tĂ« afrueshme qĂ« solli njĂ« frymĂ« tĂ« re nĂ« redaksinĂ« e filmit artistik nĂ« Kinostudio, si nĂ« nivelin artistik tĂ« skenarĂ«ve e filmave , ashtu dhe nĂ« komunikimin e harmonishĂ«m me krijuesit. E kam takuar Vath Koreshin, atĂ«herĂ« kur ai mbase sapo kish botuar librin e tij tĂ« parĂ« "Kur nisĂ«n shirat e vjeshtĂ«s". Si njĂ« 17 vjeçar i dashuruar pas poezisĂ« i kĂ«rkova njĂ« kĂ«shillĂ« aso kohe mĂ«sueses sime kujdestare tĂ« klasĂ«s Vangjeli Ăomora. Isha nĂ« vitin e parĂ« tĂ« shkollĂ«s petagogjike 2-vjeçare nĂ« TiranĂ«. MĂ«suese Vangjelia, me natyrĂ«n e saj tĂ« urtĂ« e mirĂ«dashĂ«se mĂ« afroi njĂ« takim me shkrimtarin Spiro Ăomora, i cili ishte i shoqi i saj. I dojtur siç isha, pas fjaleve inkurajuese qĂ« mĂ« dha Spiro Ăomora, ndoqa kĂ«shillĂ«n e tij. MĂ« tha tĂ« shkoj tĂ« takoj ndonjĂ« nga redaksia e gazetĂ«s "ZĂ«ri i RinisĂ«". E kĂ«shtu, njĂ« ditĂ« me vjershat e mia qĂ« buçisnin euforinĂ« e kohĂ«s, u gjenda pĂ«rpara dy burrave ndĂ«r tĂ« cilĂ«t, njĂ«ri ishte i gjatĂ« e tjetri i shkurtĂ«r e disi zieshkan. Ju drejtova atij qĂ« ishte mĂ« i gjatĂ«, se mu duk me serioz dhe i vura nĂ« dorĂ« tufĂ«zĂ«n e poezive. Ai i mori mirĂ«po u gjend ngusht, sepse siç tha, do tĂ« shkonte nĂ« njĂ« takim pune dhe i foli zeshkanit duke ju drejtuar me emrin Loni. MirĂ« Vathi, i tha Loni dhe nga kjo unĂ« mora vesh emrat e redaktorĂ«ve tĂ« gazetĂ«s. Me Lonin e zeshkĂ«t ndenja rreth dhjetĂ« minuta, kohĂ« kjo e mjaftueshme pĂ«r tĂ« mĂ« bindur se euforia me tĂ« cilĂ«n kisha shkruar duhej harruar. Loni mĂ« tha t'i pĂ«rpunoja e tĂ« shkoja pĂ«rsĂ«ri, por nuk mĂ« bĂ«hej mĂ« tĂ« shkoja, sepse mĂ« dukej shumĂ« mĂ« e vĂ«shtirĂ« se tĂ« jepja njĂ« provim.Emrin e Vath Koreshit mĂ« pas e kam lexuar nĂ« tregimet e faqes letrare tĂ« gazetĂ«s "Zeri i rinise", por ai emĂ«r mu bĂ« mĂ« i pranishĂ«m kur u gjenda ushtar pĂ«r dy vjet nĂ« Kam tĂ« Tropojes. MinatorĂ«t e minierĂ«s sĂ« Kamit, pĂ«r tĂ« cilĂ«t shkruaja e botoja ndonjĂ« pĂ«rshkrim a reportazh, mĂ« flisnin gjithnjĂ« me admirim pĂ«r Vath Koreshin. Disa vite mĂ« parĂ« kishte qenĂ« teknik nĂ« kĂ«tĂ« minierĂ« dhe kishte lĂ«nĂ« mbresa tĂ« jashtĂ«zakonshme. NĂ« atĂ« minierĂ« nĂ« vitin 1958 kish shkruar dhe tregimin e tij lirik, "Kur zunĂ« shirat e vjeshtĂ«s", qĂ« ishte vendosur si subjekt diku nĂ« Stanbobo tĂ« Devollit. Ndoshta motivet e Kamit, minierĂ«s me njĂ« jetĂ« tĂ« zymtĂ« ku vdekja u rrinte minatorĂ«ve çdo çast mbi kokĂ«, do tĂ« duheshin vite qĂ« tĂ« ngjizeshin nĂ« ndonjĂ« vepĂ«r. KohĂ« mĂ« vonĂ«, kur lexova njĂ« roman tĂ« Vath Koreshit, aty ndjeva, indirekt natyrisht, jetĂ«n e egĂ«r tĂ« minierĂ«s sĂ« Kamit, ku kromi nxirrej jo me djersĂ«, por me gjak.
Në vitin 1977 Vath Koreshi u prezantua në kolektivin tonë krijues si përgjegjësi i ri i redaksisë së filmit artistik. Ishte kohë tepër e vështirë për Kinostudion, për vetë faktin se partia shtet kërkonte të bënte sfida aventuroze me kinematografinë me qëllime propogande dy planëshe, si për publikun shqiptar, ashtu dhe atë të huaj, qoftë nëpër festivale apo shfaqje për "miqtë" marksistë-leninistë nëpër ambasada.
Ministra si Tefta Cami, apo estetĂ« tĂ« partishĂ«m si Alfred Uçi qĂ« drejtonte Komitetin e Kultures edhe Arteve, mbĂ«shtetur edhe nga urdhĂ«ruesi i rreptĂ« qĂ« vinte nga Komiteti QĂ«ndror, shkrimtari i puseve tĂ« naftĂ«s si Anastas Kondo nuk pranonin asnjĂ« arsyetim veç prodhimit tĂ« 14-15 filmave artistike e 50 filmave dokumentarĂ« nĂ« vit, e çdo mosrealizim ishte kundĂ«rshtim i vijĂ«s sĂ« partisĂ«. Aso kohe isha pĂ«rgjegjĂ«s i redaksisĂ« sĂ« filmit dokumentar dhe ky urdhĂ«r na binte si çekan nĂ« kokĂ« çdo ditĂ«. Nuk guxoje tĂ« thoje njĂ« realitet, qĂ«, nĂ« kushtet e njĂ« teknologjie relativisht tĂ« prapambetur ishte e pamundur tĂ« realizoheshin aq shumĂ« filma. MirĂ«po partia i kish vĂ«nĂ« nĂ« program. Enver Hoxha i lexonte nĂ« kongrese si suksese tĂ« partisĂ«. Ec e mos i bĂ«j. Vath Koreshi ishte ndĂ«r ata qĂ« me kurajo e pĂ«rcillte mendimin e kolektivit krijues nĂ« ministri, pĂ«r pamundĂ«sinĂ« e realizimit tĂ« kĂ«tij plani tĂ« fryrĂ«, e jo real. Ish-titullari i lartĂ« Alfred Uçi e pohoi kohĂ«t e fundit nĂ« njĂ« kujtim pĂ«r Vath Koreshin se çfarĂ« Vathi i kish thĂ«nĂ«, por natyrisht nĂ« atĂ« shkrim ish-titullari nuk thotĂ« se çfarĂ« fjalimesh mbante nĂ« analizat e ministrisĂ«, apo tĂ« Kinostudios, se si ja jepte tonin fjalĂ«s urdhĂ«ruese "TĂ« bĂ«hen!" Tani nĂ« ShqipĂ«ri janĂ« demokratĂ« tĂ« gjithĂ«, jo vetĂ«m ata qĂ« ishin tĂ« internuar baltrave tĂ« MyzeqesĂ«, por edhe ata, tĂ« cilĂ«t nga dikasteret e ministritĂ« jepnin urdhĂ«ra tĂ« verbĂ«r, sikur tĂ« kishin parasysh shata, lopata, kazma, makina, e jo njerĂ«z. Sot edhe njĂ« ish ministĂ«r i diktaturĂ«s e ka fort tĂ« lehtĂ« tĂ« shfaqet nĂ« publik si njĂ« njeri me shpirt demokrati. TĂ« gjithe lugĂ« e lame…
Fliste Vath Koreshi, fliste arsyeshĂ«m e urtĂ« regjisori GĂ«zim Erebara, i maturi e profesionali DhimitĂ«r Anagnosti, fliste edhe Saimir Kumbaro, Kujtim Ăashku, ndĂ«rkohĂ« qĂ« Rikard Ljarja edhe pse guxonte, mblidhte supet nga halli se ja kishin nxirĂ« kartelĂ«n personale nĂ« zyrĂ«n e kuadrit pĂ«r njĂ« dajĂ«…. qĂ« na paskesh qenĂ« diku e dikur nĂ« radio BBC.
Po dale, thoshnin Muharrem Fejzo, Piro Milkani e Esat Mysliu, vĂ«rtetĂ«, a mund t’i bĂ«jmĂ« kĂ«to 14-15 filma? Ministresha, mĂ«suese fshati qĂ« nuk e kishte idenĂ« e filmit, ngrihej e ikte pa dĂ«gjuar kurrfarĂ« arsyetimi, titullari estet ua linte telashin nĂ« derĂ« drejtorit Vangjush ZallĂ«mi dhe udhĂ«heqĂ«sit artistik, regjisorit Kristaq Dhamo.
Anastas Kondo, i cili ishte këmbora e madhe e Komitetit Qëndror për Artet mbyllte sytë tek mbante fjalime të merzitëshme para kolektivit të Kinostudios në analizat vjetore, e recitonte fjalë si, " Si mund t'i themi partisë e shokut Enver që Kinostudio nuk i bën filmat?!" dhe rrinte e tororiste ca shprehje që salla e mbushur plot me krijues dhe punonjës të tjerë nuk i mirrte vesh.
Si pĂ«r gjithĂ« kolektivin edhe pĂ«r Vath Koreshin ka qenĂ« njĂ« punĂ« e stĂ«rmundimshme, sepse veç skenarĂ«ve lindnin shumĂ« probleme krijuese, pĂ«r tĂ« cilat ishte i detyruar tĂ« shkonte edhe pranĂ« grupeve tĂ« xhirimit. Pas 6 vjet pune tĂ« lodhshme, Vath Koreshi kĂ«rkoi tĂ« dalĂ« nĂ« krijimtari tĂ« lirĂ«. Por gjithnjĂ« edhe kur shkoi drejtor drejtorie pĂ«r Artet, edhe kur u emĂ«rua MinistĂ«r i KulturĂ«s, edhe kur ishte deputet, edhe kur shkruante vepra tĂ« mirĂ«njohura si "Haxhiu i FrakullĂ«s", "Ulku dhe Uilli", " NjĂ« grua me tĂ« verdha nĂ« kopshtin e BudĂ«s", "Ăafka", gjithnjĂ« e gjithnjĂ« e kishte mendjen tek filmi me tĂ« cilin nuk u nda kurrĂ«, jo vetĂ«m si autor i 21 skenarĂ«ve tĂ« filmave artistikĂ« ndĂ«r tĂ« cilĂ«t, "Gjeneral Gramafoni", "Balada e Kurbinit", "Dasma e Sakos", "Porta Eva" e deri tek "Syri magjik", por edhe nĂ«pĂ«r dhjetĂ«ra e dhjetĂ«ra filma tĂ« tjerĂ« ku Ă«shtĂ« ndjerĂ« dora e mjeshtria e tij si skenarist, duke lĂ«nĂ« njĂ« gjurmĂ« tĂ« pashlyeshme nĂ« kinematografinĂ« shqiptare. Kushdo qĂ« e ka njohur, vdekjen e tij e ndjeu si plagĂ«, sepse Vath Koreshi kishte njĂ« shpirt tĂ« mirĂ« e zemĂ«r tĂ« bardhĂ«.
Tragjikisht vdiq nga zemra , nga zemra që kishte aq shumë dashuri për njerëzit.
* * *
Kur ke jetuar gjatë larg Atdheut kthehesh me nostalgjinë e miqve. Sheh tek ata lodhjen e jetës, ndryshimin që shpesh herë tek vetja nuk e ndjen, por tek të tjerët i dallon kur i ke lënë të rinj e plot energji, e i gjen të zbardhur, të rrudhur, të plakur. Atëherë e ndjen çfarë janë pesë, dhjetë, apo pesëmbëdhjetë vjet për njeriun... ato pesëmbëdhjetë vjet që brenda vetes kanë rrjedhur shpejt, si lumë... dhe papritur merr lajmin e hidhur se i njohuri, miku, i afërmi... ka ndërruar jetë e kurr më nuk do ta takosh....
