04 June 2016

đŸŸ„ Prejardhja e Hotit dhe Flamuri i Deçiqit /nga Kolec P.Traboini

 
PREJARDHJA E HOTIT DHE FLAMURI I DEÇIQIT
- përkitazi me manipulimet historike-

Nga   KOLEC PALOK TRABOINI

Gjithkush në këtë botë mund të lajthisë. Mund të flasë pa përgjegjësi e duke anashkaluar apo shkelur të vërtetat. Kjo rëndom është sëmundje e kohës ku jetojmë. Më së shumti lajthit politika, lajthisin shtetarët kur tjetër flasin e kurrgjë në ato që premtojnë nuk bëjnë. Nëse tek politikanët kjo edhe mund të pranohet, sepse vjen rotacioni dhe bashkë me ikjen e tyre nga pushteti çdo gjë harrohet, në disa punë e profesione të tjera lajthitjet kanë kosto të rëndë. Por, a është e lehtë të kapërdihet lajthitja e historianëve, një fenomen që është vënë re që pas vitit 1944 e në vazhdim dhe që për fat të keq vazhdon edhe pse kanë kaluar dy dekada demokraci, anipse kohë e mjaftueshme për një reflektim të përgjithshëm e heqje dorë nga stili i manipulimit mashtrues të historisë.
A ka shkak qĂ« sot nĂ« kushtet e njĂ« lirie optimale tĂ« jemi ende skllevĂ«r tĂ« mentalitetit tĂ« kaluar qĂ« historinĂ« mund ta kullandrisin si e sa tĂ« duam. Kushte nuk ka natyrisht, por mesa duket njeriu e ka mĂ« tĂ« lehtĂ« tĂ« ndryshojĂ« botĂ«n se sa vetveten. Ne e kthyem kĂ«tĂ« shoqĂ«ri nĂ« mjedis tĂ« lirĂ« demokratik, po a u kthyem vetĂ« nĂ« demokratĂ« tĂ« lirĂ« nĂ« mendĂ«si. Kjo Ă«shtĂ« pĂ«r t’u parĂ«.
Nuk e dimë si e pse, por historiani Romeo Gurakuqi në studimet e veta shkruan se hotjanët e paskan patur krye katragjyshin e vet një sllav, e se prej këtij sllavi e paskan prejardhjen historike si fis. Mirë kur nuk thotë se dhënia e Hotit Malit të Zi me vendimet e Londrës 1913 na qënka e motivuar me shkakun e atij gjyshi fantazmagorik. Lexoni çfarë thotë ky historian:
“Hoti e ka prejardhjen nga njĂ« farĂ« Lazer Keçi, me babĂ« sllav, i ikur nga Piperi prej pĂ«rndjekjes sĂ« turqve. Hoti megjithatĂ«, si emĂ«r gjeografik, njihet nĂ« fakte qĂ« nga Mesjeta.”
- Referenca: Romeo Gurakuqi, “Kryengritja e MalĂ«sisĂ« sĂ« MbishkodrĂ«s e vitit 1911”, monografi, 2002, ShkodĂ«r, (nĂ« faqen 11, fusnota nr. 6).
Ky Ă«shtĂ« njĂ« deformim i dyfishtĂ« e mĂ« i shĂ«mtuari qĂ« mund t’i bĂ«het historisĂ« sĂ« njĂ« vendi, tĂ« njĂ« populli a tĂ« njĂ« krahine duke shitur tĂ« pavĂ«rtetat si tĂ« vĂ«rteta.
Kushdo që është me origjinë nga Hoti apo që jeton ende në Hot të vjetër apo të ri, e di mirëfilli gojëdhanën e origjinës së vet. Por veç gojëdhënave, kushdo që merr përsipër të shkruajë, kërkon edhe materiale të tjera historike apo arkivore.
Dëshmitë më të hershme për banorët e Hotit janë aty rreth vitit 1330. Ndërsa diku në mes 1356 dhe 1362 pas pushtimit të Shkodrës nga Balsha I, shumica e njerëzve indigjenë të Hotit e braktisën zonën e Malësisë dhe u vendosën në fushat e Plavës dhe Limaj (afër Pejës, në Kosovë). Pas kësaj lëvizjeje, popullsia e mbetur në Hot ishte vetëm rreth shtatë shtëpive. Shfaqja e Otomanëve në Ballkan solli presione mbi popullsitë vendase në veri të Dalmacisë, të cilat nisën të zhvendoseshin më në jug. Pas pushtimit turk të Hercegovinës në 1476, të Arbërisë në 1478 dhe dorëzimin të Shkodrës nga ana e venedikasve në 1479, sipas rrëfimeve gojore në Hot, një njeri i quajtur Keqa Preka dhe bijtë e tij u zhvendosën nga zonat veriore në Hercegovinë drejt jugut. Njëri prej bijve, Lazër Keqi u vendos në malin buzë liqenit të Shkodrës ku gjetën një popullsi që fliste të njëjtën gjuhë si të tyren, pra gjuhën shqipe të gegnishtes. Dhe aty u vendosën banorët e rinj të Hotit që janë edhe sot e kësaj dite.
Pse historiani na e nxjerr këtë shpërngulje nga Piperi, një hapësirë tjetër gjeografike? Mos vallë për ta nxjerrë sllave? Krejt e gabuar edhe kjo përpjekje sepse Piperi është formuar nga një shqiptar arbëror, Pipër Keqi biri tjetër i Keqa Prekës, i cili u vendos në atë vend që sot mban emrin e tij Pipër. Të gjithë këta fise ishin katolike pa asnjë lidhje me sllavët çfarë vërteton të kundërtën e asaj që shkruan historiani Romeo Gurakuqi, pra se banorët e sotëm të Pipërit janë shqiptarët e vjetër, të një fisi e vëllezër gjaku me hotianët, por ndryshe prej tyre nën presionin e fiseve sllave u konvertuan në ortodoks dhe humbën etnitetin.
Po pse historiani nĂ« fjalĂ« nuk merr nĂ« konsideratĂ« faktin se popullsia qĂ« po rrudhej nĂ« shekullin e 15-tĂ« ishte shqiptare, kur dihet se shqiptarĂ«t jetonin nĂ« tĂ«rĂ« bregun Dalmat dhe ajo pjesĂ« qĂ« mbeti, me pĂ«rjashtim tĂ« RaguzĂ«s-ZarĂ«s nĂ« KroacinĂ« katolike, mĂ« vonĂ« u shkombĂ«tarizua, kanĂ« humbur gjuhĂ«n dhe fenĂ«, por nĂ« kujtesĂ«n e largĂ«t mbetĂ«n gjithnjĂ« shqiptarĂ«. Edhe vetĂ« Mark Milani, kryeministri i Malit tĂ« Zi, nĂ« dejet e veta kishte gjak shqiptar, anipse konsiderohet “shqiptarvrasĂ«si”. Nuk Ă«shtĂ« aspak e besueshme qĂ« njĂ« popullsi tipike luftarake si Hoti, krenare pĂ«r shqiptarinĂ« e vet, qĂ« pĂ«r pesĂ« shekuj nuk ndĂ«rroi etnitet e as fe, tĂ« paskĂ«sh rrĂ«njĂ« historike si popull sllav. Nuk e dimĂ« se ku i merr kĂ«to tĂ« dhĂ«na Romeo Gurakuqi, por dimĂ« se kjo Ă«shtĂ« fyerja mĂ« e madhe qĂ« i Ă«shtĂ« bĂ«rĂ« Hotit e hotianĂ«ve, qĂ« Fishta i madh me “LahutĂ«n e MalcisĂ«â€ i vuri nĂ« piedestalin e kombit shqiptar, Ndre Mjeda po ashtu.
Si është e mundur që kur mblidheshin krerët e shtatë Malësive ia linin kryet e vendit një burri prej Hoti, kur ata qenkan një pjellë sllave. E përsëris: nuk është e mundur, as mëndja më e sëmurë nuk mund ta shpërfytyrojë Hotin në këtë mënyrë, duke e prekur në palcën e vet të shqiptarizmit. Masakrat që sllavët kanë bërë mbi Hotin kanë qenë të panumërta. A e dinë historianët tanë se pse hotianët në shekullin e 19-të vunë në krye rubat e zeza? Pikërisht prej masakrave që u bënë sllavët mbi djemtë e Hotit. Kujtojmë veç një emër vendi ku ekzekutuan rreth 100 burra të Hotit, ai është Samoborri - një emër gjaku në histori.

*     *     *

Duke qĂ«nĂ« vetĂ« njĂ« pinjoll i njĂ«rit prej atyre qĂ« bĂ«nĂ« luftĂ«n pĂ«r pavarĂ«si, qĂ« morĂ«n pjesĂ« nĂ« kryengritjen e vitit 1911-1912 nĂ« MalĂ«si tĂ« Madhe, duke qĂ«nĂ« pra i biri i atij qĂ« mĂ«suesi Gjush Sheldia nĂ« shĂ«nimet e tij e cilĂ«son “MĂ«suesi Palok Traboini ka qĂ«nĂ« sekretar i Ded Gjo Lulit” gjatĂ« kryengritjes sĂ« vitit 1911, gjithmonĂ« i kam ndjekur me shumĂ« vĂ«mendje botimet historike, qofshin kĂ«to libra, artikuj, dokumenta tĂ« botuara, aq mĂ« tepĂ«r se nĂ« rastin tim e vĂ«rteta kombĂ«tare lidhet pazgjidhshmĂ«risht me tĂ« vĂ«rtetĂ«n familjare. NĂ« kĂ«to kĂ«rkime tĂ« mia pasionante kam mundur tĂ« njihem me veteranĂ« qĂ« i kanĂ« bĂ«rĂ« luftrat pĂ«r pavarĂ«si, por edhe me historianĂ« qĂ« shkruajnĂ« mbi to. Rasti mĂ« ka sjellĂ« gjithashtu tĂ« njihem nĂ« AmerikĂ« edhe me Gjergj NikprelĂ«n, qĂ« ka botuar ndoshta studimin mĂ« tĂ« plotĂ« e mĂ« tĂ« mirĂ« pĂ«r kryengritjen e vitit 1911, kjo falĂ« faktit se ka arritur tĂ« shfrytĂ«zojĂ« mirĂ« arkivĂ«n e shtetit malazez, çfarĂ« pĂ«rbĂ«n njĂ« prurje tĂ« re nĂ« studimet historike. Edhe nĂ« atĂ« libĂ«r, veç aspektit tĂ« pĂ«rgjithshĂ«m, dokumentave origjinale qĂ« sjell, kam gjetur nĂ« disa vende pĂ«rmendjen e emrit tĂ« tim Ati, PalokĂ« Traboini, si njĂ« prej njerĂ«zve mĂ« aktiv nĂ« kryengritje, emri i tĂ« cilit lidhet me njĂ« nga çastet mĂ« kulmore qĂ« shĂ«nohet edhe nĂ« historinĂ« kombĂ«tare - ngritjen e Flamurit nĂ« Deçiq, mĂ« 6 prill 1911. Fakte tĂ« tilla mbi veprimtarinĂ« e PalokĂ« Traboinit nĂ« kryengritje, si flamurtar, mĂ«sues, publicist e poet e gjejmĂ« tek shumĂ« autorĂ« duke pĂ«rfshirĂ« edhe dĂ«shmi veteranĂ«sh kombĂ«tare apo dhe nĂ« fototekĂ«n Marubi, i cili nĂ« njĂ« fotografi ku kanĂ« dalĂ« njĂ« grup malĂ«sorĂ«sh kryengritĂ«s, ndĂ«r tĂ« cilĂ«t PalokĂ« Traboini, Mirash Luca, Gjok Prela e tjere, ka shĂ«nuar “Disa nga luftĂ«tarĂ«t e Deçiqit”. Nuk besoj se gjĂ«ndet dokument mĂ« autentik. Gjithashtu figura e kĂ«tij luftĂ«tarit tĂ« Deçiqit, Palok Traboini, gjĂ«ndet edhe tek  Petraq Pepo, “Lufta pĂ«r çlirim kombĂ«tar 1878-1912-kujtime veteranĂ«sh”, TiranĂ« 1962 f.446; At Donat Kurti, “Hylli i DritĂ«s” nr.11, 1937, f.523; Gjush Sheldia, “ArsimtarĂ« tĂ« vjetĂ«r tĂ« ShkodrĂ«s e nĂ« rrethe”, dorĂ«shkrim, 3 qershor 1959; Gazmend Shpuza, “NĂ« prag tĂ« pavarĂ«sisĂ«â€, New York 2000; Gjergj Nikprelaj, “Kryengritja e MalĂ«sisĂ« e vitit 1911”, New York 2004, f. 123; Hamit Boriçi, “Reflekse nĂ« publicistikĂ«n e PalokĂ« Traboinit” 2006; Fran Camaj, “Ded Gjo Luli nĂ« poemĂ«n “Lufta e maleve” e PalokĂ« Traboinit’, KonferencĂ« pĂ«rkujtimore Tuz 2005; Gjovalin Shkurtaj, “Ne bijtĂ« e xhubletĂ«s” 2006; Prenk Gruda, “MĂ«suesi i parĂ« nga Hoti i Burrave kreshnikĂ«â€, ditar 25 prill 1940; Shkrime e kujtime nga PjetĂ«r Pali, Andrea Skanjeti, Mikel Prenushi, PalokĂ« Prel Vuçetaj, PrenkĂ« Uli, Gjergj GjokĂ« Shabani e tjerĂ«.
Anipse përballë gjithë këtyre dëshmive që tregojnë se cili ishte flamuri i Deçiqit, si erdhi e kush e solli atë flamur, në shkrimet e tij historiani Romeo Gurakuqi vazhdon ta trajtojë historinë sipas disa skemave të vjetra të mohimit të së vërtetës historike. Madje arrin deri atje sa nxjerr se flamurin që ka sjellë prej Vjene përmes Dalmacisë Palokë Traboini e që ia ka dorëzue Ded Gjo Lulit, pra flamuri që u ngrit më 6 prill 1911 në Deçiq, ta konsiderojë sikur ta kenë punue terzinjtë e Krajl Nikollës të Malit të Zi.
Le ta citojmë historianin:
“
. u njoftua nga Cetina se Gjon Gjo’ Kola, terzibashi i Krajl NikollĂ«s me punĂ«torĂ«t e vet, KolĂ« JozĂ«n, Rrok Pultin dhe GegĂ« Gurakuqin, ishin duke qĂ«ndisur njĂ« flamur tĂ« tillĂ« shumĂ« tĂ« çmueshĂ«m. Flamuri, pasi u ruajt pĂ«r disa ditĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e Zef Jak Dajçit, duke u shpĂ«tuar ndjekjeve tĂ« autoriteteve malazeze, kaloi nĂ« duart e anĂ«tarĂ«ve tĂ« Komitetit tĂ« PodgoricĂ«s” .
Pasi konstaton këtë, që nuk përjashtohet mundësia të jetë dëshmi e vërtetë në vetvete, menjëherë shkruan për ngritjen e flamurit në Deçiq, çfarë çdo lexues duke i besuar autorit nënkupton sikur ky flamur i terzibashëve të Krajl Nikollës është ngritur në Deçiq. Një sofizëm i gjallë historik.
Ne nuk e dimë se pse historian Romeo Gurakuqi e sposton vëmendjen nga Flamuri i vërtetë e na çon në një tjetër drejtim. Ndoshta se ndër terzibashët e Krajl Nikollës ka qenë edhe një farë Gegë Gurakuqi, ndoshta gjysh-stërgjyshi i tij e ky po don ta fusë në histori në mënyrë të sforcuar duke shmangur protagonistët e vërtetë të aktit të pashembëllt në histori - ngritja e flamurit në Deçiq.
Atëherë le të ndalemi së pari duke e vëzhguar atë fla-mur që quhet prej gjithkujt - Flamuri i Ded Gjo Lulit e jo i terzibashve të krajl Nikollës të Malit të Zi. Ai flamur sipas dëshmive të hotianëve, por edhe dokumentave historike, ishte krijuar në zemër të Europës me një porosi të veçantë. Kola, i biri i Ded Gjo Lulit, kohë para se të fillonte kryengritja, kishte shkuar në Austri i dërguar nga ati për të kërkuar ndihma e armatim në rast të një kryengritje. Atje është takuar me Alardo Kastriotin, spanjoll, pretendent si vazhdues i gjakut të Kastriotëve e që ka bërë një punë të madhe për përhapjen e idesë së shqiptarizmës në qendrat europiane. Dikush mund ta ketë konsideruar aventurier, Konica në fillim e kishte mik për kokë e më pas e braktisi, gjithsesi porosi-pagesa për flamurin është bërë prej Alardo Kastriotit si dhuratë për malësorët.
Ded Gjo Luli kishte plot flamuj qĂ« mbaheshin nĂ« njĂ« shtĂ«pi qĂ« quhej magaze nĂ« Skoraq tĂ« Hotit nĂ« shtĂ«pi tĂ« Preç PrekĂ«s, siç dĂ«shmonte veterani Zef Marash Daka me 25 maj 1962, por donte njĂ« flamur qĂ« tĂ« ishte i punuar atje ku punoheshin tĂ«rĂ« simbolet e shteteve e mbretĂ«rive, pra sipas thĂ«nieve tĂ« malĂ«sorĂ«ve veteranĂ« tĂ« kryengritjes “tu date me shej mes tanĂ« kombeve tĂ« EuropĂ«s”.
QĂ« kĂ«tu kuptohet mĂ«nçuria e atij plaku tĂ« urtĂ« kreshnik. Deda kishte dashtĂ« me pritĂ« tĂ« vinte flamuri e masandej tĂ« fillonte kryengritja. Por flamuri s’po vinte dhe kryengritja u nis. Pas dy-tre ditĂ«sh ka ardhĂ« lajmi se flamuri i porositun ishte nisur nga puntoria e VjenĂ«s pĂ«r nĂ« MalĂ«si, por dileni e priteni. Ded Gjo Luli ka nisur pĂ«r ta pritur nĂ« Dalmaci sekretarin e vet, mĂ«suesin PalokĂ« Traboini qĂ« kishte lĂ«nĂ« shkollĂ«n nĂ« Prizren e ishte rreshtuar nĂ« rradhĂ«t e kryengritĂ«sve dhe dinte disa gjuhĂ« tĂ« huaja. PalokĂ« Traboini e ka sjellĂ« nĂ« Hot dhe ia ka dorĂ«zue Ded Gjo Lulit. Po nĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« ai ka sjellĂ« tre flamuj. Ja si shkruhet nĂ« librin e studiuesit Petraq Pepo botuar nĂ« vitin 1962:
“Palok Traboini nĂ« 1911 kishte kthye prej AustrisĂ« e tre flamujt qĂ« kishte pru prej andej i kishte nda kĂ«shtu: njĂ«nin Ded Gjo Lulit, tjetrin UjkĂ«s sĂ« GrudĂ«s e tĂ« tretin Prel LucĂ«s sĂ« Trieshit.”( Profesor Petraq Pepos "Lufta pĂ«r çlirim kombĂ«tar nĂ« vitet 1878-1912", TiranĂ« 1962, faqe 446-447).
Historiani Romeo Gurakuqi as nuk e shtron çështjen se cili Ă«shtĂ« flamuri qĂ« u ngrit nĂ« Deçiq, çfarĂ« Ă«shtĂ« historia e tij, por e kapĂ«rcen dhe gjithçka kuptohet sikur flamuri i terzibashĂ«ve tĂ« Krajl NikollĂ«s qĂ«nka ai qĂ« populli e quan “Flamuri i Ded Gjo Lulit”. Kushdo qĂ« ka sy tĂ« mprehtĂ« di tĂ« dallojĂ« se flamuri qĂ« Ă«shtĂ« fotografuar nga Marubi nuk Ă«shtĂ« njĂ« flamur i bĂ«rĂ« nga terzijtĂ« e krajlit tĂ« Malit tĂ« Zi, nuk Ă«shtĂ« artizanal, por i fabrikuar, madje dhe shtiza Ă«shtĂ« e derdhur bashkĂ« me zogjtĂ« metalikĂ« tĂ« larĂ« me ar, qĂ« i rrinin flamurit nĂ« shtizĂ«.
Mendoj se nuk është mungesa e vëmendjes, e aftësisë për ta përcaktuar atë flamur, por dëshira për ta anashkaluar të vërtetën e për të na afruar çasje të pavërteta.
Nëse donte ky historian të gjente burimin e vërtetë të këtij flamuri, shumë mirë mund të lexonte dëshmitë e veteranëve, por edhe poemën historike me afro 1700 vargje, që vetë Palokë Traboini pat shkruar pas kryengritjes, kur ishte mësues i gjuhës shqipe në Prizren në fund të vitit 1911.

Tue krisë pushka shpat e n' shpat
gjimojnë malet lak e n' lak
nji djalë Hotit vjen prej larg
pa pikë frymë prej Dallmacis,
Dedë Gjo Luli ku e kish nisë
me pru flamurin e Shqipnis.

(Ky djalë Hoti ishte vetë autori P.Traboini, shënimi im K.T.)

N'log të Kishsë kur djali a kapë
dy flamurë n' erë ka hapë,
dy flamurë kuq e zi
qindisë n' ar për bukuri.
Aty at-herë Kolë Dedë Gjo Luli
njenin flamur n' bli e nguli
prej të gjithve me u soditë.
pala-pala tue valvitë.
N' kambë u çuen në shej nderimit
të tanë djelt e Traboinit;
kërset pushka prej gëzimit,
gjithkah hapet brohorija:
“RrnoftĂ« flamuri e rrnoftĂ« Shqipnija,
orĂ«n çuet e ka Malsija!”
Dedë Gjo Luli u çue n' kambë,
tjetrin flamur ja u ka dhanë
djelve t' Hotit e u ka thanë:
“Çonju tash, djelt e mi,
me deke sot për flamuri
se i erdh dita ksaj Shqipni.
Në Deçiq ja u due n' ket dite
flamurin n' majë me e ngritë.
...................................................
Shpejt u lshuene djelt petrita
e s' ba, drue, dhetë dekika
n' kulm Deçiqit me iu njitë
ku flamurin e kanë ngritë
tue këndue e pushkë tue qitë
prej gazmendit t' asaj ditë.

Të mos harrojmë se ai që i shkruante këto vargje ka qënë vetë luftëtari që e ka sjellë atë flamur përmes Dalmacisë siç e thotë në kapitullin e fundit të poemës, e jo përmes kthinave të sarajeve të Krajl Nikollës që na sugjeron historiani Romeo Gurakuqi. Nuk e dimë nëse ka dijeni historiani në fjalë se për këtë akt heroik me flamur, sekretarin e Ded Gjo Lulit, Palok Traboini, veteranët e kryengritjes 1911 banorë të Hotit të Ri e kanë propozuar për ta dekoruar në vitin 1962, 13 vjet pas vdekjes, propozim që ka shkuar në Kuvendin Popullor por diktatura ja mohoi, dhe mjerisht në kohë të demokracisë në vend që të vlerësohet, anashkalohet e mohohet pikërisht nga historianët dhe pastaj per rrjedhim edhe nga shteti.

*      *      *

Jo mĂ« shumĂ« se disa ditĂ« mĂ« parĂ«, njĂ« historian malazez po fliste nĂ« kanalin televiziv TV 5 Monde dhe pyetjes sĂ« gazetarit francez se nga çfarĂ« popullsie pĂ«rbĂ«het aktualisht Mali i Zi, ai ju pĂ«rgjigj: “Gjysma e popullsisĂ« Ă«shtĂ« sllave e gjysma otomane”. Mohoi faktin se atje ka shqiptarĂ«. Sikur ky historian malazez tĂ« kishte lexuar librin e Romeo Gurakuqit “Kryengritja e MalĂ«sisĂ« sĂ« MbishkodrĂ«s 1911” padyshim do ta citonte duke thĂ«nĂ« se kĂ«tĂ« e pohojnĂ« edhe vetĂ« historianĂ«t shqiptarĂ«.
Eshtë krejt e natyrshme që gatimi i historisë në atë mënyrë që flamurin e Deçiqit e paskan punuar terzibashët e Krajl Nikollës, apo që fisi i Hotit na paska qenë as më pak e as më shumë, por pjellë e një burri sllav, të jenë aq të mirëpritura në qarqet akademike të pansllavizmit agresiv, të cilët urrejnë e mohojnë çdo gjë shqiptare dhe kërkojnë motivime sado të pabesueshme për dominim historik.
Ah, këto lajthitje historianësh, po na nxjerrin pa taban!

ShĂ«nim: Autori i shkrimit Ă«shtĂ« biri i mĂ«suesit kryengritĂ«s Palok Traboini-Gojçaj, i cili i ngarkuar nga Ded Gjo Luli, pĂ«rmes DalmacisĂ« solli nĂ« Hot flamurin qĂ« ishte punuar nĂ« VjenĂ« posaçërisht pĂ«r Kryengritjen e MalĂ«sise sĂ« Madhe, flamur  i cili  Ă«shtĂ« ngritur nĂ« Deçiq mĂ« 6 prill 1911.

Nga libri me esĂ©  â€œZhgĂ«njimi i Ambasadorit Amerikan”, Kolec Traboini, Pantheon Books,  TiranĂ« 2011,  f. 73-82
Romeo Gurakuqi, “Kryengritja e MalĂ«sisĂ« sĂ« MbishkodrĂ«s e vitit 1911”, monografi, 2002, ShkodĂ«r, (nĂ« faqen 11, fusnota nr. 6).

Editor: ©