DOM
MARIN BARLETI DHE VEPRA E TIJ “RRETHIMI I SHKODRËS”
-Botuar më 10 janar 1504-
Dom
Marin Barleti (rreth 1450 – 1512), i njohur edhe si dom Marinus Barletius,
çmohet si historiani i parë shqiptar. Prift katolik dhe qytetar i Shkodrës, ai
qe dëshmitar e luftëtar në dy rrethime osmane të këtij qyteti. Kur Venediku, së
fundmi, ua dorëzoi Shkodrën osmanëve, si shumë bashkatdhetarë të tjerë të
rinj, ai emigroi në Itali. U vendos në
Padova, e në këtë dioqezë kishtare dom Marin Barleti apo Barleci shërbeu i
prift famullitarë e më vonë si rektor i Kishës së Shën Shtjefnit.
Mëgjithëse
"Rrethimi i Shkodrës" ishte vepra e tij e parë, ai njihet më shumë
për veprën e tij të dytë "Historia e Skënderbeut". Barleti tërhoqi vëmendjen e lexuesit evropian
të shekullit XVI, i cili me turqit në portat e Vjenës më 1529, po shqetësohej
gjithnjë e më shumë për mundësinë e pushtimit të të gjithë Evropës Perëndimore
nga osmanët.
Me
10 janar 1504 në Venedik u botua latinisht vepra e Marin Barletit, “De
obsidione Scodrensi”- "Rrethimi i
Shkodrës", një nga veprat më të njohura historike që bëri të njohur luftën
e shqiptarëve kundër perandorisë osmane në mesjetë. I mbështetur në kujtimet e
veta si dhe të pjesëmarrësve të tjerë në ngjarjet që rrëfen, prifti shkodran
dom Marin Barleti ia kushton librin e tij jetës e ngjarjeve politike dhe
ushtarake gjatë rrethimit të Shkodrës.
Vepra
“De obsidione Scodrensi”- "Rrethimi
i Shkodrës", është e ndarë ne tre kapituj, aspo siç quheshin pas zakonit
të shkrimtarëve antikë, ne tre libra.
Në
librin e parë kemi parathënien, kushtuar dukës së Venedikut Leonard Loredano,
ndërsa më pas bën fjalë për prejardhjen e turqve, deri me pushtimin e
Konstantinopojës me 1453 dhe mbaron me shënimet historike rreth Shkodrës dhe
përshkrimin e pozitës së saj.
Libri
dytë është më voluminozi apo më mirë të themi pjesa qendrore, ku bëhet fjalë
për rrethimin e Shkodrës në vitin 1474 dhe 1478, ku përshkruhen operacionet e
rrethimit, sulmet, dhe mbrojtja heroike e Kalasë nga shqiptarët.
Ndërsa
në fund në librin e tretë, prezantohen në formë të sintezës ngjarjet e
rrethimit të Shkodrës si dhe dorëzimin e saj nga ana e Venedikasve
përfaqësuesve të Perandorisë Osmane.
Duke
lexuar veprën “De obsidione Scodrensi” -
“Rrethimi i Shkodrës", del qartë se autori ka marrë shënime në formë
ditari, edhe pse si i tillë nuk na paraqitet në libër. Por, nëse në rrethimin e
parë ishte dëshmitarë okular, në ate të dytin merr pjesë aktive si bashkëluftëtar
në mbrojtjen e saj. Si e tillë kjo vepër është përgatitur për një kohë të
gjatë, si vëzhgues okular, por edhe në saje të kujtimeve të bashkëvendasve të
tij pasi u vendosen në Venedik, ku përfundimisht u botua në vitin 1504.
Edhe
pse autori ishte prift, ai na rrëfen ngjarjet e rrethimit të Shkodrës si rrallë
kush deri më tash. Madje ky botim është informacioni i vetëm dhe autentik i
këtyre ngjarjeve deri më tash. Në libër prezantohen të dhëna të mjaftueshme për
rrethimin e këtij qyteti nga Perandoria Osmane, municionet e përdorura,
luftimet, vrasjet, krimet dhe heroizmin e shkodraneve në mbrojtje të Kalasë së
Rozafatit. Ajo u mbrojt me dinjitet, sakrificë e ndjenjë fetare dhe kombëtare.
Ajo ishte kështjellë e pamposhtuar e krenarisë kombëtare, ku nuk mundi ta
pushtojë as sulltani ma famëkeq i kohës më ushtrinë dhe artilerinë ma të madhe
të kohës. Ajo iu dorëzua Perandorisë nga ana e Venedikut në sajë të
marrëveshjes së arritur në janar të vitit 1479.
Pasojat
e dorëzimit të Shkodrës, janë të njohura për opinionin, sepse me dorëzimin e
saj së bashku me venedikasit u largua edhe paria e Shkodrës, ku llogaritet se
në drejtim të Venedikut shkoj edhe pjesa dërrmuese e popullsisë së qytetit. Me
heroizmin e treguar Shkodra mbeti lavdia e shqiptarëve dhe pengesa e
osmanlinjëve në drejtim të Perëndimit.
Lufta
qe zhvilluan shkodranet nuk ishte vetëm një luftë e shqiptarëve kundër
pushtuesve të huaj, por kishte përmasat më të gjëra sepse ajo njëherit ishte
një luftë e krishterëve kundër turqve myslimanë.
Marin
Barleti, prift katolik, historian, shkrimtar e patriot shqiptar i kohës së
humanizmit, botës kulturore i ka dhuruar një vepër më vlerë të jashtëzakonshme
për historinë e popullit shqiptar në njërën prej kohëve më të vështira e të
errëta të historisë që ka përjetuar. Së bashku me kujtimin e luftës heroike në
mbrojtje të Shkodrës, vepra e tij është dëshmi autentike e luftës heroike të
popullit shqiptar për liri dhe si e tillë është vepër tejet e rëndësishme e
historiografisë shqiptare në shek. XV.
E
kujtojmë se vepra “Rrethimi i Shkodrës” e Marin Barletit, është shkruar në
latinisht (De obsidione Scodrensi) dhe u botua për herë të parë në Venedik më
1504, pothuajse 100 vjet pas lindjes së Gjergj Kastriot Skënderbeut. Veprën e
përktheu në shqip për herë të parë studiuesi i shquar Henrik Lacaj më 1962, në
përvjetorin e 50-të të Pavarësisë së Shqipërisë. Më vonë është ribotuar në gjuhën shqipe
shtëpia botuese Onfuri më 2012, duke u mundësuar lexuesve shqiptarë për t
njohur përmes saj historinë e vendit e vlerat e kombit shqiptar.
Është
viti 1478. Evropa po sulmohet. Dhjetë vjet pas vdekjes së Skënderbeut,
shqiptarët dhe venedikasit vazhdojnë t'u rezistojnë osmanëve, duke mbrojtur
atdheun e tyre dhe duke i dhënë kohë Evropës Perëndimore për t'u përgatitur për
sulmin e pashmangshëm.
Historia
botërore e ka anashkaluar mjaft heroizmin e shqiptarëve dhe faktin që ata u
bënë pengesë dhe i vonuan osmanët në synimin e tyre për të pushtuar gjithë
Evropën. Marin Barleti i jep, pra, botës një rrëfim të drejtpërdrejtë heroizmi
përballë një pushtimi mizor: burra të thjeshtë e gra që luftojnë për familjet,
për tokën dhe besimin e tyre.
Shikoni
nga bedenat e kështjellës hordhitë osmane që zbardhin fushat përreth me çadra e
ushtarë. Mësoni se si ishin përgatitur jeniçerët e se si topat bombardues u
futën në historinë e luftërave. Mrekullohuni duke lexuar se si një grusht
luftëtarësh i thyen sulmet e egra të qindra e mijëra ushtarëve turq.
Sulltani
i mundur detyrohet të tërhiqet, por Shkodrën e mban të rrethuar derisa në fund.
Senati Venedikas ia dorëzon atij si një ultimatum paqeje. Atëherë, shkodranët,
të zhgënjyer, zgjedhin mërgimin, për të mos u dorëzuar dhe lundrojnë përmes
Adriatikut për në portet e sigurta të Venedikut.
Marin
Barletit, siç mund të kuptohet lehtë, i duhej të shkruante në latinisht, sepse
vepra duhej të qarkullonte dhe të njihej nëpër Evropë. Ashtu siç edhe ndodhi,
pasi pas botimit më 1504 në Venedik, u rishtyp disa herë në Zvicër (1556),
Gjermani (1578 dhe 1596). Pas botimeve në latinisht do të vijnë përkthimet në
italisht (1565), polonisht (1569), frëngjisht (1576).
Burimi: Radio Vatikani
 |
| Pllakati i filmit dokumentar "Dëshmi nga Barleti" 1990, regjia e skenari: Kolec Traboini |
