Nga K. P. Traboini
Platoni ka thënë se poezia është e folura përçart e perëndive, por e perendive ama e jo e budallenjve. Mirëpo këta të fundit e kanë mbushur tregun e poezisë plot e përplot sa e mjera poezi ka pësuar inflancion, sa tashmë zotëron mendimi vulgar se çdo kush që ka mësuar alfabetin mund të shkruaj vargje të pafund dhe mund të vetquhet poet. Madje mund ta vërë atë titull në kartvizitat e veta. Ca të tjerë e shesin veten si shkrimtarë duke e vënë në CV-në e vet të profesionit. Absurditete të tilla tashmë gjen kudo. Çdo grafoman me shkollim gjysmak mund të vetshpallet shkrimtar e poet. Po mos vallë vetëm këta e kanë fajin?!
Letërsia është bërë si lloj Gabi, a si pazari i Monastiraqit në Athinë, ku të gjithë bërtasin në kupë të qiellit të bindin blerësin për mallin e tyre. Mirëpo vlerën nuk e përcakton apriori kurrgjë tjetër përpos vetë malli.
E nëse na lejohet një paralelizëm, le të shtrojmë pyetjen, kush janë vallë këta tellallë letërsie që trumbetojnë mallra kallp në pazar të poezisë si të ishte në pazarin e gjasë. Do të thosha se në kohën tonë e gjithë e ashtquajtura kritikë apo e gjithë fjalomania mbi artin është veç një surrogato. Surogato në komunizëm, surogato në demokraci. Vitet shkojnë, sistemet u ndërruan e kurrgjë nuk ka ndryshuar. Mjerisht liria që duhej të stimulonte cilësi të reja ka sjellë veç kaos në fushë të letërsisë, sepse me çfarë shohim letërsia tashmë është një depo me mallra të mbetura stok. E këso dore nuk mund të flitet për hierarki letrare veç simbas mostrave që na i ka përcaktuar real-soci dhe funksionojnë edhe sot e kësaj dite.
Kryekreje shprehje e surogatizmit është mendimi kritik e më pas vjen vetë letërsia. Ata që shtiren si kritikë shiten vetë për 200 dollarë. Gjen kudo të quajturit kritikë që ja shesin shpirtin dollarit dhe vënë emrat e tyre në krye të recensioneve ku paraqiten vepra pa asnjë vlerë. Të vesh duart në kokë. Dhe këta soj kritikësh i kanë titujt prof. dr. a diç tjetër që të marramendin prej megallomanisë titullare. Këta kanë edhe kurajon të fantazojnë nëpër recensione për vlera që nuk i gjen kurrkund. Pasi ke lexuar recensionin e profesorit kritik në Tiranë apo Prishtinë, ndodhesh përpara vargjeve të thata, pa shpirt, ca fantazira të sëmura, të çoroditura, ku nuk arrin të kuptosh çfarë e ka shqetësuar autorin kur është ulur të shkruajë. Nuk gjen një mendim të mençur a ndonjë figure origjinale dhe as që bëhet fjalë për mendim filozofik.
Megjithatë nuk ka pse shihet si më e keqja tek botimet e shumta. Autorët le t’i botojnë, se fundja askush askujt nuk ia ndalon dot këtë të drejtë. Ca mendime që shprehen në favor të disa ndalimeve qoftë dhe formale janë absurditete. Fundja edhe letërsia si çdo fushë tjetër është konkurencë vlerash dhe këtë konkurencë ne duhet ta pranojmë e të luftojmë për ta përballuar. Por çështja nuk është tek konkurenca, por tek ajo që apriori nga lart përcaktohet se cili yll do të shkëlqejë. Si në politikë pra, ku i pari, ai në krye i vë gishtin se kush nga turma duhet të dalë të bëhet yll për të tjerët pa e vrarë mendjen shumë që ky i cili po del përdhunshëm çfarë vlere sjell e me se përfaqësohet.
Pra e keqja është tek promovimi i vlerave të dyshimta apo më përkeq antivlerave. Dëmin më të madh pra e shkaktojnë ata që për hir të interesave materiale e nga pozita e specialistit të artit si në shumë fusha të tjera ia shesin shoqërisë shqiptare sapunin për djathë.
Ka edhe poetë të konsideruar të mëdhenj në Shqipëri dhe Kosovë që e kanë bërë këtë punë zellshëm. Kaq elozhe thuren shpesh për ca pseudopoetë e poetesha (yllnaja, galaktida e konstelacione poetike), që në të vërtetë nuk kanë asnjë vlerë, sa kjo sjell atë pështjelli, që sot të kemi një keqkuptim të madh e një dilemë mbi atë se çfarë është poezia, në mos një luftë e përjetshme në mes artit dhe mediokritetit e ku në segmente të caktuara të historisë triumfon edhe antivlera, anipse brezat më pas i anashkalojnë dhe harrohen.
Një organizator kongresesh letraruce, duke përfituar nga një letër konfidenciale që i shkruan një miku i tij studiues nga Prishtina, e shet veten si një autoritet i padiskutueshëm i poezisë shqiptare me njohje të gjërë ndërkombëtare, kur ky as që njihet fare jo më ndërkombtarisht, por as në qytetin e vet provincial ku jeton nëpër lavdira fantazore deri në grotesk. Kemi arritur në një gjendje të tillë kaotike sa kurrkush nuk arrin të kuptojë çfarë është poezia e vertetë. Pikërisht ky është problemi më i madh se është bastarduar shija e lexuesve. Ndoshta qëllimshëm është krijuar një tymnajë ku përfitues janë mediokrit e vetdeklaruar si shkrimtarë. Dhe shumë herë ndodh që të mësuar me lakra poetike e bejtexhinj ordinerë që i takon kudo, sapo lexuesi takon një poezi të vërtetë të thotë... kjo nuk është në guston time. Si historia me verën. Të mësuar me verën e përzier me ujë që u jepte shitësi hileqar, një ditë kur ranë në verë të mirë, klientët të inatosur thanë se ç'na keni sjellë këtë uthull. Na sillni verën e mirë, atë që pimë përditë. Të ushqyer përditshëm me mashtrimin ata nuk arrinin të dallonin çfarë përbën vlerë në tregun e verërave. Sindromi i verës së përzier me ujë tashmë ka marrë legjitimitetin e vlerës.
Kjo ndodh në letërsi, por edhe në publicistikë e mund të themi edhe në jetën e përditshme ku ndjehet të ketë humbur elokuenca e fjalës së bukur. Lexuesi është në kontakt të përditshëm edhe me shkrimet e gazetave e periodikëve, ku mbizotëron një frazeologji shterpë, fjalor i varfër, i thatë sa të të vijë keq për gjuhën shqipe.
E megjithatë le të shkruajnë sepse nuk është i gjithë problemi tek të shkruarit. Letërsia fundja është një garë ku hyjnë të gjithë. Një garë e rreptë për përsosmërinë e fjalës, mënçurinë dhe ndjeshmërinë e saj. E si çdo luftë ajo ka fituesit e humbësit e saj. Por çështja është se disa po duan t’i fitojnë betejat pa luftë e në këtë korrupsion letrar rolin e kodoshit po e bëjnë të quajturit kritikë.
Në fjalë të fundit mund të themi se për këto beteja humbëse të letërsisë dikush përdhunshëm po kërkon t’ia verë fajin të shkruarit, faktit se tashmë shkruajnë të gjithë, se interneti po i pjell poetët si kërpudhat pas shiut. Nuk jemi të bindur se kjo përbën një argument për inflancionin letrar të kohës sonë. Jo krejt të paktën. Sepse është si të thuash se krejt fajin e pati Hekuba për rënien e Trojës, bash sak se pati guximin e marrë të lindi 19 fëmijë, ndër këta Hektorin, Paridin dhe Kasandrën, tek të cilët përziheshin virtyti me pasionin e fatalizmin. Disa nihilistë shkojnë sipas pandehmës se po të mos kish lindur Paridi, Helenën kurrkush nuk do të kish guximin ta rrëmbente e grekët nuk kishin një Casius Beli për luftë.
Mirëpo afërmëndsh është tepër vonë për të gjykuar kësisoj. Tanimë Troja është një gërmadhë. Historia është bërë e më nuk zhbëhet. Eshtë krejt e kotë dhe po aq e rrejshme të thuhet se për gjithçka fajin e ka Hekuba.
Dhe në letërsi po ashtu...
Platoni ka thënë se poezia është e folura përçart e perëndive, por e perendive ama e jo e budallenjve. Mirëpo këta të fundit e kanë mbushur tregun e poezisë plot e përplot sa e mjera poezi ka pësuar inflancion, sa tashmë zotëron mendimi vulgar se çdo kush që ka mësuar alfabetin mund të shkruaj vargje të pafund dhe mund të vetquhet poet. Madje mund ta vërë atë titull në kartvizitat e veta. Ca të tjerë e shesin veten si shkrimtarë duke e vënë në CV-në e vet të profesionit. Absurditete të tilla tashmë gjen kudo. Çdo grafoman me shkollim gjysmak mund të vetshpallet shkrimtar e poet. Po mos vallë vetëm këta e kanë fajin?!
Letërsia është bërë si lloj Gabi, a si pazari i Monastiraqit në Athinë, ku të gjithë bërtasin në kupë të qiellit të bindin blerësin për mallin e tyre. Mirëpo vlerën nuk e përcakton apriori kurrgjë tjetër përpos vetë malli.
E nëse na lejohet një paralelizëm, le të shtrojmë pyetjen, kush janë vallë këta tellallë letërsie që trumbetojnë mallra kallp në pazar të poezisë si të ishte në pazarin e gjasë. Do të thosha se në kohën tonë e gjithë e ashtquajtura kritikë apo e gjithë fjalomania mbi artin është veç një surrogato. Surogato në komunizëm, surogato në demokraci. Vitet shkojnë, sistemet u ndërruan e kurrgjë nuk ka ndryshuar. Mjerisht liria që duhej të stimulonte cilësi të reja ka sjellë veç kaos në fushë të letërsisë, sepse me çfarë shohim letërsia tashmë është një depo me mallra të mbetura stok. E këso dore nuk mund të flitet për hierarki letrare veç simbas mostrave që na i ka përcaktuar real-soci dhe funksionojnë edhe sot e kësaj dite.
Kryekreje shprehje e surogatizmit është mendimi kritik e më pas vjen vetë letërsia. Ata që shtiren si kritikë shiten vetë për 200 dollarë. Gjen kudo të quajturit kritikë që ja shesin shpirtin dollarit dhe vënë emrat e tyre në krye të recensioneve ku paraqiten vepra pa asnjë vlerë. Të vesh duart në kokë. Dhe këta soj kritikësh i kanë titujt prof. dr. a diç tjetër që të marramendin prej megallomanisë titullare. Këta kanë edhe kurajon të fantazojnë nëpër recensione për vlera që nuk i gjen kurrkund. Pasi ke lexuar recensionin e profesorit kritik në Tiranë apo Prishtinë, ndodhesh përpara vargjeve të thata, pa shpirt, ca fantazira të sëmura, të çoroditura, ku nuk arrin të kuptosh çfarë e ka shqetësuar autorin kur është ulur të shkruajë. Nuk gjen një mendim të mençur a ndonjë figure origjinale dhe as që bëhet fjalë për mendim filozofik.
Megjithatë nuk ka pse shihet si më e keqja tek botimet e shumta. Autorët le t’i botojnë, se fundja askush askujt nuk ia ndalon dot këtë të drejtë. Ca mendime që shprehen në favor të disa ndalimeve qoftë dhe formale janë absurditete. Fundja edhe letërsia si çdo fushë tjetër është konkurencë vlerash dhe këtë konkurencë ne duhet ta pranojmë e të luftojmë për ta përballuar. Por çështja nuk është tek konkurenca, por tek ajo që apriori nga lart përcaktohet se cili yll do të shkëlqejë. Si në politikë pra, ku i pari, ai në krye i vë gishtin se kush nga turma duhet të dalë të bëhet yll për të tjerët pa e vrarë mendjen shumë që ky i cili po del përdhunshëm çfarë vlere sjell e me se përfaqësohet.
Pra e keqja është tek promovimi i vlerave të dyshimta apo më përkeq antivlerave. Dëmin më të madh pra e shkaktojnë ata që për hir të interesave materiale e nga pozita e specialistit të artit si në shumë fusha të tjera ia shesin shoqërisë shqiptare sapunin për djathë.
Ka edhe poetë të konsideruar të mëdhenj në Shqipëri dhe Kosovë që e kanë bërë këtë punë zellshëm. Kaq elozhe thuren shpesh për ca pseudopoetë e poetesha (yllnaja, galaktida e konstelacione poetike), që në të vërtetë nuk kanë asnjë vlerë, sa kjo sjell atë pështjelli, që sot të kemi një keqkuptim të madh e një dilemë mbi atë se çfarë është poezia, në mos një luftë e përjetshme në mes artit dhe mediokritetit e ku në segmente të caktuara të historisë triumfon edhe antivlera, anipse brezat më pas i anashkalojnë dhe harrohen.
Një organizator kongresesh letraruce, duke përfituar nga një letër konfidenciale që i shkruan një miku i tij studiues nga Prishtina, e shet veten si një autoritet i padiskutueshëm i poezisë shqiptare me njohje të gjërë ndërkombëtare, kur ky as që njihet fare jo më ndërkombtarisht, por as në qytetin e vet provincial ku jeton nëpër lavdira fantazore deri në grotesk. Kemi arritur në një gjendje të tillë kaotike sa kurrkush nuk arrin të kuptojë çfarë është poezia e vertetë. Pikërisht ky është problemi më i madh se është bastarduar shija e lexuesve. Ndoshta qëllimshëm është krijuar një tymnajë ku përfitues janë mediokrit e vetdeklaruar si shkrimtarë. Dhe shumë herë ndodh që të mësuar me lakra poetike e bejtexhinj ordinerë që i takon kudo, sapo lexuesi takon një poezi të vërtetë të thotë... kjo nuk është në guston time. Si historia me verën. Të mësuar me verën e përzier me ujë që u jepte shitësi hileqar, një ditë kur ranë në verë të mirë, klientët të inatosur thanë se ç'na keni sjellë këtë uthull. Na sillni verën e mirë, atë që pimë përditë. Të ushqyer përditshëm me mashtrimin ata nuk arrinin të dallonin çfarë përbën vlerë në tregun e verërave. Sindromi i verës së përzier me ujë tashmë ka marrë legjitimitetin e vlerës.
Kjo ndodh në letërsi, por edhe në publicistikë e mund të themi edhe në jetën e përditshme ku ndjehet të ketë humbur elokuenca e fjalës së bukur. Lexuesi është në kontakt të përditshëm edhe me shkrimet e gazetave e periodikëve, ku mbizotëron një frazeologji shterpë, fjalor i varfër, i thatë sa të të vijë keq për gjuhën shqipe.
E megjithatë le të shkruajnë sepse nuk është i gjithë problemi tek të shkruarit. Letërsia fundja është një garë ku hyjnë të gjithë. Një garë e rreptë për përsosmërinë e fjalës, mënçurinë dhe ndjeshmërinë e saj. E si çdo luftë ajo ka fituesit e humbësit e saj. Por çështja është se disa po duan t’i fitojnë betejat pa luftë e në këtë korrupsion letrar rolin e kodoshit po e bëjnë të quajturit kritikë.
Në fjalë të fundit mund të themi se për këto beteja humbëse të letërsisë dikush përdhunshëm po kërkon t’ia verë fajin të shkruarit, faktit se tashmë shkruajnë të gjithë, se interneti po i pjell poetët si kërpudhat pas shiut. Nuk jemi të bindur se kjo përbën një argument për inflancionin letrar të kohës sonë. Jo krejt të paktën. Sepse është si të thuash se krejt fajin e pati Hekuba për rënien e Trojës, bash sak se pati guximin e marrë të lindi 19 fëmijë, ndër këta Hektorin, Paridin dhe Kasandrën, tek të cilët përziheshin virtyti me pasionin e fatalizmin. Disa nihilistë shkojnë sipas pandehmës se po të mos kish lindur Paridi, Helenën kurrkush nuk do të kish guximin ta rrëmbente e grekët nuk kishin një Casius Beli për luftë.
Mirëpo afërmëndsh është tepër vonë për të gjykuar kësisoj. Tanimë Troja është një gërmadhë. Historia është bërë e më nuk zhbëhet. Eshtë krejt e kotë dhe po aq e rrejshme të thuhet se për gjithçka fajin e ka Hekuba.
Dhe në letërsi po ashtu...
