 |
| Arkimedi |
AR - LASHTËSIA QË FLE E ZGJOHET NË NJË FJALË
Nga K. P. TRABOINI
Kanë dalë në skenat mediatike internetike tashma dy kategori që luftojnë si Don Kishotë ndaj njeri-tjetrit, sa tragjikë aq dhe komikë, që na bëjnë herë të qajmë e herë të qeshim. Një palë, tragjikët, që kërkojnë çdo gjë në gadishullin Ilirik, por edhe në Europë ta bëjnë shqiptare, pa marrë parasysh se popujt para se të formësoheshin si kombe kanë qenë përzier me njeri-tjetrin ani pse ishte gjuha që i dallonte. Të shohësh në thellësi të shekujve me syzet e ideologjive nacionaliste të sotme do të thotë, o të mos gjesh asgjë, o të gjesh gjithçka ashtu siç ta do qejfi. E kështu, për faqe të bardhë, Shkodrën e bëjmë Trojë e Romën e bëjmë shqiptare. Si në kaledoskop ku, aty ku më parë shihje të kuqe, pas pak copzat e qelqta të shfaqen si arabeska blu.
Por ka edhe ndryshe. Kur dikush në pasione të ndezura thotë është shqip"Eureka", Evrika, që thoshte Arkimedi në Siçili kur ju pre koka nga luftëtari pushtues romak, nihilistët e zgaqun qeshin e gajasen. Por, mor zotni nihilista që nuk gjeni asgjë historike nga lashtësia në këto troje, që mohoni edhe atë çfarë bota shkencore pohon;
në Malësi, ku gegnishtja ende ruhet si nga lashtësia, thonë VRE KAH/ Shiko këtu/ nga del edhe kuptimi etimologjik i kësaj fjale që përdori Arkimedi, qe duan ta quajnë greke, por është iliro-pellazgjike sepse në asnjë gjuhë tjetër veç shqipes nuk i gjen anën kuptimore të fjalës E VRI KA. Arkimedi i hutuar nga gëzimi për zbulimin vet i tha ushtarit "Evrika" (ej shiko këtu), pa ditur qëllimin e ushtarit i cili i zgjidhte problemet me shpatë, si këta nihilistet tanë. Arkimedi nuk ishte romak, por se ç' janë këta nihilistat tanë e për kë punojnë as dreqi nuk e di. Dalin tufa zgaqamanësh që qeshin e përqeshin kur flitet për identitetin dhe autoktoninë e shqiptarëve, lashtësinë e gjuhës shqipe, ndikimin e saj në gjuhët e tjera, del dhe lista e peticioni i 120 kuazi-intelektualëve, me o pa tituj shkencorë, me firmë e vulë akademike për të ndaluar në media TV këdo që ka mendim të ndryshëm nga këta çobanët e stanit akademik. Berihaj profesora, në stilin komunist të Enver Hoxhës! Ndalim posi, mirë kur nuk thoni burgim e pushkatim. Del pastaj dhe një nga stani i Enverucave, një asistent i Akademisë përralltare të Tiranës që qesh si klloun nga New Yorku e në vend të VRA/ VRE MENDJES, veç zgërdhihet. Bën edhe libër të zgërdhishëm pa dhënë asnjë argument bindës dhe të besueshëm që punët janë ashtu, siç i do zogu i qejfit të tij e jo ndryshe.
Ata, anti etimologët për të cilët fjalët nuk thonë asgjë, nuk duan të dëgjojnë për mendim ndryshe, kur brenda fjalëve gjendet e kristalizuar vetë historia. Nuk ballafaqohen. Nxjerrin ndonjë profesor plak të rrjedhur, që ka nostalgji për kohën e monizmit e që thotë se vetëm 4 deri në 6 shekuj ka gjuha shqipe. Pra, ky soj gjuhëtari enverist, e nxjerr gjuhën e lashtë shqipe më të vonshme se ardhja e sllavëve.
Më vjen ndërmend një rrëfim që më bëri këto ditë miku im, shkrimtari Agim Gjakova. Esat Dishnica në kohën e Zogut ishte ndodhur në Pogradec. Vuri re një grup burrash që rrinin në pritje. Ju afrua kureshtar. Njëri nga ata që prisnin e pyeti Esatin "Edhe ti për ato po pret?" Esat Dishnica nuk mori vesh asgjë, ndaj e pyeti se përse bëhet fjalë. "E mor dhe ti, -i tha bashkëbiseduesi, ato more, paratë që na jep çdo muaj konsulli serb."
Një gjë dihet dhe pohohet nga vete qarqet serbe, në Shqipëri shpërndahen çdo vit në mënyrë të vazhdueshme disa miliona dollarë në kuadër te spiunazhit ndërballkanik. Pyetja është kush i merr ato miliona dollarë që jep çdo vit shërbimi i fshehte serb, se qëllimi dihet, ngjallja e frymës së antishqiptarizmit, gërryerjes së indentitetit deri në shkombtarizim?
Po përse vallë mbllaçiten profesorat pleq kështu? Ata e dinë mirë vjetërsinë e shqipes dhe rrënjët e saj pellazgo-ilire, por halli i madh i ka vënë përmbys, i bën të mohojnë edhe atë që pohojnë e vërtetojnë të huajt për gjuhën shqipe, se në kushtet e mungesës së historisë së shkruar e artefakteve, gjuha e kombeve është i vetmi mjet që na mban lidhur madje edhe me epokat prehistorike. Është si litari që na mban lidhur me fundin e pusit e prej të cilit nxjerrim ujin jetëdhënës.
Jo pak herë në historinë e popujve e shkuara ka qenë jetdhënëse për të ardhmen. Rilindja Europiane erdhi pas kërkimeve të lavdisë se dikurshme dhe u bë kësisoj drita e të ardhmes që botën e pruri deri këtu. Po ne pse të mos bëjmë të njëjtën gjë me rilindjen shpirtërore të kombit tonë e të themi me fjalën tonë të lashtë sa bota E VRE KAH /Shiko këndej/. Shkoni në Hot, Grudë e Malësi të Madhe që ashtu si Arkimedi mbi ranë e thonë edhe sot e kësaj dite atë shprehje që disa na e shesin për greqisht. Madje çdo gjë ilire e konsiderojnë greke.
Ka që veshtrimet historike i banalizojnë. Nuk e dimë për çfarë qëllimesh. Nuk mendoj se zhargonet e vonëshme sjellin ndonjë risi në pikpamje historike as sociale. Në kohën e pushtimit turk, mjaft familje të pasura që ishin islamizuar e quanin veten turq, pra ndryshe nga popullsia e thjeshtë të cilët i konsideronin raja të tyre e ata ishim arbnesh e jo abëresh siç rendomë përdoret. Nuk funksiononte fenomeni gjuhësor rotacion në Gegni e Gegnisht, që është litari që na lidh me fundin e pusit historik. Arbnesh ishte emërtimi i popullsisë vendase para se të merrej emërtimi shqiptar që është i ri. Nga vjen emri arbën/arbnesh është çeshtje etimologjie, gjithësi nuk është vështirë të gjendet në vramendje sepse ka rrënjë fjalën AR, ndër më të vjetrat fjalë të trojeve të lashta ku ne kemi mbijetuar si popull. Ajo fjalë vjen që përtej lashtësisë. Profesori arvanitas Jorgo Miha e shtjellon këtë fjalë me shumë derivate deri te fjala Thes/ar, Thes/ali/, Thesaloniki / pra Selaniku. Ai argumenton se Thesali u quajt vendi që ishte aq i begatë sa produktet bujqësore, të lashtat prodhoheshin me shumicë, me thes. Edhe në Malësi të Madhe, deri vonë madje janë matur gjërat me thes. Kaq thasë grunë më nxjerr ara, ishte një shprehje e zakonshme. Pra thesi përdorej në lashtësi si njësi matëse.
Bërthama gjuhësore ngërthehet pas fjalëve aq të vogla sa i afrohen tingullit. Nuk mund të ketë fjalë më të shkurtër se ar, dhe metal më të çmuar se sa ari. A vjen fjala Arbëni nga rrënja AR, meqë ka kuptimin e arit metal, pra a mund hipotekisht të themi se Arbëni ishte vendi ku prodhohej ar. Dihet se në Iliri ka pasur vende ku nxirreshin minerale dhe prodhoheshin metale.
Por fjala jonë që na lidh me lashtësinë AR ka edhe kuptime të tjera të buruara prej saj, arë i thonë tokës së punuar rreth e përqark shtëpive. Njeriun që pronari merr me pagesë për të punuar tokën e tij e quajnë argat. Siç thamë dhe më lart në zona të caktuara në vend të fjalës argat përdornin arbnesh, kjo më se shumti përdorej nga ato familje që kishin mendësinë se ishin turq dhe ndryshe prej vendasve, arbneshëve, kishin një indentitet tjetër. Ka që shkojnë më tej gjeografikisht dhe historikisht me këtë hamendsim, ku, periferive të Romës së lashtë kishte rajone që quheshin arbans, ilirë që punonin tokat e ishin një mburojë për qytetin, po dihet se edhe në Kroaci shqiptarët e hershëm vetquheshin arbanas, ndoshta dhe sot.
Gjithësesi e gjithë kjo orbitë gjuhësore, gjeografike dhe historike zanafillen e kanë te fjala magjike AR, aq lakonike, aq prodhuese, dhe po aq tunduese kur kthehet në tokë e punueshme dhe në metalin me të çmuar - dy burime të mëdha në ekonominë njerëzore.
Hulumtimet në mungesë të artefakteve a dorëshkrimeve bëhen nëpërmjet fantazisë pjellore, gjë të cilen modestisht u përpoqa ta bëj thjeshtë se më tundojnë mendimet denigruese të atyre soj sorollop akademikësh që na nxjerrin të huaj në shtëpinë tonë, ku kemi jetuar këtu e përtej 10 mijë vjetëve.
Pasha qiell e pasha dhe, pasha këtë bukë që po ha e këtë ujë që po pi, pasha gur e pasha dru, pasha babë e pasha nanë, Zoti në këtë tokë pellazge na ka dhanë, e kjo tokë e vjetër i ka eshtnat tonë që dhjetmijë breza e kurrnji tjetër veç nesh. Kur ne me krenari themi kështu, kujt i dhëmb e kujt i djeg? Në mos qofshin shqiptarë këta djegabythës, kush janë e çka dreqin duan këtu?
Gravura Arkimedi
