31 August 2013

đŸ”” ShĂ«n Albani - shĂ«njtori i besĂ«s se mbajtur si shqiptarĂ«t -nga Kolec Traboini

Shën Albani - shënjtori i parë kristian i Britanisë
Shën Albani - shënjtori i besës se mbajtur si shqiptarët

Nga KOLEC TRABOINI

Alban ishte njĂ« qytetar romak pagan dhe jetonte nĂ« qytetin romak 2000 vjeçar Verulamium, rreth 35 km. nĂ« veri tĂ« LondrĂ«s - ish koha kur BritaninĂ« e kishin pushtuar romakĂ«t qĂ« ende i ndiqnin e i vrisnin itharĂ«t e Krishtit. Tek Albani, qĂ« kishte dhĂ«nĂ« ndihmesĂ« nĂ« fushatat luftarake tĂ« romakĂ«ve, kĂ«rkoi strehĂ« njĂ« prift i krishterĂ« qĂ« ndiqej, ShĂ«n Amphibalus. GjatĂ« kohĂ«s qĂ« prifti qĂ«ndroi fshehur tek ai, Albani nisi tĂ« admirojĂ« pĂ«rkushtimin e priftit dhe kĂ«shtu u pagĂ«zua i krishterĂ«. Kur erdhĂ«n ushtarĂ«t pĂ«r ta marrĂ« e dĂ«rguar nĂ« gjyq ShĂ«n Amphibalusin si pĂ«rhapĂ«s i krishterimit, gjetĂ«n Albanin veshur me rrobat e priftit. E morĂ«n dhe e dĂ«rguan tek gjykatĂ«sit.  GjykatĂ«si e njohu Albanin dhe e kuptoi gabimin qĂ« kishin bĂ«rĂ« ushtarĂ«t tĂ« cilĂ«t i kishin sjellĂ« pĂ«rpara njĂ« ushtarak romak qĂ« i kishte shĂ«rbyer perandorisĂ«. NĂ« fillim desh ta linte tĂ« lirĂ«, por ndĂ«rkohĂ« mendoi qĂ« nepĂ«rmjet Albanit ta gjente e dĂ«nonte priftin. Albani nuk pranoi ta dorĂ«zonte priftin, ndaj gjyqi i priftit u kthye nĂ« gjyq tĂ« tij. Para gjykatĂ«s ai foli hapur se tashmĂ« ai ishte kristian i devotshĂ«m dhe nuk e dorĂ«zonte priftin. JetĂ«s sĂ« tij i jepte kuptim duke mbrojtur mikun e jo duke e dorĂ«zuar atĂ«. U pĂ«rpoqĂ«n ta bindnin qĂ« tĂ« hiqte dorĂ« nga kristianizmi dhe tĂ« dorĂ«zonte priftin, por nuk ia arritĂ«n ndaj vendosĂ«n ta thyenin me tortura. Por, asnjĂ« torturĂ« sado mizore nuk e theu besimin e tij, bile edhe besnikĂ«rinĂ« e tij nĂ« besĂ«n e dhĂ«nĂ«.
AtĂ«herĂ« gjyqtarĂ«t e dĂ«nuan atĂ« me vdekje. Duke e dĂ«rguar nĂ« vendin e ekzekutimit atij i shkuan pas gjithĂ« banorĂ«t e qytetit. NjerĂ«zit e kishin njohur gjithnjĂ« si njeri tĂ« mirĂ« dhe e admironin edhe pĂ«r trimĂ«rinĂ« e devocionin qĂ« tregoi nĂ« gjyq. Emri i tij tashmĂ« ishte bĂ«rĂ« njĂ« kauzĂ«, njĂ« besim, njĂ« virtyt. NĂ« shkrimet me karakter fetar pĂ«rshkruhet  pak a shumĂ« kjo  legjendĂ«-mrekulli: pĂ«r ta ndihmuar, banorĂ«t e qytetit e prishĂ«n urĂ«n mbi lumĂ«,  pĂ«rmes sĂ« cilĂ«s duhej tĂ« kalohej pĂ«r tĂ« shkuar tek vendi ku bĂ«heshin ekzekutimet. Lumi ishte i rrĂ«mbyeshĂ«m e pĂ«rmes tij nuk mund tĂ« kalohej.
Albani, i bindur nĂ« fatin e tij si martir, me fytyrĂ« drejt qiellit iu lut Zotit ta ndihmojĂ« qĂ« tĂ« gjendej sa mĂ« shpejt pranĂ« tij. AtĂ«herĂ« ndodhi njĂ« mrekulli. Lumi u shter dhe mundĂ«n tĂ« kalonin nĂ«pĂ«r shtratin e tharĂ«. Duke e parĂ« kĂ«tĂ« mrekulli, ekzekutuesi i tij hodhi poshtĂ« shpatĂ«n dhe iu lut Albanit tĂ« dĂ«nohej edhe ai me tĂ« ose nĂ« vend tĂ« tij. Albani nuk pranoi. Si u ngjitĂ«n nĂ« kodrĂ«n Holmhurst, Albani u lut sĂ«rish me fytyrĂ« drejt qiellit qĂ« tĂ« kthehej uji i lumit qĂ« i jepte jetĂ« luginĂ«s e tokave pĂ«rreth. Dhe uji u kthye. Albanit i prenĂ« kokĂ«n me urdhĂ«r tĂ« perandorit Severus, qĂ« nĂ« atĂ« kohĂ« ndodhej nĂ« Britani. Ishte 22 qershor i vitit 209. ShĂ«n Albani konsiderohet i pari shenjtor i krishterĂ« BritanisĂ«, por mbase i mbarĂ« botĂ«s latine. Ka dhe burime qĂ« e shtyjnĂ« kĂ«tĂ« ngjarje  njĂ« shekull mĂ« vonĂ«, nĂ« vitin 308 dhe me urdhĂ«r tĂ« perandorit romak Diocletian.
Përtej aspektit fetar, a nuk vihet re një tipar i veçantë në shkrimet e shenjta e rrëfimet mbi jetën e vdekjen e Shën Albanit? Atë të besës që e kishin iliro-arbëreshët e hershëm dhe e ardhur kjo besë deri vonë si tipar themelor i shqiptarëve. Ndoshta në këtë drejtim mund të hamendësohet, aq më tepër që ilirët ishin paganë dhe dihet se kishin një qytet me emrin Albanopol, që do të thotë qyteti i Albanëve ose i Albanit, siç kemi edhe Adrianopolin. Ky qytet dhe tërë Iliria kishin rënë prej dy shekujsh nën sundimin e romakëve, pra konsideroheshin pjesë e perandorisë dhe ilirët pjesëtarë të saj e mund të lëviznin në tërë skajet e perandorisë. Nuk rezulton në gjeografinë e Ptolemeut ndonjë qytet tjetër me këtë emër. Shën Albani është shenjtori i parë kristian i Britanisë. Me këtë emër u shënuan kisha, por edhe qytete apo territore. Në shtetin e New York-ut ka një qytet Albany, që shumë thonë nuk ka lidhje me trojet tona iliro-arbërore, ama dihet se ka ardhur nga emri i qytetarit romak pagan që u bë shenjtor i parë i Anglisë. A ka shkuar ai apo paraardhësit e tij qytetarë romakë nga trojet iliriane në Britani dhe veç Albanopolis a ka patur të tjera qytete me këtë emër në perandorinë romake e për më tepër a është përdorur ky emër në Perandorinë Romake në atë pjesë që u përkiste latinëve?!
ShumĂ« gjĂ«ra nĂ« histori vijnĂ« me supozime sakohĂ« qĂ« nuk gjenden shkrime apo objekte qĂ« e mbĂ«shtesin njĂ« ide. Edhe emri i qytetit tĂ« lashtĂ« anglez Verulamium ku jetonte ShĂ«n Albani Ă«shtĂ« venĂ« prej romakĂ«ve, por nuk dihet etimologjia e tij. A ka shpjegim nĂ« latinisht? NĂ« shqipen tonĂ« tĂ« vjetĂ«r tingĂ«llon si nĂ« veri tĂ« lumit. Dhe vĂ«rtet ai qytet e kishte njĂ« lumĂ« pranĂ« tĂ« cilit u krye martirizimi dhe ndodhi mrekullia. Ky qytet romak tanimĂ« ka vetĂ«m rrĂ«noja dhe njĂ« muze me emrin e tij,  por pranĂ« tij Ă«shtĂ« ndĂ«rtuar qyteti me emrin e ShĂ«n Albanit. NĂ« vendin e ekzekutimit Ă«shtĂ« ngritur katedralja madhĂ«shtore me emrin e tij. Dhe mĂ« tej edhe nĂ« AmerikĂ« nĂ« shtetin e New York-ut Ă«shtĂ« emĂ«rtuar njĂ« qytet, Albany. Por ka edhe qendra e institucione, qyteza, kisha, urdhra fetarĂ«, shkolla, sheshe e rrugĂ« me njĂ« emĂ«rtim tĂ« tillĂ«, Saint Alban, duke e bĂ«rĂ« atĂ« njĂ« nga emrat mĂ« tĂ« njohur e mĂ« tĂ« pĂ«rhapur. NĂ« fund tĂ« fjalĂ«s Ă«shtĂ« me origjinĂ« nga brigjet iliriane apo jo, ShĂ«n Albani mbetet shenjtori i besĂ«s, virtyt qĂ« Ă«shtĂ« tipik nĂ« histori pĂ«r iliro-arbĂ«resho-shqiptarĂ«t ku histori tĂ« tilla besnikĂ«rie pĂ«r tĂ« mos e dorĂ«zuar mikun Ă«shtĂ« e ngulitur jo vetĂ«m nĂ« gojĂ«dhanat e rrĂ«fimet popullore, por edhe nĂ« Kodet zakonore tĂ« shqiptarĂ«ve, tĂ« atyre pra qĂ« tĂ«rĂ« bota i njeh si albanĂ«.

 © k.p.traboini
Gërmadhat e qytetit të lashte romak Verulamium në veri të Londrës
Kisha e Shën Albanit në vendin ku është ekzekutuar
Verulamium Park
Editor: ©