KATEDRALJA E TIRANËS KISHË BIZANTINE APO GREKE?
Nga
Kolec TRABOINI
 |
| Modelimi i kishës tradicionale bizantine |
Se çfarë
shpreh pamja nga lart e qëndrës së Tiranës
ka qënë gjithherë e ditur, ka patur një zgjidhje të imponuar ideologjike në kohën e
pushtimit fashist. Ndërtimet kryesore kanë patur qëllim të krijonin imazhin e të
përjetësonin simbolet e glorio fashizmit, spatën e Liktorit e tufën e druve. Po
tashmë në një mënyrë apo një tjetër me ndertimet e reja, krejt
konfuze e pa një
plan të madh e perspektiv, Tirana është një kaos urbanistik kur e sheh nga toka,
por nuk kryshon ky mishmash edhe kur e
sheh nga qielli. Pyet e askush nuk të jep një
përgjigje se si e pse e kush po e
nderton, në përfundim tashmë, një kullë
të lartë si një fole grenzash apo një inkubator ku futen vezë e dalin zogj, e për
më tepër çfarë do ai ndërtimi tjetër monstër në krah të Gjykatës së Lartë ku do
të sajojnë vend në taracë edhe për uljen
e helikopterëve të vipave tanë. Eh si po e trajtojnë këtë vend plaçkë tregu e
si po e telendisin këtë popull këto vipa që kanë dalë nga balta.
 |
Kisha bizantine e Shen Marisë Ardenice Fier , Shqipëri.
me afreska te Kostandin Zografi dhe Athanas Zografi |
Në këtë
vështrim syzogu siç i thonë kineastët
planit të xhiruar nga lart bie në sy edhe një tjetër simbol që i shtohet atij të
Duçes së fashizmit, e ky është flamuri grek në kupolen e Kishës Katedrale
Orthodokse në Tiranë, asaj kishe që quhet krejt kot Autoqefale.
 |
| Kishe katolike ne stil bizantin ne Kalabri, Itali |
Pa patur
qëllim të bëj debate e pa u hyrë në pjesën profesionale arkitektëve e urbanistëve
sepse nuk jam specialist i fushës së arkitekturës bizantine, por thjeshtë nga
leximet e njohjet mund të sjell si shëmbull disa ndërtesa kishtare të
orthodoksisë. Së pari duhet thënë se kishat bizantine të vjetra nuk kanë asnjë
lidhje me kupolat blu. Kupolat blu të kishave greke kanë ardhur pas vitit 1821, pra atbotë kur Greqia u bë
shtet dhe krijoj edhe flamurin e vet në sfond blu me një kryq në mes. Por meqë
priftërinjtë grekë u përzienë aq thellë në punët e shtetit të ri grek duke
dominuar në qeverisje e eleminuar arvanitët, të cilët bënë revolucionin e i
sollën lirinë Greqisë( shumicën e krerëve arvanitas i burgosën apo i vranë që
nga Kollokotroni, Karaiskaqi, Bubulina e tjerë), por nisën që edhe kupolat e
kishave ti kthejne në blu, ndryshe prej ngjyrës purpuranti që kishte patur më
parë në preferencat e kishtarëve, ose ndryshe edhe nga ngjyra tullë, tjegull,
pra baltë e pjekur. Sot në të gjithë Greqinë e nëpër ishuj dominojnë kupolat
blu, duke krijuar simbolin e kishës greke, krejt ndryshe nga kishat e vjetra
bizantine duke përfshirë edhe kishat orthodokse bizantine që janë ndërtime të
vjetra në Shqipëri. Le të sjellim si shëmbull ndërtesen e kishës orthodokse të
Apolonisë një ndërtim tipik bizantin por që nuk ka asnjë lidhje me kishat greke
bashkohore ku kupolat lyhen blu gjithnjë me idenë se kemi të bëjmë me ngjizjen
kishës orthodokse me kombin grek .
 |
| Kisha ne stil bizantin bizantin Kremlin, Moske, Rusi. |
Edhe
monastiret ruse orthodokse nuk e kanë njohur ngjyrën blu nëpër kupola, por atë
të artë. Natyrisht nën ndikimin e kishës greke dhe aleancave historike edhe në
Rusi nisën të hynë kupolat blu. Në fund të fundit ngado që ta sjellësh
Katedralja e Kishës Orthodokse në Tiranë në kupolen e saj ka simbolikën flamurit
grek dhe kësaj nuk mund ti japësh asnjë spjegim tjetër megjithë dëshirën e
ndokujt për ta konsideruar si një zgjidhje arkitekturore apo shije blu arkitektësh.
Madje më shumë se vetë bluja e kupolës, flamurin grek e thekson vënia e kryqit
që të krijon vertetë imazhin e flamurit të vjetër grek mbasi që flamuri i ri që
kanë sot është modifikuar meqë edhe shteti i vogël grek nisi të zgjeronte territorin
e vet në dëm të tokave shqiptare duke rrëmbyer territore të mëdha në kohën e rënies
së Perandorisë Otomane.
 |
| Kisha greke në ishullin Santorini, Greqi. |
Nuk na
intereson kush janë arkitektët e çfarë spjegimi mund ti japin ato apo çfarë argumenta
teologjike mund të sjellin hierarkët
fetarë për të spjeguar misteret e blusë së kupolave, por një gjë e dimë mirë,
prej qiellit shqiptar, kupola e Kishës Katedrale Orthosokse në qëndër të Tiranës
kushdo që ka sy në ballë e dallon si një flamur grek. Sa i përket arkitekturës
së kësaj kishe mund të themi se ajo është një vepër e bukur, me një zgjidhje
arkitektonike të pelqyeshme, por ajo çfarë duam të vëmë në dukje si mos pëlqim
është se kemi të bëjmë me atë që
specialistët e arkitekturës e quajnë “kushtëzim të modelimit”, pra një ndërhyrje
në këtë vepër nga faktorët jashtë profesionalë e tradicionalë, të cilët në
kushtëzim për nga qëllimi pak ndryshon nga plani urbanistik i qëndrës së kryeqytetit
shqiptar i modeluar nga pushtuesit fashistë. Veç një gjë ndryshon gjithësesi. Ne
jemi një shtet i lirë por gjithnjë nën tutelën e çaponjëve të fqinjëve tanë të cilëve në histori gjithnjë u kemi dhënë
dashuri, madje ndonjëherë më shumë se sa duhet, dashuri që mjerisht na ka
kushtuar shtrenjtë.
Poshte shënim:
Mbi stilin bizantin në arkitekture dhe influencat në botë mund të lexoni në këtë link:
http://library.thinkquest.org/C005594/Medieval/byzantine.htm
The Byzantine Empire was a very influential Eastern power. In fact
most of modern Russian culture is a reflection of Byzantine culture.
Russians, along with many other Eastern nations exhibit architecture
similar to that of the Byzantine Empire.
One example is the Onion Domes
that appear on the Kremlin in Moscow, Russia [below]. Another is the
Assumption Cathedral in the Kremlin, Moscow (begun in 1475). These onion
domes are prevalent in many kremlins throughout Russia as they were in
the Byzantine Empire.
