09 February 2014

⛔ Katedralja e Tiranës kishë bizantine apo greke?- nga Kolec Traboini



                               
KATEDRALJA  E TIRANËS KISHË BIZANTINE APO GREKE?
  
Nga Kolec TRABOINI


Modelimi i kishës tradicionale bizantine
Se çfarë shpreh  pamja nga lart e qëndrës së Tiranës ka qënë gjithherë e ditur,  ka patur një zgjidhje të imponuar ideologjike në kohën e pushtimit fashist. Ndërtimet kryesore kanë patur qëllim të krijonin imazhin e të përjetësonin simbolet e glorio fashizmit, spatën e Liktorit e tufën e druve. Po tashmë në një mënyrë apo një tjetër me ndertimet e reja, krejt
konfuze e pa një plan të madh e perspektiv, Tirana është një kaos urbanistik kur e sheh nga toka,  por nuk kryshon ky mishmash edhe kur e sheh nga qielli. Pyet e askush nuk të jep një
përgjigje se si e pse e kush po e nderton, në përfundim tashmë,  një kullë të lartë si një fole grenzash apo një inkubator ku futen vezë e dalin zogj, e për më tepër çfarë do ai ndërtimi tjetër monstër në krah të Gjykatës së Lartë ku do të sajojnë  vend në taracë edhe për uljen e helikopterëve të vipave tanë. Eh si po e trajtojnë këtë vend plaçkë tregu e si po e telendisin këtë popull këto vipa që kanë dalë nga balta. 
Kisha bizantine e Shen Marisë  Ardenice Fier , Shqipëri.
 me afreska te Kostandin Zografi dhe Athanas Zografi 
Në këtë vështrim syzogu  siç i thonë kineastët planit të xhiruar nga lart bie në sy edhe një tjetër simbol që i shtohet atij të Duçes së fashizmit, e ky është flamuri grek në kupolen e Kishës Katedrale Orthodokse në Tiranë, asaj kishe që quhet krejt kot Autoqefale.
Kishe katolike ne stil bizantin ne Kalabri, Itali


Pa patur qëllim të bëj debate e pa u hyrë në pjesën profesionale arkitektëve e urbanistëve sepse nuk jam specialist i fushës së arkitekturës bizantine, por thjeshtë nga leximet e njohjet mund të sjell si shëmbull disa ndërtesa kishtare të orthodoksisë. Së pari duhet thënë se kishat bizantine të vjetra nuk kanë asnjë lidhje me kupolat blu. Kupolat blu të kishave greke kanë ardhur  pas vitit 1821, pra atbotë kur Greqia u bë shtet dhe krijoj edhe flamurin e vet në sfond blu me një kryq në mes. Por meqë priftërinjtë grekë u përzienë aq thellë në punët e shtetit të ri grek duke dominuar në qeverisje e eleminuar arvanitët, të cilët bënë revolucionin e i sollën lirinë Greqisë( shumicën e krerëve arvanitas i burgosën apo i vranë që nga Kollokotroni, Karaiskaqi, Bubulina e tjerë), por nisën që edhe kupolat e kishave ti kthejne në blu, ndryshe prej ngjyrës purpuranti që kishte patur më parë në preferencat e kishtarëve, ose ndryshe edhe nga ngjyra tullë, tjegull, pra baltë e pjekur. Sot në të gjithë Greqinë e nëpër ishuj dominojnë kupolat blu, duke krijuar simbolin e kishës greke, krejt ndryshe nga kishat e vjetra bizantine duke përfshirë edhe kishat orthodokse bizantine që janë ndërtime të vjetra në Shqipëri. Le të sjellim si shëmbull ndërtesen e kishës orthodokse të Apolonisë një ndërtim tipik bizantin por që nuk ka asnjë lidhje me kishat greke bashkohore ku kupolat lyhen blu gjithnjë me idenë se kemi të bëjmë me ngjizjen kishës orthodokse me kombin grek .
Kisha ne stil bizantin bizantin Kremlin, Moske, Rusi.
Edhe monastiret ruse orthodokse nuk e kanë njohur ngjyrën blu nëpër kupola, por atë të artë. Natyrisht nën ndikimin e kishës greke dhe aleancave historike edhe në Rusi nisën të hynë kupolat blu. Në fund të fundit ngado që ta sjellësh Katedralja e Kishës Orthodokse në Tiranë në kupolen e saj ka simbolikën flamurit grek dhe kësaj nuk mund ti japësh asnjë spjegim tjetër megjithë dëshirën e ndokujt për ta konsideruar si një zgjidhje arkitekturore apo shije blu arkitektësh. Madje më shumë se vetë bluja e kupolës, flamurin grek e thekson vënia e kryqit që të krijon vertetë imazhin e flamurit të vjetër grek mbasi që flamuri i ri që kanë sot është modifikuar meqë edhe shteti i vogël grek nisi të zgjeronte territorin e vet në dëm të tokave shqiptare duke rrëmbyer territore të mëdha në kohën e rënies së Perandorisë Otomane.
Kisha greke në ishullin Santorini, Greqi.
Nuk na intereson kush janë arkitektët e çfarë spjegimi mund ti japin ato apo çfarë argumenta teologjike mund të sjellin  hierarkët fetarë për të spjeguar misteret e blusë së kupolave, por një gjë e dimë mirë, prej qiellit shqiptar, kupola e Kishës Katedrale Orthosokse në qëndër të Tiranës kushdo që ka sy në ballë e dallon si një flamur grek. Sa i përket arkitekturës së kësaj kishe mund të themi se ajo është një vepër e bukur, me një zgjidhje arkitektonike të  pelqyeshme,  por ajo çfarë duam të vëmë në dukje si mos pëlqim është se  kemi të bëjmë me atë që specialistët e arkitekturës e quajnë “kushtëzim të modelimit”, pra një ndërhyrje në këtë vepër nga faktorët jashtë profesionalë e tradicionalë, të cilët në kushtëzim për nga qëllimi pak ndryshon nga  plani urbanistik i qëndrës së kryeqytetit 
shqiptar i modeluar nga pushtuesit fashistë. Veç një gjë ndryshon gjithësesi. Ne jemi një shtet i lirë por gjithnjë nën tutelën e çaponjëve të fqinjëve  tanë të cilëve në histori gjithnjë u kemi dhënë dashuri, madje ndonjëherë më shumë se sa duhet, dashuri që mjerisht na ka kushtuar shtrenjtë.

Poshte shënim:
Mbi stilin bizantin në arkitekture dhe influencat në botë  mund të lexoni në këtë link:
http://library.thinkquest.org/C005594/Medieval/byzantine.htm

The Byzantine Empire was a very influential Eastern power. In fact most of modern Russian culture is a reflection of Byzantine culture. Russians, along with many other Eastern nations exhibit architecture similar to that of the Byzantine Empire. One example is the Onion Domes that appear on the Kremlin in Moscow, Russia [below]. Another is the Assumption Cathedral in the Kremlin, Moscow (begun in 1475). These onion domes are prevalent in many kremlins throughout Russia as they were in the Byzantine Empire.   
Katedralja Orthodokse e Tiranës e ndërtuar nën kujdesin e vizionin e grekut Janullatos.

Editor: ©