NOLIN E PENGUAN BAJONETAT E SERBISË!
Nga KOLEC TRABOINI
Ka shumë që rrahin gjoksin si atdhetarë,
ndërkohë që shajnë e pështyjnë Nolin e madh, çfarë të kujtojnë të mjerat miza
në zverk të elefantit.
Është për të ardhur keq se shpesh herë,
qarqe e grupe të caktuara e trajtojnë historinë duke u nisur nga lidhjet
fisnore apo të hierarkisë së sistemit, me të cilin kanë patur të bëjnë dikur
pjestarë të familjes apo të afërm të tyre. Ka që bëjnë be e rrufe për mirësinë
dhe bujarinë e një sistemi sikur të ishte prerja e artë e historisë. Kur them
këtë kam parasysh shkrimin ironik me titull "Kush e pengoi Fan
Nolin?" (të bënte demokracinë në Shqipëri-shënimi im, KT) por edhe mjaft
shkrime të tjera të pinjollëve të hierarkëve të monarkisë vetanake zogiste.
Duke ndjekur këtë stil dhe këtë mënyrë të gjykuari, (“Ja, lexojeni Statutin e
Mbretërisë”- të thonë), sot mund të dalin pinjollë të diktaturës e të na bëjnë
be e rrufe se koha e Enverit ishte demokraci e kulluar, sepse edhe në
kushtetutën e saj ishin shkruar fjalët "demokraci" dhe "sovran
është populli...".
Kohët ndërrojnë, por tradicioni politik
i interesave mbetet. Shumica e atyre që lavdërojnë deri në qiell një sistem,
koha e ka treguar se, ose kanë qënë të ingranuar në atë sistem, ose kanë
përfituar prej tij privilegje ekonomike, shoqërore apo politike.
Mirëpo, që të dalësh sot e të thuash se
ngjarjet e Maj-Qershorit 1924 ishin një grusht shteti, dhe akoma më tej, se Fan
Noli ishte i paaftë për burrë shteti ngase ata që kishte rreth e qark ishin të
paaftë gjithashtu, dhe në të kundërt, që veprimet e Ahmet Zogut ishin legale e
legjitime, do të thotë që ta vlerësosh historinë që prapa ferrës sipas
pikpamjeve tepër të ngushta, e të mos marrësh parasysh asnjë faktor e rrethanë
të zhvillimit të atij revolucioni. Është e qartë se revolucionin nuk mund ta
bëjë e ta udhëheqë një njeri i paaftë, madje as dhe një njeri me aftësi
mbinjerëzore në qoftë se nuk ekzistojnë kushtet e rrethanat e favorshme për
zhvillimin e tij, në qoftë se kundërshtitë mes forcave politike nuk kanë
arritur në pikën ekstreme - për të cilën thuhet "kur mbarojnë fjalët
nxirren shpatat".
Është mirë të studiohet historia deri në
hollësi para se të konkludohet se një Revolucion është një Puç apo diçka
tjetër.
Përdora shprehjen “kur mbarojnë
fjalët...” për të saktësuar se në pranverë 1924 ngjarjet u tensionuan jashtë
mase (pra kishin mbaruar fjalët). Plagoset Ahmet Zogu në Parlament nga Beqir
Valteri, i cili e finalizon “heroizmin” e tij duke u mbyllur në nevojtore. Më
pas dihet, Ahmet Zogu si mjeshtër i masakrave dhe terrorit, organizon vrasjen e
Heroit Avni Rustemi që në të gjallë - vrasje që revoltoi tërë popullin shqiptar
në jug e në veri. Duke parë rrebeshin e urrejtjes popullore ndaj këtij akti kriminal,
Ahmet Zogu nuk kish ç'të bënte veçse t’ia mbathte (mbathja e parë) përtej
kufirit për të ndenjur në prehër të Beligradit.
Pa hyrë në hollësira mbi dilemat e Nolit
si kryeministër apo në lojën diplomatike për pranimin e ambasadorit sovjetik që
do t’i kushtonte rëndë, sepse i shtiu frikën diplomacisë europiane për rrezikun
e shtrirjes së influencave ruso-bolshevike sovjetike në Ballkan dhe dobësi të
tjera të programit të tij me reforma që mbetën në letër, pra pavarësisht nga
këto, është pranuar nga të gjithë historianët se gjashtë muaj të qeverisjes së
Nolit në Shqipëri ishin vite të demokracisë e jo të autokracisë dhe pushtetit
absolut personal.
Aspekti tjetër i veçantë është se Noli
erdhi në pushtet duke shfrytëzuar lëvizjen e forcave të brendshme, përkundrazi
ardhja e Ahmet Zogut nga Serbia dhe i armatosur me bajonetat serbe,
konsiderohet si përmbysje e një qeverie nga ndërhyrja e jashtme, në rastin e
Shqipërisë, të një armiku të jashtëm të deklaruar botërisht.
Se çfarë ishte dhuna e shovinizmit serb
mbi popullin e Kosovës, e tregojnë lumenjtë e gjakut dhe nuk ka nevojë për
komente, prandaj dhe ndonjë dashuri e madhe e serbëve për shqiptarët (që vuanin
nën regjimin e Nolit!!!) veç ndonjë mendje e çalltisur mund ta bllaçitë. Dhe
megjithatë, Serbia (fanatike orthodokse) iu bë krah ushtarakut meskin Ahmet
Zogu dhe u vu të përmbyste një qeveri demokratike që gëzonte përkrahje
popullore e që drejtohej nga një klerik i kulturuar orthodoks si Fan Noli. Këtë
paradoks le ta shpjegojnë ithtarët zogistë të rizgjuar tepër vonë tashmë. Le të
shpjegojnë gjithashtu në kontekstin historik se çfarë ndodhte në Kosovë në
gjysmën e dytë të vitit 1924. A mos ishte ndalur, qoftë dhe për një çast,
rrjedha e lumit të gjakut shqiptar në tokën dardane?
Paradoks mbetet edhe emri “Legalitet”,
pra se si mund të vetëquhet legal një regjim që ta sjell armiku i popullit
tënd, i cili gjithashtu mban të pushtuar gjysmën e truallit shqiptar, kjo është
një nga çuditë më të mëdha monarkiste.
E pra, legaliteti i ardhjes në pushtet
të Ahmet Zogut është, jo vetëm i dyshimtë dhe jo legal, por edhe i turpshëm.
Çfarë mund të thuhej sikur Sali Berisha, në pranverën e 97-tës të shkonte në
Beograd tek Sllobodani, e ky ta ndihmonte të rivendoste "qetësinë",
“rendin” dhe “legalitetin” e pushtetit të tij në Shqipëri?! Do të ishte e
papranueshme dhe e urrejtshme për shqiptarët.
Po sikur Noli të zbarkonte me trupat
ruso-bolshevike e ta “çlironte” edhe ai Shqipërinë sipas stilit përdredhan të
Ahmet Zogut? Një mallkim e turp i përjetshëm do të binte mbi të. Por Fan Noli
as nuk e bëri, dhe kurrë nuk do ta bënte këtë gjëmë, se binte ndesh me parimet
e tij të larta demokratike e, megjithatë, edhe sot e kësaj dite përgojohet prej
kallamarëve monarkistë, se gjoja desh solli një ambasador nga Moska, ndërkohë
që rastin e invazionit të dhjetorit 1924 nën armët e Serbisë, këtë bëmëzezë në
histori, kurrë nuk ia rënduan mbi shpatulla Ahmet Zogut. As atij vetë nuk iu bë
qefi qeder, madje edhe kur e kompensoi Serbinë me Shën Naunin. Kjo, se ky riosh
ambicioz vinte veten mbi Shqipërinë e shqiptarët, mbi Atdheun e Kombin.
Patriotët si Abas Ermënji, kurrë nuk
pranuan që të angazhoheshin nën ombrellën e ndonjë fqinji shovinist si Greqia
(akt që është në nderin e tyre) për rrëzimin e diktatorit Enver Hoxha dhe
komunistëvë gjakpirës, gjë që Ahmet Zogu e bëri duke lëpirë duart e përgjakura
të armiqve të Shqipërisë. Historia është e pamëshirshme për puthadorët.
Shërbimi i Beogradit që shtypte e vriste popullin shqiptar të Kosovës, kishte subvencionuar
2 milion dinarë të asaj kohe, vetëm për të siguruar karrierën e Ahmet Zogut. Ky
është një akt i pashembullt dhe koha, sado paradoksale, nuk mund ta motivojë e
as ta përkëdhelë Zogun e vjetër - se me Lekën, si qytetar i thjeshtë shqiptar
(por jo si pretendent), kjo temë nuk ka kurrfarë lidhjeje, pavarësisht nga
zgjimi i vonuar i ca zogistëve që u ka mbetur ora një shekull prapa e duan ta
bëjnë Shqipërinë mbretëri anadollake me ndonjë Lal Kros të ri.
Nga ana tjetër, është vërtet për të
ardhur keq kur dëgjohen vlerësime tendencioze e të pamerituara për burrat e
shtetit të cilët e rrethonin Fan Nolin. Ata ishin njerëz të mëdhenj, të cilët
qëndrojnë denjësisht në piedestalin e historisë kombëtare. Ministër i Financave
të Qeverisë së Fan Nolit ka qënë Luigj Gurakuqi, një nga tribunët e pavarësisë
kombëtare në krah të Ismail Qemalit, një njeri me kulturë e dije të gjera,
organizator i zoti, një ministër financash të cilin, kurrë më të aftë e më të
ndershëm, nuk e ka pasur ndonjëherë Shqipëria. (Ah të kishim një të tillë tani
që na mbyten ministrat hajdutë e të paaftë!). Pranë Nolit qëndronte një anëtar
kabineti si Stavro Vinjau, një Zija Dibra, i cili nuk pranoi të largohej nga
Shqipëria edhe kur Zogu me trupat mercenare e bashibozuke të armatosura në
Serbi, hyri përdhunshëm në Tiranë. Si shpërblim për këtë qëndrim dinjitoz e
atdhetar të Zija Dibrës, një i paskrupullt që nuk e njihte nderin si cilësi e
virtut personal si Ahmet Zogu, vuri njerëz dhe e vrau prapa krahëve gjatë
rrugës ndërsa përcillej në internim. Akt i denjë vetëm për një Zog. Pas Zija
Dibrës do t’i vinte rradha njërit nga figurat më popullore në Shqipëri, Luigj
Gurakuqit, më 2 Mars 1924, në Bari. Vetëm pak ditë më pas, Bajram Curri do të
vritej nga bandat zogiste, më 29 mars në Dragobi, për ta mbyllur ciklin
makbethian me Heroin Kombëtar Hasan Prishtina, që siç kam shkruar dhe më parë,
kur ra ai, u fik Kosova. Kjo vrasje është shërbimi më i madh që i bëri Ahmet
Zogu Serbisë shoviniste për gjunjëzimin përfundimtar e të përgjakur të Kosovës.
Ndërsa rreth e qark Ahmet Zogut ishin
mbledhur njerëz të kategorisë Pandeli Evangjeli, të cilët nuk janë shquar kurrë
për burra shteti por thjesht si nëpunës të bindur kryeulët. Vetëm nëqoftëse
është fjala për Lal Krosin, injorantin analfabet i cili bënte ligjin e Maliqin
në "Mbretërinë Shqyptare", atëherë po, sepse vërtet, demokratët e
mëdhej të plejadës së Fan Nolit nuk kishin në mes vedi ndonjë Lal Kros
sharlatan. “Çfarë thotë Zogu bën Lala, çfarë do Lala bën Zogu”.( Enver Hoxha e
kishte adaptuar këtë parim zogist lalkrosian: “Çfarë do populli bën partia.
Çfarë thotë partia bën populli”. Më shumë çiflik se shtet u katandis e varfëra
Shqipëri. Por Shqipëria, as nuk ishte e as nuk do të bëhej kurrë një çiflik Lalësh
nëse do të drejtohej edhe më tej nga burra të ditur si Fan Noli, Luigj
Gurakuqi, Stavro Vinjau, Zija Dibra, Hasan Prishtina e të tjerë. Tashmë
historia dihet: Me Enver Hoxhën, për të dytën herë, Shqipërisë i erdhi
"shpëtimi" nga Beogradi drejtpërdrejt nga shtabi jugosllav i Josif
Broz Titos.
Qeverisja e Nolit dhe e demokratëve të
tjerë shqiptarë bashkëkohës të tij, pa pikë dyshimi, do t’i sillnin Shqipërisë
zhvillime të reja bashkëkohore europiane. Madje mund shtohet se ndoshta nën
influencën e tyre, populli do të mund të shpëtonte nga gracka e Partisë
Komuniste Shqiptare e formuar dhe kjo nga miqtë serbë të Ahmet Zogut, por të
Nolit kurrsesi.
Kjo për faktin se rinisë shqiptare dhe
mbarë popullit të varfër e të mbetur në injorancë, i kishte ardhur në majë të
hundës mbretëria e mbretërimi gjysmë feudal zogist, ku oborri bënte jetë lluksi
përrallore. Duke kënduar “Këngën e mjerimit”, populli e pati të lehtë të
mashtrohej prej ideve spekulative e demagogjike të barazisë e të mirëqënies
shoqërore që do të vendosej (gjoja) pas çlirimit të Shqipërisë nga pushtuesit
fashistë. Në qoftë se Shqipëria do të kishte patur deri në vitin 1939 një shtet
demokratik sipas parimeve të ndritura noliane, padyshim që nuk do të ishte e
lehtë të gënjeheshin dhe mashtroheshin njerëzit me pilula sllavo-komuniste të
linjës Moskë-Beograd.
Prandaj, se si do të ishte historia e
Shqipërisë pa Ahmet Zogun dhe Enver Hoxhën, kjo merret me mend dhe nuk ka
nevojë për komente të gjata, ndërsa se si do të bëhej historia nëse Shqipëria
do të ecte në rrugën e ideve demokratike dhe iluministe të Fan Nolit, kjo ka
vend për hulumtime, sepse Fan Noli ishte një njeri universal dhe bota e ideve
të tij ishte mjaft komplekse, por gjithsesi, shumë më e ndritur se çdo lloj
diktature e tipit kontraversal Zogu-Hoxha.
Megjithëse këta dy kapituj janë kaq
voluminozë e kaq kompleksë dhe me sense të kundërt saqë nuk mund të ezaurohen
me një apo dy diskutime, sidoqoftë mund të themi se, me idealin e tij për një
Shqipëri ekonomikisht të zhvilluar e kulturuar, për një shtet të ndërtuar mbi
principet bashkëkohore europiane, me një shoqëri civile demokratike, Fan Nolin,
më parë nga bashibozukët e halldupët pseudolegale të Ahmet bej Zogollit, e
penguan dhe e rrëzuan bajonetat e Serbisë, për ndryshe sot, Shqipëria do të
ishte Europë e jo siç është, një vend i braktisur në siujdhezën me
emrin"Harresë ballkanike".
Ne foto: Autori i shkrimit K. Traboini,
dalë tek varri i Fan Nolit në Forest Hill të Bostonit, SHBA, 2005.
