Mbi librin: “ZHGENJIMI I AMBASADORIT AMERIKAN”

Mbi librin: “ZHGENJIMI I AMBASADORIT AMERIKAN”

Gazeta “Tirana Observer” nr. 1023(2223) f.16,  9 shtator 2012

shkruar nga Riza Lahi.

Nëse deri më tash kemi parë politikanët të bëjnë “bujë”- (flakë kashte panairesh,  me veprat  e tyre të njëkahshme), tashmë janë vetë ata në qendër të stigmave të një autori që më së shumti njihet si poet dhe kineast. Po çfarë shpalos libri i fundit publicistik i Kolec Traboinit. Kë ka në qendër dhe kujt i bën jehonë. Cili është shqetësimi i tij qytetar në këto refleksione për politikën e qeverisjen. Në kufijtë e një shkrimi është e pamundur të bëhet një pasqyrim mbi atë që trajton, por le të përpiqemi t’i hedhim një vështrim në disa prej trajtimeve që na i sjell e që përbëjnë diçka krejt të veçantë,  si publicistika e një poeti. Traboini është një poet e gazetar, mbi të gjithash një qytetar që në dy dekada kurrë s’ka munguar të bëjë publike mendimin dhe opinionin e vet. Ky në të vërtetë nuk është libri i parë i tij si publicist, por ndryshe prej librave të mëparshëm si “Rapsodi Ushtore- Ironi për politikën” 1995  e të tjerë, në këtë të fundit, librin e 17–të  reflekton një realitet në mënyrë të atypëratyshme pa pritur të kalojë një kohë e gjatë për t’i gjykuar e parë ngjarjet me lupën e ftohtë të analistit. Ndaj ndjehet që shkrimet e Traboinit të jenë të ngrohta, impulsive, me një angazhim qytetar për t’u patur zili, angazhim që është ndjerë që në kohën e zhvillimeve demokratike, kur publikoi i pari në Shqipëri në gazetën RD, 16 janar 1991 shkrimin “Vlera e simboleve kombëtare”, ato  fjalë që i dogjën e i përcëlluan monistët si  “Të hiqet ylli komunist nga Flamuri Kombëtar”.  Akoma më tej, qëkur Traboini organizoi në fillim të janarit 1991 mitingun antikomunist para stadiumit, aty ku sot është sheshi Nënë Tereza. Ish koha kur Sigurimi i Shtetit e kishte vënë edhe atë në shënjestër ashtu si shumë demokratë të tjerë. Traboini shkoi në Greqi si emigrant, por si njeri me temperament atdhetar nuk mund të rrinte duarkryq duke parë propogandën dhe trajtimin e egër që ju bëhej shqiptarëve nga policia dhe nga Media greke e në këtë situatë të vështirë, ai pati guximin e “marrë”  të hapte një gazetë shqipe për emigrantët, e ku, në mes të Athinës. Pikërisht kështu e quajtën qarqet antishqiptare kur shkruanin plot kërcënime në gazetën “Stohos” të Kapsalis: “Traboini, ky nacionalist i tërbuar nga Shqipëria ka hapur gazetë në gjuhën shqipe në Athinë. Pse rrimë e shohim, e lexojmë dhe nuk e shkulim nga rrënjët me gjithë gazetën e tij “Egnatia”?!

Kolec Traboini kurrë nuk pati frikë e kurrë nuk heshti. Ndoshta ndikoi  për këtë fakti se i ati i tij, Palok Traboini, ka qenë një nga publicistët e parë shqiptarë në gazetën që botonte  në Shkodër e Dom Ndoc Nikës “Bashkimi” qysh në vitin 1910. Kjo me siguri ka ndikuar në temperamentin si gazetar i Kolec Traboinit, që nuk bën kompromis e stigmatizon të gjitha të këqijat që sjellin politikanët e paprinciptë të cilët shohin interesat e xhepit e jo të kombit te vet.

Pesë vjet në Greqi ku botoi edhe librat e parë shqip, por edhe nga Amerika ku shkoi ne vitin 1995, gjithnjë i lidhur me shtypin shqiptaro-amerikan, por edhe atë shqiptar. Ai është një prej krijuesve të rrallë që është i lidhur aq ngushtë me aktualitetin. Duke parë këtë shëmbëllesë që jep Traboini, si një poet i angazhuar, jo në kahje politike por në krahun e popullit të vet, mund të shtrojme pyetjen: a është opurtune që një krijues, poet, të jetë i lidhur aq shumë me ngjarjet politike në vend e të reflektojë për ato. Sepse kemi parë krijues të mbyllur në kullën e fildishtë, apatikë, pa temperament e ndjesi qytetari, apo të tjerë në pozicionin e një nënpunesi që merr tituj e ndere dhe nuk i dëgjohet zëri kurrë,  sikur të jetojnë në një shekull tjetër.

Me  Traboinin nuk ndodh keshtu. Biografia krijuese e tij është jeta e tij, është jo vetëm refleksioni shpirtëror e emocional poetik,  por edhe refleksioni si qytetar që jeton me hallet e popullit të vet, që nuk mbyll dot sytë përpara një realiteti aq tronditës, që nuk fle dot gjumë i qetë kur sheh tërë këto tallazime në jetën politiko-shoqërore të Shqipërisë. Në këtë hulli është edhe libri i tij i fundit publicistik i cili hapet me esenë që i jep titullin librit “Zhgënjimi i Ambasadorit  Amerikan”, shkrim ky i përkthyer edhe në anglisht “The Disappointment of the U.S. Ambasador”.

Traboini nuk merr përsipër të analizojë tërë skenat e mizanskenat që ndodhen në sallën ku mblidhen deputetët në emër të sovranit popull, por ai bën përqasjen e sjelljes së politikës, çfarë u pa në zgjedhjen e presdentit, si një cejtnot në një fushë shahu ku luhet vetëm me një lojtar, me sjelljet e personazheve historike shqiptare në histori duke klasifikuar tipin e Ali Pashës si djepi dhe fryma ku u rritën Alipashajt e rinj në trojet shqiptare që ende trajtohen si zotërime të një individi, në mos të një klani që modernizohet me emrin parti, por që nuk kanë të bëjnë në asnjë pikpamje a ndonjë lidhje sado të largët me partitë e konceptit europian.

Shkrimi plot nerv  i Traboinit e nis librin e vet me shënimin paraprak: “Përshëndetje i nderuar ambasador i vendit tim, në vendin tim…”   

Shprehim shpresën që ambasadori aktual  i SHBA z. Arvizu, ta ketë lexuar esenë, apo ta lexojë, sepse është një plotësim i imazhit të politikës dhe politikanëve të sotëm të paskrupullt që nuk njohin as fjalë e as besë e që kanë dalë jashtë çdo tradicioni shpirtëror të respektit ndaj mikut. Tradita e besës shqiptare  ia ka lënë vendin kurtheve e pabesisë në fushë të politikës shqiptare.

Vallë i ka dalluar dhe i dallon djallëzirat bizantine të politikanëve albanezë Ambasadori  Arvizu, tek i cili Traboini ka shumë shpresë se mund të bëjë më shumë dhe se ai është shumë i predispozuar të bëjë maksimumin e tij për vëndin tonë, siç kemi përshtypjen që kanë bërë që të gjithë ambasadorët e SHBA në Tiranë, që nga Z Rajerson, Withers e tjere?! Shqipëria ka nevojë të dalë një orë e më parë nga ajo “Shock therapy”, ajo politikë shkatërruese nga e cila ka lindur një shtresë e tmerrshme drejtuesish parazitë shqiptarë që nuk i gjen kund nëpër Evropë edhe me qiri t’i kërkosh. Amerika duhet të na ndihmojë dhe shqiptaro-amerikani Traboni ka vënë theksin te thënia kategorike, sa mund të bëjë ambasadori i një shteti në në tjetër shtet Sovran e çfarë në thelb është thirrja : “ACT NOW” që qarqe të caktuara po përpiqen ta minimizojnë në problem të dorës së dytë e jo në transformimin rrënjësor të politikes shkatërruese që zotëron në Tiranë.

Libri  “Zhgënjimi i Ambasadorit Amerikan”  përmban edhe esè te tjera mbi zhvillimet bashkkohore në jetën politiko-shoqërore në Shqipëri dhe përpiqet të hedhë dritë mbi kaosin politik shqiptar. Libri ndahet në katër kapituj me trajtesa sipas problematikave që rrok  këndvështrimi i autorit.  Në kapitullin e dytë: “Histori me histeri nuk shkruhet” mbartet shqetësimi qytetar për politika personale nga pozitat e pushtetit, herë-herë imponuese sa të krijojnë përshtypjen e reminishencave me të kaluarën e trishtë ku gjithçka në jetën e njeriut imponohej nga lart me dhunë. Trajtohen edhe probleme të figurave historike apo lajthitjeve të historianëve të cilët anipse jetojnë në një kohë tjetër nuk dalin dot prej skemave konceptuale atavike të së djeshmes. Traboini analizon disa të dhëna që jep historiani Romeo Gurakuqi në librin e tij për kryengritjen e vitit 1911 të cilat i rezultojnë të gabuara si në prejardhjen e Hotit, por edhe në përcaktimin se cili ishte flamuri që u ngrit më 6 Prill 1911 në Deçiq dhe kush e solli  e ia dha atë në dorë Ded Gjo Lulit. Kolec Traboini duke qenë vetë nga Hoti është shumë i ndjeshëm e në kontakt me gjithçka që shkruhet për vendin e të parëve të tij ndaj dhe të bindin argumentat që sjell dhe rrëzojnë versionin e historianit i ndodhur në “Lajthitje historianësh” siç e cilëson shkrimin autori.

“Brainwashing- trushplarja” është kapitulli tjetër me esè në të cilin trajtohen efektet e mbrapshta të politikës  dhe medias mbi njerëzit,  të cilët ndodhen nën një presion thuaj të përditshëm të propogandave partiake, sikur çdo ditë e vitit dhe çdo orë e ditës të jetë një fushatë demagogjike zgjedhjesh, apo paradokset e moskuptimeve të krahëve të politikës, ku e djathta del me parulla majtise dhe e kundërta, sepse asnjë krah i politikës nuk ka një program të qartë dhe ky kaos politik krijon efektet e veta edhe në popull ku me shumë se njerëz që përkrahin ide, shfaqen thjesht fansa liderësh partiakë. Në këtë kapitull trajtohet, pos të tjerash edhe  problemi se çfarë në të vërtetë mishëron parlamenti shqiptar që të kujton më së shumti “muhaxhirët” e Faik Konicës.
Sulmet e Traboinit ndaj klasës së paskrupullt politike, mediokërve të politikës, burokatëve të të gjitha krahëve, etj, ndodhen ngado, ku spikasin në mënyrë spektakolare analizat e bëmave të periudhës së Zogut, represionit shovinist grek ndaj shqiptarëve e sidomos ndaj mikut të tij personal, personalitetit të shquar panshqiptar Aristidh Kolia, kur segmente të shtetit Helen e kërcënonin hapur për eleminimin fizik apo analizat e kryengritjeve shqiptare për pamvarësi, si edhe polemikat rreth këtyre evenimenteve.

Traboini ka vënë duart në kokë duke parë prej kohësh realitetin e vëndit të tij të shtrenjtë, për të cilin ai sakrifikoi aq shumë; në emër të të cilit ai nuk ra asnjëherë në dëshpërim aq sa të dorëzohej dhe me emrin e  të cilit, ai rregullisht kap penën e shkruan në gjini të ndryshme, nga të cilat, ka më shumë për zemër, poezinë dhe publicistikën.
E duam sërish t’i kthehemi idesë sesa të angazhuar e sa qytetarë janë krijuesit tanë. Në cilën rrugë duhet të ecin ata ashtu siç bën Traboini, të ngrenë zërin e tyre në mbrojtje të interesave të popullit të vet apo të radhiten si ushtarë plumbi në fushën e shahut.

PA QIME NE GJUHE- nga ANTON GOJÇAJ

Në gazeten “Koha Javore” Podgoricë, 30 gusht 2012

PA QIME NE GJUHE

(Kolec Traboini, ACT NOW  -  Zhgënjimi i ambasadorit amerikan, ese publicistike, Tiranë-Boston-New York 2012)

Nga ANTON GOJÇAJ 

Libri hapet me artikullin (shqip pastaj anglisht) “Zhgënjimi i ambasadorit amerikan” në të cilin autori analizon politikën aktuale (si vazhdimësi e tradicionales) shqiptare në raport me ambasadorin  e Amerikës (SHBA)  ndaj së silës “Shqipëria ka detyrime të mëdha, sepse nuk ka shtet a komb që ka bërë më shumë për shqiptarët”, ku publicisti nxjerr disa përfundime sa provokuese aq edhe tronditëse, duke i quajtur politikanët shqiptarë  “Ali Pashë Tepelenat e politikës shqiptare”, pasi që secili prej tyre “për interesat e veta të ngushta është gati ta çojë në djall Shqipërinë dhe shqiptarët”. Është alarmues fakti se publicisti nuk e veçon (nuk ka???) asnjë politikan,  asnjë shembull të vetëm pozitiv që lë për të shpresuar se nuk janë përmbysur të gjitha barkat dhe se ata që sot janë vërtet pak, nesër ndoshta do të shumohen dhe do ta orientojnë politikën shqiptare në drejtimin e duhur dhe me shpejtësinë e duhur.  Një popull i tërë ka rënë në letargji  dhe as thirrja e ambasadorit të Amerikës, shtetit që ka dhënë të gjitha provat e miqësisë, nuk po ndihmon.  Eseu lë të nënkuptohet se shteti, populli, demokracia shqiptare janë në agoni të thellë.  Mirëpo, vetë ky libër, është dëshmi e mirë se individët që “gjykojnë” me mendje të shëndoshë dhe që “shohin “ pa dioptri partiake, ende nuk janë zhdukur dhe se të paktën ndonjë publicist e  kupton fjalë për fjalë thirrjen e ambasadorit të Amerikës drejtuar qytetarëve shqiptarë -  “Act now”, që del si moto me shkronja të kuqe edhe në kopertinën e librit, mbi titull.  

Përveç dukurive nga politika aktuale e Shqipërisë, në tavolinën e operacioneve “kirurgjike”-publicistike të Kolec Traboinit hapen edhe tema historike.  Një nga personazhet e përzgjedhura është figura e Ahmet Zogut, për të cilin gazetari pa kurrfarë hezitimi deklaron: “Tradhëtar më të madh e më të zi se Ahmet Muhtar Xhemal Zogolli, i biri i Sadije Toptanit, zor se gjendet.” (f.33) Natyrisht që kjo etiketë denoncuese duhet parë në kontekstin e eseut, që bazohet kryesisht në faktin se Zogu erdhi në pushtet “nën ombrellën e Serbisë”, armikut “më të madh të popullit shqiptar e që kishte pushtuar gjysmën e territoreve shqiptare ku i shtypte shqiptarët me dhunë e gjak.” (f. 33). Ngjitur me këtë artikull autori ka vendosur “Marrëveshjen Pashiç – A. Zogu për aneksimin e Shqipërisë” të vitit 1924. Lidhur me këtë artikull e kam një vërejtje: u kish dashtë të ishte ma i specifikuar  kur ështe referuar  Gjergj Fishta si - “armiku më i madh i Sllavëve”... Për faktin se autori i i “Lahutës së Malcis” nuk ka qënë armik i sllavëve në përgjithesi,  por, armik, madje i pakompromis, i politikave pushtuese e ekspansioniste të disa shteteve sllave, në dëm të Shqipërisë.

Edhe eseu vijues, “Nolin e penguan bajonetat e Serbisë” shquhet për pozicionimin e paluhatshëm të autorit dhe për frymën polemizuese me “disa qarqe e grupe të caktuara” që tentojnë t’i bëjnë një zbukurim “est-ETIK”  hyrjes së përdhunshme në Tiranë të Zogut “me trupat mercenare e bashibozuke të armatosura në Serbi”, duke e minimizuar njëkohësisht figurën e Fan Nolit vetëm në një kryeministër që donte ta pranonte ambasadorin sovjetik... Dallimi mes  Zogut dhe Nolit është thelbësor sepse, sipas Kolec Traboinit: “Noli erdhi në pushtet duke shfrytëzuar lëvizjen e forcave të brendshme, përkundrazi ardhja e Ahmet Zogut nga Serbia dhe i armatosur me bajonetat serbe, konsiderohet si përmbysje e një qeverie nga ndërhyrja e jashtme, në rastin e Shqipërisë, të një armiku të jashtëm të deklaruar botërisht.” (f. 44-45)

Ndjeshmëria diç më e theksuar e Traboinit lidhur me trevat dhe disa personalitete të Veriut të “shqiptarisë” mund të shpjegohet se të parët e tij janë nga fshati Traboin i Hotit të Malësisë së Madhe, e sidomos me faktin se bababi i tij ishte askush tjetër përveç Palok Traboini (1888-1951), sekretari (dhe bashkëluftëtari) i Dedë Gjo Lulit.  Eseu “Kush dhe pse e denigrojnë Ded Gjo Lulin?”  flet për mungesën (në Shqipëri) deri sot e kësaj dite të një busti të kreshnikut të maleve që drejtoi Kryengritjen e Malësisë në vitin 1911, është i argumentuar logjikisht dhe i bazuar në faktet historike. Nuk mund të zbehet personaliteti i Dedës në një kaçak që luftoi vetëm për veten,  madje as vetëm për krahinën e vet (Malësi e Madhe), sepse ai (dhe trimat e tij)  “nuk e mori lirinë në varr, por e la këtu për Shqipërinë dhe shqiptarët”. (f. 72) Denigruesit e Ded Gjo Lulit, K. Traboini i quan “sulmues qorra e Don Kishotë të kohës sonë”, por  edhe “kope ekstremistësh fetarë” dhe “studiues të rinj të “Intifadës” ndërshqiptare”. (f. 67) 

Historia e flamurit kombëtar shqiptar që malësorët e ngritën më 6 prill 1911 në Bratilë ka disa versione, por Kolec Traboini në eseun “Lajthitje historianësh”  shpalos tezën e vet se ishte pikërisht i ati i tij (Palok Traboini ) ai që Dedë Gjo Lulit i solli jo një po tre flamuj kombëtarë, të punuar jo në Mal të Zi (siç (keq)informon  në një studim të vetin Romeo Gurakuqi), po në Austri, sepse Deda “donte një flamur që të ishte i punuar atje ku punoheshin tërë simbolet e shteteve e mbretërive”. (f.76) Në të njëjtin ese publicisti hedh poshtë një hipotezë (të dhënë në librin “Kryengritja e Malësisë së Mbishkodrës”, botuar më 2002 në Shkodër, (në faqen 11, fusnota nr. 6) të bazuar në një gojëdhënë sipas së cilës “hotjanët e paskan patur krye katragjyshin e vet një sllav, e se prej këtij sllavi e paskan prejardhjen historike si fis.” (f. 79)  Habit fakti se megjithëse doktor i shkencave dhe ligjërues në universitet, Gurakuqi nuk e jep burimin e saktë nga e ka marrë këtë gojëdhënë dhe as nuk e sheh të nevojshme t’ia nënshtrojë një analize apo prove kritike shkencore, aq më tepër kur kjo bie ndesh me kujtesën historike dhe gojëdhënat e vetë hotjanëve, por edhe me rrethanat dhe ngjarjet historike të zhvilluara në këto treva, në parimin e sukcesionit kauzal dhe rrjedhimisht, qoftë kjo edhe vetëm njëra nga hipotezat e ndryshme, mund të shkaktojë keqkuptime dhe të shërbejë për manipulime dhe qasje të ndryshme pseudoshkencore.  Mendoj se përgjigjja që i jep K. Traboini kësaj hipoteze të R. Gurakuqit është e bindshme dhe e zhvlerëson atë. 

Target i piketave publicistike të Kolec Traboinit janë edhe deformimet e ndryshme të jetës politiko-shoqërore aktuale, si për shembull dekorimi dhe nderimi me medalje e mirënjohje që (tani: ish) presidenti i Shqipërisë, Bamir Topi i akordoi madje edhe ndonjë personi me të kaluarën e dyshimtë, që mori pjesë në krimet e komunizmit, por jo edhe dëshmorëve malësorë që luftuan heroikisht kundër pushtuesve e diktaturave duke sakrifikuar gjithçka patën për të mirën e të gjithë bashkëkombësve. Si rrjedhojë, autori zemërplasur nxjerr një konstatim mjaft të rëndë të cilin mund edhe të mos e pëlqesh, por që megjithatë provokon t’ia kushtosh dy-tre minuta meditim: “ Për mua njerëz si Topi e urrejnë Malësinë e Malësorët pikërisht se e luftuan perandorinë osmane. Konkluzioni është i thjeshtë, mesa duket edhe ai bën pjesë në atë idenë e shpifur të neootomanizmit që po përhapet si murtajë prej Edirneje.” (f.62)

Brenda këtij qerthulli kisha vendosur edhe eseun “Brainwashing” (Trushplarja) në të cilin Traboini i kundërvihet shkrimit të një analisti bashkëkohor shqiptar, i cili për vrasjet e viteve të fundit për motiv gjakmarrjeje, fajëson Kanunin  e Lekës, çka sipas autorit është një keqkuptim tendencioz, sepse “kanuni para së gjithash ishte një kod që mbronte e pastaj dënonte” (f.101), kurse fajtorin e vërtetë për kaosin social, psikologjik, politik  etj. brenda komunitetit shqiptar, e kërkon (dhe e gjen) në mosfunksionimin e institucioneve që nuk e bëjnë punën e vet ashtu siç duhet.

Shkrime që ia vlejnë të lexohen janë edhe eseu për Aristidh Kolën, eseu për zbulimin e një fotografie të Faik Konicës, artikulli që flet për “greqizimin” e shqiptarëve ortodoksë në Amerikë etj.

Libri përmban gjithsej njëzet e pesë ese (pjesërisht të botuara më parë në gazeta të ndryshme) në të cilat autori trajton aktualitete nga jeta shqiptare, si dhe  pikëpamje që kanë të bëjnë me të kaluarën por që influencojnë dhe reflektohen edhe në realitetin e përditshëm. 

Kolec Traboini nuk shkruan si ithtar i njërës apo tjetrës palë, pena e tij nuk respekton kurrfarë imuniteti, përveç ndërgjegjes dhe moralit të intelektualit. Ai është një humanist fanatik në kërkim të së vërtetës. 

Publicisti Traboini nuk heziton që gjërat, personalitetet  dhe dukuritë t’i quajë me emrin që e meritojnë, duke ndjekur  parimin se publicistika është një mekanizëm në shërbim të korrigjimit të devijimeve dhe deformimeve në sferat e ndryshme kulturore, sociale dhe politike.  Kur ka diçka për të thënë, ai këtë e bën me argumente dhe guximshëm,  pa qime në gjuhë, duke iu shmangur sofizmave kuazi-intelektuale dhe formulimeve të ndërlikuara sintaksore e terminologjike.  Një polemist/debatues i rreptë, që mendimet dhe gjykimet e veta i thot drejtpërdrejt dhe pa dorëza.

“Koha javore”, Podgoricë, nr. 531, 30 gusht 2012, f. 12-13

🟣 PERSEKUTIMI I ROMËVE NE SHQIPERI- nga Traboini

Napolon Bonoparti: Me gratë flasë frengjisht, me burrat flas shqip

Make Money Online : http://ow.ly/KNICZ

🟪 PERSEKUTIMI I ROMËVE NË SHQIPËRI

Nga KOLEC TRABOINI

Jemi mjeshtra të mëdhenj për të fry tollumbace e për t’i rënë daulles. E them se mjeshtra më të mëdhenj nuk gjen në Europë e përtej sinoreve të saj. Ne me zhurmë ua kalojmë të gjithëve, lëmë pas Francën, Gjermaninë e Anglinë se për të tjerët më të vegjël kush po pyet. Edhe pse kanë kaluar mbi 60-vjet vazhdojmë t’i biem fyellit për shtatë palë qejfe se si i kemi shpëtuar disa familje hebrenjsh bash në atë kohë që jemi vrarë me njëri-tjetrin në mënyrën më të egër, duke u ndarë në dy kampe – partizanë e ballistë. E nuk ngurrojmë të shtiremi si njerëzit më bujarë, më të fisëm e më  të paqëm në botë.
Eh, sa mirë do të qe të ishte krejt kështu!

Këto ditë gushti pas një vizite në Tuz,  po udhëtoja nga Shkodra në Tiranë në një furgon të vonuar. Gjatë gjithë rrugës një tip nuk  pushoi së treguari për punën e jetën e vet në New York, bëma që ne duhej t’i dëgjonim me patjetër. Mua që kam afro dy dekada në Amerikë, nuk më bënin përshtypje dalldisjet e këtij njeriu,  por çfarë të bëja. T’i thoja mjaft më, nuk ish punë që bëhej. Në furgon ishin edhe dy gra të reja rome me fëmijët e tyre. Kush e di se çfarë fantazonin të shkretët romë kur dëgjonin përralltarin nga New Yorku.  Nisi të errej. Kur u gjendëm në Kamëz të Tiranës njëra nga gratë e reja rome kërkoi të ndalej. Mirëpo hezitonte të zbriste sepse nuk po e dallonte njeriun i cili e priste.  Komunikonte në telefon cellular,  por nuk po e shihte. Shoferi, një shkodran në moshë dhe i mirkuptueshëm si kërkoi falje tha butësisht se do ta prisnim, se nuk mund ta linim në rrugë. Po ku pyeste ky shqiptari nga New Yorku. “Ik moj ti, – i tha, – zbrit. Kush je ti që të presim ne sa të vijë burri yt”…e plot fjalë të tjera me ton përbuzës.

Në fakt burri rom u shfaq shpejt e ne pritëm veç pak minuta, po ku qetësohej llafazani nga metropoli më i madh i botës.  Ky qëndrim nuk ishte një rastësi, por shprehte një psikologji. Një mendje më thoshte se kur bëheshin mbledhje për t’i treguar amerikanëve cilësitë e larta të shqiptarëve si mikpritja, bujaria, besa, ky do të qe me siguri në karriget e radhës së parë, por këtu ama ishte krejt një njeri tjetër, një shpërftyrim. Me këtë dua të them se shpesh të pabërat tona i mbulojmë, i harrojmë. Por si vete kjo punë kështu që kur marrim rrugën deri në Jerusalem për promovime të evenimenteve shpëtimtare të gati para një shekulli dhe mbyllim sytë përpara një realiteti absurd e skandaloz. Nuk është fjala për çfarë isha dëshmitar në furgon në stacion të Kamzës, por për keqtrajtimin që i bën shoqëria shqiptare romëve në tërësi. Këto dy vitet e fundit përballemi me ngjarje që të afrojnë në mendimin se persekutimi i romëve tashmë në shoqërinë shqiptare është një realitet.

Vitin e kaluar e në vazhdim problem i romëve u paraqit në media me një ngjarje skandaloze. Një grup pronarësh të tokave tek Stacioni i Trenit në Tiranë, kërkuan t’i zbonin romët që qenë vendosur aty me familje duke përfshirë dhe fëmijë. Por romët nuk kishin ku shkonin. Shteti shqiptar i ka ata jashtë interesit dhe as e vuri ujin në zjarr ta gjente zgjidhjen. Por zgjidhjen ia bënë vetë pronarët e tokave, të cilët, kushedi mbase edhe ata mburren që kanë shpëtuar hebrenjtë në vitin 1944. Këta pronarë pra i vunë zjarrin kasolleve të romëve dhe qe një fat i madh që nuk u dogj njeri i gjallë. Në media dhe organet e sigurisë dolën me konkluzionin  shterp se ishte zjarr i rastësishëm duke na e shitur sapunin për djathë. Sikur njerëzit nuk e dinë se shumë gjëra në Shqipëri ndodhin çuditërisht si gjoja të rastësishme.

Një aventurë ishte sistemimi i romëve të mbetur pa strehë e pa punë e thënë hapur edhe pa bukë. Doli Avokati i Popullit dhe i strehoi në zyrën e tij. Dhe Media u ngut ta pasqyrojë si një humanizëm shqiptar këtë zgjidhje  të denjë për vendet afrikane. A fundja të denjë për sistemin diktatorial kur u mbushën ambasadat.

Tentativa për t’i vendosur diku nga Sharrë, në një ish-gazermë ushtarake dështoi se edhe atje nuk i donin pronarët e tokave e shtëpive përqark. Me siguri edhe këta pretendojnë t’i kenë shpëtuar hebrenjtë në vitin 1944 dhe kërkojnë ndonjë dekoratë apo darovitje, apo më mirë të japin intervista në ndonjë film të bujshëm tip “Besa”.

Diçka mesa duket u qetësua sepse asnjë lajm tjetër nuk u pa mbi romët. A thua problemet e tyre u zgjidhën si me magji përrallash. Në të vërtetë nuk u zgjidh kurrgjë, por tashmë lajmet mbi ta nuk bënin show ndaj u lanë nën hije me hallet e tyre.

Më 31 tetor të vitit të kaluar lexuam në gazeta se qe miratuar një program për romët që  do të zgjaste 3 vjet dhe me një buxhet total prej 2,7 milion dollarë, me fonde nga Human Security Trust Fund i OKB-së, financuar nga qeveria japoneze.

Më pas nuk kemi parë ndonjë raport se si po shpenzohen këta 2.7 milion dollarë, por problemet në komunitetin rom kanë vazhduar madje në kryeqytetin shqiptar edhe në sy të gjithë botës.

Ngrihet kryepolici bashkiak dhe fillon një fushatë antirome, duke i keqtrajtuar ata të varfër, madje duke hequr zvarrë deri fëmijë romë që mblidhnin kanaçe dhe me to nxirrnin  bukën e gojës. Forcërisht ua morën kanaçet frutin e punës së tyre, bukën e tyre të përditshme. Problemi u trajtua gjërsisht në media duke e trajtuar deri në kufirin e një qëndrimi racist, por që kishte edhe lidhje me afera, sepse kryepolici bashkiak kishte lidhjet e veta me kompaninë e riciklimit të mbetjeve.

Ndërkohë problemi me qëndrimin persekutues ndaj romëve u shfaq edhe në Elbasan. Që në muajin maj tregtarët romë që shesin kryesisht mallra të përdorura kërkuan  nga bashkia që të rishikohej vendimi i saj për heqjen nga vendi ku tregtonin. Nga ana tjetër bashkia pat bërë të ditur se tregu i ri është shumë pranë  dhe s’ka arsye që romët ta kundërshtojnë vendimin, pasi tregu i ri plotëson të gjitha standartet.

Po ku në të vërtet qëndronte problemi? Ku flinte lepuri i Bashkisë së Elbasanit?

Përfaqësues të romëve thonë se tregun e ri “modern” e ka krijuar një gjykatëse e cila i ka punët ujë me ata të bashkisë dhe u ka kërkuar t’i sjellin të gjithë tregtarët romë në marketin e saj ku, dhe kjo është e rëndësishme për t’u kuptuar, qeraja e saj është fort e lartë dhe tregtarët e vegjël romë që shesin veshje të përdoruara nuk arrijnë ta nxjerrin atë shumë qeraje gjatë ditës. Kjo do të thotë një falimentim i plotë, prandaj pjesa më e madhe e tregtarëve të vegjël romë vazhduan të tregtonin në pazarin e vjetër. Mirëpo kush guxon t’i dalë përpara bashkisë kur kjo bashkpunon me gjyqtaren që vjel të ardhurat e qerasë së pazarit të ri privat. Askush. Bashkia ka polici që vjen e t’i hedh mallrat në rrugë e ti shko ankohu ku të duash. Këtu kemi Ligj e Maliq së bashku të cilët të bëjnë gjëmën. Dhe vërtet gjëma u bë. Në ditët e nxehta të gushtit  bashkia e gjyqtarja pronare ia vunë flakën pazarit të vjetër të romëve duke djegur e shkretuar çdo gjë. Të gjitha mallrat e tregtarëve romë u dogjën. Tanimë ata nuk kanë kurrgjë për të shitur e mbase as bukë për të ngrënë nuk kanë kalamajtë e tyre.  Bashkia e gjyqtarja bisnesmene mund të dalin e thonë se nuk kanë gisht në këtë punë, nëse i beson ndokush, a të përrallisin se gjoja ka qënë një zjarr fatal i rastësishëm, por kjo nuk e fsheh të vertetën dhe as  nuk e zbut problemin, as e qetëson ndërgjegjien e kryebashkiakëve  që drejtojnë si pashallarë në kazanë e Elbasanit dhe jo vetëm.

Çfarë shteti është ky që kemi? Cila është fytyra e tij?! Kush na e sajoi këtë shtet kështu. Kush e mjeroi këtë vend dhe e shpërftyroi aq sa nuk ka më asnjë kod etik e qytetërimi.

U dogjën kasollet tek stacioni i Trenit në Tiranë,  nuk i pranojnë  në Sharrë, i ndjek e persekuton kryepolici i Bashkisë së Tiranës,  ua djegin romëve pazarin e mallrat në Elbasan që të shkojnë me detyrim tek një tip pazari-merkato privat me qera të lartë që ka ngritur Gjykatësja…Po ku do të kërkojnë drejtësi këta të mjerë që mezi nxjerrin bukën e gojës,  tek kjo gjykatëse që kërkon t’i rrjepë të gjallë. Ky është një racizëm i kulluar i autoriteteve të Elbasanit. I rroftë emri që ka Qazim Sejdinit. Por një gjë duhet t’i themi të gjithë qazimsejdinëve të Shqipërisë, ky vend e ky popull ku përfshihen edhe romët, nuk ka nevojë për pashallarë, por për nënpunës e qeveritarë që i rrinë pranë halleve të njerëzve, veçmas kur janë të varfër.

Vetëm ky akt vandal në këto ditë gushti ku digjet pazari e mallrat e romëve, mjafton për ta diskretituar Shqipërinë në arenën ndërkombëtare. Ja, këtu në Elbasan duket sa humanë jemi. Na e tregon qëndrimi i gjykatëses bisnesmene që kërkon t’i zhvatë romët kur ata nuk kanë bukë për të ngrënë. Në fjalë të fundit, me kësisoj kryepolicësh, kësisoj kryebashkiakësh e kësisoj gjyqtarësh – ne jemi një tufë delirantësh e kurrgjë tjetër.