02 November 2025
SHËN MAKSIMI🔴Shënjtori shqiptar i Rusisë ®️Traboini Film
Hemingway - jeta përtej letërsisë
🟣 ERNEST HEMINGWAY
Travajat e jetës përtej letërsisë
21 korrik 1899 –2 korrik 1961
Ai i mbijetoi katër rrëzimeve ajrore, dy luftërave dhe pa miqtë e tij më të ngushtë të vdisnin. Pastaj u ul pranë një makine shkrimi me duar që i dridheshin - dhe e rijetoi jetën në shkrime.
Ernest Hemingway mbahet mend si një nga gjigantët e letërsisë - një fitues i Çmimit Nobel, një mjeshtër i prozës së rrallë, një njeri që dukej i patrembur. Por ajo që shumica e njerëzve nuk e dinë është se akti i tij më i madh i guximit nuk ishte mbijetesa në luftë apo gjuetia e luanëve në Afrikë.
Ishte ngritja nga shtrati çdo ditë kur mendja e tij i bërtiste të ndalonte.
Thyerja filloi herët. Në vitin 1918, vetëm tetëmbëdhjetë vjeç, Hemingway po shërbente si shofer ambulance në Luftën e Parë Botërore kur një predhë mortaje austriake shpërtheu pranë tij. Shrapnel ia shqyeu këmbët. Ai mbante në dorë një ushtar italian të plagosur në atë kohë dhe refuzoi të ndalej, duke u zvarritur të dy para se të rrëzohej dhe ai.
Ai kaloi muaj në një spital në Milano, duke iu nënshtruar operacioneve të shumta. Ata nxorën 227 copëza shrapnel nga trupi i tij. Disa fragmente do të mbeteshin të ngulitura në mishin e tij për pjesën tjetër të jetës së tij - plagë të vërteta që mbante çdo ditë. Por plagët e padukshme u thelluan.
Ai u kthye në shtëpi nga lufta, krejt ndryshe. Makthet e mundonin. Zhurma të papritura e bënë të dridhej. Nuk mund të flinte pa dritë ndezur. Sot, do ta quanim sëmundja PTSD, i mbetur me trauma pas luftës. Në vitin 1919, këtë pasojë nuk e quanin asgjë - dhe prisnin që ai të vazhdonte përpara.
Kështu që ai bëri atë që bëjnë shumë prej nesh: vazhdoi. Shkroi.
Por jeta vazhdoi të shtonte rëndesë mbi supet e shpirtin e tij. Në vitin 1928, babai i tij - duke vuajtur nga diabeti dhe rrënimi financiar - i mori jetën vetes me një pistoletë të Luftës Civile. Hemingway e mësoi me telegram. Ai ishte atbotë vetëm njëzet e nëntë vjeç.
Vite më vonë, ai do të shkruante: "Ndoshta do të shkoj dhe unë në të njëjtën mënyrë."
Aksidentet erdhën më pas. Në vitin 1954, ndërsa ishte në safari në Afrikë, Hemingway i mbijetoi dy rrëzimeve ajrore në dy ditë rresht. Aksidenti i dytë ishte katastrofik - ia këputi mëlçinë, shpretkën dhe veshkën, i shtypi rruazat dhe shkaktoi një tronditje të rëndë. Gazetat ndërkombëtare në fakt e botuan nekrologjinë e tij. Bota mendoi se ai kishte vdekur.
Ai i lexoi nekrologjitë e tij nga një shtrat spitali.
Lëndimet nuk u shëruan kurrë plotësisht. Ai vuajti nga dhimbje kronike për pjesën tjetër të jetës së tij. Dhimbje koke. Probleme me shikimin. Humbje të kujtesës. Duart e tij dridheshin kur shkruante - e vetmja gjë që e kishte shpëtuar gjithmonë.
Megjithatë, ai vazhdoi.
Ai fitoi Çmimin Nobel në Letërsi po atë vit, në vitin 1954. Por kur erdhi koha për ta pranuar atë në Stokholm, ai ishte shumë i lënduar për të udhëtuar. Në vend të kësaj, ai dërgoi një fjalim të shkruar dhe në të, shkroi diçka të sinqertë dhe të bezdisshme:
"Të shkruarit, në rastin më të mirë, është një jetë e vetmuar... Ai e bën punën e tij vetëm dhe nëse është një shkrimtar mjaftueshëm i mirë, duhet të përballet me përjetësinë, ose mungesën e saj, çdo ditë."
Vetmia ishte mbytëse. Tre nga miqtë e tij më të ngushtë - F. Scott Fitzgerald, James Joyce dhe Ezra Pound - ose vdiqën të rinj ose ranë në çmenduri. Martesat e tij u shkatërruan, njëra pas tjetrës. Luftimet me dema, safari dhe aventurat më të mëdha për të cilat ai u bë i famshëm? Ato shpesh ishin vetëm që ai të ikte nga e vërteta më e qetë dhe më e errët: nga ndjesia se ai po mbytej.
E megjithatë, përmes të gjithave, ai shkroi. Kur trupi i tij e braktisi, ai shkroi. Kur mendja e tij e tradhtoi, ai shkroi. Kur çdo arsye për të hequr dorë u grumbullua si gurë në gjoksin e tij, ai u ul në atë makinë shkrimi - duart i dridheshin, shikimi i turbullt - dhe ai shkroi. Ai prodhoi disa nga veprat më me ndikim në letërsinë e shekullit të 20-të:"Dielli lindpërsëri", "Lamtumirë Armë", "Për kë bien kambanat", "Plaku dhe Deti". Histori për guximin, humbjen dhe mbijetesën. Për njerëz të thyer që bëjnë më të mirën që munden.
Ai shkruante për veten e tij.
"Bota i thyen të gjithë," shkroi ai në "Lamtumirë Armë".
Por ja e vërteta e hidhur rreth historisë së Hemingway-t - pjesa që është e pakëndshme por reale:
Ai nuk fitoi në fund. Ai u mund pasi kishte rezistuar gjatë.
Në vitin 1961, në moshën 61 vjeç, duke vuajtur nga depresioni, paranoja dhe pesha e akumuluar e një jete të tërë traumash, Ernest Hemingway i mori jetën vetes.
Dhe këtu do të ndaleshin kaq shumë letra frymëzuese që i vinin. Këtu rrëfimi bëhet "shumë i errët" për t'u ndarë. Por ja pse historia e tij ka ende rëndësi:
Për dyzet e tre vjet pas asaj plage të parë lufte, Hemingway vazhdoi. Përmes dhimbjes që do të kishte shkatërruar shumicën e njerëzve, përmes humbjeve që shtoheshin vit pas viti, përmes një mendjeje që punonte në mënyrë aktive kundër tij - ai vazhdonte të shfaqej. Ai vazhdonte të krijonte. Ai vazhdonte të përpiqej të mbijetonte duke i dhënë njerëzimit gjëra të bukura. Ai nuk uli kokën të vajtonte. Kësisoj , pavarësisht nga fundi, ai nuk pranoi të dështonte. dhe kjo është një heroizëm.
Sepse çështja nuk është se jeta të garanton një fund të lumtur. Çështja është se çfarë bëjmë ne në mes - në mes të rrëmujshëm së përditshme, të pafundme, shpesh herë të padukshëm.
Hemingway na tregoi se qëndrueshmëria nuk ka të bëjë me mosthyerjen në asnjë rast. Ka të bëjë me atë që bën ti me copat e thyera të jetës. Është, që të ngrihesh nga shtrati kur gjithçka dhemb dhe ndjen veten të mbaruar por jo të mposhtur. Është të krijosh diçka kuptimplote edhe kur ndihesh krejt bosh në jetën e përditshme. Është të përgatitësh për të nesërmen, edhe kur nuk je i sigurt se do të ketë një ditë tjetër.
Dhe po - ndonjëherë është edhe të kërkosh ndihmë. Është të njohësh kur pesha është shumë e madhe për ta mbajtur i vetëm. Ky është mësimi që Hemingway nuk mundi ta përqafonte plotësisht, që ne duhet të mësojmë nga historia e jetës së tij.
Problemet me shëndetin mendor nuk të bëjnë të dobët. Trauma nuk përcakton vlerën tënde. Dhe mbijetesa - madje edhe lloji i çrregullt, i papërsosur, që mezi mbahet - është një akt i thellë guximi.
Hemingway dikur shkroi: "Guximi është një virtut nën presion."
Por ndoshta guximi i vërtetë është më i thjeshtë se kaq.
Ndoshta është vetëm kjo: të zgjohesh nesër dhe të provosh përsëri tallazet e jetës.
Hemingway e bëri këtë për më shumë se dyzet vjet. Ai la pas vepra që vazhdojnë të prekin miliona. Ai na tregoi se si duket të vazhdosh të krijosh edhe kur je duke u shkatërruar.
Dhe në luftën e tij - në luftën e tij shumë të vërtetë, shumë njerëzore - ai na dha leje të pranojmë tonën, nëse na ndodh të bëjmë edhe ne si ai. Të luftojmë për jetën edhe kur kjo duket e pamundur.
Jeta e Hemingway është po aq e madhërishme sa vepra e tij.
🟣 ERNEST HEMINGWAY NË PARIS
Ernest Hemingway u shpërngul në Paris me gruan e tij Hadley, menjëherë pas muajit të mjaltit të tyre në vitin 1921. Atij i kishin thënë disa miq në Shtetet e Bashkuara se Parisi ishte qendra e shkrimeve avangardiste.
Për Hemingway, Parisi ishte i favorshëm për të menduarit e qartë dhe sipas Noel Riley Fitch, ishte një vend i mirë për të për të mësuar zanatin e të shkruarit. Ndërsa ecte nëpër rrugët dhe sheshet e Parisit, ndjenja e tij për këtë bënë që lidh fort me artin e tij.
Jeffrey Meyers e përshkruan të riun Hemingway si një djalosh të butë, reflektues dhe ndonjëherë edhe mjaft të pafajshëm kur u largua nga vendi i tij për në Paris.
Hemingway ishte i dehur nga romanca e jetës bohemiane në Paris. Apartamenti që ai mori me qira për herë të parë në rrugën Cardinal-Lemione ishte i mjaftueshëm dhe i plotësonte standardet e jetës amerikane, por gjithësesi çifti i sapomartuar donte që me paratë e tyre të kalonin në një kohë sa më gjatë. Gjithashtu, ata preferuan të udhëtonin dhe të kalonin ndonjë pasdite në garat e kuajve sesa të shpenzonin para për qira.
Në vitin 1922, Hemingway mori me qira një studio të vogël për të shkruar në 39 rue Descartes, ku poeti francez Paul Verlaine kishte jetuar 25 vjet më parë.
Dhomën e katit të fundit e dha me qira për 60 franga në muaj dhe e gjeti një vend të këndshëm për të punuar. Aty ishte një oxhak që e mbante ngrohtë në dimër dhe shpeshherë i hidhte në zjarr lëvozhgat e portokallit ose aty kur ishte i uritur piqte gështenja.
Nga dritarja, ai shikonte çatitë e Parisit dhe vetëm kjo e mbante të motivuar për të shkruar. Në këtë dhomë të lirë, Hemingway shkroi tregime të shkurtra për fëmijërinë e tij në Michigan, SHBA.
Në kujtimet e tij, "A Moveable Feast", Hemingway përshkruan se si shqisat e tij zhvilloheshin edhe më shumë kur ai ishte i uritur: "Ti ke uri shumë po nuk hëngre mjaftueshëm në Paris, sepse të gjitha dyqanet e bukës kishin gjëra kaq të mira në dritare dhe njerëzit hanin jashtë në tavolina në trotuar, në mënyrë që të shihje dhe të nuhasje ushqimin".
Kur kishte hequr dorë nga gazetaria dhe nuk shkruane asgjë që dikush në Amerikë do të blinte, duke shpjeguar se në shtëpi se po drekoje me dikë, vendi më i mirë për të shkuar ishte Kopshti i Luksemburgut, ku nuk shihje dhe nuk ndjeje asgjë për të ngrënë deri në Place de L.Obsevatoire në rue de Vaugirard.
Hemingway studionte shpesh piktura në muzeun e Palais du Luksemburgut dhe shikimi i pikturave të Cézanne-it, në veçanti, e ndihmoi atë të shkruante më mirë.
Teksa studionte veprat e Cézanne-it, ai kuptoi se shkrimi i tij kishte nevojë për më shumë dimension. Nuk mjaftonte thjesht të shkruante fjali të thjeshta.
“Mësova ta kuptoja shumë më mirë Cézanne-n dhe të shihja me të vërtetë se si ai bënte peizazhe kur unë isha i uritur. Dikur pyesja veten nëse edhe ai ishte i uritur kur pikturonte.”
Hemingway besonte se uria e tij ishte e shëndetshme për shkrimet e tij gjatë këtyre viteve të varfërisë që jetonte në Paris.
Gertrude Stein ishte një figurë e shquar në lëvizjen avangarde në Paris dhe ajo pati një rol të rëndësishëm në qarqet letrare të Parisit. Pas një dite shkrimi, Hemingway e vizitonte shpesh në apartamentin e saj në 27 rue des Fleurus për të biseduar me të dhe për të kërkuar mendimin e saj për disa nga tregimet e shkurtra që ai po mendonte të botonte.
Ai u takua për herë të parë me Stein kur ajo ishte në të dyzetat dhe në "A Moveable Feast", ai përshkruan pamjen e saj fizike:
“Zonjusha Stein ishte gjigante, por jo shumë e gjatë dhe ishte shumë e bëshme si një grua fshatare. Ajo kishte sy të bukur dhe një fytyrë të ashpër gjermano-hebreje që mund të ishte edhe Friulano, dhe më kujtoi një fshatare të Italisë veriore me rrobat e saj, fytyrën e saj dhe flokët e saj".
Në çështjen e parave, Stein e këshilloi Hemingway-in se do të bënte shumë më mirë nëse do të blinte piktura në vend që t'i shpenzonte për të blerë rroba në modë. Ajo i tha atij: "Bli rrobat e tua për rehati dhe qëndrueshmëri dhe do të kesh paratë e rrobave për të blerë piktura" Në vitin 1925, Hadley dhe Hemingway ndoqën këshillën e saj dhe blenë një pikturë të quajtur "Ferma" nga Joan Miró.
Ishte Gertrude Stein ajo që e bindi Hemingway të hiqte dorë nga puna e tij si gazetar dhe të përqëndrohej në karrierën e tij të shkrimit.
Libraria "Shakespeare and Company" ishte një vend grumbullimi për shkrimtarët në atë kohë. Pronarja, Sylvia Beach, kishte idhull James Joyce dhe arriti të botonte librat e tij.
Sylvia Beach e lejonte Hemingway të blinte libra me kredi dhe ajo shpesh shfaqte shqetësim kur mendonte se ai nuk po hante mjaftueshëm. Ajo prezantoi Hemingway me Joyce në 1922 dhe ata shpejt u bënë miq.
Joyce e frymëzoi Hemingway-in se si ai mund ta perqendronte punën e tij vetëm në gjërat thelbësore dhe gjithashtu se si ai të përdorte fuqinë e sugjestionit në shkrimet e tij.
Lokali "Shakespeare and Company" ishte në 11 rue d'Odéon.
Është libraria më e lakmuar për të huajt në Paris.
Shkrimi nuk ishte diçka që i erdhi shpejt Hemingway-t. Ishte një “sfidë e përhershme” që nuk mund të mësohej; ishte diçka që duhej mësuar përmes praktikës së gjatë dhe të mundimshme.
Meyers përshkruan se si Hemingway e shihte shkrimin si një "luftë të ashpër konkurruese për çmimet letrare, në të cilën bashkëkohësit përballeshin me mjeshtrat e njohur".
Ezra Pound dhe James Joyce ishin miqtë e vetëm të vërtetë të Hemingway midis shkrimtarëve që ai takoi në Paris. Kur Hemingway u takua për herë të parë me Ezra Pound, ai sapo kishte përfunduar redaktimi e " The Waste Land" të T.S. Eliot. Ashtu si Hemingway, Pound ishte i përkushtuar ndaj shkrimit të tij dhe ata u bënë miq të përjetshëm.
Hemingway i konsideronte me dyshim shumë nga artistët e tjerë amerikanë që frekuentonin kafenetë pariziane. Ai besonte se ata ishin artistë pozues, të kënaqur vetëm duke folur për veprat e tyre të ardhshme, duke mos hedhur kurrë një fjalë në letër.
Ai e niste ditën në "Bar Select:, duke ngrënë mëngjes para se të shkruante.
Në vitin 1922, e shoqja Hadley humbi të gjitha dorëshkrimet e tregimeve të shkurtra të Hemingway-it kur do ta takonte atë në Lozanë për një festë. Ata i vodhën në stacionini e trenit në Gare de Lyon. Për një kohë, Hemingway mendoi se nuk do të shkruante kurrë më dhe kjo lidhje ishte një goditje katastrofike për martesën e tij.
Pasi u kthye në Paris, Hemingway vendosi se ndoshta kjo ishte koha për të shkruar një roman. Ai përshkruan në "A Moveable Feast" se si zgjodhi të duronte sa më gjatë që të ishte e mundur për ta bërë këtë derisa presioni financiar u bë i padurueshëm dhe kur ai nuk mund të përballonte më të ushqehej.
Hemingway ndihmoi Max Ford-in për të redaktuar "Transatlantic Review". Ford ishte i njohur në rrethet letrare (ai kishte qenë mik i mirë me Henry James) dhe ndërtoi një reputacion për arritjet dhe aftësitë editoriale. Ezra Pound rrëfeu se kishte mësuar nga Ford më shumë se kushdo tjetër.
Ford botoi tregimet e hershme të Hemingway-it "Kampi indian", "Doktori dhe gruaja e doktorit" dhe "Bora e kryqëzuar". Nga fundi i viteve 1920, Hemingway filloi të botonte shkrimet e tij. Në vitin 1926, Charles Scribner's Sons botoi "Përrenjtë e Pranverës" dhe "Dielli lind përsëri" Në vitin 1927, ai botoi një përmbledhje tregimesh, "Burrat pa gra".
Të gjitha këto në Paris.
Përg. Kol Kol Shkodrani
🔰Pantheon Info ®️
29 October 2025
Florrie Holmes - fuqia femërore në botë burrash të egër
Florrie Holmes dhe grupimi "Dyzet Elefantet", kjo mbretëreshë e vjedhjeve të bujshme në botën e fshehtë të krimit të Londrës, bëri histori në zonën më të errët të Londrës Jugore, ku varfëria lindëte ashpërsi, ku ishte e natyrshme të dilnin dhe vjedhës të guximshëm. Çfarë do të humbnin veç skamjes.
Një perandori kriminale e papritur hodhi rrënjë në këtë rajon - e drejtuar jo nga burra, por çuditërisht nga gra. Kurrë më parë e më pas nuk ishin dëgjuar gratë të krijonin grupe të organizuara vjedhësit. Dhe të gjitha vajza dhe gra, pa asnjë burrë në mes tyre.
Midis tyre si krye organizatore ishte Florrie Holmes, një nga shtatëdhjetë anëtaret e njohura të "Dyzet Elefanteve" - një bandë femërore që e shndërroi vjedhjen në dyqane luksi në një mjeshtri të prefeksionuar për të mos thënë art. Nga vitet 1870 deri në vitet 1950, këto gra sundonin rrugët dhe butikët njësoj, duke vepruar me stil, strategji dhe një shkathtësi që pak guxonin ta sfidonin dhe linin edhe vjedhësit burra nën hije.
Bukuroshja Florrie në botën e krimit filloi si e dashura e një gangsteri. Por ajo nuk qëndroi nën hije të tij për shumë kohë. Klani i femrave "Dyzet Elefantet" nuk ishin të interesuar të ishin aksesorë - ato ishin arkitekte të fuqisë së tyre. Të armatosura me fustane të personalizuara dhe të brendshme të veshura me xhepa të fshehtë, ato mund të ngrinin gëzofe, bizhuteri dhe fustane të modës së lartë direkt nga raftet e elitës së Londrës - dhe të dilnin nga dyqanet duke buzëqeshur.
Bastisjet e tyre ishin të shpejta, të pastra dhe çuditërisht të guximshme. Dyqanet e mëdha në West End ranë pre e saktësisë së tyre. Stacionet hekurudhore, vendpushimet bregdetare dhe dyqanet rurale u bënë shënjestra. Policia shpesh luftonte për t'i ndjekur hap pas hapi, por qe e pamundur të binte në gjurmët e tyre. - jo vetëm për shkak të fshehtësisë së tyre, por sepse askush nuk besonte se gratë mund të ishin pas grabitjeve të tilla të guximshme.
Por kjo nuk kishte të bënte vetëm me vjedhje. "Dyzet Elefantet" vepronin me strukturën e një sindikate të vërtetë. Anëtaret e vjetra i mësonin e kujdeseshin për më të rejat. Fitimet ndaheshin me korrektesë shembullore. Nuk kishte asnjë pakënaqësi a grindje mes anëtareve.. Komunitetet dhe njerëzit e varfër mbështeteshin në heshtje. Ato financonin pavarësinë e njëra-tjetrës - dhe hakmarrjen kundër një shoqërie që u ofronte mundësi të pakët dhe i kishte braktisur.
Florrie Holmes qëndronte midis tyre, jo vetëm si hajdute, por si një udhëheqëse në një rebelim të mbështjellë me doreza të mëndafshta. Këto ishin gra që refuzuan të ishin të padukshme, që morën atë që bota nuk do t'u jepte. Ato jetonin krenarisht, visheshin mirë me shije dhe nuk i jepnin llogari askujt.
Legjenda e grave sfiduese në botë vazhdon - jo si keqbërëse në hije si në këtë rast, por si forcë imponuese ndaj një shoqërie njerëzore që shpesh e harron fuqinë femërore në një botë burrash të egër.
🌐Pantheon Info.
Coco Chanel- çfarë thotë ajo për jetën e saj
COCO CHANEL E përmendim shpesh po a dimë diçka nga jeta e saj?
“Askush nuk më mësoi të qep, e di? E mësova vetë sepse duhej. Në fillim nuk ishte art… ishte mbijetesë.”
U linda në varfëri. Nëna ime vdiq kur isha dymbëdhjetë vjeç. Babai im — frikacak — iku sikur të mos ishim asgjë.
Përfundova në një jetimore të ftohtë dhe gri, ku jehonë e lutjeve përzihej me zhurmën e përbashkët të çirrjeve.
Motrat murgesha më mësuan të qep.
“Që të japim një jetë të ndershme, Gabrielle”, më thoshin, duke treguar me gishtat e tyre kockorë copën time të prerë keq.
Por unë nuk doja një jetë “të ndershme”.
"E ndershme? Çfarë thotë? Të jesh e qetë dhe e pastër?" pyeta një herë.
Motër Bernadette më shikoi me inat.
“Do të thotë të mos përfundosh sërish në rrugë”, më tha.
Por në kokën time, diçka tjetër kishte marrë flakë: nuk doja vetëm të mbijetoja. Doja të fluturoja lart.
Çdo qepje që bëja ishte një veprim: Do të bëhem, patjetër.
Qepja në heshtje — por brenda meje, bërtisja. Askush nuk do të vendoste për mua.
Vite më vonë, kur nisa të shisja kapelat e mia të para, njerëzit qeshnin:
"Një grua me dyqan të vetin? Sa absurde."
“Vajza e një shitësi ambulant mendon se është stiliste? Sa mendjemadhe.”
Ata s’kishin asnjë ide për kë po flisnin.
Një burrë më tha një herë, me një buzëqeshje të vetëkënaqur:
“Ti ke bërë këtë? Po është elegante… mendova se ishte nga Parisi.”
“Është nga Parisi”, buzëqesha. “Sepse unë jam Parisi. Vetëm që ti nuk e di ende.”
Me çdo kapele që shisja, me çdo fustan që prija pa ndjekur rregullat, afrohesha e më shumë me gruan që ëndërroja të bëhesha:
E lirë. Elegante. Pa ndjenja faji.
Pa korse. Pa leje. Pa frikë.
I preva shkurt flokët kur të gjitha femrat i mbanin të gjata.
“Dukesh si djalë”, më tha një shoqëruese, e tmerruar.
"Jo," iu përgjigja. "Dukem si unë."
Dhe e doja këtë paraqitje.
Më quanin rebele, të pacipë, madje edhe vulgare. Por kurrë nuk më quajtën e përulur..
Pashë luftërat që shkatërruan gjithçka. Pashë dyqanet e mia që u mbyllën gjatë pushtimit.
Unë dëgjova duke thënë:
"Chanel ka mbaruar. Koha e saj mori fund."
Por ata nuk më njihnin.
U ktheva në Paris kur të gjithë mendonin se isha histori — dhe tregova që kisha ende kapituj për të shkruar.
Nuk është thjesht një shenjë. Isha një zhvilluese aktive.
Një herë lufte kundër konformizmit.
Chanel Nº 5?
Po, thonë se është parfumi më emër më të madh dhe i pëlqyeshëm në botë. Për aromen sigurisht. A është e vërtet? Ajo ajo aromë është si sfidë.
"Si nuhatet guximi?" më pyeti një stilist i ri një herë.
“Që të mos dorëzohesh,” i thashë.
“Si parfum mbi plagë.”
Dhe po të mund t’i thosha asaj vajzës së vogël që qante mbi shtratin e jetimores një gjë të vetme, do të ishte kjo:
“Mos e lejo baltën ku ke lindur të ndalojë së lulëzuari. Lulet më të forta rriten mbi rrënoja.”
Coco Chanel
Përg. Kol Shkodrani
🌐Pantheon / Info
Neerja Bhanot -vajza indiane që shpëtoi fëmijët amerikanë
NEERJA BHANOT
Vajza indiane 22 vjeçare që shpëtoi fëmijët dhe amerikanët duke sakrifikuar jetën e saj. (7 shtator 1963 – 5 shtator 1986)
Marie Kraja - nga Saga e kujtimeve K. P. Traboini
Nga K. P. Traboini
-----------------------
Për këngëtaren Marie Kraja ( 24 shtator 1911 - 21 nëntor 1999) në vitin 1989 do ta realizoja një film si skenar e regji. Kisha mendimin se ishte koha të praktikonim edhe në krijimtarinë kinematografike formën film-autor, se kështu vepra shfaqej me individualitet më të fortë dhe më solide, çfarë më rezultoi me sukses në filmin tim të parë në regjizurë "Dëshmi nga Barleti", që mjerisht Televizioni Shqiptar nuk e ka transmetuar asnjë herë edhe pse ai u shpall filmi më i mirë dokumentar i Kinostudios për vitin 1990.
Filmin për Marien e kisha me shumë dëshirë, por nuk u pranua nga drejtoria artistike në atë mënyrë realiste siç e paraqita. Isha përpjekur të sillja një realitet përtej shabllone të kohës, njeriun ashtu siç ishte. Skenari u shkrua në dhjetor 1989. Ky që paraqesim është vetëm një fragment meditativ. Çfarë mendonte Maria për artin, veten dhe botën që e rrethonte në pleqërinë e thellë.
Gjithçka që përbënte dramën e njeriut kur ndodhet përballë me vetveten, e të kaluar që tashmë i shfaqet në imagjinatë si sekuenca të një filmi të vjetër.
‐------------------ ¤ ---------------------
Një njeri i vonuar pret në stacion.
Vjen autobusi dhe e merr. Është një grua e moshuar me trup të pakët e të imët, mbledhur me një pallto të rëndë.
Autobusi çan përpara. Pamje kalimtare. Semafori. Ajo zbret shkallët dhe autobusit përsëri ikën.
Hapet porta e bardhë dhe aty e pret e bija.
- Erdhe mama! - i thotë vajza duke i hequr pallton të cilën ia vendos në portmanto.
Dalëngadalë në qytet bie mbrëmja.
Era dimërore sikur ka fshirë rrugët me frymën e saj të ftohtë. Pak njerëz të vonuar ikin... Ikin...
Stolat e parqeve bosh.
Llampat ndizen një e nga një.
Zjarri i një sobe me kapakun hapur.
"Pleqëria dhe dimri duan zjarr"- thotë Maria"... dhe me mashën nikeluar trazon zjarrin.
Pastaj rri aty pranë sobës dhe ngroh duart.
"Dimri të mbledh pranë zjarrit dhe pleqëria pranë kujtimeve" - thotë ajo dhe vazhdon:
"Ju kërkoni diçka nga jeta ime, nga ajo hapësir këngësh që kam gati 80 vjet që jetoj. Po kush i mban mend ?!"
Maria ngrihet prapë. Ben ca hapa dhe hap bufenë.
"Do bëj një kafe,"- thotë ajo - "ndërkohë mbledh kujtimet se nuk është e lehtë t'i sjellësh ashtu të rrjedhshme siç janë në jetë... Në pleqëri mendimet shkojnë e vijnë sipas qejfit. Nganjëherë kur i thërret ato ikin."
Ka marrë zhezven e kutinë e kafesë dhe ulet pranë sobës. Luga e vogël e kafesë zhytet në sheqer, pastaj në kafenë e bluar. Ajo e përzien dhe pret.
"Nuk ju thashë kot ejani në mbrëmje. Në këtë kohë e ndjej veten më mirë, më ngrohtë. E di që pothuaj në këtë kohë të gjithë janë nëpër shtëpitë e veta, secili në votrën e vet, ndërsa ditën, ditën e ndjej më shumë vetminë."
Vajza e Maries, Enisi, i ka sjellë pranë pjatën dhe filxhanin.
Maria e hedh kafenë brenda. Zë vend dhe e rufit me ngadalë.
Ndjek me vështrim këndet. Ato objekte që janë pjesë e jetës së saj, që e bëjnë më të kapshme të dikurshmen, atë që ka humbur nëpër ditë, nëpër vite duke i kthyer ngjarjet në një simbol, ne një detaj o send.
Një diplomë, një fotografi.
"Janë të rinisë së parë" - thotë ajo - "atëherë kur sapo kisha nisur të këndoja. Kënga ime e parë pas mbarimit studimeve në Konservatorin e Gracit ishte "O bilbil, i mjeri bilbil", ishte mbrëmja e Kombeve në Vjenë. Zëri im tashti ka humbur brenda gjoksit tim (ajo rufis kafenë). Mbase ka humbur fare? Ja ta provoj një herë... Kushe di..."
Shkon pranë planos. Aty mbi plano disa partitura, aty edhe një fotografi e saj e hershme. I bie pianos me gishtat e plakur, të rrudhur duke e shoqëruar me fjalët "Çilni, ju moj lule, çilni", titulli i këngës.
Fotografia, gishterinjtë në tastier, përsëri ajo... nis të këndoj me zë të ulët, por pas pak zëri i saj ndalon.
Gishtat mbi tastierë. Duart e saj e përkëdhelin lehtë pianon.
* * *
"Stonaturat kurrë nuk i kam dashur... Le të këndojë më mirë ajo...(tregon fotografinë e vendosur mbi piano). Nis një këngë me ndjenjë, mall, dashuri...
Eshtë këngë popullore shkodrane që të kujton shtëpitë me avlli, oborret me lule, vajzat shkodrane veshur me rrobe qytetare tradicionale, çardakët, dritaret me perde të qëndisura, puset me çikrikë, rrugët ku rreh dielli por ka dhe hije. 300 kangë të tilla këndoi Maria gjatë jetës së saj, veç interpretimeve në opera.
"Në këto këngë është rinia ime" - thotë Maria aty pranë pianos. Nuk ka rëndësi si e kam kaluar fëmininë e rininë. Jeta jeme tash ka vlerë te kënga. Për këtë kam bërë shkollë jashtë shtetit, për muzikë të kultivuar, por unë e kam nisur rrugën e artit me këngë popullore... Na thanë atëhere kur mbaronim konservatorin ku shkoni moj vajza, ku keni opera ju atje, rrini këtu, zëri juaj në Shqipëri do të vdesë... Por ne me Tefta Tashkon, erdhëm dhe kënduam këtu..."
Ajo ka në duar fotografi të cilat i sheh një pas një, "La Traviata", "Rusalka", "Nusja e shitur", " Ivan Susain", "Lulja e kujtimit, "Mrika"...
"Mund të tregohen shumë ngjarje nga ajo kohë kur me Tefta Tashkon koncertet i jepnim në natyrë, në lokale të vogla, me një piano të cilës binte Lola Gjoka. T'i sjellësh njeriut këngë, ta gëzosh, kur ai mezi e gjen atë rreth e rrotull ishte e vështirë e megjithatë ne këndonim..."
"E ku ka më bukur se sa kur ti këndon e populli të shoqëron në këngë .. Bisedo me çdo njeri... Të gjithë dinë për Teftën.
Të gjithe e duan. E ndigjojnë. Kur thu Teftë sikur thu një tufë me lule...."
Afishe, gazeta të asaj kohe...në tryezën e saj është një vazo me lule të freskëta...
Shfokusohen...
Ka zbardhur dita... Ajo ecen ngadalë përmes rrugës së ngushtë që gjarpëron në mes të drurëve. Ditë dimri por e ngrohtë. Zhurmat i vijnë me një akustikë të çuditshme sa larg-aq afër... Kjo ndodh se ajo vërtet shikon përreth, por vështrimin e brendshëm e ka thellë në kujtime, tek këngët.
Ja zogjtë cicërojnë e mbushin botën e saj me tinguj të gëzuar...
"Kështu është jeta"- thotë ajo.
Shkojnë e vijnë njerëz në një ecejake të madhe ku secili bën udhën e vet...
"Zogjtë këndojnë, natyra gëzon, ne me pleqërinë tonë meditojmë për rininë tonë të hershme, për shokët e miqtë që nuk i kemi më"- thotë ajo.
Vështrimi i saj kap objekte në lëvizje...
"Ne këngëtarët jemi si zogjtë" - thotë ajo,- "ta e mbushin me cicërima natyrën ne a mbushim me këngë jetën e njeriut.
* * *
Liqeni, pemë, zogj, vogëlushë, dy pleq me tavllë, diku më tej një çift. Nis një këngë popullore me pamjen e një çiftit në ecje që sa vjen e humbet në largësi në mes të drurëve.
"Kënga ka brenda vetes dy dashuri,"- thotë Maria - "të atij që e ka krijuar dhe të atij që e ka kënduar. Unë këngëve u kam dhënë dashurinë tima, prandaj kur më pyesin se ç' ndjej kur kendoj, u them dhimbje... Kënga herë më duket si një vogëlushe e bukur dhe unë e marr në krahë dhe e shtrëngoj në gjoks dhe
herë-herë më duket vetja fare e vogël dhe sikur ajo më merr në krahë në fluturim dhe më shëtit ngado."
Portreti i menduar i Maries, një trëndafil. Nis një këngë tjetër. Vijnë në kujtesë njerëzit e vendlindjes së saj. Në pamje të asaj kohe, kënga të shoqëron kudo, diku në mes të një fshati, në grykat e maleve, dy të moshuar, djem në ecje shtigjeve malore, një bareshë që këndon e qengja që lodrojnë.
* * *
Me vështrim të ngulur në hapësirë ku i duket se sheh të kaluarën që ti vijë fare pranë, vazhdon rrëfimin me një timbër të butë që të kujtojnë një ninullë:
"Kënga nuk është një dashuri që harrohet lehtë tho te ajo... kur të pushton, të mban gjithë jetën.... A ka divorc me këngën ?! Sigurisht që ka. Por me këngën ndodh ndryshe... Është si një vajzë kryeneçe e tekanjoze... po nuk e përkëdhele çdo ditë ajo të ikën... të lë e s'ke më kohë ta thërrasësh, t'i vesh pas... Dua të them se shumë artistë të rinjë këndojnë, por a ka aq dashuri për këngën?!
Ajo ngrihet.
Mbledh shallin pas qafa. Cicërima, cicërima të pafund. Ajo ndodhet përballë zogjsh të bukur që këndojnë e këndojnë. Kalon një një rrugë, në një shteg e cicërimat e ndjekin pas.
Dikush i flet. Ajo buzëqesh. Tund kokën mbledhur në shallin e leshtë.
Para universitetit ecën më e qetë. Ja ku dëgjohen vokalica. Një vajzë në dritaren e konservatorit këndon. Dritarja është hapur. Zëri del e të duket se mbush tërë sheshin para Universitetit.
Maria ndalon. Kthen kokën nga ajo vajzë. Nga ajo dritare që e lidh me sa e sa kujtime.
"Kam qenë pedagoge në konservator... Ka vite... U mësoja vajzave teknikën e zërit, por së pari u ndizja dashurinë për artin. Është si puna e atij zjarrit në shtëpi që, po nuk u ndez mirë nuk ngroh.
Studentet e mija tashmë janë rritur. Dhe jam shumë e gëzuar që kanë ecur.
Gjithçka shfokusohen dhe dëgjohet vetëm zëri i saj në kohë të rinisë dhe zëri i Maries që thotë:
"Unë nuk jam vetëm ajo që jam sot!"
Maria tashmë me meditimet e saj hyn në kujtimet e mia për filmin, një kapitull jo i vogël i jetës sime. Kjo ndodh sepse në shoqërinë e artit, jetën e kemi tek njëri-tjetri.
Nga dorëshkrimi SAGA E KUJTIMEVE
Lisette - heroina franceze 17 vjeçare
LISETTE E lindur më 27 korrik 1925, në një cep të qetë të Francës, Marie-Louise Pierette "Lisette" Moru ishte vajza më e madhe në një familje të përkushtuar katolike. Jeta e saj duhet të kishte qenë e zakonshme - e mbushur me studime, të qeshura, ëndrra për të ardhmen. Në vend të kësaj, për fatin e keq të saj dhe të Francës erdhi lufta.
Në moshën pesëmbëdhjetë vjeç, ajo u bë dëshmitare e pushtimit nazist të atdheut të saj. Por Lisette nuk u thye shpirtërisht. Ajo nuk mundi ti duronte travajat që shihte përditë. Pa familjet hebraike të zhdukeshin, fqinjët të heshtin nga frika dhe svastikat të zëvendësonin flamurin trengjyrësh të kombit të vet. Dhe ajo mori një vendim: nuk do të ishte një vëzhguese e tmerreve. Duhej të bënte diçka, sepse atje ku ka errësirë asgjë nuk është më e çmuar se drita.
Së bashku me të dashurin e saj Louis dhe një rreth miqsh të adoleshentë, Lisetta iu bashkua Rezistences Franceze. Ajo ndihmoi në shpërndarjen e fletëpalosjeve antinaziste. Ajo raportonte lëvizjet e trupave gjermane.
Në gusht të vitit 1942, vetëm disa muaj pasi kishte vendosur lule në vendin e rrëzimit të një aeroplani britanik RAF - një akt i vogël, por sfidues - ajo u arrestua. Dy gra franceze e kishin denoncuar. Nazistët bastisën shtëpinë e saj dhe gjetën fletëpalosjet, letrat nga Louis dhe provat e aktiviteteve të saj të Rezistencës.
Ajo ishte vetëm shtatëmbëdhjetë vjeç kur u deportua në Aushvic.
Edhe në foton e saj në çastin e burgimit, Lisette shikon sfiduese në kamera, me buzët paksa hapur në hijen e një buzëqeshjeje - jo arrogance, por guximi të palëkundur. Është buzëqeshja e një vajze që e dinte se mund të mos jetonte, por që refuzoi t'i përulej tiranisë.
Më 24 prill 1943, Lisette Moru vdiq në kamp. Asnjë varr nuk shënon vendin e saj të prehjes. Asnjë familjar nuk ishte aty për t'i thënë lamtumirë e fundit.
Për dekada të tëra, historia e saj ishte e qetë - e varrosur, lënë në heshtje nga ata që nga turpi që nuk luftuan, por preferuan heshtjen e mbijetesës. Gjysëm shekulli e lënë në harrim. Por në vitin 2008, ajo heshtje u thye. Një pllakë përkujtimore u vendos në shtëpinë e saj të fëmijërisë. Një qendër për fëmijë tani mban emrin e saj.
Sepse Lisette nuk ishte thjesht një vajzë që vdiq në Aushvic. Ajo ishte një vajzë që zgjodhi të rezistonte. Një vajzë që pa të keqen dhe prapë besonte në mirësi.
Një vajzë që dha gjithçka - që të tjerët të mund të jetonin të lirë.
Ajo kishte shpirtin e kombit të vet. Nuk mund të bënte ndryshe.
Përg. Kol Shkodrani
🌐Pantheon Info
Ana Daja - dëshmi e gjallë e krimeve komuniste në Shkodër
ANA DAJA:
Dëshmi e gjallë e krimeve të komunizmit në Shkodër
Asnjë kriminel nuk u dënua. Ali Xhunga dhe tërë kopeja e kriminelëve të diktaturës: Ana Daja, ish gjimnaziste 18 vjeçare tregon: hetuesi Ali Xhunga më futi një copë leckë në gojë, duart m’i lidhi mbrapa dhe më shtriu në çimento....dhe më vuni telat e korrentit…”
Zonja Ana Daja është një grua që gëzon një shëndet të mirë për moshën
që ka, është një zonjë sa e dashur, aq edhe e fortë, plot gjallëri.
Gjatë bisedës me të, për vitet e rinisë së saj, ajo rikujton historitë e
saja, të dhimbshme, plot vuajtje, me shumë tortura, me një kujtesë të
mrekullueshme. Tregon çdo gja, çdo detaj dhe emrat e bashkëvuajtësve,
por edhe të atyre që e torturuan. E lindur në Shkodër në vitin 1928, në
një familje punëtorësh, babai punonte teneqexhi-llamarinist dhe ata
kishin një gjendja ekonomike disi të mirë. Ajo vazhdoi shkollën fillore e
gjimnazin, në shkollën shtetërore në Institutin “Donika Kastrioti”. Në
vitin 1944, ajo ishte në vitin e pestë të shkollës, mësimi ishte i
mbyllur, pasi u bë vetëm tre muajt e verës. Në vitin 1946, ajo kaloi në
gjimnazin shtetëror “28 Nëntori” të qytetit të Shkodrës.
* * *
PYETJE: Znj. Ana, si e kujtoni Shkodrën në vitet 1945-46 e në vazhdim?
ANA
DAJA: Isha vet e dyta në pjacën e qytetit tonë, kisha dalur me ble një
copë për fustan. Unë kisha distinktivin e “Bijave të Zonjës”, ndërsa
shoqja ime, Marije Prendushi, atë të “Veprimit Katolik”. Në këtë kohë po
kalonte grupi i ‘Grave Komuniste”, që bërtisnin: – “Plumbin ballit e
litarin fashistëve dhe reaksionarëve”.
PYETJE: Çfarë ndodhi me ju në fundin e vitit 1945?
ANA
DAJA: Në këtë moment, del nga turma Marije Ndoja, e cila erdhi të më
hiqte me forcë distinktivin. Unë i’u kundërvura dhe s´e lashë në asnjë
mënyrë, të ma merrte atë. Të nesërmen në shkollë na nxorën në
karikaturë, duke na tallur me fjalë fyese.
Në vitin
shkollor 1946, u bënë shumë sabotime nga antikomunistët. Unë dhe Ernest
Përdoda, shpërndanim trakte. Më përjashtuan tre dite nga shkolla, se
kisha grisur gazetën e shkollës, ku më tallnin me fjalë fyese. Në atë
periudhë vdiq Dom Gaspër Thaçi – Argjipeshkvi i Shkodrës, unë mora pjesë
në funeralin e tij. Gjatë funeralit, makina e policisë, kishte bllokuar
rrugën, për të mos kaluar karrocat që shoqëronin funeralin, por rinia,
që kishin lanë mësimin, e mbartën karrocën me arkivolin dhe e çuan
përpjetë, pa pasur nevojë për kuajt dhe vazhduan funeralin.
Në
atë kohë në sallën e gjimnazit B.R.A.SH.-it (“Bashkimi i Rinisë
Antifashiste Shqiptare”), organizonte konferenca kundër fesë dhe ato i
kryesonte Satber Jubani. Unë gjithmonë i kam kundërshtuar, dilja në
mbrojtje të njerëzve të fesë dhe të besimit fetar. Një here u bë një
mbledhje e madhe, në palestrën e gjimnazit dhe vjen përfaqësuesi i
Ministrisë së Arsimit, Spiro Pano, për veprimtarinë antikomuniste, që u
zhvillonte në gjimnaz. Na përjashtuan nga shkollat e të gjithë
Shqipërisë, mua, Faik Lulin, Njazi Barbullushin, Sandër Gerën, etj.
PYETJE: Ç’ndodhi tjetër me ju në 26 qershorin e vitit 1947?
ANA
DAJA: Në pasditen e 26 qershorit 1947, trokitën në derë, Dylaq Lekiqi
me dy policë, të cilët erdhën të më arrestojnë, por me pretekstin se
gjoja donin të më merrnin në pyetje. Tek shtëpia e Çurçive, ishte Dega e
Punëve të Brendshme dhe aty më futën në një dhomë e më lanë në çimento,
ku dhe kalova gjithë natën. Kryetari i Degës së Shkodrës, ishte Zoi
Themeli. Nga dritarja e dhomës, pas mesnatës, kam parë Padër Mati
Prendushin, me një fanellë gjysëm të shqyer e mbathje të gjata të lidhur
me duar mbrapa, në një pemë, mbasi e kishin torturuar.
Filloi
një shi i madh dhe atë e lanë të lidhur. Natën e dytë, më futën nën
shkallë, në një birucë të vogël. Më thotë Dul Rrjolli: Tash ta kemi
gjetur vendin e përshtatshëm. Në atë birucë kishte minj dhe insekte.
Ishte një tmerr. Më futën në hetuesi ku gjeneral Zoi Themeli e Fadil
Kapisyzi, më thanë: – “Ke organizuar nxënësit e gjimnazit, kundër
pushtetit popullor”.
Unë i’u përgjigja: Ne jemi pak
vajza tashti, sapo jemi bashkuar me gjimnazin dhe s’pata kur me u njohë
me to. Mandej unë kam kohë, që e kam braktisur shkollën, nuk e kam
frekuentuar më gjimnazin. Pa mbaruar ende fjalën, ata më thanë: “Ke
organizuar funeralin e At Gaspër Thaçit”. Unë u thashë se ato tre ditë,
kam qenë e përjashtuar nga shkolla.
Pas kësaj, Zoi
Themeli më ra me grusht në fytyrë dhe gishti i vogël i tij më hyri në
sy, më dha dhe një shqelm dhe më rrëzoi për tokë. Mandej më çuan në
dhomën e izolimit. Më 15 korrik 1947, u ri konstruktua Dega e Punëve te
Brendshme, e cila ishte shtruar me çimento dhe mbi atë çimento të lagur,
u shtruan dyshekët. Çdo gjë ishte e lagur, e patharë, aty gdhenda në
mur datën 15.07.1947. Birucat ishin pa dritë, pa ajër. Dy herë në 24
orë, na lejonin me kryer nevojat vetjake, ujë na jepnin vetëm një herë
në ditë.
Një javë më lanë mbi çimento. Më solli
familja rrogosta. Muret e dritaret ishin të mbuluara me jorganë, që të
mos dëgjoheshin zërat e të torturuarave. Një ditë, hetuesi Fadil
Kapisyzi më tha: – “Të tregohesh e gatshme për të treguar krimet që ke
bërë kundër Pushtetit Popullor, ndryshe, do të të bëjmë provë korrentin
elektrik”. Unë s´fola, s´dhashë asnjë përgjigje. Atëherë hetuesi Fadil
Kapisyzi, më vuri korrentin në të dy veshët. Ishte një tronditje e
tmerrshme. Pas kësaj, ai më tha: “Ke dashur me vra Dulaqin”.
Si
kam dasht me e vra…?! As kam dashur, as më ka shkuar ndër mend që ta
vras. Me çfarë ta vras? S’kam ndonjë mjet, iu përgjigja unë. Në pyetje
me merrnin gjithmonë në mbrëmje. Një natë, polici Ismail, që ishte i ri,
si egërsirë, injorant, i mungonte gishti i madh i dorës së djathtë, më
thotë: – “Ngrihuni” dhe më dërguan në një dhomë tjetër, ku sa kam hyrë
brenda, më ra të fikët. Banaku dhe dyshemeja ishte e mbuluar me gjak të
mpiksur. Erdh P. K. (përgjegjësi i burgut); ai grisi proçes- verbalin e
kapiten Kapisyzit dhe më tha: “Tash e tutje ke me pasur punë me mua”.
Ai
më pyeti: “Ti ke organizuar funeralin”? Unë i thashë se kam qenë tre
ditë me pushim. Ai vazhdoi duke më thënë: “Na trego emrat e nxënësve të
shkollës. Duhet ta pranosh akuzën”? Por unë i thashë se s´i njihja ata.
PYETJE: Ç´të bëri më pas Pjerin Kçira?
ANA
DAJA: Ai më ka lidhur në murin mbas dere, m´i lidhi duart me tel, m´i
ngriti lart dhe telin e hodhi mbrapa. S´kisha mundësi me lëvizë. Sa herë
u hapte dera, më ndeshte e përplasej mbi mua, që isha e lidhur. Në këtë
gjendje më mbajtën pesë ditë e pesë netë, pa hëngër e pa pi. Më çuan
përsëri në birucë ku më vunë përsëri korrentin. Nga data 1 deri më 15
tetor 1947, më kanë lanë në këmbë, me fytyrë nga muri, pa lëvizur.
Kur
u rrëzoja, roja më hidhte kovën e ujit të ftohtë, për të më ngritur
përsëri në këmbë. Kështu si unë në korridor, ishin dhe Dom Anton Muzaj
(ai që zëvendësoi Monsinjor Thaçin) të cilin e kishin vendosur në
shkallën që zbriste në katin e parë, koka i takonte pak përmbi dyshemenë
e korridorit, ku ishim ne. Ndërsa Padër Frano Kirin, e kishin lidhur në
hekura. Sa herë kalonte roja, aq herë e godiste me shqelma (i ngrati
Padër Frano – thotë me lot ndër sy Zonja Ana).
Ushqimin
shpesh herë s´na e jepnin, ia hidhnin qenit. Në vendin ku më kishin
lidhur, ndodheshin banjot, ku i sillnin të burgosurit me kry nevojat
personale. Shpeshherë të burgosur të ndryshëm, kur u jepej mundësia, më
ndihmonin. Isuf beg Sokoli, kur kalonte për në banjo, më solli një herë
një gotë kos, ma dha me e pi dhe e fshehu shpejt. Po kështu, mundoheshin
me më ndihmuar Zef Zorba, Brahim Sokoli, por mungesa e ujit ishte një
tmerr.
Një i burgosur i dhomës teme (se ne femrat na
kanë lanë në dhoma bashkë me të burgosurit meshkuj), Dodë Zef Tuku, me
sillte ujë, ma linte në nevojtore, që të mos e shihte polici. Në
mbrëmje, kur polici më liroi duart, që të kryeja nevojat personale, kam
pirë ujin me një frymë. Më kanë lidhur me zinxhirë duart dhe këmbët. Më
ishin ënjtur këmbët, plasaritur dhe qelbëzuar. Mjeku nuk pranoi të më
mjekonte, se desh të më dërgonte në spital. Por s´më dërguan atje.
Infermierja vetëm më çau plagën dhe i hodhi jod.
Më
dërguan në dhomë ku ishin dy burra. Osman Haxhiu (shumë i moshuar) dhe
Dom Zef Tuku. Natën këmbët e mia ishin ngjitur në çarçafët, temperatura
ime shkoi 40˚C, s´më banë asnjë mjekim. Në këtë moment, më çuan në katin
e parë, ku ishte dhoma e torturave, aty më priste Pjerin Kçira dhe Ali
Xhunga, ku më morën në pyetje, duke më thënë: “Na trego se si i ke
organizuar grupet”? Unë iu përgjigja duke u thën se s´kam bërë asgjë.
Pas
kësaj më vendosën telat e korrentit në të dy veshët dhe më lidhën
duart. Disa herë kam nxjerrë gjak nga hundët dhe goja, në moment më ikte
kujtesa, kisha zanë gjuhën me dhëmbë. Me futën në gojë një copë leckë,
që të mos dëgjoheshin britmat e mia. Më ulën në çimento, më vendosën
korrentin dhe në këto momente, shanin me fjalorin më të ndyrë.
Ali
Xhunga, sa herë që s´pranoja akuzën, aq herë më godiste me shkelma në
shollën e këmbës, që më trondiste të gjithë trupin. Më lodhën aq shumë,
sa s´kam qenë në gjendje të eci dhe dy policë me ngjitën në katin lart,
për krahësh. Shokët e dhomës kanë qarë, kur më panë në atë gjendje.
Përveç torturave të shumta hera-herës, me ndërprisnin ujin, ushqimin dhe
thonin: – S´të kanë sjellë gjë familja?
Një herë,
shoferi Ahmet Sufi, më lidhi duart e këmbët me zinxhirët që përdorin për
rimorkim makinash. S´kisha si lëvizja. Kështu më la të gjithë
mbasditen. Kur më morën në pyetje, u thashë:
– S´jam
në gjendje me qëndru në karrige, sepse shoferi juaj më ka lidhur me
zinxhirë hekuri. (Ata gjoja luanin rolin e të paditurit, ndërsa shoferi
më thoshte: – Kam qenë i urdhëruar). Në dhjetor të vitit 1947, më
dërguan tek ish-burgu i Gestapos (ish-shkollë), aty gjej një vajzë
mirditore, Marije Frisku, mbesa e Dom Rrok Friskut. Mbas shumë kohësh
jam takuar me të, në burgun e madh të Shkodrës.
Mbas
një periudhe më dërguan tek burgu i Françeskanëve, tek dhoma ngjitur me
kompanjelin, pranë kambanës. Roja Hekurani, na kontrollonte ushqimet,
por ai ishte i sëmurë me tuberkuloz dhe na i pështynte gjellët. Dyert e
dhomës ishin të ngjyrosura më bojë. Aty kam lexuar tre poezi të Padër
Donat Kurtit, i lexova, i mësova përmendësh dhe i kam ruajtur. Shpesh
komunikonim me njëri-tjetrin me dy trokitje në mur.
E
më thotë: – Jam Pjetri prej Vjerdhe, kam në dhomë Dom Anton Muzaj, ai
qëndronte në këmbë dhe ishte sëmurë. Ai thoshte: – S´jam në gjendje për
gjyq. Duan që të mohoj fenë e Krishtin. Për fe e atdhe, un s´pranoj
ndryshe. Gjyqi u bë me 12 janar 1948. Grupi i të rinjve: Ana Daja, Liza
Pali, Viktor Kujxhija..! Një gjyq kukullash, fallco, s´u mur vesht
ç´thonin. Vetëm u lexuan emrat e studentëve…; u bënë duartrokitje nga
njerëzit e sallës dhe u dha dënimi…! Mua më dënuan katër vjet burg. Nuk
mora vesh se për çfarë më dënuan!
PYETJE: Për periudhën që ishit në burg, ç’mund të na thoni?
ANA
DAJA: Në burg na mbanin të mbyllura në qeli dhe na linin të ajroseshim
një orë paradite e një orë mbas dite. Në burg punonim, bënim thurje me
lesh, punim trikosh, çorapesh, i dorëzonim çdo natë punën e bërë gjatë
ditës. Në vitin 1949, filluan me marrë të burgosur nga burgu i madh e i
çonin në Degën e Punëve të Brendshme.
Një ditë më
morën dhe mua, më mbuluan me batanije, më lanë në një dhomë ku futën dy
burra, atyre u thanë: – Mbasi jeni nevojtarë do t’ju gjejmë punë dhe
keni me patur privilegje, vetëm firmosni këtu në deklaratë. Ata
(hetuesit) më thanë:- Dhe sa muaj burg të kanë mbetur? Unë u përgjigja
se më kanë mbetur edhe 17 muaj. Pas kësaj, hetuesi më tha: “Po firmose
në këtë deklaratë, mund të bëjmë që të lirohesh sa më parë, me anë të
amnistisë dhe nuk ban jo 17 muaj, por as 17 orë”.
Unë
u thashë se nuk pranoj në asnjë mënyrë, nuk vej firmë në deklaratë,
s´pranoj të bashkëpunoj me ju. Ne, femrat e burgut nuk na kanë dërguar
në kampet e punës, por merreshim me pastrimin e ambienteve të policisë.
Mbasi e plotësova dënimin e plotë, katër vjet, dola nga burgu. Por më
priste burgu i jashtëm, ai i izolimit dhe i survejimit.
PYETJE: Për shoqet e tua bashkëvuajtëse, ç’mund të na thoni, si i kujtoni ato?
ANA
DAJA: Në burg kisha: Adile Hasan Boletini – gruaja e nënkolonel Adem
Boletinit (i vrarë në atentat), të cilën e dënuan 5 vjet, për mos
denoncim të Jup Kazazit (ishte burri i motrës së saj, që u vetëvra, për
të mos i’u dorëzuar komunistëve). Po kështu, Agime Pipa, një vajzë e
përkryer në të gjitha pikëpamjet. Shumë e edukuar, e heshtur, e mençur,
intelektualja e parë e Shkodrës tonë. E dënuan katër vjet dhe e bëri të
plotë dënimin.
Kujtoj Vitore Kuka, vajzë e mirë,
arsimtare në Breg të Bunës. Kishte vëlla Zef Kukën, anëtar i Ballit
Kombëtar – Shkodër, i pushkatuar nga komunistët. U akuzua për agjitacion
e propagandë. E dënuan 5 vjet, të cilat i bëri të plota. Kujtoj
Terezina Palin, një vajzë e zgjuar, burrneshë. Arrestimi i saj u bë në
Tiranë, për veprimtari politike agjitacion e propagandë, dajat e saj
Dedë Thani, Mark Thani, Pal Thani, vdiqën në tortura nga ato që iu bënë
në Sigurimin e Shkodrës. Terezina e Liza Pali, mbesat e tij, e kanë
ndigjuar dajën Pal, tuj e torturuar. Sa të vështirë e kanë patur këto
vajza…! Terezinën e dënuan 5 vjet, që i bëri të plota. Ndërsa, e motra,
Liza Pali, u dënua tre vjet për agjitacion e propagandë.
Kujtoj
Gjyste Lazrin, nga Fishta (zonë e Zadrimës) të cilën e akuzuan se
kishte ndihmuar të arratisurit, ishte gruaja e Vasë Tomës, i vrarë nga
komunistët. E kapën Gjysten, e zhveshën, e torturuan për të treguar
lidhjet e burrit të saj. Ajo s’pranoi, ishte shtatzënë. Lindi vajzën në
burg. Vajzës i’a vunë emrin Vasilika, por ia morën, e dërguan në
Befotrof, e aty i vdiq. E kam lanë në burg. Kujtoj tjetër, Dila Zef
Doda, nga fshati Hajmel, ishte mirditore. I’a kishin pushkatuar burrin,
kunatin dhe ia kishin djegur shtëpinë. Ishte vajza e Bajraktarit të
Mirditës, i kishin bërë kulakë. E kishin dënuar 12 vjet. Fëmijët e saj
ia rriti e edukoi e ëma.
Kujtoj Bardha Krosaj, një
vajzë e shkolluar, e mirë. Ishte nga Kaçinari, Mirditë. Kjo lajmëronte
të arratisurit, që mos të dukeshin në atë zonë, se ishte e mbushur me
partizanë dhe njerëz të Sigurimit të Shtetit. Korrieri i ka dhënë
letrën, por ai është plagosur nga Forcat e Ndjekjes. Ata i kanë verbuar
sytë dhe ia kanë marrë letrën, që e kishte të fshehur në kraharor.
Bardha në letër kishte shkruajtur: Zona është e mbushur me njerëzit e
Ndjekjes, mos u afroni, se kanë ardhur këlyshët e Stalinit…! Me këtë
letër, ka ardhur Aranit Çela dhe hyni në dhomë e pyeti: – “Cila është
ajo që ka shkruajtur këlyshët e Stalinit”? – Unë, – iu përgjigj Bardha.
Bardha
ishte 19 vjeçe, kur e kishin torturuar në Rrëshen, ka ardhur si kufomë
në burg. Familjarët nuk e dinin se ku ishte. Bardha ishte shumë e sëmurë
me temperatura e lartë, të vjella, e i filloi sëmundja e tuberkulozit.
Kishin urdhëruar të mos i jepej asnjë kurë mjekimi. Ashtu të sëmurë e
sollën në dhomën tonë të vogël, ku banonin 14 gra e vajza. I shërbenim e
ushqenim nga ushqimet tona (që na i sillte familja). Në momentet e
fundit të jetës, e veshëm me pallton e bukur, që kishte kujtim dhe ashtu
e morën gardianët e burgut. Vdiq ajo vajzë e re dhe e varrosën tek
Varret Katolike të Rrmajit në Shkodër. Kujtoj tjetër, Marije Friskun,
mbesa e Rrok Friskut, e dënuar 3 vjet. E burgosën me axhën e saj (vdiq
në burg). Kemi pasur dhe një tjetër, Nasibe quhej, s´ia mbaj mend
mbiemrin. Ajo ishte nga Tropoja dhe pothuaj nuk fliste fare, ishte shumë
e heshtur.
Kujtoj tjetër Drita Kosturin, një vajzë e
re, që u bë komuniste në moshën 15 vjeçe, por më pas u bë një
antikomuniste. I kaloi jeta në burg dhe internime. U familjarizuam, por
ishim të rezervuara nga frika e spiunëve, që shpesh ndodheshin edhe aty
ku s´e mendoje. Drita Kosturin e kishin lanë në një dhomë me Hafiz
Dërgutin e Gjon Serreqin dhe ajo tregonte se sa herë lutej hoxha në
ritualin e faljes, aq herë ulej e ngrihej Gjoni, se ishin të lidhur të
dy bashkë.
PYETJE: Zonja Ana, ç’mund të na tregosh tjetër për burgun e Shkodrës?
ANA
DAJA: Në burgun e Shkodrës, Terezina Pali, tregonte se Padër Çiprian
Nikën, e kanë dëgjuar duke bërtitur, kur i kanë djegur këmbën me hekur
të skuqur dhe i kanë hedhur kripë. Padër Ciril Canin, e kanë rrahur me
shkop, saqë ecte me shumë vështirësi, sa me kryer nevojat personale.
Profesor Qemal Draçinin e Pal Thanin, (akademist) i kanë rrahur dhe
helmuar, e kanë vdekur aty në hetuesi. Myzafer Pipën, avokat, dy këmbët e
tij janë djegur me rrëshirën e pishës. E kanë mbytur, sa ai s´ka qenë
në gjendje me ecë. E ka vra Elez Mesi.
Kolec Dedën
(tregtar i njohur), e kanë hedhur nga dritarja, duke thënë që ka vrarë
veten (në fakt dritaret i mbanin gjithmonë të mbyllura). Dr. Spanjollin –
e kanë helmuar dhe trupin e hodhën në Zallin e Kirit, ndërsa Sigurimi
thoshte sikur gjoja ai e ka pirë vetë helmin! Pjetër Zef Saraçin, e
dënuan në birucë, vetëm pse tha një shprehje për të qeshur, për humor. E
zhveshën, e lidhën këmbë e duar dhe i hidhnin kovat me ujë të ftohtë…!
Zoterinjtë Xhevat Dani e Pjetër Saraçi, i shihnim shpesh duke pastruar
oborrin me fshesë dhe shumë punë të tjera.
PYETJE: Ç´ndodhi me ju mbasi dolët nga burgu, si rrodhi jeta juaj?
ANA DAJA: Unë punova punëtore gjithë jetën në peno-beton. Krijova familje, rrita fëmijë, djalë e vajzë, tashti jam gjyshe.
PYETJE: Zonja Ana, në fund të kësaj interviste, ju uroj shëndet e jetë në udhën e pleqërisë.
ANA
DAJA: Ju falenderoj unë ju zonja Fatbardha, që keni ndërmarrë këtë
nisiativë dhe po nxirrini në pah, krimet e atij regjimi, në mënyrë që
t’i dinë brezat që do vijnë dhe këto të mos përsëriten ma.
________________________________
FATBARDHA MULLETI / poshtë shënim:
Vetëm
pak kohë pas kësaj interviste me znj. Ana Daja, duket se pleqëria e
bëri të sajën, pasi në vitin 2006, ajo u sëmur. E lodhur dhe e drobitur
nga ato që kishte kaluar e duruar në qelitë e hetuesisë e burgjeve të
regjimit komunist të Enver Hoxhës, ajo mbylli sytë me 18 korrik 2007.
Jeta e saj është shembulli i gjallë i jetës nën diktaturën komuniste,
ndoshta unik në të gjitha vendet e Lindjes Komuniste.
Nga Fatbardha Mulleti - Saraçi
Memoria Al.
🌐Pantheon Info
Virxhinia Hall - Gruaja me këmbë druri, ndër agjentet më e famshme në histori/ Pantheon Info
VIRXHNIA HALLGruaja me këmbë druri, ndër agjentet më e famshme në histori
Gestapoja e quante atë gruan më të rrezikshme në Evropë. Ajo ecte me një këmbë që çalonte.
Franca ishte e pushtuar në 1942. Ushtarët nazistë kontrollonin çdo rrugë, çdo fshat, çdo hije. Gestapoja kishte informatorë kudo. Një fjalë e gabuar mund të nënkuptonte torturë ose vdekje.
Dhe diku në atë makth, një grua me një shportë dhe një shami po i bënte ata të dukeshin si budallenj.
Ajo çalonte nëpër tregje. Bisedonte me fermerët. Derdhte qumësht dhe pastronte dyshemetë. Dhe ndërsa oficerët nazistë e shpërfillnin si një grua e humbur fshatare, ajo po koordinonte operacione sabotimi që po shkatërronin linjat e tyre të furnizimit.
Gestapoja e dinte se dikush ishte pas sulmeve. Ata thjesht nuk mund ta kuptonin se kush. Ata e quanin "Zonja e çalë".
Emri i saj i vërtetë ishte Virginia Hall.
E lindur në Baltimore në vitin 1906, Virginia ishte e shkëlqyer, aventureske dhe fliste rrjedhshëm frëngjisht, gjermanisht, italisht dhe rusisht. Ajo donte të ishte diplomate - për t'i shërbyer vendit të saj, Amerikës në skenën botërore.
Por në vitin 1933, një aksident gjuetie në Turqi ndryshoi gjithçka në jetën e saj. Ajo aksidentalisht qëlloi veten në këmbën e majtë. Iu shfaq gangrena. Mjekët i a prenë këmbën poshtë gjurit.
Iu vendos një këmbë prej druri. Ajo e quajti atë "Cuthbert".*
Departamenti i Shtetit i SHBA-së kishte një rregull: asnjë person me protezë në Shërbimin e Jashtëm. Pavarësisht kualifikimeve të saj, pavarësisht gjuhëve të saj, pavarësisht vendosmërisë së saj - ajo konsiderohej e mbaruar.
Ose të paktën kështu mendonin ata.
Kur shpërtheu Lufta e Dytë Botërore dhe Franca ra nën pushtimin nazist në vitin 1940, Virxhinia refuzoi të rrinte duarkryq. Nëse vendi i saj nuk do t'i përdorte talentet e saj, Britania do t'i përdorte.
Në vitin 1941, ajo u rekrutua nga SOE - ushtria sekrete e agjentëve dhe sabotatorëve të Churchillit që vepronte pas vijave të armikut. Ajo u bë një nga agjentet e tyre të para femër në terren të dërguara në Francën e pushtuar.
Paraqitja e saj: një gazetare amerikane për New York Post.
Misioni i saj i vërtetë: të organizonte rrjete rezistence, të koordinonte hedhjen e armëve, të nxirrte agjentët e kapur nga burgu, të mblidhte informacione mbi lëvizjet e trupave gjermane dhe të digjte makinën e luftës naziste nga brenda. Dhe ajo ishte e jashtëzakonshme për këtë.
Ajo krijoi mesazhe të koduara të fshehura në artikuj gazetash. Ajo organizoi sinjale duke përdorur vazo lulesh në dritare. Ajo kaloi inteligjencën e fshehur nën gota kokteji në kafene. Ajo ndihmoi në koordinimin e hedhjeve të armëve dhe furnizimeve me parashutë për luftëtarët e Rezistencës Franceze.
Ajo lëvizte vazhdimisht, duke mos qëndruar kurrë aq gjatë sa të kapej. Ajo kishte shtëpi të sigurta në të gjithë Lionin. Ajo dinte çdo rrugicë të fshehtë, çdo rrugë arratisjeje.
Dhe Gestapoja po çmendej duke u përpjekur ta gjente atë. Deri në vitin 1942, Klaus Barbie - nazisti i mbiquajtur "Kasapi i Lionit" sadist - e shpalli atë spiunen më të rrezikshme të Aleatëve në Francë. Posterat e shperndarë e tregonin një grua çalamane. Rrjeta po mbyllej.
Virxhinias iu desh të largohej.
Në fund të vitit 1942, me Gestapon që e gjuante në të gjithë Francën jugore, ajo bëri një përpjekje të dëshpëruar arratisjeje: duke ecur nëpër malet e Pirenejve për në Spanjën neutrale.
Në nëntor. Në dimër. Nëpër kalime malore të mbuluara me borë. Me një këmbë të rregullt dhe një prej druri.
Udhëtimi ishte tmerr i vërtetë. Cuthbert—proteza e saj— e çponte në mish në çdo hap, duke i shkaktuar dhimbje të padurueshme. I ftohti ishte mpirës. Terreni ishte i rrezikshëm.
Në një moment, ajo u tha në radio drejtuesve të saj: "Cuthbert po më shkakton telashe." Ata nuk e dinin se ishte fjala për protezën prej druri.
Përgjigja nga selia qendrore e Londrës, plotësisht në keqkuptim: "Nëse Cuthbert po ju shkakton telashe, eliminojeni."
Por jo ia doli mbanë. Mezi por arriti.
Shumica e njerëzve do ta kishin quajtur se kishte bërë mjaftueshëm. Do të kishin pranuar një punë zyre. Do të kishin lejuar dikë tjetër të merrte rreziqet përsipër.
Jo, Virxhinia Hall nuk mendonte kështu.
Britanikët menduan se mbulimi i saj ishte shumë i vështirë, i kompromentuar për t'u kthyer në Francë. Kështu që ajo iu bashkua OSS-së së Amerikës—organizatës që do të bëhej më vonë CIA—dhe u kthye në Amerikë.
Këtë herë, ajo u transformua plotësisht. Ajo i lyeu flokët gri. I modifikoi dhëmbët për të ndryshuar pamjen e saj. Mësoi të ecte ndryshe, duke maskuar çaljen e saj me një ecje fshatare të çrregullt dhe një bastun të shtrembër.
Ajo u bë një mjelëse e moshuar. Në vitin 1944, ajo u kthye me parashutë në Francë - në moshën 38 vjeç, me një këmbë druri - dhe organizoi serish forca rezistence guerile në të gjithë fshatrat franceze.
Nën drejtimin e saj, partizanët francezë shkatërruan ura. Hodhën në erë trenat. Prenë linjat telefonike. Ngulën në pritë konvoje gjermane. E bënë Francën e pushtuar nga nazistët një makth për pushtuesit e saj. Celulat e saj vranë mbi 150 ushtarë gjermanë dhe kapën robër 500 të tjerë. Ata sabotuan linja hekurudhore që mund të kishin furnizuar mbrojtjen gjermane kundër ditës së zbarkimit të madh të aleatëve.
Ajo dërgoi koordinata në radio për bombarduesit aleatë. Ajo i drejtoi luftëtarët e rezistencës se ku të sulmonin. Ishte një operacion inteligjence dhe sabotimi i kryer nga një grua e vetme.
Kur Franca u çlirua më në fund në vitin 1944, Virginia Hall kishte kaluar më shumë kohë pas vijave të armikut sesa pothuajse çdo agjent tjetër aleat.
Në vitin 1945, ajo u bë e vetmja grua civile që mori Kryqin e Shërbimit të Shquar - nderimi i dytë më i lartë ushtarak i Amerikës - për heroizëm të jashtëzakonshëm në luftime.
Vetë gjenerali Donovan donte ta paraqiste atë në një ceremoni publike.
Virginia refuzoi.
Shumë publicitet, tha ajo. Ajo preferoi të mbetej e panjohur.
Pas luftës, ajo u bashkua me CIA-n dhe punoi në inteligjencë për 15 vjet të tjera. Ajo kurrë nuk shkroi kujtime. Kurrë nuk dha intervista. Kurrë nuk kërkoi njohje. Ajo u tërhoq në heshtje në një fermë në Maryland. Kur vdiq në vitin 1982, pjesa më e madhe e botës nuk kishte idenë se kush ishte ajo ose çfarë kishte bërë.
Për dekada të tëra, historia e saj u mbajt e fshehtë. E harruar. E varrosur në arkiva. Por historia ka një mënyrë për të nxjerrë në pah njerëz të jashtëzakonshëm. Sot, Virginia Hall njihet më në fund si një nga spiunet më të mëdha në histori. Një grua që e ktheu dobësinë fizike në rezistencë. E cila e bëri të padukshme aftësinë e saj të kufizuar kur kishte rëndësi dhe e përdori si armë kur ishte e nevojshme. E ktheu fatkeqësinë në sukses dhe i shërbeu njerëzimit.
E cila ia kaloi Gestapos, ia kaloi Klaus Barbie-t dhe ndihmoi në çlirimin e Francës - të gjitha ndërsa ecte mbi një këmbë druri të quajtur Cuthbert.
Ajo nuk luftoi vetëm nazistët.
I tmerroi ata.
Dhe i bëri të gjitha ndërsa ata po shikonin përmes saj, duke parë vetëm atë që ajo donte që ata të shihnin: një grua fshatare të çalë që nuk mund të ishte kurrsesi e rrezikshme.
Emri i saj është Virginia Hall.
Dhe ajo ishte gruaja më e rrezikshme për Gestapon dhe ushtrinë naziste që kishte pushtuar mbarë Europën. Dhe nuk e bëri për interes, as për famë, as për lavdi por vetëm për ti shërbyer atdheut të vet, Amerikës njëkohësisht dhe njerëzimit.
* Cuthbert emër shenjtori skocez shek. 7, fjala ka kuptimin i famshëm dhe i shkëlqyer.Pantheon Info.
Burimi Web.
Franka Viola - Vajza siçiliane që ndryshoi përgjithmonë mentalitetin italian.
Vajza siçiliane që ndryshoi përgjithmonë mentalitetin italian.
Në vitin 1965, Franka Viola ishte një adoleshente që jetonte në Alkamo të Siçilisë, kur mori një vendim që do të ndryshonte historinë italiane. Por së pari, ajo duhej të mbijetonte.
Çfarë ndodhi në jetën e adoleshentes? Filipo Melodia-n, një burrë me lidhje mafioze kërkoi të martohej me vajzën, por ajo nuk e dëshironte një gjë të tillë. Mirëpo Filipo nuk ish nga ata që e pranonte refuzimin. Më 26 dhjetor 1965, Filipo Melodia dhe një grup burrash të armatosur sulmuan shtëpinë e familjes së saj. Ata e rrahën nënën e saj, rrëmbyen Frankën dhe vëllain e saj tetëvjeçar Mariano, i cili u përpoq me dëshpërim të mbronte motrën e vet.
Mariano e liruan. Franka jo.
Për tetë ditë, ajo u mbajt robëreshë. Ai që e donte për grua e përdhunoi. Ishte e tmerruar dhe nën presion që të pranonte të martohej me Filipon.
Duhet thënë se në Italinë e vitit 1965, përdhunimi zgjidhej me martesë. Ky ishte ligji. Neni 544 i Kodit Penal Italian i lejonte një përdhunuesi t'i shpëtonte çdo ndëshkimi nëse martohej me viktimën e tij. Ky ligj quhej "rehabilitim nëpërmjet martesës". Ideja ishte që martesa do të "rikthente" nderin e gruas, i cila ishte shkatërruar nga përdhunimi. Nderi i saj i kthehej, por krimi ishte bërë.
Kjo tingëllon si një histori e lashtë. Por ishte viti 1965 - viti kur Beatles publikuan "Yesterday", viti kur Amerika dërgoi trupa në Vietnam. Në Italinë moderne, viktimat e përdhunimit pritej të martoheshin me përdhunuesit e tyre ose të jetonin si të përjashtuara të dëmtuara dhe të pamartuara, të turpëruara deri në vdekje..
Kur Franka u lirua më në fund pas tetë ditësh, të gjithë - komuniteti i saj, shoqëria, madje edhe disa në familjen e saj - prisnin që ajo të bënte atë që gratë bënin gjithmonë: të pranonte martesën dhe të vazhdonte me jetën e saj të shkatërruar.
Franka Viola tha jo.
Me mbështetjen e babait të saj, ajo refuzoi të martohej me përdhunuesin Filippo Melodia. Në vend të kësaj, ajo bëri diçka të paprecedentë: ngriti padi. Ajo e çoi atë në gjykatë.
Reagimi ishte i menjëhershëm dhe brutal. Familja e saj u përjashtua. Arat e tyre u dogjën. Emri i tyre u bë sinonim i çnderimit. Në Siçili, ku kodet e nderit ishin të thella dhe ndikimi i mafias ishte i fortë, sfidimi i kësaj tradite ishte i rrezikshëm.
Por Franka nuk u tërhoq.
Gjyqi u bë një sensacion kombëtar. Për herë të parë, italianët në të gjithë vendin duhej të përballeshin me tmerrin e një ligji që mbronte përdhunuesit dhe ndëshkonte viktimat. Gazetat mbuluan çdo detaj. Vendi u nda midis atyre që mbështetën guximin e Frankës dhe atyre që e dënuan atë për "turpnimin" e vetes dhe familjes së saj.
Në vitin 1966, Filippo Melodia u dënua me njëmbëdhjetë vjet burg.
Franka Viola u bë gruaja e parë në historinë italiane që refuzoi publikisht "rehabilitimin nëpërmjet martesës" dhe ndoqi penalisht me sukses përdhunuesin e saj.
Ndryshimi kulturor ishte jashtëzakonshëm.. Presidenti i Italisë Giuseppe Saragat e priti atë. Papa Pali VI u takua me të, një pranim i qetë se Kisha e njihte se diçka themelore po ndryshonte.
Në vitin 1968, Franka u martua me Giuseppe Ruisi-n, shokun e saj të fëmijërisë, i cili e donte pa paragjykime, i cili e shihte atë si një person me vlerë dhe jo si një grua "të çnderuar". Martesa e tyre ishte një deklaratë: viktimat e dhunës meritonin dashuri, respekt dhe jetë normale.
Por ligji nuk ndryshoi menjëherë. Neni 544 mbeti në fuqi.
U deshën edhe pesëmbëdhjetë vjet të tjera. Pesëmbëdhjetë vjet veprimtari shoqërore, ndryshime kulturore, gra të tjera që gjenin guxim në shembullin e Frankës. Më në fund, në vitin 1981, Parlamenti italian shfuqizoi ligjin "rehabilitues të martesës".
Përdhunuesit nuk mund t'i shpëtonin më drejtësisë duke u martuar me viktimat e tyre.
Franka Viola, një vajzë 17-vjeçare nga Siçilia që thjesht tha "jo", kishte ndihmuar në ndryshimin e ligjit të një kombi të tërë.
Ajo kurrë nuk kërkoi famë. Ajo jeton e qetë me Giuseppe-n, fëmijët dhe nipërit e mbesat e tyre. Ajo rrallë jep intervista. Ajo kurrë nuk ishte e interesuar të ishte një simbol - ajo thjesht donte drejtësi për atë që i ndodhi.
Por historia e bëri atë një simbol gjithsesi. Sepse ndonjëherë refuzimi i një personi për të pranuar padrejtësinë mund të shkatërrojë një sistem të tërë. Ndonjëherë guximi i një vajze adoleshente mund ta detyrojë një komb modern të përballet me ligjet e ndërtuara mbi turpin e lashtë dhe kontrollin patriarkal.
Franka Viola vërtetoi se nderi i një gruaje nuk përcaktohet nga ajo që i bëhet - përcaktohet nga mënyra se si ajo përgjigjet.
Ajo ishte 17 vjeç. Ligji, komuniteti i saj, tradita dhe frika i thoshin të nënshtrohej.
Dhe Italia ndryshoi përgjithmonë.
Pantheon Info.
Burimi Web.