🔴 Një shekull përballë greqizimit në Amerikë -nga K. P. Traboini

NJË SHEKULL PËRBALLË GREQIZIMIT

- Vezhgimet e mia gjatë 15 vjetëve jetë në Boston USA -

Shkruar nga KOLEC  P. TRABOINI

Një person anonim në Internet që paraqitej si shqiptar atdhetar e shkruante mirë e bukur në gjuhën shqipe, mbronte me fanatizëm diversionin grek në kulturën e traditat shqiptare. Megjithë paqartësinë se kush fshihet pas e-mailit anonim, kish zëra që thonin se vinte çuditërisht nga selia e kishës shqiptare të Fan Nolit në Boston, që konsiderohet historikisht si qëndra e shqiptarizmës. Dhe kjo për opinionin në internet ishte një sfidë. Dhe jo nga ato sfidat e dikurshme që përshkruheshin në gazetat e vjetra shqiptare të mërgimtarëve e që zgjidheshin me “sopatën e dardharit”, por shumë e komplikuar për shkak të një shoqërie moderne dhe një teknike të sofistikuar të komunikimit.
Është një sfidë në kushte e situata të reja por që në thelb mbetet e njëjta si sot e 100 vjet më parë, zë përçarës.
Por ky zë, për fat të keq nuk ishte dhe nuk është i vetmi në korin antishqiptar brënda dhe jashtë komunitetit. Ajo çfarë të shqetësonte ishte se vinte pikërisht nga andej ku nuk pritej. Dhe kur ka të tillë zëra nëpër institucionet që historikisht janë konsideruar si qëndra të atdhetarizmit, merret me mend se si venë punët në mjediset e tjera ku ka plot "patriotë me disintiv" që qëllojnë nga prapa ferrës sipas stilit të njohur të megallomanëve grekë prej të cilëve marrin uratën.
Ndoshta nuk është koiçidencë e rastit, që këto zëra progrekë në Internet fuskoheshin në një kohë kur në San Françisko mblidhej Federata Panepirote e Amerikës në kuvendin e saj të 31, dhe lakejt e grekëve të ardhur enkas nga Shqipëria për këtë kuvend, si Zisos Loutsisi, Kristos Gotsis, Grigoris Karamelos, Evangelos Doules, Jorgo Manos, Thoma Miço dhe Diana Bezhanis, bashkonin zërat për autonominë e Vorio Epirit në një platformë të drejtuar nga antishqiptari i tërbuar Nicholas Gage (Gaxojani). Është e natyrshme që shpatën e megalidhese në kuvendin e tyre antishqiptar falangat e Gaxojanit ta kenë mprehur në dy drejtime, për andej dhe për këtej Atlantikut. Platforma greke në terrenin ballkanik është si puna e ajsbergut, që i duket vetëm maja, ndërsa pjesa më e madhe dhe që përbën rrezikun më të madh për anijet e lundërtarët është poshtë sipërfaqes së ujit e thellësive.
Pas vellos së vendit demokratik,kjo skile e vjeter e Egjeut, në angazhimet e veta antishqiptare në Ballkan ashtu dhe në Diasporën Shqiptare në Amerikë vepron mbi parimet e konspiracionit.
Dhe kjo për shkaqe të shkatërrimit ekonomik të Shqipërisë dhe tollovitjes së Diasporës shqiptare nëpër shtigjet e politikës pa krye që bëhet në Shqipëri por jo më pak edhe në Kosovë, nuk është fort e lehtë për tu përballuar.

Greqizimi i shqiptarëve në Amerikë

Misionarët e megaloidhese përpiqen të hyjnë në të gjitha mjediset ku ka shqiptarë e ku e shpërndajnë frymën e helenizimit në mënyrë të kamufluar. Përgjithësisht nuk preferojnë frymën e debateve, por sikur të ishin vetë misionarë të fesë orthodokse, i ndjellin shqiptarët në kishat e tyre, i pagëzojnë fëmijët e tyre, shpeshherë u a kthejnë fenë, si kumbarë që janë zgjedhin emra të dytë grekë për fëmijët, krijojnë lidhje dhe janë gati të bëjnë edhe krushqira në të cilat domosdoshmërisht do të dominojë rraca greke, fryma greke, gjuha e kultura greke. Pothuaj të gjithë shqiptarët apo shqiptarkat që janë martuar me grekë shkojnë në kishë greke,flasin greqisht por ka edhe nga ata që shtiren si të ishin grekë mbi grekët.
Njoh vëllezërit shqiptarë Malita në Filadelfia të cilët janë tregtarë, njerëz të dashur dhe kanë ndihmuar disa familje shqiptare nga Gjirokastra për të ardhur e sistemuar në SHBA , por për fat të keq janë e mbeten filogrekë me bindje. Madje flasin greqisht në shtëpi dhe po të mos e dijë anglishten ndonjë kushëri a fis i tyre të ardhur nga atdheu,kurrsesi nuk mund të komunikojë me ta.
E pra babai i tyre, Lame Malita, një njeri i nderuar nga Libohova,i arratisur më 1945, fliste shqip deri sa ndrroi jetë në moshen 105 vjeç. Dhe i gjithë ky transformim i fëmijëve u bë, sepse ai ishte martuar me një minoritare greke e cila me fanatizëm nuk donte të fliste shqip dhe fëmijëve u mësoi gjuhën e vet. Por nuk ishte vetëm gjuha, sepse ata duke u rritur me frymë greke, duke shkuar në shkolla të dyta pas anglishtes në ato greke, filluan ta ndjenin veten më mirë në mjediset greke se sa shqiptare. Dhe martesat e tyre vazhduan në udhën e babait. Të pestë djemtë dhe vajza u martuan me grekër.
Vitet e fundit, nga influenca e kushërinjve të tyre nga Shqipëria apo diç edhe nga sedra se edhe ata ishin shqiptarë, djemtë e plakut nisën të flasin nga pak edhe shqip, dhe madje gjetën dokumentat e regjistrimit në gjëndjen civile të Libohovës dhe kërkuan e morën nënshtetësinë shqiptare.
Por nuk është vetëm kjo familje e Filadelfias që jeton në mes të një korrenti influencash greko-shqiptare, por të tilla ka me qindra e qindra anë e mbanë Amerikës, veçmas në ato qytete ku komunitetet etnike greke dhe shqiptare ndodhen pranë njeri-tjetrit.

Rabia vajza "greke" nga Radomira

Rasti më solli që në Amerikë të njihem me një vajzë nga New Jersy që fliste greqisht. Ajo e dinte veten greke dhe vetëm kur rastësisht mësoi se isha shqiptar, më shkroi jo pa droje "Më quajnë Rabie, por emrin e pagëzimit e kam Kristovalanda".
Tregimi i saj ishte sa emocional aq dhe tronditës. "A ke dëgjuar ndonjë herë për Radomirën" më pyeste në një letër.
Si të mos kisha dëgjuar për Radomirën. I shkrova se nuk bëhet vend më i bukur e nuk bëhen njerëz më të mirë se radomirasit.
Theksova se në Shqipëri këndohet një këngë për vajzat e Radomirës që kishin nam për bukurinë e tyre dhe kënga është një ndër më të bukurat e muzikës popullore shqiptare.
Ajo u gëzua, por edhe u trishtua njëkohësisht. Në tregimin e saj thoshte se babai e xhaxhai i ishin arratisur nga Radomira e Shqipërisë në vitet '50. Vëllezërit Shavelli kishin shkuar në Jugosllavi e më pas në Amerikë.
Babai, që kishte lënë të fejuarën në Shqipëri, ishte njohur me një greke dhe vendosën të martohen, por që të bëhej kjo, ai qe i detyruar ta ndërronte fenë nga myslimane në orthodokse.
Mbas pak vitesh, kur vajza Rabia ishte 4 vjeç, babai i saj për fat të keq vdiq. Kjo vdekje solli ndarjen përfundimtare të Rabijes nga njerëzit e babait dhe miqëve të tij shqiptarë. E shoqja e varrosi Rifat Shavellin me prift orthodoks grek ndërsa i vellai e kushërinjtë e tjerë kishin kërkuar ta varrosnin me ritet e një varrimi mysliman. Që atëherë xhaxhai i vet Adem Shavelli, ashtu si dhe shokët e babait, nuk u pa më në shtëpinë e vëllait dhe mbesën nuk e takoi më kurrë.
Këtë ngjarje Rabije Shavelli e kishte plagë shpirtërore, ndaj më shkruante se : "Ëndrra ime është të shkoj në Shqipëri dhe të shoh Radomirën fshatin e babait tim dhe njerëzit e familjes sime, gjysmën tjetër të indentitetit tim".
Megjithë përpjekjet e mia dhe të Lefter Dakut nga Radomira me studime në Virginia, nuk qe e mundur të krijohej ndonjë lidhje e vajzës së Rifat Shavellit me njerëzit e vet të cilët ishin shpërndarë nga Radomira sa në Maqedoni, Francë dhe Amerikë. Shumë shpejt u këputën dhe lidhjet tona për shkakun se djali me të cilin ajo njihej dhe që thoshte se ishte fejuar, ishte një grek fanatik që i urrente shqiptarët dhe bëri çfarë ishte e mundur për të këputur të gjitha lidhjet e Rabijes me gjakun e vet. Madje u shkua deri atje sa nëpërmjet internetit nisën të dërgonin kërcënime fizike ndaj kujtdo që do të përpiqej të krijonte lidhjet e Rabijes me Shqipërinë dhe shqiptarët.

Brenga e plakut nga Leskoviku: “Unë shqiptar e fëmijët grekë!”

Në një prej supermaketeve të Bostonit në vitin 1996 më afrohet një plak i moshuar, i gjatë me trup e me sy të kaltër. Më flet shqip dhe më tregon se është nga Leskoviku.Kishte dëshirë të tregonte çdo gjë që mbante mend nga vendlindja që nuk e kishte parë kurrë më që kur kishte ikur gjatë luftës. Ai ishte një shqiptar që kishte ruajtur gjuhën dhe kishe kënaqësi të bisedoje me të. Më tha se se fëmijët i kishte të rritur dhe kishin mbaruar universitetet për doktor e juriste si dhe qenë martuar e trashëguar. Por e kishte dhe ai një peng. Ishte martuar me greke. Dhe grekja kishte bërë të vetën. Të gjithë fëmijët e tij e quanin veten grekë, shkonin çdo të djelë në kishën greke të Roslindales, në festat e festivalet greke dhe nuk kishin marrë pjesë qoftë dhe një herë të vetme në ndonjë grupim shqiptarësh.
"Ndoshta duan" - tha ai,-"por i pengon gjuha." Nga mënyra se si e tha e kuptova se ai e kishte peng në shpirt greqizimin e fëmijëve të vet.Kur ishte i ri nuk e kishte menduar, por tani e vuante.

" Ti shkon në kishë?"- më pyeti.
" Ndonjëherë po"-ia ktheva.
" Mos je mysliman?"
" Jo, jam katolik".
" Aha... Ju katolikët jeni të fortë, nuk e ndërroni fenë kurrë- dhe vazhdoi:

"Por e kam merakun se shoh shumë shqiptarë këtu në kishën greke të Roslindales, ku grekët kanë vënë dhe Aleksandrin e Maqedonisë. U thuaj atyre patriotëve të tu që kanë ardhë rishtazi të mos të shkojnë në kishë greke por të gjënden në kishat shqiptare në South Boston, se do ta pësojnë si puna ime, unë shqiptar e fëmijët grekë".
Herën e fundit,se u bë një vit që nuk e shoh më, më tha: "Ti je i vetmi shqiptar me të cilin flas dhe vetëm kur të takoj ty flas shqip."
Çfarë t’i thoja atij njeriu.T’i thoja se e kishte fajin vetë, nuk ishte punë që bëhej, sepse nuk i di njeriu punët e hallet e tjetrit.

Bostoni- nga kryeqendra e atdhetarizmit një simbol i përçarjes

Bostoni gjithnjë e më shumë po dëgjohet si qëndër e kurtheve të stërholluara antishqiptare. Është fakt se nga qëndra e patriotizmit, e organizimit, e shtypit, e traditave kulturore kombëtare, komuniteti ynë është kthyer në një organizëm të vdekur.
Sot në tërë New Englandin nuk ka gazetë, kur në vitet '30 kishte afro 10 të tilla,sot nuk ka shkolla shqipe- kur çdo shtëpi dikur ishte një shkollë e vërtetë e gjuhës shqipe, sot nuk ka klub shqiptar, kur kishte dhjetra shoqata e degë shoqatash si dhe qendren e "Vatrës" për gjithë Amerikën, kishte tradita të shkëlqyera me pikniket e famshëm, fotografitë e të cilëve na emocionojnë sot kur i shohim në faqet e gazetës "Illyria", por ato fotografi e qindra dokumenta të tjera, relike të çmuara kombëtare po humbasin se nuk ka një muze të komunitetit në tërë New Englandin.
Pothuaj është harruar emri i "Vatrës" që e vuri Bostonin në Historinë e Shqipërisë, sepse jo vetëm qëndra e "Vatrës" u largua për në Neë York, por kurrkush prej autoriteteve të komunitetit nuk bëri përpjekjen më të vogël për të krijuar qoftë dhe një degë me 10 anëtarë si një shkëndijë për të ruajtur traditën. Mesa dukej dikush ishte i interesuar që "Vatra" në Boston të shuhej një herë e përgjithmonë.
Kështu që Bostoni nga kryeqendra e shqiptarizmës me Fan Nolin, Faik Konicën, Sotir Pecin, Kostë Çekrezin, Josif e Vasil Panin e të tjerë, është kthyer paradoksalisht në simbol të mjerimit dhe shkatërrimit të komunitetit.
Dikush e spjegon këtë rrënim me dy faktorët kryesorë me të cilët është përballur komuniteti shqiptar, me platformën e misionarëve grekë për greqizimin e shqiptarëve nga njëra anë dhe luftën për të shtrirë influencat e veta në emigracion të Qeverisë Komuniste të Tiranës. Të dyja këto forca që kërkonin të penetronin në jetën e mërgatës shqiptare, megjithëse kundërshtare, përdornin të njëtën armë, atë të grindjes dhe përçarjes.


E keqja kish nisur diku në shekullin që shkoi

Të bësh një inkursion historik, duke hequr paralelet në mes të ngjarjeve në diasporë dhe atyre në Shqipëri nuk mund të rrish pa konstatuar se duke filluar me Kongresin e Lushnjës më 1920 e më pas, diaspora ndryshe nga dy dhjetëvjeçarë të mëparshëm , po përjetonte një fenomen të ri, ankthet e politikës që kishte nisur të acarohej në parlamentin shqiptar e që përcilleshin edhe përtej Atllantikut. Kjo për faktin se në parlamentin shqiptar merrnin pjesë edhe figura të shquara të emigracionit shqiptar në Amerikë ku spikaste padyshin Fan Noli që ishte jo vetëm një udhëheqës fetar por edhe politikan, diplomat dhe burrë shteti.
Polarizimi i parlamentit por i tërë shoqërisë shqiptare, acarimi i përfaqësuesve që mbronin interesat e shtresave të ndryshme të popullsisë, çoi në konflikte dhe incidente që e kaloi gjëndjen jashtë kontrollit pas vrasjes së Avni Rustemit nga Isuf Reçi.
Në Shqipëri u prish rregulli i një shoqërie demokratike që problemet i zgjidh nëpërmjet betejave politike parlamentare, dhe kundërshtarët e ideve ftuan popullin të rrëmbente armët.
Çfarë ishte ky revolucion e çfarë të mirëzezash i solli popullit Shqiptar kjo dihet. U zbua Zogu. Qeveria me Nolin në krye, nuk ishte në gjëndje të zgjidhte problemet e shumta që kishte shoqëria e prapambetur shqiptare e cila nuk ishte mësuar me demokracinë sepse jetonte ende në trajtat e një ekonomie gjysmëfeudale, madje Qeveria Demokratike nuk arriti as ta mbronte vendin nga invazioni serb-zogist e si rrjedhim u vendos në fillim një pushtet kalimtar presidencial për të kaluar në atë monarkik.
Ata që morën përsipër t’i jepnin popullit shqiptar një shtet modern mbështetur në parimet e demokracisë u shpërndanë si zogjtë e korbit edhe për faktin se diplomacia disi pro ruse që mbajti Qeveria e Nolit, i solli asaj namin e keq sikur në Shqipëri ishte bërë një tentativë për të vendosur një regjim të ngjashëm a disi kofident me atë të Rusisë Bolshevike. Këtë përshtypje do ta shtonte më pas vajtja e Nolit në Moskë në kohën që ndodhej në ekzil në Gjermani. Duke përfituar nga ecjaket e tij në Europë dhe veprimtaria në KONARE kundërshtarët e tij në Shqipëri, por edhe përkrahësit e Zogut në Diasporë nuk munguan të krijonin për të figurën e Atit të Kuq, e cila do t’i sillte jo pak telashe kryeministrit të rrëzuar që vazhdonte të shpresonte dhe të luftonte për rrëzimin e Zogut e kthimin në pushtet

Krisjet e para me kthimin e Nolit Dualitet në Kishën Orthodokse Shqiptare.

Në vitin 1907 Kristo Thimi Dishnica, një djalosh i ri, vdiq në Hadson Masachusets- shkruan Fan Noli në librin e vet autobiografik. Prifti grek refuzoi të shërbente duke patur për pretekst se i ndjeri kish qënë një patriot shqiptar e si i tillë ishte i përjashtuar nga kisha. Kështu djaloshi shqiptar u varros pa prift çfarë indinjoi shqiptarët emigrantë që vendosën të emërojnë një prift shqiptar dhe menduan për Fan Nolin.Jo pa vështirësi më në fund u arrit që Noli të dorëzohej prift dhe më 22 mars 1908 të celebronte liturgjinë e tij të parë në Tremont Strit të Bostonit, e para liturgji kjo në gjuhën shqipe në historinë e Kishës Orthodokse.
Me organizimin e Kishës së Shën Gjergjit, për nevojat e shërbesës lindi nevoja e priftërinjve të rinj dhe kështu u thirr Naum V. Çerria një atdhetar i flaktë që punonte si kiptor kishash në Rusi. Më pas do të dorëzohej prift dhe Koli Kristofor që konsiderohet deri tani i pari shqiptar që ka shkelur tokën e Amerikës si emigrant.
Mirëpo bashkë me shtimin e priftërinjve do të lindnin edhe moskuptimet e mosmarrëveshjet mes tyre që do të reflektoheshin edhe tek mërgimtarët.
Më 27 Korrik 1919 Fan Noli u emërua peshkop i kishës Orthodokse Shqiptare në Amerikë. Kjo me sa duket solli mospëlqimet e para, sepse jo më shumë, se 800 metra poshtë Kishës së Shën Gjergjit në South Boston në vitin 1921, ngrihet kisha tjetër shqiptare e Shën Janit me prift At Dhosi Katundi.
Pasqyrë e përçarjes së asaj kohe janë edhe dy korniza që qëndrojnë sot në murin ballor të hollit të kishës, ku në njërën duket fotografia e Nolit e fare pranë saj fragmenti i një botimi të vjetër, ku poshtë fotografisë së Dhosi Katundit bie në sy shënimi i gazetës "Vdis pa të të dua" në të cilën stigmatizohet Noli për ngushëllimin që ai bëri publikisht me rastin e vdekjes së At Dhosit.

Pse, vetëm prifti atdheshkalë Mark Lipa?

Paradoksalisht në atë kishë ku ka shërbyer Mark Lipa, me gjithë filogreqizmin e tij dhe të pasuesve të vet, në atë kishë të Shën Trinisë në South Boston, sfidantja historike e Kishës së Shën Gjergjit, kanë shkuar nxënës e kanë mësuar gjuhën shqipe dhe jo greke. Përpjekjete Mark Lipës për të minuar autoritetin e Nolit në Kishën Shqiptare nuk patën sukses e jo vetëm aq, por roli i tij u minimizua në atë kishë të vogël, e cila pas vdekjes së Lipës, nuk u shqua më për atë filogreqizmin fillestar, përkundrazi atje shkonin vetëm shqiptarë të cilët nuk dinin madje as dhe një fjalë greqisht. Mirëpo disave në petkun e autoriteteve të komunitetit, u interesonte të kishte një dhi laramane në tufën e bardhë, e për këtë vazhdonin ta cilësonin si kishë filogreke pa bërë as përpjekjen më të vogël për të shtruar ura pajtimi në mes të besimtarëve të së njëjtës kombësi e të së njëjtës fe.
Me sa duket, si në të kaluarën dhe tani dikush vazhdon të mbetet i interesuar që të ruhet gjëndja e statuquo-së, çfarë nënkupton vazhdimin e avazit, shqiptarët kundër shqiptarëve madje brënda në tempujt e perëndisë. Dhe çfarë është për të vënë duart në kokë brenda një religjioni të vetëm, orthodoksisë, që mbetet pika nevralgjike e marrëdhënieve me fqinjët shovinistë të jugut të Shqipërisë, të cilët vazhdojnë t’i konsiderojnë orthodoksët shqiptarë si pjesë e minoritetit grek në Shqipëri.
Nuk mund të besohet por deri në frymë te fundit, 100 e kusur vjeçari Piter Minari, një shqiptaro amerikan zogist, ish balerin në skenë e Bostonit,burim i të gjitha të këqijave të komunitetit siç e cilesonte z. Andon Sotiri në Boston nëpërmjet mesazheve në Internet apo shkrimeve në shtypin e Tiranës, ku e cilësonte si fryma më regresiste antinoliane, e cila vinte si jehonë e largët që nga mesi i shekullit të kaluar..
Por deti ka qenë deti më i thellë. Tek e fundit nuk mundej të ishte një individ, sado i fuqishëm faktor i shkatrrimit organizativ të një komuniteti deri ader vitit 2000.
Ka një të vërtetë, shqiptaro-amerikanët e Bostonit por edhe tërë Nju Inglandit, duke qënë orthodoksë, madje edhe nolianë të vendosur në të shfaqurin publik, nuk e kanë kuptuar fare shkarjen në batakun grek. Festat e Flamurit dhe pavarësisë së Shqipërisë të shoqëruara me këngë greke nuk janë bërë për herë të parë në vitin 1997- 98, kur nisa te shkruaj kritikat e mia për këtë skandal në Boston, por vite të shkuara.
Që mbas vdekjes së Nolit e këtej, komuniteti shqiptar është degraduar. Vullneti i njerëzve është fashitur. Interesat e tyre për punët kombëtare gjithnjë e më shumë ka humbur. I plasi shpirti Sotir Panit nga Dardha e Korcës, të birit të kryetarit të Vatrës, Vasi Pani dhe nipit të një prej pionerëve të gazetarisë shqiptare të pavarësisë Josif Pani, që të hapet një muze i emigracionit shqiptar në Boston, që të mos humbasë tradita e mrekullueshme e komunitetit shqiptar në këtë qytet, mirëpo as ata që kanë para, as ata që janë autoritete e dalin nëpër podiume konferencash, nuk e përkrahën e kështu vandakët e gazetave, fotografive o ruhen privatisht nga individët e pasionuar si Sotiri, ose kalben nëpër lagështira bodrumesh e qilare kishash për të mos parë më kurrë dritën e diellit.
E të gjithë rrahin gjoksin se janë patriotë të mëdhenj, kur dihet mirëfilli se më shumë se patriotizëm në radhët e komunitetit shqiptar është bërë lojë greko-ruse. Ndarja e kishave shkoi në këtë linjë duke u kapur pas faktit se nuk kishte më institucione fetare në Shqipëri. Nën këtë pretekst në vitet 70 (katraurën Hoxha e bëri më 1967) , atë që Noli e kishte mbajtur me aq mundime mbi supe, pra kishën Shqiptare, pasuesit e tij e bashkuan me kishën Ortodokse Amerikane, që është kurrgjë më shumë se kishë ruse, ose në fund të fundit, kishë amerikane ku e tërë hierarkia është ruse.
Kudo që të shkosh nëpër kishat orthodokse që varen prej K.O. Amerikane, do të gjesh shumica prifterinj rusë dhe një pakicë irlandezë. Ata që nuk u bashkuan me rusët por me grekët e Patriarkanës së Stambollit ranë pre e krahut tjetër.
E ja paradokset e sotme, të gjithë flasim për Kishën e Shën Gjergjit, kur ajo nuk ka asnjë lidhje me Kishën Autoqefale Shqiptare, por është pjesë e Kishës Orthodokse Amerikane( alias ruse), ndërkohë që kisha që citohet si progreke, prej kësaj të fundit ka lidhje e vartësi me Kishën Autoqefale Shqiptare me seli në Tiranë. E kështu ndasinë e merinë në mes të shqiptarëve në këtë rast e ushqejnë dhe predikuesit fetarë. Natyrisht kjo më se shumti u ka pëlqyer dhe nuk u ka pëlqyer ujqërve grekë, për faktin se donin ta gëlltisnin jo gjysmën, por tërë tufën e deleve të Perëndisë të sektit orthodoks shqiptar.

Festat e Flamurit shqiptar me kënge greke

Atje ku nuk kanë mundur të depërtojnë nëpërmjet fesë, grekërit, si dinakë që janë, kanë përdorur Kalin e Trojës duke penetruar në platformën e kulturës popullore të gjuhës e të traditave. Dihet se kënga greke është një sintezë e artit të lindjes së afërme në kohën e Perandorisë Otomane, me disa karakteristika vendase. Grekët përdorin çiftelinë, ne përdorim çiftelinë, buzuku është një instrument teli i kësaj natyre dhe origjina është lindja sepse në traditat ballkanase të lashta njihet instrumenti jo metalik, pra lira e lahuta.
Këtë art greko-arab të këngës, që më së shumti është, megjithëse i bukur, një shartim lindor në periudhën e sundimit otoman, e shisnin dhe ende e shesin si një mrekulli të madhe dhe perëndi së cilës i duhen falur e përkulur shqiptarët, kur këta të fundit kanë, jo vetëm këngët popullore tradiconale si dhe muzikën e kultivuar, apo polifoninë që është jo vetëm e lashtë dhe autoktone, por edhe një perlë e folklorit popullor për mbarë Europën.
Faji në këtë rast nuk është as i grekëve, as i kasnecëve të tyre në rradhët tona, por i yni që heshtnim, që e pranonimë nëpër dekada këtë gjendje të turpshme. Vetvetiu lind pyetja: Para se të vinte emigracioni i ri nga Shqipëria, në Boston kanë qënë e vazhdojnë të jenë figurat qendrore të mbarë komunitetit shqiptar në SHBA, apo titullaret e fesë që bekonin darkën përkujtimore. Si nuk u ka vrarë veshin ndonjë herë nëpër vite, kur ne praninë e tyre luhej kënga e vallja greke në ditën e Flamurit të Shqipërisë. Si nuk e ngritën zërin dhe me influencen e tyre ta ndalonin këtë farsë me Flamurin e Gjergj Kastriotit e Ismail Qemalit...
Ky skandal i festave shqiptare të Flamurit në Bostonit nuk kish ardhur si një rrufe në një ditë të kthjellët por si rezultat i përçarjeve të brendshme dhe inkursioneve të misionarëve grekë shumë vite më parë, që atëherë kur Bostoni akoma vazhdonte të ishte kryeqendra e shqiptarizmës apo si i thoshin" një Shqipëri e vogël".
Kjo ka ndodhur sepse peshku është qelbur nga koka, nga kokat e organizatorëve që zinin tavolinat qendrore në raste festash, i rrihnin supet njeri-tjetrit, uronin e flisnin për shqiptarizmën, ndërkohë që notonin në ujrat e turbullta greko-ruse të cilët janë hedhur historikisht në ofensivë nëpërmjet influencave fetare e kulturore.
Gjykohet kështu sepse mosreagimi i të gjithë atyre që kanë marrë pjese si prijës nëpër vite në këtë turp kombëtar, ka qënë një miratim në heshtje i diversionit grek në indentitetin e dinjitetin kombëtar të shqiptarëve të Amerikës.

Shënim plotësues:

Deri në festen e Flamurit me 28 nëntor 1998 në Komunitetin Shqiptar të Bostonit festoheshin në “Pier Four“ të shoqëruara nga një grup orkestral „Ta Pedhia“me këngë e valle greke. Pas shkrimit tim“ Skandal në Boston-Festa e Flamurit shqiptar me këngë greke“ dhe jehonës së madhe që pati në komunitet shqiptar në SHBA, organizatorët hoqën dorë nga kjo mesele turpi kombetar. Gjithësësi tashmë këto ngjarje i takojnë të kaluarës por edhe sot e kësaj dite, ndjehet kudo ekspansioni grek si në mëmëdhe por edhe në Diasporë. Një skile si Greqia ani pse me mjaft probleme në shtëpinë e vet e ka të vështirë të harroj zanatin e vjetër të ekspansionit dhe shovenizmit në drejtim të Shqipërisë.

MARK TUEN – POST MORTEM 100

MARK TUEN – POST MORTEM 100

Ernest Heminguej shkruante:
"E gjithë letërsia moderne amerikane vjen nga një libër
i Mark Tuenit i quajtur Hakleberry Fin”

Esè

nga KOLEC TRABOINI

Veç një shkrimtar i madh si Mark Tuen, mund të kishte vizionin se edhe pas një shekulli interesi për jetën e veprën e tij nuk do të shuhej. Ndryshe nuk do të linte testament që shënimet e tij biografike të titulluara “Skicë familjare” në një volum prej 64 faqesh të bëheshin publike vetëm 100 vjet pas vdekjes së tij. Mark Tuen, emri i vërtetë i të cilit është Samuel Langhorne Clemens, vdiq në moshën 74-vjeçare në prill të vitit 1910, ndaj përvjetori i vitit 2010 u prit me interes nga lexues e botues në Amerikë, por edhe në mbarë botën që donin të dinin se çfarë ka shkruar shkrimtari, shkëlqimi e lavdia e të cilit jo vetëm nuk ra, por sa më shumë shkon koha aq më i dashur bëhet për miliona njerëz. Personazhet e veprave të tij janë aq popullore. Nuk ka lexues në botë që nuk i di emrat e personazheve të tij si Tom Sojeri apo Hakleberri Fin.
Por, pse Mark Tuen e la këtë testament të çuditshëm. Ndoshta se nuk donte që pasardhësit e tij të kishin pasoja nga ato të vërteta që shkruante në biografinë familjare. Mbase mendonte se pas njëqind vjetësh gjërat do të ndryshonin. Shkrimtari kishte një vizion të drejtë për zhvillimet shoqërore në jetën amerikane dhe aspironte drejtësi dhe barazi sociale. Mjafton të sjellim një episod nga jeta e tij. Në autobiografinë e sapoekspozuar përshkruhet një episod ku bashkë me shërbëtorin e tij zezak George Griffin, në 1893, shkrimtari që ish bërë i famshëm asokohe, i bëri një vizitë botuesit të vet, duke shkaktuar një skandal, sepse personalitetet e bardha nuk shoqëroheshin me njerëz me ngjyrë në publik. Mirëpo sot ne kemi një njeri të zi president të Amerikës, çfarë në atë kohë as që mund të imagjinohej, e po ta thoshte ndokush se kjo do të ndodhte një ditë, do ta mbyllnin në çmendi. Kështu kanë qenë punët në dritë- errësirën e shekullit të XIX.
Por para se të dalim tek shënimet biografike të Mark Tuenit le të shohim cila është jeta e tij.

* * *

I lindur në Misuri më 30 nëntor 1835, Samuel Langhorne Clemens ishte fëmija i gjashtë i John Marshall dhe Jane Lampton Clemens. Ishte rreth katër vjeç kur familja e tij u vendos 35 milje në lindje të qytetit të Hannibal, një qytezë port në rritje ku kalonin anijet tregtare me avull që lundronin mbi lumin Misuri nga Sant Louis dhe Nju Orleani.
Babai i Samuel ishte një gjykatës. Duke qenë një fëmijë shëndetlig, Samuelin e i vogël e mbajtën mbyllur në shtëpi. Rreth moshës 9 vjeç ai duket se u shërua dhe u bashkua me pjesën tjetër të fëmijëve jashtë qytetit. Më pas ndoqi një shkollë private në Hannibal.
Kur Samueli ishte 12, babai i tij vdiq nga pneumonia dhe në moshën 13-vjeçare, Samuel la shkollën shkollën për t'u bërë shegert në një shtypshkronjë.
Në moshën 17-vjeçare iku për të punuar në një shtypshkronjë në Sant Luis. Por atje i lindi pasioni për lundrime dhe u pajtua si ndihmës në një anije. Pseudonimi i tij “Mark Tuen”, vjen nga ditët e tij si një timonier anije. Ky është një term si të thuash dy gjashtmetroshe, pra thellësia 12-metra e lumit që të jep siguri në lundrim. Si lundërtar punoi deri në vitin 1861. Udhëtimet në lumin Misisipi ishin një periudhë e mbushur me mbresa që do ta ndihmonin e frymëzonin aq shumë në krijimet e tij të mëvonshme.
Lufta civili bëri që tregtia nëpërmjet lundrimit të ndërpritej. I mbetur pa punë ai jetoi në një kasolle primitive në Jackass Hill dhe provoi fatin e tij si minator në një minierë ari. Po aventura dhe ëndrra e ndezur për ar dështoi. Iu kthye prapë pasionit për të shkruar dhe shkoi në qytetin Virxhinia ku për dy vjet punoi në një gazetë. Më 3 shkurt 1863 në një shkrim humoristik të botuar shënoi pseudonimin e tij, Mark Tuen, dhe me këtë emër do të krijonte figurën më të madhe të letërsisë moderne amerikane, siç do ta vlerësonte një gjeni tjetër si Ernest Heminguej. Një vit më pas shkrimtari merr rrugën për Kaliforni dhe zuri punë si gazetar në San Francisko. Udhëtoi në Francë dhe Itali. Ishte një shkrimtar që udhëtonte shumë dhe temat që trajtonte kishin të bënin pikërisht me këtë temë arratisjeje dhe ikjeje dret lirisë.
Pasionanti Martin Tuen martohet me Olivia Langdon në vitin 1870, pasi i ka shkruar asaj 189 letra dashurie. Më pas ata të dy do të ndërmerrnin udhëtime ndërkohë që Mark Tueni shkruante papushim. “Aventurat e Tom Sojerit” një nga veprat e tij më të njohura në botë që u botua në 1876. Në vazhdin ai do të botonte disa kryevepra ku spikasin “Princi dhe i varfri” 1881. Libri “Jeta në Misisipi” 1883 konsiderohet si një vepër që kundërshton stilin e Walter Skotit, romantizmi i të cilit, sipas Mark Tuen i ka dëmtuar në mënyrë të pamatë idetë progresive.
Një vit më pas do të botonte kryeveprën e tij “Hakleberry Fin”, një Odise amerikan, i cili në fillim u konsiderua roman për të rritur, por më pas nga popullariteti i madh u bë libri më i preferuar i fëmijëve në të gjithë botën. Veçanësi e romanit janë të folurat karakteristike të zezakëve të brigjeve të Misisipit dhe të bardhëve, pra si të thuash një etnografi gjuhësore, një gërshetin i zërave të zinj e zërave të bardhë. Heroi i romanit është një fëmijë i zi në një vend të bardhë.
Në vitin 1885 boton një libër për jetën e Zhan D’Arkës. Por viti 1890 do t`i sillte kokçarjë për shkak të humbjeve financiare. Për të shpëtuar nga falimenti mbylli shtëpinë e ndërmori disa turne duke dhënë leksione e duke folur në auditorë në Amerikë dhe në Europë. Me fitimet që nxorri arriti t`i shlyente të gjitha detyrimet financiare. Udhëtoi gjithashtu në Zelandën e Re, Australi, Indi, dhe Afrikën e Jugut. Gjatë kohës që ai ishte në udhëtime, Suzi, vajza e tij më e dashur u sëmur e vdiq në Hardfort, Konektikët në vitin 1896.
Por nuk do të mjaftonte vetëm kjo fatkeqësi që e dërrmoi shkrimtarin. Vdekja e gruas Livia, në vitin 1904 në Firence si dhe vajzës së tij të dytë e zymtësuan akoma më tej jetën e shkrimtarit, i cili edhe më parë, siç del nga shënimet në autobiografinë e tij e botuar pas vdekjes në 1916 e më pas në 1924, kish qenë plot tramvaje.
Gjatë jetës së tij 74 vjecare shkroi 28 libra si dhe tregime të shumta të shkurtër, letra dhe skica. Mbylli sytë më 21 prill 1910.
Shtëpia e tij e fëmijërise është e hapur për publikun si një muze në Hannibal, vendet ku ka jetuar Mark Tueni, shëtitoret me bustet dhe rrugët që kanë marrë emrin e tij, veçmas në Nju Jork, vizitohen nga miliona turistë çdo vit, në ditëlindje të tij.

* * *

Interesi për veprat e Mark Tuenit kurrë nuk ka pësuar rënie në shekullin XX. Ato edhe në shekullin e ri ribotohen kudo në Amerikë dhe nëpër botë. Edhe në shqip janë botuar e ribotohen “Aventurat e Tom Sojerit”, “Hakleberry Fin” “Princi dhe i varfri”, “Një amerikan në oborrin e mbretit Artur” , “Zhan d’Ark”, tregime të ndryshme. Por ky vit ngjalli interes e vëmendje të jashtëzakonshme. Sipas testamentit do të bëheshin publike vetëm 100 vjet pas vdekjes, shënimet biografike të titulluara “Në kujtim të Olivia Susan Clemens “ - dhe më vonë të quajtur “Skicë familjare”.
Çfarë ka në ato shënime me 64 faqe dhe përse ngurronte shkrimtari për t`i botuar menjëherë pas vdekjes së tij.
Këto shënime në të vërtetë janë një panegjirik plot pasion e dhembje të Mark Tuenit për vajzën e tij më të madhe Suzi - i cila vdiq nga meningjiti në shtyllën kurrizore në moshës 24 vjeç.
Aty del në pah një tjetër stil, krejt ndryshe prej librave të tij që janë plot aventura e dritë. Ai në ato shënime përpiqet të ravizojë portretin e vajzës së dashur.
Ja si e përshkruan në disa pasazhe:
"Ajo ishte një reflektim i ndjenjave dhe ato ishin të të gjitha llojeve; trishtim zemërimi, pendim, stuhi, diell, shi, errësira - ata ishin të gjithë aty: Ato shfaqeshin për një moment dhe iknin po ashtu aq shpejt. Në të gjitha veprimet ajo ishte intensive: kish një karakteristikë të veçantë, nuk ishte një shkëlqim i thjeshtë që jep ngrohtësi, por një zjarr që furishëm vetdigjet."
Në librin e saj mbi gratë në jetën e Tuenit, Laura Skandera Trombley përshkruan Suzin si muza e dytë e të atit pas gruas se tij, Olivia. Ajo është konsideruar si frymëzim për romanin Zhan d ’Ark dhe një rrëfimi, “Tregimi i kuajve”.
Në 1885, kur ishte 13 vjec, e bija me fat tragjik Suzi, kish shkruar një biografi të atit të saj, të cilën Mark Tueni pjesërisht e ka botuar në autobiografinë e tij. Vdekja e Suzit ishte një katastrofë shpirtërore për shkrimtarin e madh. Kur prindërit morën udhëtimin për Europë ajo zgjodhi të qëndronte tek tezja e saj në Nju York, ku u infektua dhe vdiq në rrethana tragjike në 1896, ne shtëpinë e familjes së saj Hartford, Connecticut. Pas kësaj Mark Tueni kurrë më nuk erdhi të jëtojë në atë shtëpi e cila tashmë është kthyer në muze.
Por shënimet “Një skicë familjare” shkojnë përtej portretizimit të vajzës së tij të dashur dhe jep detaje të tjera të jetës së tyre familjare. Aty autori përshkruan edhe shërbëtorin e tij me ngjyrë, zezakun Xhorxh Grifin me të cilin në vitin 1893 bëri një vizitë tek botuesi i tij, duke shkaktuar një skandal për kohën e skllavopronarisë. Ishte shfaqur në publik me një njeri të zi. Shërbëtori Griffin ishte i zënë ngushtë nga ftohtësia me të cilën e pritën gjatë asaj vizite. Mark Tueni shkruan: "Për mua( Grifin) ishte miku im më i mirë, ishte shoqëria që më duhej, e, në disa mënyra, ai ishte i barabartë e mua, në disa të tjerë më i lartë se unë."
Përshkrimi i një infermiere shtëpiake, që ai e quajte thjesht "Nr.5", është shprehje e mirëfilltë e stilit ironik të Mark Tuenit.
"Ajo ishte aq e shëndetshme si hekuri, kishte oreksin e një krokodil, stomaku si një qilar, dhe tretje si një-gur mulliri.... Ajo hante çdo gjë që i dilte para syve, dhe shplarë atë me pije freskuese, kafe, çaj, raki, uiski, terpentinë, vajguri –me një fjalë çdo gjë që ishte e lëngshme"
Botimi post mortum 100, mesa duket kishte të bënte më drojen e shkrimtarit të madh se pasardhësit do të mund ta pësonin prej mendimeve të tij tepër të guximshme për kohën. Një shekull do të ishte mjaft për t`i parë gjërat në një prizëm tjetër. E bija e vetme e mbetur gjallë pas vdekjes së tij, Klara, ka jetuar deri në 88 vjeç dhe kishin vetëm një vajzë. Vajza e Klarës ka vdekur pa pasur ndonjë fëmijë, kështu që nuk ka më asnjë pasardhës të drejtpërdrejt të Mark Tuenit.
Ndoshta shkrimtari gjenial, babai i letërsisë moderne amerikane, nuk e kishte parashikur kështu zhdukjen e genit të tij, çfarë për fat të keq ka ndodhur me pjesën më të madhe të gjenive të kësaj bote që në vijë gjenealogjike janë djegur e shuar plot shkëlqim si meteorë.

MARK TUEN
PER GAZETARINE

Kur isha trembëdhjetë vjeç, më dukej vetja se isha fëmijë i zgjuar, jashtëzakonisht i zgjuar. Pikërisht në këtë kohë, shkarravita shkrimin e parë për gazetën dhe, për çudinë time, ai bëri një përshtypje të mirë ndër lexuesit. Për këtë e ndjeva veten kryelartë. Mua më pëlqenin shumë shkrimet dhe ma kishte qejfi të shkruaja edhe vetë. Im ungj më mbante në redaksinë e gazetës së tij, "Gazeta e përjavshme e Hannibalit", e cila kishte gjithsej nja pesëqind pajtimtarë, që parapaguanin dy dollarë në vit dhe këto i lanin me dru zjarri, lakra dhe rrepa që nuk shiteshin në pazar; një ditë të bukur vere, ai u largua nga qyteti dhe më pyeti mua nëse do të isha i zoti të nxirrja vetë një numër të mirë të gazetës. Ah, sikur s'desha unë ta provoja! Hixhinsi ishte kryeredaktor i një gazete kundërshtare. Ai ishte pushuar nga puna dhe, një natë, një shoku i tij i gjeti një pusullë mbi shtrat, ku Hixhinsi shkruante se nuk e duronte dot jetën, prandaj po shkonte të mbytej në gjirin e lumit Ber. Shoku i tij rendi menjëherë atje dhe e gjeti Hixhinsin duke dalë nga lumi. Kishte vendosur të mos mbytej. I tërë qyteti e mbajti nëpër gojë këtë çështje për shumë ditë, po Hixhinsi nuk e dinte. Unë mendova se kjo ishte një temë e mirë për të shkruar. Shkarravita pra një shkrim si mos më keq dhe e ilustrova me karikatura, një nga të cilat tregonte Hixhinsin me këmishë, më këmbë në mes të lumit, duke dalë jashtë tij; në dorë kishte një fener dhe një shkop për të provuar thellësinë e ujit. M'u duk për të qeshur dhe as që më vajti mendja se mund të kishte ndonjë farë morali. Mendimi im ishte se goditja e kryeredaktorit të një gazete fqinje me një shkrim të tillë plot thumba, që ta bënte atë "të përpëlitej", do të ishte i bukur e tërheqës. E botova duke e vënë në formë parodie me "Varrimin e Sër Xhon Mur-it" dhe doli një parodi vërtet e goditur. Pastaj shkrova një vjershë, me anën e së cilës satirizoja në mënyrë të pamëshirshme dy qytetarë të shquar, - jo se kishin bërë ndonjë faj që ta meritonin një gjë të tillë, po vetëm sepse mendova se kisha për detyrë ta bëja gazetën tërheqëse. Pas këtyre, preka lehtë një të porsaardhur, heroin e ditës, një rrobaqepës të pashëm nga Kuinsi. Ai ishte një nopran e sqimatar i dorës së parë, dhe vishej me disa lloje rrobash që binte në sy më tepër se kushdo tjetër. Ai ishte një gjahtar i regjur i grave. Çdo javë shkruante vjersha "përçart" për gazetën lidhur me fitoret e tij të reja. Vjersha që dërgoi këtë javë titullohej "Maries në H...l", që do të thoshte, natyrisht, "Maries në Hanibal". Kur e këndova këtë pjesë, më përshkoi një e rrëqethur nga koka gjer te këmbët, tek më shkrepi një ide që m'u duk si një rrufe humoristike dhe e dërgova në shtyp me këtë shënim thumbonjës: "Po e botojmë këtë pjesë, - po vetëm këtë, duke e uruar z. J. Gordon Ranels ta kuptojë mirë që ne durojmë shumë, po herë tjetër, kur t'u drejtohet miqve të tij në H...l, të gjejë ndonjë ndërmjetës tjetër e jo kolonat e kësaj gazete". Kur doli gazeta, nuk më shkonte nga mendja kurrë që këto shakara të vogla të tërhiqnin aq shumë vëmendjen e lexuesve. Për herë të parë kërkohej "Gazeta e përjavshme e Hanibalit" nga lexuesit gjë që s'kishte ngjarë kurrë. Në të gjithë qytetin bëri bujë. Hixhinsi çatisi në zyrë në orët e para të pasdrekes me automatik në dorë. Po kur pa se kishte të bënte me një çilimi (siç më quajti ai) që ia kish bërë atë të keqe, më shkuli veshët dhe u largua. Qysh atë natë, ai hoqi dorë nga kjo çështje, sepse u largua fare nga qyteti. Rrobaqepësi më erdhi me hekur e me gërshërë; po edhe ai më përçmoi dhe u largua për në jug qysh atë natë. Të dy qytetarët e vënë në lojë erdhën me kërcënime e të shara dhe u larguan akoma më të egërsuar kur panë se kishin të bënin me një njeri të parëndësishëm. Të nesërmen më erdhi kryeredaktori i gazetës krahinore duke bërtitur, i etur për gjak. Po edhe ai më fali me gjithë zemër dhe u mjaftua të më shpjerë deri në farmaci ku mori hakun, në një mënyrë shumë miqësore, duke më dhënë një vaj recini. Kjo ishte shakaja e tij. Im ungj ishte shumë i zemëruar kur u kthye, - doemos pa arsye, mendoja unë, duke marrë parasysh bujën që kishte bërë gazeta dhe sidomos mirënjohjen që duhej të kishte ai ndaj meje, sepse duke e zëvendësuar unë, ai shpëtoi çuditërisht nga sharjet, copëtimi, sakavitja e vdekja e sigurt. Po ai u zbut kur u hodhi një sy llogarive dhe pa se ish regjistruar një numër i madh prej tridhjetë e tre pajtimtarësh, gjë të cilën e tregonin edhe perimet, drutë, lakrat, fasulet dhe rrepat e pashitura, të cilat mjaftonin ta mbanin familjen tonë për dy vjet!

DY MOTRA SI NË LEGJENDA - K.Traboini

DY MOTRA SI NË LEGJENDA
Nore Kolia dhe Katrina e Luc Nishit-


Nga Kolec Traboini

Dikur në Shkodër ka qënë një rrugë me emrin Badra. Ai emër ishte i kahershëm, por banorët e saj megjithë emrat e rinj që ishin vënë, vazhdonin ta quanin veten banorë të rrugës Badra. Ajo rrugë lidhet me fëmijërinë time, e si e tillë, më ka mbetur e regjistruar në memorie me të gjitha hollësitë e jetës së përditëshme që rridhte e qetë, e njëtrajtshme, por ku në fëmijët rriteshim përditë si zogj të harlisur e të lirë. Se kur je fëmijë, gjithmonë gjen hapsira lirie..Nuk ke as kufizim, as ideologji e për më tepër kurrkund në mes të fëmijëve të rrugës Badra nuk ndjehej ajo që do të mësonim më vonë, e tmerrshmja lufta e klasave, që i degdiste njerëzit nëpër skutat e errta të jetës shoqërore nën diktaturë. Thënë ndryshe, ishim në atë moshë që nuk kishte çfarë na bënte diktatura.Por veç, kur dikush mungonte, e ndjenim thellë në shpirt si humbje, siç ndodhi me moshataren e lodrave fëminore, Bela Luli, motrën e saj Klara e nënën e tyre, mësuesen Lena Miraka-Luli, që papritur nuk u gjëndën më në rrugën tonë.
Të rriturit thanë se mësuesen Lena e kishin futur në burg, burrin e vet kapitenin hotjan Gjelosh Luli, e kishin vrarë a kishte vdekur në male për të mos ju dorëzuar komunistëve.
Në atë shtëpi njëkatëshe me pak oborr përpara ku kishte banuar mësuese Lena, me kojshi shtëpinë e vllezerve Lec, Lin e Tonin Gjeka, erdhën asokohe të banonin dy motra plaka. Njera e shkurtër dhe e mbledhur si grusht, tjetra më e re, më e lartë me trup, e fisme dhe e mbajtur mirë. Të dyjave u ishin vrarë burrat në luftë, e të dyja pinin duhan si burrnesha. Ishin të ndryshme po ti shihje, po kishin gjakun e fatin të njëllojtë ashtu si rubat e zeza që nuk i hiqnin kurrë.
Mbaj mend se Katrina, motra më e re e trupgjatë, ishte shumë më e përmbajtur e nuk merrej kurrë me ne fëmijët e rrugës Badra, të cilët e konsideronin këtë grua disi të ashpër, ndryshe prej plakës së urtë e të butë Nora, e cila, mbajtur në shkopin e vet të drujtë, dilte përditë përpara shtëpisë e shëtiste në rrugicë duke folë me çdo njeri që kalonte. Fliste edhe me ne fëmijët. Na pyeste e jo rallë na jepte këshilla. Na dërgonte për ti blerë bukë a për ti bërë ndonjë harxhet. Një herë plaka Norë më thirri:
- O i biri i Palok Traboinit!
Ju afrova dhe e pashë në sy. Kish nisur të mos shihte mirë dhe kishte vënë një palë gjyslykë me xhama të trashë. Më tha se nuk kishte dritë elektriku. Më ftoi të shkoja në shtëpinë e saj dhe atje më afroi një karrike për të hequr llampën që varej në një tel në mes të dhomës. Kur u futa në atë dhomë më ra në sy se veç krevateve prej hekuri kish dhe një arkë druri, që herë herë i thoshnin kashú e ku ruheshin sendet më të çmuara të një shtëpije.
E hoqa llampën e ja dhashë. E pa. Së pari tundi llampën e më pas tundi kryet me shënjë se llampa ishte djegë. Më dha paret e më porositi të shkoja në krye të rrugës për ti blerë një llampë të re. Vrapova si fëmijë i gëzuar, se më dukej se më kishin dhanë nji detyrë me fort randësi. Kur u ktheva, bashkë me Norën vumë llampen e dhoma ndriçoi për bukuri.
Që atëherë plaka e moçme Nore Kolja më fliste me respekt sa herë më shihte para derës së oborrit, sepse dyert i kishim thuajse përballë, e veç kësaj ajo vinte shpesh në oborrin e shtëpisë sonë dykatëshe, hidhte sytë në dritaret e katit të sipërm e thërriste Dadën time Katrinë, e cila ulej poshtë, se Nore Kolja nuk kishte fuqi të ngjitej aq më tepër se nuk shihte mirë.
Për ne fëmijët e asaj kohe, prania e dy motrave burrnesha me rubë të zezë në rrugën Badra, nuk kishte atë kuptim që do të mund të merrte sot, sepse ne nuk e dinim rëndësinë e bëmave të tyre, jetës së tyre, e për më tepër nuk kish si ta dinim se ato dy plaka ishin pjesë e asaj historie për të cilën tashmë flitet me admirim nga i gjithë populli shqiptar.
Nore Kolja jetonte më shumë me të vdekunit se me të gjallët. Kjo për faktin se mendimet e bisedat e saj shkonin gjithnjë pranë atyre që nuk jetonin më. Se jeta e saj në atë pleqeri të zymtë, nuk kishte kurrfarë kuptimi përpara atyre çfarë kishte pa e çka kishte ba si grua trimneshë, e bija e Kolë Kurtit të Pikalajve të Grudës, e shoqja e trimit Kolë Dedë Gjo Luli për të cilin, duke qënë biri i një legjende si prijsi i Hotit, shpesh ka mbetur disi nën hijen e lavdisë të Atit të vet, por veç Hoti e di, e tanë Malësia e Madhe di, se siç ishte Mirash Luca trim i çartun i Kastratit, ashtu ishin Nik Gjelosh Luli e Kol Dedë Gjo Luli për Malësinë e Hotit.
Kolë Dedë Gjo Luli të shumtën e herës, në emrin e të atit, komandonte drejtë për drejtë luftëtarët në tërë terrenin e luftimeve në Malësinë e Hotit e deri në Tuz. Ai jo vetëm i ngjiste në tipare por ishte fort i ngjashëm për trimni e urti me babën e vet.Edhe Nore Kolja në rrëfimet e veta nuk dinte me i da kurrë. Sa herë fliste për njenin kishte parasysh tjetrin, aq mirë e aq harmonishëm në jetë edhe në luftë shkonin babë e bir.
Duke i ditë këto vlera e cilësi të larta të Kolës, kurrë nuk më vinte mirë, as atëhere e as sot, të dëgjoj(a) çfarë flitet e të lexoj(a) çfarë shkruhet, a çfarë cilësohet ende si, „ trimnesha e Hotit Nore Kolja e reja e Dedë Gjo Lulit“. Ata njerëz që i bëjnë këto klasifikime, që nga i ndjeri poet Sander Gera në librin e kahershëm „Nora e Hotit“ e deri në gazetat e librat e sotëm, i hyjnë në hak hijes së trimave dhe djepit të vëndlindjes duke bërë dy gabime, për mua të papranueshme.
E para se ajo ishte e shoqja e Kolë Dede Gjo Lulit, që ka një emër e një gjak të dhënë në histori, por edhe se ajo trimneshë me emrin Norë e ka rrit një djep në Grudë, në shtëpinë e Kol Kurtit. E pra nëse dikush do ta cilësojë historikisht e ta lartësojë meritueshëm, i mjafton kësaj trimneshe, jo veç për luftë por edhe për sakrifica, të quhet Nore Kolja e Hotit dhe e Grudës , e shoqja e Kolë Dedë Gjo Luli, trimëria e të cilit nuk mund të terrësohet e të lihet nën hijen e babait legjendar.
E pra, kurrkush nuk i pat thënë, as kurrkush ndonjëherë nuk pat shkruar „Katrina e reja e Nik Gjelosh Lulit“, por Katrina e Luc Nishit,. Paj, ku të linte Katrina, sojnikja që njihja unë në fëmini, ta quaje ndryshe...Ajo burrneshë sa e sertë aq fisnike, që ndokush e rëndoi se doli një herë në tribunën e Reçit, ku qëlloi të shkonte dhe Enver Hoxha.
Asesi nuk ishte ajo që pranoi nderimet e diktatorit, përkundrazi ishte diktatori ai që donte të përfitonte prej madhështisë së saj, të vegjëlit, përsa i përket cilësive të shpirtit, gjithmonë kërkojnë me ndënjë në hijen e lisave, se Katrina ishte si lisi që e kishin qëlluar njëqint rrufe e ajo prap në këmbë ish, e drejte, krenare.
Ajo ishte Katrina e Luc Nishit, që për nga shtati e për nga hiret nuk dallonte për asgja nga Tringë Smajlja e Nore Kolja, e me të treja këto gra, që kaluan si meteorë në historinë lavdishumë të Malësisë; ka të drejtë të krenohet Gruda, si nëna që ka rritur në djep amazona shqiptare.

MORTI QË RA E MBYLLI PËRGJITHMONË
DERËN E NIK GJELOSH LULIT

Gjelosh Lulit ka rënë në luftë për pavarësi, me 3 maj 1911, ndërsa Luc Nishi, u vra në Suka të Moksetit, gjatë Luftës së Koplikut, me 25 gusht 1920. Pra babë e bir ranë dëshmor për Atdheun, njëri në Deçiq e tjetri në Suka të Moksetit.
A ka kuptim më të naltë, si akt e si nocion, atdhedashuria...
Por Katrinës, gjithësesi kishte mbetë një ngushllim, i biri Pal Luc Nishi, të cilin e rriti me sa e sa mundime, e rriti si një filiz i ri në deren hotiane të Nik Gjelosh Lulit, e rriti me dëshirën për ti ngja atij trungu familjar që lindi legjenda, por fati për Katrinën u tregua i pamëshirshëm duke i pre shpresën e fundit.
Pal Luc Nishi, i biri i Katrinës, kishte prirje për letërsi, krijonte poezi dhe la të shkruar pjesë nga historia e trungut të fisit Luli që i përkiste. Pjesë nga krijimet e tij u botuan në almanakun Shkodra, viti 1962, që më ra në dorë në atë kohë të rinisë sime të parë. I ndava faqet ku ishin botuar krijimet e Pal Luc Nishit prej librit dhe i kam ruajtur që këtu e 44 vjet. Dorëshkrimet origjinale pas vdekjes se Nore Koles e Katrinës së Luc Nishit, që duhej të ishin në atë kashunin që kisha parë në fëmini, nuk dihet se ku përfunduan. Ndoshta humbën përgjithmonë. Ndoshta i përpiu koha, si shumë e shumë relike e ngjarje. Por kanë mbetur një tufëz shkrime që, siç shkruante redaksia e Almanakut Shkodra, megjithë do „zbrasti dhe ndërpremje, të cilat autori mendonte me i plotësue ma vonë, prap se prap përshkohen nga një frymë e zjarrtë patriotike që i bajnë mjaft interesante. Ai andrronte, siç dëshmon e ama, me mbledhë kujtimet e familjes së vet, që kish dhanë aq njerës për lirinë e vendit“...
Disa prej vjershave të veta, Pal Luc Nishi ia kushton aktit sublim të babës së vet që ra dëshmor për Atdhe, si “Lamtumirë”, vjershë kjo e shkrueme në Chieri të Italisë me 12 maj 1932. Pal Luc Nishi në moshën 22 vjeçare, ndrroi jetë në një sanatorium në bjeshkët e Torinos, Itali, me 31 tetor 1936. Ky mort i fundit, e mbylli deren e Lucë e Nik Gjelosh Lulit përgjithmonë.

LAMTUMIRË…

Lamtumirë, o grue, o shoqe e kësaj jete,
ushtrinat n’ luftë janë nisë me hi,
e unë në front me ba mos me u gjetë
kishte me kenë si një tradhëti.


Trompeta, pra, ka ra,
e prej këndej më duhet me u largue,
s’ke pse mekësh, duhet me u nda,
pse në detyrë më duhet me shkue.


N’anmik unë me ra,
po sa kam me mujtë,
pse gjaku për vatan
gjithherë më ka luejte.


E, jo mue vetëm,
por edhe të parëve të mi,
të cilët dhanë jetën
të gjithë për Shqipni.


Pse deka për vatan,
s’asht gja, thonë, ma e qetë,
çdo kurban qi don me i ba
atmes në këtë jetë
……………………

Pal Luc Nishi, Chieri, (Itali) me 12.V. 1932.


© Nga libri "LUFTA E MALEVE" K. Traboini 2006, 228 faqe, ISBN 99943-36-65-7
Gjëndet në Librarinë "Agolli" pranë Bankës së Shtetit dhe Postës Shqiptare në qëndër të Tiranës.
http://paloktraboini.blogspot.com/

Kush dhe pse e denigrojne Ded Gjo Lulin?/ nga Kolec Traboini

KUSH DHE PSE E DENIGROJNE DED GJO LULIN?

Z. President, z. Kryeministër, z. Kryetar i Bashkisë së Tiranës, lërëni për një çast politikën e pergjigjuni kësaj pyetje: Kur do të vihet busti i Ded Gjo Lulit në rrugën që mban emrin e tij, në qëndër të Tiranës prapa Muzeut Historik Kombëtar? Të atij Ded Gjo Luli që nuk luftoi për vete dhe nuk e mori lirinë në varr, por e la këtu për Shqipërinë e shqiptarët, për brezat që vijnë bashkë me mësimin e madh që për lirinë ia vlen çdo sakrificë. Eshte fjala për bustin e i atij kreshniku që një shekull më parë, ju priu malësorëve në beteja të përgjakura për liri, të cilat e kthyen Hotin e Malësinë e Madhe në Termopilet Shqiptare.

Shkruar nga Kolec TRABOINI

Demokracia na solli më mira, por edhe ndonjë e keqe gjen vend e nxjerr krye. Si fije bari që kërkojnë të çajnë shkëmbin. Kanë dalë ca tipa që kërkojnë të fillojnë "Intifadën" në mes të shqiptarëve më shqiptarë. Dhe në këtë program është dhe shkatërrimi i çdo lloj kujtese popullore që ka të bëjë me figurat kombëtare në rezistencë kundër pushtimit otoman. Ded Gjo Luli është njeri nga ata që po denigrohet më shumë se kushdo e në mënyrën më mizore. Të japësh jetën për këtë vend e ketë popull e të të quajnë tradhëtar e spiun kjo nuk ka vend ku të rrijë. Një prej argumenteve që ata sjellin në denigrimin e Ded Gjo Lulit është se ky e krerët e Malësisë kanë bashkëpunuar në vitin 1911 me Malin e Zi kundër Perandorisë Osmane. Mirëpo këta sulmues qorra a Don Kishotë të kohës sonë harrojnë atë çfarë na mëson historia se kokat e mençura dinë të zgjedhin aleatë të përkohshëm për arritjen e qëllimeve kombëtare.

Ded Gjo Luli përballë një ushtrie, që mund të konsiderohej më e madhja në Europë, se ishte perandori turke, në kushtet kur Hoti do të digjej e shkretohej, nuk kishte alternativë tjetër veç të largonte gra e fëmijë në shtetin fqinj e të lypte strehë të përkohshme, ndërsa burrat të gjithë qëndruan e luftuan në Hot. Dhe dihet se në çfarë sakrificash qëndruan gratë, fëmijët e pleqtë e Hotit duke fjetur poshtë një ure me ditë e netë të tëra në kushte urie e të ftohti veç të mos bëheshin pre e shpatës së mizorëve që sundonin me dorë të hekurt e vrisnin, digjnin e shkretonin çfarë t`u dilte përpara. Ku është tradhëtia këtu?! Tek sakrifica? Cili ishte qëllimi e ideali i atyre njerëzve që vuanin apo dhe atyre që luftonin që nga Ura e Rrjodhit, në Kastrat, Rapsh e deri në Tuz e në Mal të Hotit? Le të bëjmë një përqasje. A mund t`i quajmë tradhëtarë ata që për t`i shpëtuar regjimit komunist kaluan kufirin për Greqi dhe Jugosllavi? Kurrsesi! Tradhëtarë i quante diktatura. Po atëherë pse këta studiues të rinj të “Intifadës” ndërshqiptare nuk i sulmojnë e etiketojnë ata që arratiseshin nga Shqipëria? Kjo kope ekstremistësh fetarë që kanë kurajon të lehin edhe nëpër kanale televizive, nuk e kanë hallin se Ded Gjo Luli strehoi gratë e fëmijët e pleqtë në Podgoricë, por se burrat e Hotit, baballarët tanë luftuan kundër turqve osmanë dhe e bënë Shefqet Turgut Pashën qesharak përpara mbarë Europës ngase u thye nga një masë kryengritësish, që nuk e kishin idenë e artit ushtarak, nuk kishin shkuar nëpër shkolla ushtarake por dinin artin e të mbijetuarit edhe në kushtet më të vështira e në sakrificat më të mëdha. E pra ky Turgut Pasha e kishte bërë Akademinë Ushtarake në Europë. Ne nuk kemi pse i shmangemi këtij diskutimi për këtë aspekt të historisë, si hotjanë, bij të atyre që e bënë atë kryengritje që pararendi Pavarësinë e Shqipërisë, nuk kemi fare frikë e drojë, përkundrazi e bashkëbisedojmë haptazi për rrethanat që sollën që të parët tanë të përplasnin kokën në Mal të Zi që në të vërtetë jo shumë larg në histori kanë qenë troje arbërore, por mbetën jashtë për shkak të rrjedhës mizore historike që pësuam nëpër shekuj. Aq më tepër pranojmë ta prekim këtë aspekt sepse duke i anashkaluar, duke lënë paqartësi në epoka të shkuara, ato sjellin keqkuptime e për pasojë edhe keqinterpretime historike. Kush ka sadopak njohuri nga ngjarjet historike e di edhe faktin se në takimin me valiun turk të Shkodrës, Ded Gjo Luli nuk ju dha as një fjalë e as një shpresë, se trupat turke nuk do ta bënin ekspeditën për dorëzimin e armëve. Por armët Hoti nuk i kish dorëzuar për gati 500 vjet. Në sajë të armëve, brenda pushtimit, hotjanët kishin gjetur një hapësirë të vogël lirie aq sa ishte vetë gryka e pushkës. Por edhe atë kërkonin tua merrnin pushtuesit osmanë. Nuk ka qenë e lehtë të merrej një vendim. Nuk mund të qëndronte Hoti në shtëpitë e veta kur të vërshonin me mijëra trupa në një operacion ushtarak të dhunshëm e të përgjakur. Turgut Pasha kish deklaruar se do ta kthente Malësinë në shkreti nëse nuk do t`i dorëzonin armët. Nuk kishte asnjë rrugë tjetër veç luftës. Ded Gjo Luli i tregoi popullit të vet rrezikun dhe e shpalli që nuk nënshtrohej. Kolona me familjet e Hotit, gra, fëmijë e pleq lanë shtëpitë e çanë kufirin turko-malazez.

Deklaratat që u bënë ishin se malësorët nuk nënshtroheshin. Kishin lënë trojet, por atje ishin tërë burrat e Hotit që lëshuan kushtrimin dhe mbarë Malësia e Madhe u tregua e gatshme të rrëmbente armët e këmbë ushtari pushtues të mos shkelte në ato anë. Por, dihet se fryma luftarake nuk është gjithmonë ajo që të siguron fitoren. Për të luftuar duhen armë, e Hoti armë nuk kishte. Madje kish që shkonin në luftë me kmesa, një lloj spate doracakë që përdoret për të prerë e krasitur pemët.Eshtë krejt a natyrshme që Ded Gjol Luli të kërkonte ndihma në dy aspekte: bukë për populli dhe armë për luftetarët. Dhe kërkesën e ndihmave Ded Gjo Luli nuk ia ka bërë Malit të Zi, por perandorisë Austro Hungareze nëpërmjet konsullit të saj, e cila ishte për një Shqipëri të shkëputur nga sundimi i egër i Perandorisë Osmane. Austro-Hungaria hyri dorëzanë e dha fjalën dhe deri diku e mbajti për të ndihmuar popullin me bukë e burrat me armë, por për shkak të largësisë, sigurisë, a diç tjetër, ndodhi kushtëzimi që ndihmat do të kanalizoheshin nëpërmjet Malit të Zi. Gjasat janë që Krajl Nikolla dhe qeveritarët e tij donin të kontrollonin situatën ose të përfitonin ndonjë gjë nga këto ndihma nëpermjet makinacioneve që mund të bëheshin, sepse ai merrte para tek Austria dhe jepte mall tek shqiptarët. Kjo lloj ndërmjetësie bënte që administrata e Malit të Zi ta kontrollonte gjendjen e malësorëve, çfarë në të vërtetë shprehte edhe një lloj frike të Cetinës prej zhvillimeve te pritshme. Mali i Zi nuk e tregoi qëllimin që në fillim dhe ishte dakort t`i ndihmonte malësorët, dhe për këtë ishte garant një fuqi e madhe e kohës si Austro-Hungaria, por kur plasi Lufta Ballkanike atëherë gjërat ndryshuan e Mali i Zi e tregoi qëllimin e vet. Por të mos harrojmë, do të ishte po Austro-Hungaria ajo që nuk do të lejonte që Shkodra të aneksohej nga Mali i Zi i cili donte me çdo kusht ta bënte atë kryeqytetin e vet. Duhet ta dimë se shkaku i vetëm që Krajl Nikolla e dorëzoi fronin ishte se nuk e bëri Shkodrën kryeqytet megjithëse e mbajti këtë qytet të rrethuar, duke e vënë nën zjarr armësh artilerie dhe duke i prerë çdo furnizim sa kriza e bukës bëri që shkodranët të vdisnin urie, por pa pranuar të dorëzoheshin. Do të ishte Esat Toptani, figura më e urryer në historinë e Shqipërisë që pasi eleminoi Hasan Riza Pashen komandantin e garnizonit dhe udhëheqësin e qëndresës njëkohësisht, do të merrte funksionet e tij dhe do të dorëzonte Shkodrën tek malazezët.Gjëja më e çuditshme në këtë aspekt të histerisë historike të atyre që denigrojnë Ded Gjo Lulin, është se ata e vlerësojnë si të ishte një hero Esat Toptanin apo një tjetër figurë të urryer, aventurierin Beqir Grebeneja.

Shqipëria ishte e pushtuar nga Perandoria Osmane e cila i kishte ngulur thonjtë në Ballkanin perëndimor afro 500 vjet, ndaj është e natyrshme që nuk mund të zbohej pa një aleancë shtetesh e popujsh për përzënien e ngordhësirës perandorake. Ded Gjo Luli kishte vizionin që të ngrihej ndër të parët, të kërkonte të armatosej, të kërkonte aleatë të përkohshëm për arritjen e krijimit të Shqipërisë, për të cilën ia vlente çdo sakrificë. Kur i është vrarë i biri, Gjergji në luftë dhe i prune lajmin e zi, Ded Gjo Luli me qetësinë që e karakterizonte tha: "Edhe ai djalë nane është!" Çfarë nënkuptonte se atij i dhimbnin njësoj si i biri Gjergji ashtu dhe Kol Marash Vata, Gjon Ujk Çeku, dy vllaznit Zeka e çdo djalë tjetër Hoti.

Konkluzioni është se megjithë rrethanat e disfavorshme dhe të komplikuara në histori, Ded Gjo Luli ka qenë një hero i panjollë. Të jeni të bindur se sikur, në mënyrë imagjinative, të gjithë burrat e kombit të kohës së re të mblidheshin në një kuvend, do t`i lëshonin kryevendin Ded Gjo Lulit. Ismail Qemali doli nga zyra dhe e priti në rrugë Ded Gjo Lulin kur ky shkoi në Vlorë. E pyetën kush është ky malësor trupvogël që po të bën të dalësh nga zyra e ta presësh në rrugë, Ismail Qemali u tha: "Ded Gjo Luli është pushkë e ngrehun për Shqipërinë".

Nëse tërë jeta e tij do të duhej të përshkruhej në dy rrjeshta do të thosha: Ded Gjo Luli nuk luftoi për vete dhe nuk e mori lirinë në varr, por e la këtu për Shqipërinë e shqiptarët, për brezat që vijnë bashkë me një mësim të madh, që për lirinë ia vlen çdo sakrificë.

Botuar ne gazeten "Tirana Observer" 21 dhjetor 2011.
http://www.tiranaobserver.al/2011/12/21/kush-dhe-pse-e-denigrojne-ded-gjo-lulin/

Shënim: Autori është i biri i Palok Traboini, sekretarit të Ded Gjo Lulit, që shihen bashkë në këtë fotografi.

Disa nga shkrimet në blogun Traboini-esé:

Oso Kuka- trimëria që sfidoi legjendat/ K. Traboini
"Muhaxhirët" e Faik Konicës/ nga Kolec Traboini
Kriza e artistit dhe supërkriza e kulturës-Traboini
Disidenti i heshtur Zef Zorba - nga Kolec Traboini...
Kadare-një mal drite që nuk i shpëton hijes së vet-Traboini
Poetika e Dritero Agollit- nga Traboini
Dallandyshe pa qiell- nga Kolec Traboini 
Edgar Allan Poe - më së fundi i kthehet vendlindje...
Shkodrania aktore e parë e Turqisë- nga Kolec Trab...   
Dy kryeministra ma vodhën Mitingun- Traboini
Akademia e mykur e Tiranës- nga Kolec Traboini 
Kinostudio- në vend të ullinjëve mbollën beton- Traboini
"E vërteta"... e pavërtetë e prof. Emil Lafe - nga...
Aristidh Kola - një libër i ri i Kolec Traboinit
Presidenti Wilson- ëngjëlli mbrojtës i Shqipërisë -Traboini
Kështu vret vetëm mafia - nga Kolec Traboini 
Atë Martin Gjoka kompozitor e mësues i madh - nga ...
Epika blu e Edison Gjergos- nga Kolec Traboini 
Ardhacaket e Ballkanit Sofie-Safete Juka
Boston- një shekull përballë greqizimit
Punë kulturash - nga Tirana në Prishtinë - nga Kolec Traboini
Lazarati në tym - shteti në delir- nga Kolec Trabo.
Seks për një vend pune - nga Kolec Traboini
Zeusit i lajkatohen të gjithë- nga Traboini
Big Show me Canabis Sativa- nga Kolec Traboini
Njerka shkon në ballo- nga Kolec Traboini
Vasil Josif Pani- ne krye të oborrit të shqiptariz...
Dekorimi politik i Kol Idromenos- nga Kolec Traboi...
Dhjetë vjet thirrje për bustin e Ded Gjo Lulit- ng...
Prejardhja e Hotit dhe Flamuri i Deçiqit - nga Kol...
Requiem i Verdit në vjeshtën politike të Tiranës- ... 
Kur shpresa s’është veçse një kurvë...- nga Kolec ...
Stina e mjekrrave të hajthshme - nga Kolec Traboin...
Udhë e mbarë, o Sizif!  

KATËR INTERVISTA NGA KOLEC TRABOINI

MEJDAN NE KOKEN TIME - esè - KolecTraboini

MEJDAN NE KOKEN TIME

Çfarë pritet nga politikanët dhe shtetarët që nuk bëjnë as dhjetë hapa në rrugë me qytetarët e vendit të vet.

Shkruar nga KOLEC TRABOINI

Burrat e shteteve gjithmonë kanë qënë burim i shprehjeve e mendimeve të mençura, ndaj jo pa shkak ne çastin kur nisa të lexoj shkrimin e ish presidentit tonë Rexhep Mejdani me titull “A mund të vazhdohet kështu”, kujtova Çerçillin që në mes të ditës me diell dilte në Londër me çadër". Pa kaluar dy -tre paragrafë ne lexim, papritur më erdhi koka vërdallë. Nuk po merrja vesh çfarë po ndodhte ndaj vendosa ta ndërpres. Nisa sërish leximin. E njëjta gjë. Atëherë hoqa dorë. Për t’u davaritur rufisa me nge një kafe turke. Si mblodha mendjen, iu ktheva sërish me një durim prej kali dhe kur arrita deri në fund atë analizë, thashë me vete: ky ish-president pse kaq enigmatik në të shkruar. Pse kaq konfuz sa të mos e marrë vesh askush. Dhe ato pak çfarë merren vesh ta bëjnë kokën dhallë sepse ish lideri i së majtës shqiptare, çfarë shitet edhe sot, na shfaq ca ide, në mund ti quajmë të tilla kalamendjet ultra të djathta, për shpëtim të Shtetit, Qeverisë dhe kapitalit të madh prej barrës së rëndë sociale të shtresave varfëra të shoqërisë.

Përmbajtja e shkrimit të tij fund e krye nuk ish tjeter veç një lëmsh Ariane që nuk i gjendej filli kurrkund. Çfarë kërkon kur trajton problemin e “Kundërshtive” të brendshme të etatizmit social, që ky profesori ynë i shkencave të natyrës paska zbuluar në programin e Franklin Ruzveltit, i cili në mënyrë të padyshimtë mbahet si presidenti më pranë shqetësimeve e halleve të popullit amerikan e që e shpëtoi vendin e vet nga kriza më e madhe ekonomike që kish njohur ndonjëherë. Programi i tij edhe sot pas afro një shekulli e tregon Amerikën vendin më të ndjeshëm ndaj problemeve të shoqërisë. Dhe këtë e shpreh edhe fakti që shqiptarët e varfër që emigrojnë në Amerikë, brenda një dhjetëvjeçari jo vetëm që adaptohen, por edhe kanë një përparim të madh të mirëqënies së tyre anipse mund ta kenë filluar duke trokitur në dyert e ndihmave sociale. E këto në sajë të programeve të shumta që i ndihmojnë njerëzit për të gjetur vendin e tyre e për t’u bërë të vlefshëm për veten dhe shoqërinë.

Për më tepër ky Mejdani ynë “zbulon”këtu në këtë vendin tonë të vogël postulatën e madhe se: “në thelbin e vet, rezultati logjik i një zbatimi etatist të parimit të “shanseve të barabarta” është njëlloj padrejtësie dhe diskriminimi – si ndaj atyre që janë të aftë dhe të talentuar, ashtu edhe ndaj atyre, që shfaqin mundësi shumë më të pakta fizike e mendore.”

Dihet se Amerika është vendi i barazisë dhe i shanseve të barabarta. Mos vallë Profesori ynë i quan jashtë kohe parimet amerikane të trajtimit të problemeve të shoqërisë? Sepse Amerika, megjithë barrën e rëndë në buxhetin e shtetit ndjek një kurs që i ka nën vëmendje të vazhdueshme kujdesin për asistencat sociale. Aq shumë bën kujdes shteti amerikan sa kanë dalë jashtë loje sindikatat për të cilat amerikanët e thjeshtë as duan më të dëgjojnë.

Për më tej Profesori, i konsideruar i majtë, u sjell lexuesve shqiptarë të tilla klasifikime si : “përgjegjësia publike ndaj atyre që janë të paaftë të sigurojnë minimumin e kushteve për jetë normale është në vete njëfarë “mishërim skllavërimi” prej njeri-tjetrit.”

Ku do të dalë ky Profesori ynë i madh. Se njerëzit e paaftë, të pamundur, të papunë, të pastrehë janë të tepërt e nuk i duhen këtij kombi. Por ama, të gjithë këta janë pjesë e elektoriatit kryesisht të majtë. Nuk e di ky profesor i majtë se prej nga vjen varfërimi i skajshëm i një pjese të popullsisë. Po këtë e dinë edhe bufat si nuk e dinë profesorat.

Shoqëria skajohet prej babëzisë për t`u pasuruar shpesh në mënyrë të padrejtë nga një pjesë e vogël e popullsisë, duke e lënë me mundësi të pakta pjesën tjetër. Sepse pasuria nuk është e pafundme. Kjo është e natyrshme të ndodhë kudo, por Shteti e Qeveria nuk duhet të jenë vetëm e atyre që kanë aftësinë të pasurohen në mënyrë habitore duke u bërë milionere brenda një dite, si ministri i majtë në qeveri të djathtë i energjitikës, por edhe atyre, që Mejdani i etiketon si “mishërim skllavërimi” e peshë në kurriz të shtetit.

Mejdani për të mbështetur mendimet e veta antisociale kalon nga i majtë në një ekstremizëm të djathtë sa arrin të gjejë një mbrojtëse të kapitaleve të mëdha në Amerikë e të na e shesë dogmën e saj si një normë këtu në vendin tonë. Ja çfarë na afron Profesori ynë: “Nisur nga thelbi i gabuar i konceptit të shtetit të mirëqenies sociale, një filozofe amerikane, Ayn Rand, midis të tjerash, sqaron: “Në pikëpamje morale e ekonomike, shteti social përshpejton mundësinë e një tërheqjeje për nga poshtë..”

Jo i nderuar Profesor, Amerikën nuk mund ta shohësh e as ta kuptosh nga një formulim teorik i një filozofeje si Ayn Rand, se të tilla si kjo filozofe Amerika ka me mijëra, superprodhim, por të ulesh e ta studiosh ekonominë amerikane nga brenda, t`i vëresh se si funksionon shteti dhe si ka arritur të shmangë krizat e mëdha pas viteve `30 të shekullit të kaluar. Të studiosh se përse erdhi ajo krizë dhe si arriti të shmanget katastrofa pikërisht nga një kthim të shtetit me fytyrë për nga probemet e shoqërisë, duke e bërë shtetin amerikan më human e më social se më parë. E ky kurs vazhdon i sigurtë pavarësisht përpjejkeve të dështuara të Bushit të Dytë, që ndërsa harxhonte miliarda në luftën e Irakut përpiqej për ta reformuar, pra zvogëluar fondin e shërbimeve sociale apo uljen e taksave si për klasën e miliarderëve edhe për shtresën e mesme të cilën Obama me programin e vet social po e rishikon në dobi të shtresave të mesme amerikane. Nuk ka gjasa se edhe këtë shekull programi i shtetit “social” amerikan të ndryshojë pavarësisht rokanisjeve të Ayn Rand. Por edhe të profesorit tonë që pak e njihka Amerikën po akoma më pak Shqipërinë, për sa kohë që kërkon të aplikojë parimet konfuze të Ayn Rand, që në Amerikë nuk ma do mendja se e dëgjon ndokush veç ndonjë auditor universiteti. Atje shteti nuk drejtohet nga filozofët por nga parimet e ligjet që i mbrojnë qytetetarët, qofshin të aftë apo të paaftë, qofshin normalë apo handikapë, qofshin miliarderë apo ata që flenë nën urë të cilët( për analogji) në konceptet e ish presidentit tonë janë barrë e skllavërim për kastën e milionerëve shqiptarë që një zot e di si i kanë vënë pasuritë, në mos qoftë dhe vetë Profesori ynë një prej tyre.

Në mes të oratorisë së tij kundër shtetit social, ish presidenti lëshon shashkën tjetër që mund të merret si një antiamerikanadë: “Aktualisht duket sikur Amerika, si shoqëria e parë e lirë në botë, me garantim të të drejtave njerëzore fondamentale (të së drejtës së jetës, lirisë, fesë, pronës, lirisë së fjalës, të të drejtave të barabarta ndaj ligjit dhe proçesit të drejtë gjyqësor, etj.) po synon të përfaqësojë një nivel më të lartë të etatizmit social.” Pra të etatizmit social që profesori i nderuar e konsideron si një barrë e bezdisur.

Dhe çon deri në atë masë oratorinë e tij kundër shtetit social sa sugjeron as më pak as më shumë por: “b) heqja dorë prej tij në kuptimin fondamental të vetin. Shumë më afër këtij varianti të dytë është Shqipëria, por nuk është vetëm ajo! “Shteti i mirëqenies” në shumë vende, si në Shqipëri, po dështon në qëndrueshmërinë e tij. Natyrisht, ai ka pasur meritat e tij, duke arritur qëllime të rëndësishme, por ama sot ai mbetet tepër i kushtueshëm për mjaft nga këto vende. Dhe jo vetëm për to!…”

Harron ky ish president se Shqipëria më shumë se asnjë vend ka nevojë për një program social sepse është populli më i varfër në Europë. Duke qenë Presidenti i këtij shteti të varfër as nuk i ka vajtur mendja kurrë të propozojë të bëhet ajo që zbatohet në SHBA në politikën e taksave. Pra ashtu si në Amerikë edhe në Shqipëri të mos taksohen konsumatorët për ushqimet, sepse të mjerët pensionistë 20 përqind të pensioneve të vogla që marrin e kthejnë prapë në shtet nëpërmjet taksave. Amerika me një standart të lartë jetese z. ish president nuk e takson popullsinë për ushqimet që blen, kurse shqiptari e paguan ushqimin si frëngu pulën plus 20 përqind që mer shteti. Çfarë i thonë kësaj? A e lodh sadopak mendjen për këtë. Si mund të rrojë një njeri në Shqipëri me 15 mijë lekë të reja( 150 dollarë) në muaj kur 20 përqind të kësaj shume automatikisht nëpërmjet taksave e merr prap shteti, pra si rron njeriu me 12 mijë lekë( 120 $) kur edhe për këtë duhet të paguajë energjinë që shkon deri në 4 mijë lekë( 40 $). Llogarit çfarë i mbetet një njeriu për të mbajtur frymën Profesor. Aspak më shumë se ajo çfarë ti shpenzon veç për kafe në një muaj, ndaj e ke të lehtë t`u vësh etiketën barrë e rëndë, të tepërt, të padëshiruar.

Të jesh i majtë e të dalësh me flamur të djathtë në opinionin publik, të dalësh kaq hapur e në mënyrë cinike kundër shtresave të popullsisë që të kanë zgjedhur madje deri president i një shteti, është vërtetë për të vënë duart në kokë se deri ku arrin shpërftyrimi i njerëzve të politikës, sa të pacipë, demagogë e sofistë jemi në raport me popullin e thjeshtë, njerëzit që mezi e mbajnë frymën, njerëz që kur i humbin shpresat se nuk kanë më as bukën e gojës, hedhin litarin në trarin e shtëpisë dhe vetvaren duke e lehtësuar shtetin tënd z. ish president nga ai që ti quan “mishërimi e skllavërimi” që u vikërka miqve të tu kapitalistë prej barrës së rëndë, teksa u japin a s`u japin të varfërve një kothere bukë si lëmoshë për të mbajtur frymën.

Ku jetoni ju ish-presidenti ynë. Në cilin qiell. Në cilën parajsë tokësore. Atje ku jeton ti njerëzit a kanë zemër apo në vend të saj një llogari bankare e ca ligje të egra antihumane që sajojnë një shoqëri të pashpirt që i lë njerëzit të vdesin?!

* * *

Nuk e di se çfare shkolle politike e kanë mësuar sofizmin e kohëve të vdekura këta politikanët tanë të tipit Mejdani. Në botë, a të paktën në Amerikë shkruhet e flitet me një gjuhë sa më të kuptueshme nga masat, të paktën sa kohë që ke si auditor mjetet e komunikimit masiv. Nëse Mejdani që nuk e ka profilin e shkencave politike sociale, por atë të shkencave të natyrës, mendon se i ka këllqet të bëjë filozofi hermetike mbi ekonominë dhe problemet social-politike të botës sonë të vogël shqiptare, të dalë në botën e madhe, le të botojë studimin e vet tek "The ekonomist" dhe të shohin si do ta zënë me gurë. Por edhe atje pak vështirë është t`ia botojnë sepse kudo rendin drejt njerëzores, së thjeshtës, të kuptueshmes,duke bërë kujdes që të mos keqinterpretohen idetë e veta, qoftë dhe nga një lexues i vetëm aq më tepër se me daljen e mediave elektronike çdo lexues ka të drejtën e komentit qofsh ti dhe president jo më i Shqiperisë, por edhe i Amerikës. Kjo është bota sot. Është thjeshtësur jeta në këtë shoqëri konsumi, sa ta sjellim dollapin me elemente në një kuti kartoni e ti pasi e hap lexon udhëzuesin dhe e monton për 10 minuta. Kjo është Amerika e nuk besoj vetëm Amerika. Thjeshtësia dhe prakticiteti amerikan nuk është më pronë e këtij supershteti, por ajo është përhapur kudo ku ka njerëz me mend në kokë. Por, me shtetet e vogla si Shqipëria, jonë ndodhka si me kapelen e majmunit. I morën majmunët një tregtari ambulant të gjitha kapelet kur ky po flinte nën një palmë dhe kur u zgjua kish veç kapelen e vet në kokë. U lut njeriu po ku merrnin vesh majmunët të cilët gajaseshin. Ateherë i nervozuar tregtari nxorri dufin duke e hequr kapelen e vet e duke e hedhur në tokë me forcë. Pas pak nga pema ranë përdhe të gjitha kapelet. Majmunët në fillim qeshën, por më pas si e panë tregtarin të ikte me kapelet e veta u ngërdheshën. S'kishin çfarë të bënin tjetër.Tani ne çfarë po bëjmë. Përdorim sofizmin për t`i dhënë mësime këtij populli tonë të varfër nëpërmjet medias tonë konfuzë e të paprinciptë. Tepër vonë jemi kujtuar të aplikojmë ato metoda që bota i ka braktisur me kohë si të pafrytshme. Këtu qenka modë për të krijuar qorrsokaqe politike dhe ekonomike, për t`u shitur teoricienë të fushave që bota i ka eksploruar dhe ezauruar që në shekullin e kaluar. Duhet pastaj të na dalë një ambasador amerikan të na tregoje si duhet e si nuk duhet të jenë gjërat në politikë, në ekonomi dhe legjislacion. Duhet pra dikush ta hedhë kapelen i nervozuar qe të bëjmë të njëjtën gjë edhe ne se ndryshe nuk lëvizim. E shfaqemi kështu si majmunë të vegjël në botën e madhe të dijeve, të politikës, të ekonomisë e fusha të tjera ku e vetpërsosim sofizmin duke harruar se sofizmi më tepër se dije shpreh mosdije, shpreh paaftësi për të qartësuar në sytë e opinionit publik fenonemet që përpiqesh të trajtosh.

Nëse shkruan që të mos marrin vesh, askush nuk të lë vend në faqet e gazetave e revistave, sepse jetojmë në kohën e botën e komunimimit masiv. Sofizmat e demagogjia ekzistojnë në gojë të politikës kryesisht në fjalime nëpër tribuna për të joshur e marramendun turmat, por kur shkruhen në letër këshilltarët bëjnë kujdes të mos këtë as dhe një fjalë të pakuptimtë.

Ajo çfarë kuptoj unë nga shkrimi i Mejdanit është se krejt kot ka qenë president. Njeri në këllëf profesorati që nuk e ka idenë se çfarë ndodh në realitetin shqiptar, që nuk bën as dhjetë hapa në rrugë me qytetarët e thjeshtë të këtij vendi të cilët i quan barrë e rëndë dhe u mohon “shanset e barabarta” sepse janë as më pak e as më shumë por shprehje e padrejtësisë dhe diskriminimit –ndaj atyre që janë të aftë dhe të talentuar. Mesa duket, ndër të talentuarit Profesor Mejdani fut edhe veten. Dhe shtresat në nevojë të popullsisë qënkan ato që të janë bërë si vargoj nëpër këmbë. Shkrimi i tij as mish e as peshk "A mund të vazhdohet kështu?!" këtë tregon.

Por kjo tregon gjithashtu se në çfarë vorbulle e në dorë të kujt ka rënë në këto njëzet vjet ky shtet e ky popull.

Shtator 2010



© Copyright Traboini 2010/ e-Mail: traboini@yahoo.com

Nuk mund të botohet në asnjë organ shtypi apo media elektronike pa lejen e autorit.

esè nga Traboini në këtë sit: http://traboini-ese.blogspot.com/