POEZIA NĂ‹ PRANGA
Liria fillon nga kujtesa.
Jeta e vërtetë e poetit fillon atëherë kur zhduket arkeotipi. Poeti është si perla që del prej thellësive të detit për të vezulluar përgjithmonë në rrezet e diellit. Në këtë sens ata e lënë shpirtin e vet të rrezatuar përmes zinxhirit njerëzor me kalim të parendur.
Por, ndodh që edhe të harrohen. Të harrohen jo se nuk kanë vlera, porse, në këtë mishmash idesh, ambicjesh, hallesh të përditshme, këputjesh të lidhjeve mes hallkave të pushtetit dhe artistëve, po ndodh një përçudni që arti e artistët të konsiderohen si një handikap ekonomik dhe social. Disa autorë patën jo vetëm fat tragjik, por u shoqërua me një lënie në harresë e jashtë vëmendjes.
PĂ«r tĂ« mos i lĂ«nĂ« nĂ« harrim, ata me tĂ« cilĂ«t patĂ«m thuajse tĂ« njĂ«jtin fat tĂ« jetonim njĂ« kohĂ« me peshĂ« kolosale mbi shpatulla, por qĂ« tani nuk jetojnĂ« mĂ« fizikisht, vendosĂ«m tĂ« mbledhim nektar e polen prej shpirtit tĂ« tyre e t‘i vĂ«mĂ« pranĂ« njeri-tjetrit, ashtu si ndoshta kurrĂ« nĂ« jetĂ« nuk kanĂ« qenĂ«.
I vetmi kriter nĂ« kĂ«tĂ« pĂ«rzgjedhje tĂ« albumit poetik “Kujto poetin” Ă«shtĂ« respekti, dashuria, mirĂ«njohja pĂ«r kolegĂ«t tanĂ« poetĂ« qĂ« shpirtin e tyre e kanĂ« tĂ« derdhur nĂ« vargje, me dĂ«shirĂ«n e mirĂ« pĂ«r tĂ« krijuar njĂ« traditĂ« nĂ« vazhdimĂ«si, sepse mendojmĂ« se poeti duhet ta mbajĂ« poetin edhe nĂ« tĂ« gjallĂ«, edhe nĂ« tĂ« vdekur.
Në këtë përkujtimore paraqiten dyzet autorë që nuk janë më, nga të cilët tridhjetë nga Shqipëria, katër nga Kosova, një nga Tetova, një nga Çamëria, një arberësh nga Kalabria si dhe poetë nga Diaspora.
Katërmbëdhjetë nga poetët e paraqitur nga Shqipëria, thuajse gjysma, kanë qenë të persekutuar dhe të dënuar, nga këta, pesë të ekzekutuar nga diktatura, Lazër Shantoja, Trifon Xhagjika, Genc Leka, Vilson Blloshmi dhe Havzi Nela. Nga të arratisurit pas luftës së dytë botërore, një i dënuar me vdekje në Itali, por i amnistuar, Isuf Luzaj, poet e filozof, që ka dhënë mësime në disa universitete, Argjentinë dhe Amerikë, deri në Harvard dhe ka patur lidhje e komunikim me Borgesin dhe Nerudën, si dhe Arshi Pipa, ish i burgosur i arratisur, profesor në disa nga universitetet më prestigjioze amerikane.
Më i madhi lirik i kohës, Frederik Rreshpja, shtatëmbëdhjetë vjet të jetës së tij i kaloi në mungesë të lirisë. Edhe mbas kësaj, ai vazhdonte të shkruante mrekullisht, madje dhe më magjishëm se më parë. Ai bëri të përmbyset dhe ridimensionohet tërë koncepti dhe shkalla hierarkike e poezisë.
Poeti me fat tragjik Viktor Qurku, i imponuar nga rrethanat, kreu vetvrasje. Por nuk mendojmë se me këtë desh të vriste edhe poezinë brenda vetes. Të vetmen gjë që ky poet tragjik nuk do të donte ta bënte është vetvrasja e poezisë së tij si vetvrasja e trumcakut migjenian.
Sa më shumë shkojnë vitet aq më shumë vjen në rritje figura e Trifon Xhagjikës, në etjen e tij të pashuar për liri e dinjitet, i cili meriton të konsiderohet më i madhi poet disident i deklaruar i kohës së diktaturës, jo vetëm në Shqipëri, por në mbarë Europën. Poeti ynë pa iu dridhur qerpiku u tha atyre që po e dënonin:
- “MĂ« sillni njĂ« top, tĂ« qĂ«lloj sistemin tuaj!”.
Ne, gjithmonë e përftyrojmë Prometeun një atlet trupmadh, por në të vërtetë paska qenë ndryshe. Trifon Xhagjika na mësoi se si mund të ishte një Promete lirie, trupvogël por që krijon me zjarrin e shpirtit.
Kurrë nuk duhet të harrojmë se Poezia e vërtetë gjatë gjithë historisë së njerëzimit ka qenë e mbetet pararoja mbrojtëse e dinjitetit njerëzor.
Ndaj: Kujto Poetin!
Poetin e vërtetë, të pakompromis. Atë që nuk të fsheh asgjë por, të jep në dorë drithërimat e shpirtit dhe rrahjet e zemrës së vet. Atë që thotë vetëm të vërtetën e vet emocionale, pa asnjë mbulesë e artificë e që pas kësaj, ajo bëhet e vërteta jote estetike dhe pjesë e pandarë e botës tënde. Atë gjithherë e ke mik të shpirtit - edhe nëse në mes të gjallëve nuk e gjen.
KOLEC TRABOINI
Tiranë, 25 tetor 2011
PjesĂ« nga parathĂ«nia e librit “Kujto Poetin” Pantheon Books 2011
_______________________________________
LAJM NGA NGA GAZETA "PANORAMA"
Një kujtesë për 40 poetë
“Kujto poetin”, homazh pĂ«r poetĂ«t e dĂ«nuar
“Kujto poetin”, homazh pĂ«r poetĂ«t e dĂ«nuar “Kujto poetin”, kĂ«shtu titullohet libri-album, i cili u kushtohet 40 poetĂ«ve shqiptarĂ«, tĂ« cilĂ«ve diktatura i rezervoi njĂ« fat tragjik. Disa u vranĂ«, tĂ« tjerĂ« u mbyllĂ«n qelive, tĂ« tjerĂ« u dĂ«nuan me harresĂ«. NjĂ« libĂ«r i pĂ«rgatitur nga poetĂ«t Kolec Traboini dhe Iliriana Sulkuqi nĂ« segmentin gjeografik TiranĂ«-Boston-New York, i cili u prezantua nĂ« AkademinĂ« e Arteve. “NĂ« kĂ«tĂ« pĂ«rkujtimore paraqiten dyzet autorĂ« qĂ« nuk janĂ« mĂ«, nga tĂ« cilĂ«t 30 nga ShqipĂ«ria, katĂ«r nga Kosova,Azem Shkreli, Din Mehmeti,Rrahman Dedaj dhe Enver Gjergjeku, njĂ« nga Tetova, Murat Isaku, njĂ« nga ÇamĂ«ria, njĂ« arbĂ«resh nga Kalabria, si dhe poetĂ« nga diaspora. KatĂ«rmbĂ«dhjetĂ« nga poetĂ«t e paraqitur nga ShqipĂ«ria, thuajse gjysma, kanĂ« qenĂ« tĂ« persekutuar dhe tĂ« dĂ«nuar, nga kĂ«ta, pesĂ« tĂ« ekzekutuar nga diktatura, LazĂ«r Shantoja, Trifon Xhagjika, Genc Leka, Vilson Blloshmi dhe Havzi Nela. Nga tĂ« arratisurit pas LuftĂ«s sĂ« DytĂ« BotĂ«rore, njĂ« i dĂ«nuar me vdekje nĂ« Itali, por i amnistuar, Isuf Luzaj, poet e filozof, qĂ« ka dhĂ«nĂ« mĂ«sime nĂ« disa universitete, ArgjentinĂ« dhe AmerikĂ«, deri nĂ« Harvard dhe ka pasur lidhje e komunikim me Borgesin dhe NerudĂ«n, si dhe Arshi Pipa, ish i burgosur i arratisur, profesor nĂ« disa prej universiteteve mĂ« prestigjioze amerikane”, thotĂ« Traboini. Nuk mungon as Frederik Rreshpja, qĂ« shtatĂ«mbĂ«dhjetĂ« vjet tĂ« jetĂ«s sĂ« tij i kaloi nĂ« mungesĂ« tĂ« lirisĂ«, as poeti me fat tragjik, Viktor Qurku, i cili u vetĂ«vra. “Sa mĂ« shumĂ« shkojnĂ« vitet, aq mĂ« shumĂ« vjen nĂ« rritje figura e Trifon XhagjikĂ«s, nĂ« etjen e tij tĂ« pashuar pĂ«r liri e dinjitet, i cili meriton tĂ« konsiderohet mĂ« i madhi poet disident i deklaruar i kohĂ«s sĂ« diktaturĂ«s, jo vetĂ«m nĂ« ShqipĂ«ri, por nĂ« mbarĂ« EuropĂ«n. Poeti ynĂ«, pa iu dridhur qerpiku, u tha atyre qĂ« po e dĂ«nonin: “MĂ« sillni njĂ« top, tĂ« qĂ«lloj sistemin tuaj!”. Sipas autorĂ«ve tĂ« kĂ«tij libri, “Kujto poetin Ă«shtĂ« njĂ« homazh pĂ«r poetin e pakompromis".
