PĂ‹RPJEKJE BIZANTINE PĂ‹R TĂ‹ DENIGRUAR KOL IDROMENON
Pamflet nga Kolec P. Traboini
Studiuesit bizantolog Mustafa Arapit i kemi dhĂ«nĂ« njĂ« pĂ«rgjigje qĂ« e meriton sĂ«ra e tij kur u kĂ«rlesh tĂ« na mbushte mendjen se “Motra Tone” nuk ishte vepĂ«r e Kol Idromenos, por e dikujt qĂ« fantazonte ky Arapi. Menduam se ai u terhoq e u kĂ«ndell diku dhe heshtur. MirĂ«po e kishim harruar proverbin "dardha nĂ«n dardhe bie". KĂ«tĂ« Mustafa Arapin nĂ« kauzĂ«n e tij denigruese pĂ«r Kol Idromenon del e mbron njĂ« zonjĂ« qĂ« pretendon tĂ« jetĂ« studiuese, tĂ« ketĂ« marrĂ« edhe titullin Dr., njĂ« nga 10 mijĂ« tituj tĂ« tillĂ« qĂ« ka prodhuar deri nĂ« skadencĂ« ShqipĂ«ria. Aty ku Mustafaj e ka lĂ«nĂ« punĂ«n denigruese pĂ«rgjysmĂ«, nis e shtrohet gĂ«rhana e Dorina Arapit. Kjo kinse studiuese, njĂ« vit mĂ« parĂ«, mĂ« 2 shtator 2019 nĂ« faqet e “Gazeta shqiptare” ka shkarrashkru çfarĂ« i ka ardhur ndĂ«r mend, por ne e gjetĂ«m vetĂ«m tani vonĂ« e po marrim mundim t’i gjegjemi nĂ« emĂ«r tĂ« gjithĂ« tĂ« afĂ«rmeve tĂ« Kol Idromenos dhe pasardhĂ«sve tĂ« vajzave tĂ« MotrĂ«s Tone.
Ajo qĂ« na vĂ« nĂ« mendime Ă«shtĂ«, pse jane leshuar me kĂ«tĂ« sulm prej urithĂ«sh mbi figurĂ«n e Kol Idromenos. PĂ«rse ky pasion i verbĂ«r pĂ«r tĂ« shkatĂ«rruar imazhin e njĂ« artisti tĂ« madh para tĂ« cilit pĂ«rkulej me nderim Odhise Paskali duke e konsideruar artistin mĂ« tĂ« madh shqiptar. MirĂ« po Ă«shtĂ« njĂ« fjalĂ« e urtĂ« “I zoti e shet, por tellalli nuk e jep”. KĂ«shtu kjo tellallja e kulturĂ«s mjerane me titullin doktor lĂ«shohet e shkruan marrĂ«zi pa cak e pa doganĂ«. Kjo arrin deri atje sa merret me nistoret e kaligrafinĂ« e Kol Idromenos. Kjo konfuze arrin deri atje sa tĂ« shprehet si profane me titull Dr. “arti i piktorit shfaq njĂ« dekadencĂ« artistike, qĂ« shkon nĂ« nivelet e njĂ« pune tĂ« dobĂ«t e amatore.”
“...dua tĂ« ndalem tek firma e KolĂ« Idromenos. Tabloja “Motra Tone” (1883) u realizua nga artisti nĂ« moshĂ«n 23 vjeçare. Kola e nĂ«nshkruan tablonĂ« nĂ« pjesĂ«n e sipĂ«rme majtas tĂ« tabllosĂ« mbi sfondin e errĂ«t duke nĂ«nshkruar me njĂ« kaligrafi dore elegante e tĂ« rafinuar. Ai e shkruan emrin e tij nĂ« gjuhĂ«n italiane: Nicolo. A. (Arsen emrin e babait) dhe mbiemri “Idromeno”. PoshtĂ« tyre Ă«shtĂ« shĂ«nuar “fece li 2 febbraio 1883”, pra “e realizuar mĂ« 2 shkurt 1883”. NdĂ«rsa nĂ« tablonĂ« e parĂ« tĂ« tij pasi kthehet nga Italia, nĂ« portretin e Mati Kodhelit, piktori shĂ«non nĂ« italisht, nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kaligrafi e nĂ« gjuhĂ«n italiane: Nicolo Arsenio 15 marzo 1881. KĂ«tu firmos duke vendosur si mbiemĂ«r emrin e tĂ« atit. Ajo qĂ« vihet re nĂ« punĂ«t e Idromenos Ă«shtĂ« njĂ« paqĂ«ndrueshmĂ«ri nĂ« kaligrafi, e njĂ«jta gjĂ« qĂ« vĂ«rehet dhe tek trajtimi i tablove.”
E lexuat? E morët vesh. Me këto naivitete analizash të kaligrafisë na mbërrin jo pak, por në mohimin e veprës së Kol Idromenos. Po të shkonte kjo dr. në Rrmaj e ta lexonte këtë farë shkrimi, përmbys do të ktheheshin eshtrat e Dajës Kolës, se kështu i kemi thënë të gjithë të afërmit kur i referoheshim figurës së tij në biseda familjare. E po të them ty se studiuesi Mikel Prenushi i tha grupit të filmit Kol Idromeno në vitin 1987 se ky skenaristi (dhe u drejtua nga unë), e ka emrin prej Kol Idromenos, ia ka ngjitur Dada Katrinë, vajza e Motres Tone (është dëshmitar operatori Ibrahim Kasapi), me siguri ti si ta lexosh këtë pasazh do të hapësh gojën si bufi në kënetë. Se aq di për jetën e rrethin e Kol Idromenos e pasardhësit e tij. Ty të mjafton të rrish para një tabloje e të mendosh me skepticizëm bizantin e të shtjellosh terrinë aty ku ka dritë, aq të mjafton, ...dhe sa më shpejt sigurisht.
Brumbujt nuk rrinë dot pa bërë toptha sa herë shtegut të livadhit kalon ndonjë lopë e lëshon të shkretën bajgë. E atyre lumëmëdhenjëve brumbuj u duhet një stinë për të bërë punën e tyre. Thoni po deshët se bajgat e lopës nuk janë zahiretë e tyre të dimrit. Për deri sa ata me tituj doktorë që merren me zhvirgjërimin e panteonit tonë të artit e trumbetojnë, e pse jo?!