05 September 2020

🟠 Përpjekje bizantine për të denigruar Kol Idromenon - nga K.P. Traboini

 

PĂ‹RPJEKJE BIZANTINE PĂ‹R TĂ‹ DENIGRUAR KOL IDROMENON

Pamflet nga  Kolec P. Traboini

Studiuesit bizantolog Mustafa Arapit i kemi dhĂ«nĂ« njĂ« pĂ«rgjigje qĂ« e meriton sĂ«ra e tij kur u kĂ«rlesh tĂ« na mbushte mendjen se “Motra Tone” nuk ishte vepĂ«r e Kol Idromenos, por e dikujt qĂ« fantazonte ky Arapi. Menduam se ai u terhoq e u kĂ«ndell diku dhe heshtur.  MirĂ«po e kishim harruar proverbin "dardha nĂ«n dardhe bie". KĂ«tĂ« Mustafa Arapin nĂ« kauzĂ«n e tij denigruese pĂ«r Kol Idromenon del e mbron njĂ« zonjĂ« qĂ« pretendon tĂ« jetĂ« studiuese, tĂ« ketĂ« marrĂ« edhe titullin Dr., njĂ« nga 10 mijĂ« tituj tĂ« tillĂ« qĂ« ka prodhuar deri nĂ« skadencĂ« ShqipĂ«ria. Aty ku Mustafaj e ka lĂ«nĂ« punĂ«n denigruese pĂ«rgjysmĂ«, nis e shtrohet gĂ«rhana e Dorina Arapit. Kjo kinse studiuese, njĂ« vit mĂ« parĂ«, mĂ« 2 shtator 2019 nĂ« faqet e “Gazeta shqiptare” ka shkarrashkru çfarĂ« i ka ardhur ndĂ«r mend, por ne e gjetĂ«m vetĂ«m tani vonĂ« e po marrim mundim t’i gjegjemi nĂ« emĂ«r tĂ« gjithĂ« tĂ« afĂ«rmeve tĂ« Kol Idromenos dhe pasardhĂ«sve tĂ« vajzave tĂ« MotrĂ«s Tone.  

Sulm zulmin e saj Dr. Arapi e ka lĂ«shuar kundĂ«r  Kol Idromenos duke i hequr kĂ«mishĂ« e pantallona pĂ«r ta nxjerr picak, si njĂ« mjeran i patalentuar, si njĂ« qyq qĂ« nuk dinte bĂ«nte art. KĂ«shtu kuptohen kĂ«to pĂ«rpjekje mjerane prej bizantinĂ«sh nĂ« dy breza, qĂ« bĂ«jnĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n punĂ«. Kjo pĂ«rpiqet qĂ« nga kuzhina e saj prej doktoreshe nĂ« albanologji tĂ« sjellĂ« argumente kinse “shkencore”, se helbete e kanĂ« vendos me detyrĂ« nĂ« Ministri tĂ« KulturĂ«s pĂ«r trashĂ«giminĂ« kulturore dhe patjetĂ«r nĂ« AkademinĂ« e degraduar tĂ« Shkencave qĂ« e kanĂ« nĂ«n zap ministri i diktaturĂ«s SkĂ«nder gjeneral Et’hem Gjinushi. MjerĂ« kultura e kĂ«saj epoke mjerane. Po çfarĂ« mollois kjo Arapja me shkrimin e vet “Disa konsiderata mbi krijimtarinĂ« e Kol Idromenos”? Kjo turr e vrapja kryekreje  i bĂ«n dalje atyre qĂ« e kritikonin te atin Mustafa Arapi  me kĂ«to fjalĂ«:  “...disa profanĂ«, ku gjuha e tyre e ulĂ«t foli mĂ« shumĂ« se mendja e tyre.” A thua se vetĂ« kjo ka mend jo vetĂ«m pĂ«r kullĂ«n e ArapĂ«ve, por pĂ«r tan botĂ«n dhe i teprojnĂ« e ngase ka tepĂ«r me gazep, i shpenzon ca energji trunore pĂ«r t’i zbĂ«rthyer pantallonat Kol Idromenos. KĂ«sisoj kĂ«ngĂ« qyqesh ka vjeshta more shqiptarĂ«. Kola i vdekun tashmĂ« nuk mund tĂ« flasĂ«. E ata qĂ« e mbrojnĂ« me tituj Prof. e Dr.  janĂ« pak. Na ka mbet neve qĂ« jemi nĂ« lidhje familjare t’i themi ca fjalĂ« jo vetĂ«m Mustafait, por edhe te bijes, Arapes tjetĂ«r me doktoratĂ«.

Ajo qĂ« na vĂ« nĂ« mendime Ă«shtĂ«, pse jane leshuar me kĂ«tĂ« sulm prej urithĂ«sh mbi figurĂ«n e Kol Idromenos. PĂ«rse ky pasion i verbĂ«r pĂ«r tĂ« shkatĂ«rruar imazhin e njĂ« artisti tĂ« madh para tĂ« cilit pĂ«rkulej me nderim Odhise Paskali duke e konsideruar artistin mĂ« tĂ« madh shqiptar. MirĂ« po Ă«shtĂ« njĂ« fjalĂ« e urtĂ« “I zoti e shet, por tellalli nuk e jep”. KĂ«shtu kjo tellallja e kulturĂ«s mjerane  me titullin doktor lĂ«shohet e shkruan marrĂ«zi pa cak e pa doganĂ«. Kjo arrin deri atje sa merret me nistoret e kaligrafinĂ« e Kol Idromenos. Kjo konfuze arrin deri atje sa tĂ« shprehet si profane me titull Dr. “arti i piktorit shfaq njĂ« dekadencĂ« artistike, qĂ« shkon nĂ« nivelet e njĂ« pune tĂ« dobĂ«t e amatore.” 
Dikush mund tĂ« thotĂ« se Ă«shtĂ« mendimi i saj. Po Ă«shtĂ« mendimi i saj, por si baba Mustafai dhe kjo bija janĂ« nĂ« njĂ« linjĂ«, nĂ« njĂ« stil, me tĂ« njĂ«jtĂ«n dorĂ« e tĂ« njĂ«jtin qĂ«llim dhe kjo na shtyn tĂ« reagojmĂ« e t’i themi si Mustafa Arapit dhe pinjolles sĂ« tij “KadalĂ« beg se ka hendek!”.  Nuk mundeni ju tĂ« tjetĂ«rsoni portretin “Motra Tone” tĂ« Kol Idromenos. PĂ«rpjekjet tuaja janĂ« groteske, por tĂ« lidhura nĂ« aliazh demagogjik kinse po bĂ«ni studim tĂ« thellĂ« si specialista qĂ« na qĂ«nkeni. Me çfarĂ« logjike bufi kĂ«rkohet tĂ« tjetĂ«rsohet vepra e njĂ« autori tĂ« madh si Kol Idromeno me kĂ«sisoj paragrafĂ«sh ku analizohet firmosja qĂ« i ka bĂ«rĂ« Idromeno pikturave tĂ« veta, sikur ai t’i ketĂ« bĂ«rĂ« pikturat nĂ« njĂ« ditĂ« dhe duhet tĂ« jenĂ« rreptĂ«sisht tĂ« njĂ«jta. Kjo nuk ka nĂ« konsideratĂ« se nĂ« jetĂ«n e tij njĂ« artist mund tĂ« ketĂ« ngritje dhe ulje tĂ« potencialit krijues pĂ«r shkak tĂ« rrethanave nĂ« tĂ« cilat jeton, apo tĂ« tragjedive qĂ« pĂ«rjeton. ÇfarĂ« dritĂ« mund t’i jepte Kol Idromeno njĂ«  pikture tĂ« cilĂ«n e punonte nĂ« kohĂ«n kur i vetmi fĂ«mijĂ« i tij, djali 2-vjeçar Zefi sapo i kishte vdekur. NjerĂ«z qĂ« nuk studiojnĂ« jetĂ«n e njĂ« artisti as mund ta kuptojnĂ« se çfarĂ« ndodhte me ta dhe nuk gjejnĂ« njĂ« arsye pĂ«r ndryshim,  por thonĂ« si profanĂ« se papritur Kol Idromeno artistikisht kishte shterrun, me kĂ«tĂ« rast doktoresha Arapi pĂ«rdor fjalĂ«n dekadencĂ«, pĂ«r tĂ« dalĂ« dukshĂ«m e thekshĂ«m si studiuese, de, duke harruar se dekadenca si fjalĂ« ka qenĂ« njĂ« rryme artistike para se tĂ« hynte nĂ« ShqipĂ«ri si njĂ« zhargon publicistik apo tĂ« bisedave tĂ« rĂ«ndomta “ti je dekadencĂ« e gjallĂ«”. Po aq e ka edhe Dr. Dorina Arapi, mĂ« tej se baba Mustafai nuk shkon dot. Le tĂ« ndjekim logjikĂ«n e saj se pse mendon se Nicola Arseni, apo Kol Arsen Idromeno nuk e ka krijuar portretin  “Motra Tone” por e ka bĂ«rĂ« ndonjĂ« baba Mustafa nĂ« Venecia. Ja t’ia lemĂ« paksa fjalĂ«n doktoreshĂ«s Arapi:
“...dua tĂ« ndalem tek firma e KolĂ« Idromenos. Tabloja “Motra Tone” (1883) u realizua nga artisti nĂ« moshĂ«n 23 vjeçare. Kola e nĂ«nshkruan tablonĂ« nĂ« pjesĂ«n e sipĂ«rme majtas tĂ« tabllosĂ« mbi sfondin e errĂ«t duke nĂ«nshkruar me njĂ« kaligrafi dore elegante e tĂ« rafinuar. Ai e shkruan emrin e tij nĂ« gjuhĂ«n italiane: Nicolo. A. (Arsen emrin e babait) dhe mbiemri “Idromeno”. PoshtĂ« tyre Ă«shtĂ« shĂ«nuar “fece li 2 febbraio 1883”, pra “e realizuar mĂ« 2 shkurt 1883”. NdĂ«rsa nĂ« tablonĂ« e parĂ« tĂ« tij pasi kthehet nga Italia, nĂ« portretin e Mati Kodhelit, piktori shĂ«non nĂ« italisht, nĂ« tĂ« njĂ«jtĂ«n kaligrafi e nĂ« gjuhĂ«n italiane: Nicolo Arsenio 15 marzo 1881. KĂ«tu firmos duke vendosur si mbiemĂ«r emrin e tĂ« atit. Ajo qĂ« vihet re nĂ« punĂ«t e Idromenos Ă«shtĂ« njĂ« paqĂ«ndrueshmĂ«ri nĂ« kaligrafi, e njĂ«jta gjĂ« qĂ« vĂ«rehet dhe tek trajtimi i tablove.”
E lexuat? E morĂ«t vesh. Me kĂ«to naivitete analizash tĂ« kaligrafisĂ« na mbĂ«rrin jo pak, por nĂ« mohimin e veprĂ«s sĂ« Kol Idromenos. Po tĂ« shkonte kjo dr. nĂ« Rrmaj e ta lexonte kĂ«tĂ« farĂ« shkrimi,  pĂ«rmbys do tĂ« ktheheshin eshtrat e DajĂ«s KolĂ«s, se kĂ«shtu i kemi thĂ«nĂ« tĂ« gjithĂ« tĂ« afĂ«rmit kur i referoheshim figurĂ«s sĂ« tij nĂ« biseda familjare. E po tĂ« them ty se studiuesi Mikel Prenushi i tha grupit tĂ« filmit Kol Idromeno nĂ« vitin 1987 se ky skenaristi (dhe u drejtua nga unĂ«), e ka emrin prej Kol Idromenos, ia ka ngjitur Dada KatrinĂ«, vajza e Motres Tone (Ă«shtĂ« dĂ«shmitar operatori Ibrahim Kasapi), me siguri ti si ta lexosh kĂ«tĂ« pasazh do tĂ« hapĂ«sh gojĂ«n si bufi nĂ« kĂ«netĂ«. Se aq di pĂ«r jetĂ«n e rrethin e Kol Idromenos e pasardhĂ«sit e tij.  Ty tĂ« mjafton tĂ« rrish para njĂ« tabloje e tĂ« mendosh me skepticizĂ«m bizantin e tĂ« shtjellosh terrinĂ« aty ku ka dritĂ«, aq tĂ« mjafton, ...dhe sa mĂ« shpejt sigurisht.
Brumbujt nuk rrinĂ« dot pa bĂ«rĂ« toptha sa herĂ« shtegut tĂ« livadhit kalon ndonjĂ« lopĂ« e lĂ«shon tĂ« shkretĂ«n bajgĂ«. E atyre lumĂ«mĂ«dhenjĂ«ve brumbuj u duhet njĂ« stinĂ« pĂ«r tĂ« bĂ«rĂ« punĂ«n e tyre. Thoni po deshĂ«t se bajgat e lopĂ«s nuk janĂ« zahiretĂ« e  tyre tĂ« dimrit. PĂ«r deri sa ata me tituj doktorĂ« qĂ« merren me zhvirgjĂ«rimin e panteonit tonĂ« tĂ« artit e trumbetojnĂ«, e pse jo?!