27 September 2020

🟩 Dom Ndoc Nikaj, romancieri i parë shqiptar - nga K.P. Traboini


DOM NDOC NIKAJ,                       ROMANCIERI I PARĂ‹ SHQIPTAR

- Veprimtar atdhetar, botues, romancier dhe historian, që në moshën 82-vjeçare vuajti qelive të burgjeve të diktaturës komuniste -

Nga K. P.  Traboini

Dom Ndoc Nika (15 qershor 1864 – 16 janar 1951) njihet si njĂ« nga veprimtarĂ«t atdhetarĂ« mĂ« tĂ« mĂ«dhenj tĂ« pavarĂ«sisĂ« nĂ« Shkoder, i cili ka marrĂ« pjesĂ« nĂ« njĂ« Kongres pĂ«r Lirimin e ShqypnisĂ« qysh nĂ« vitin 1902 nĂ« Paris, prej nga kah ka sjellĂ« edhe flamuj kombtar. Ka themelu shoqninĂ« atdhetare "Bashkimi". BashkpunĂ«tor i Faik KonicĂ«s nĂ« revistĂ«n "Albania" qysh nĂ« fillim. Ka disa qĂ« meqĂ« At Gjergj Fishta e ka ironizu diku ne vargjet e tij, e venĂ« nĂ« dyshim figurĂ«n e Ndoc Nikajt. Duhet thanĂ« se  krisjet me mes tĂ« shkrimtarĂ«ve nuk losin asnji rol me vlerĂ«simin e figurave. Ato vlerĂ«sohen prej veprave tĂ« tyne.  Por edhe pĂ«r disa tĂ« tjerĂ« qĂ« nuk e dinĂ« se kush ka kenĂ« Dom Ndoc Nikaj, do tu themi; ka kenĂ« sĂ« pari historian. QĂ« nĂ« vitin 1902 nĂ« Bruksel ka botue librin "Historia e ShqipnisĂ«", po ashtu dhe "Historia e Turkis" po at vit ne LondĂ«r.  Ka kenĂ« romancier, ka shkru romanin e parĂ« shqiptar, mirĂ«po rregjimi komunist nuk mund t'ia linte meritĂ«n e romancierit tĂ« parĂ« shqiptar njĂ« prifti katolik qĂ« edhe e kishin burgosur, ndaj Shuteriqet e Co. shpikĂ«n si roman tĂ« parĂ« shqip  "Lulja e kujtimit" e Foqion Postolit, njĂ« vepĂ«r skematike pa ndonjĂ« vlerĂ« tĂ« veçantĂ« dhe botuar nĂ« 1924, kur Ndoc Nikaj kishte botuar " Marcja..." ShkodĂ«r 1889, "Dashunia e msheftĂ«" nĂ« vitin 1905, "Shkodra e rrethueme" 1913, "Tivari i marrun" 1015, "Bukuroshja" 1918 e tĂ« tjerĂ«. Ndoc Nikaj ka sjellĂ« shtypshkronjĂ« nga jashtĂ« 1909 dhe ka nis botimin e librave se gazetave shqip. Te shtypshkronja e tij botohej edhe "Hylli i DritĂ«s". Ă‹shtĂ« botues i gazetĂ«s "Koha/Bashkimi" 1910 nĂ« ShkodĂ«r dhe i gazetave te tjera ne vazhdim “Besa Shqyptare” dhe "Zani i ShkodrĂ«s”. KurrĂ« nuk e prajti shkrimin e veprimtarinĂ« atdhetare. NĂ« moshĂ«n 80 vjeçare shkruan librin me kujtime nga jeta e vet dhe me ngjarje tĂ« pĂ«rjetueme nĂ« qytetin e ShkodrĂ«s, botuar nga "Plejad", TiranĂ« 2003. Radio "Vatikani", mĂ« 10.12. 2010 shkruante nĂ« faqen e vet elektronike, "Tani pranohet se Dom Ndoc Nikaj Ă«shtĂ« romacieri i parĂ« me romanin "Shkodra e rrethueme" 1913. NĂ« tĂ« vĂ«rtetĂ« ai Ă«shtĂ« romancieri i parĂ«, por kjo vepĂ«r nuk Ă«shtĂ« e para e prozĂ«s sĂ« gjatĂ« artistike shqipe. Romanin e parĂ« Dom Ndoci e botoi qĂ« mĂ« 1889. Titullohet "Marcja: martirja e parĂ« e krishtenimit nĂ« fillĂ©s tĂ« vet". Ă‹shtĂ« historia e martirizimit tĂ« Marcies, e cila kallet e gjallĂ« nĂ« dhe, sepse nuk pranon tĂ« mohojĂ« Krishtin. Vepra Ă«shtĂ« njĂ« rrĂ«fim ndĂ«rmjet hagjioagrafisĂ« e romanit, me gjatĂ«sinĂ« e njĂ« novele, qĂ« lexohet me prandaj edhe sot, nĂ« se mund tĂ« gjendet ende nĂ« skajin e ndonjĂ« biblioteke tejet tĂ« vjetĂ«r shkodrane. Ka ardhur, pra, koha tĂ« pranojmĂ« se fillon me njĂ« martire tĂ« krishterimit historia e romanit shqiptar."  E trishtueshme tĂ« thuhet se si shpĂ«rblim pĂ«r veprimtarinĂ« e madhe atdhetare, komunistĂ«t injorantĂ« nĂ« fushĂ« tĂ« dijeve e arrestojnĂ« nĂ« moshĂ«n 82 vjeçare nĂ« vitin 1946 dhe ky atdhetar i devotshĂ«m do tĂ« vdiste nĂ« vitin 1951. Pas njĂ« jete kushtuar Atdheut, tĂ« vdesĂ«sh i vetmuar, pas  keqtrajtimit qelive tĂ« burgut pa ba asnjĂ« krim, i harruar edhe sot mbas afro njĂ« shekulli nĂ« amshim, Ă«shtĂ« tej e pĂ«rtej pĂ«rfytyrimit. Ă‹shtĂ« nji mizori e halldupĂ«ve tĂ« zbritur skĂ«rkave si vandalĂ« e jo si çlirimtarĂ« e qĂ« krijonin kudo tragjedi si tĂ« ishin pushtuesit mĂ« tĂ« egĂ«r nĂ« histori. Dhe na thonĂ« se ShqipĂ«ria u çlirua me 29 nĂ«ntor 1944. Jo kurrĂ« pĂ«r besĂ«. Edhe sot e kĂ«saj dite jemi tĂ« pushtuar nga bijtĂ« e bushtrave tĂ« komunizmit.  Pyesni çfarĂ« thonĂ« kĂ«ta pĂ«r Dom Ndoc NikĂ«n. As qĂ« e njohin fare. As qĂ« e kujtojnĂ«. E megjithatĂ« Dom Ndoc Nikaj me veprĂ«n e vet Ă«shtĂ« i pranishĂ«m. Duan nuk duan. Sepse historia nuk bĂ«het as nga dumbabistĂ«t e kohĂ«s sĂ« shurdhĂ«risĂ« e as nga kuqalash-balashĂ«t tĂ« cilĂ«ve u ka ngecur ora nĂ« histori.

 

Libra të botuem ose të lana në dorëshkrim nga Dom Ndoc Nikaj
  1. Vakinat e scêites kisc 1888, Romë (Historia e të shenjtes kishë).
  2. Marcja: martirja e parë e krishtenimit në filles të vet 1889, Shkodër.
  3. Bleta ner lule t'Parrizit 1899, Shkoder.
  4. Historia E Shcypniis 1902, Bruksel.
  5. Historia e Turkiis 1902, Londër (përkthim nga italishtja).
  6. Dashunia e msheftë 1905
  7. Shkodra e rrethueme 1913
  8. Tivari i marrun 1915
  9. Bukurusha: Diftim historiak i vietve 1478-79, 1918
  10. Fejesa ndjep: A se Ulqini i mârrun 1918
  11. Lulet në thes 1918
  12. Burbuqja 1920
  13. Lulja e veshkun 1920
  14. Motra për vllàn 1921, pjesë teatrale.
  15. Për mik (dorëshkrim)
  16. ǒpat thanë gjyshja (dsh)
  17. Han Islandi (dsh)
  18.  NjĂ« testament (dsh) 
  19. Te shpella e murosun (dsh)

 

Editor: ©