DRITA
ÇOMO - DALLËNDYSHE PA QIELL
(1958-1981)
Nga KOLEC TRABOINI
Ishte
engjëllore si një fëmijë. I vetmi faj i saj ishte se erdhi në
këtë botë në një kohë pa kohë. Erdhi atëherë kur nuk duhej të vinte. Fati që e përcjell
njerëzimin sipas tekave të tij e kishte sjellë të lindtë në një familje ku
babai e nëna, të dy, ishin në udhëheqje të një sistemi absurd, sistem për të
cilin kishin punuar e luftuar, sistem që si një makinë shtypëse e deklaruar,
ishte një mekanizëm aq i verbër sa nga dëshira e shfrenuar për të masakruar nuk
pyeste më madje as për krijuesit e vet. Ishte një makinë dhune e gjaku, pre e
te cilës do të binin edhe udhëheqësja e lartë Liri Belishova me të shoqin Maqo
Çomo. Por, do të binte rëndë edhe mbi fëmijën e tyre të pafajshëm me emrin
Dritë. Kjo Dritë e lindur në errësirën e një kohë të marrë, duhej t’i paguante
një haraç të rëndë atij sistemi. Duhej ti paguante me vuajtje e mundime
shpirtërore vetëm pse zoti e kishte falur tek dy prindër të gremisur në honet e
diktaturës. Babai, ish ministër, burgjeve, nëna, ish zëvendësja në parti e
Diktatorit, e internuar dhe e mbikëqyrur natë e ditë, e përgojuar dhe mallkuar
nga diktatura në tërë literaturën ideologjike dhe forumet e partisë shtet . E
ajo Drita, ferishte, shkonte pas nënës pa e ditur se pse të tëra fatkeqësitë e
botës kishin rënë mbi prindërit e saj dhe mbi të. Ajo rritej përditë, derisa
nisi të kuptonte se jeta e saj ishte e humbur, ajo rritej si një lule në
greminë, ku kishte fare pak diell. E megjithatë ishte e bukur. Një bukuri e
destinuar për shkatërrim. Por nuk ishte vetëm absurdi i sistemit që ja ngrinte
buzëqeshjen vajzës së re Drita Çomo. Erdhi një çast kur nisi të ndjente se në
trupin e saj kish nisur të shfaqej një tjetër fatalitet vrasës, kanceri. I
duhet të përballonte të dyja, tmerrin e jetës nën diktaturë dhe luftën për t’i
shpëtuar vdekjes fizike. E në ecejaket e saj nga Cërriku në spitalet e
Elbasanit e të Tiranës ajo meditonte në botën e saj, në vetmi. E çfarë tjetër
mund të bënte. E kush mund ti afrohej asaj nëse do ta merrte vesh se e bija e
kujt ishte. Edhe pse në mes njerëzve në ato udhëtime sfilitëse për t'u mjekuar,
i dukej se në mes saj dhe udhëtarëve të përhumbur në hallet e veta, kish një
mur të trashë xhami. Edhe zërat i vinin të largët si nga ndonjë botë tjetër. E
aty në vetmi, nxirrte lapsin e letrën e shkruante vargje, me të cilat sikur
donte të mëlconte plagët e thella "Për durimin e dhimbshëm pa fund".
Hidhte sytë përtej dritares së vagonit ku rrëshqisnin peizazhe kalimtare, fusha
të zymta, diku tej kuaj të lagur në shi.
"Shiu përplasi mbi xhama
trishtimin
Shiu përplasi në xhama mërzinë
Shiu i lagu të gjitha mendimet
Për ditët që ikën dhe ato që do
vijnë..."
Nuk
ishte e mundur të kishte pak gëzim në jetë. Dhe ishte fare e re. Në të
njëzetat. Ishte në pranverën e jetës. Ishte si një dallëndyshe me dëshira ngashëruese
fluturimi. Po në cilin qiell. Ajo nuk kishte qiell. Qiellin dhe diellin ja
kishin ndaluar. Me sy të pikëlluar prej ndalimeve shkruante :
"Vetmia është të duash shumë
Dhe të mos kesh çfarë të duash
Të mos kesh kujt t'i falësh dy lule
Dy fjalë të mira të mos kesh kujt tia
thuash..."
("Vetmia" mars 1979.)
Dhe
vinin netët herë me hënë e herë pa hënë të Cërrikut por që të gjitha kishin të
përbashkëta, pagjumësinë. Vajza e re e pikëlluar shkruante:
"Mbrëmë prapë nata ish e qetë
Përmbi pisha errësira ra
Nxorri kokën hëna që nga retë
Po askujt asgjë ajo s'i tha
Prapë mbrëmë vezulluan yjet
Prapë klithi qyqja me trishtim
Pëshpëritën fletët nëpër pyje
Drurët ulën degët, psherëtinë.”
("Natë pa gjumë" 1976.)
Kish
nisur të gjente ngushëllim tek gjyshja që e donte aq shumë, por, o Zot, çfarë
ti thoshte fatit, çfarë ti thoshte gjyshes së saj, të cilës i humbi drita e
syve nga mungesa e përkujdesjes mjekësore:
"Ç' zemërim perëndish mbi supe të
ra
Ç ‘hyjneshë ke fyer me lumturinë tënde
Që pa dritën e syve të la...".
Kur merrte frymë në kraharorin e saj
sikur buisnin lulet. E ndjente ti zgjoheshin dëshira që nga ndonjëherë i përndiznim
fantazinë. Ikte larg me ëndërrime sepse fizikisht nuk e linin të largohej nga
vendi internimit pa leje. Por veç, për të ëndërruar nuk kishte pse të kërkonte
leje. Ishte e vetmja mënyrë për tu ndjerë e plotë. Ishte e vetmja mënyrë për të
tejkaluar mjegullat e zymta të mendimeve që ja ushqente një realitet absurd i
përbaltur "Në këtë botë të ndyrë dhe të ashpër"...
E në këto ikje ndjehej herë si pëllumb
e herë si mjellmë. Por më së shumti si dallëndyshe krahë thyer. Ishte janar,
dimër i egër me ngrica, me të ftohtin deri në palcë, e megjithatë ajo ndjente
gjakun ti vërshonte, ndjente afsh, i ndizeshin dëshira sepse ishte në moshën e
dashurisë të cilën, o Zot, përse, ja kishin ngrirë e kallkanosur brenda
tonelatave akulli tiranik.
"Dashuria është ajo pisha e
gjelbër
që lëkundet nën qiellin me hënë
Që ngrin në të ftohtin e janarit
Si një dëshirë e pathënë.."
Ajo kishte plot dëshira të pathëna,
madje të pathënat e saj qenë me mijëra sepse përditë e më shumë filli i jetës
po i këputej. Diçka e përvëlonte brenda trupit. Ajo përditë po tretej. Por
dëshira për jetë kurrë nuk i humbi edhe pse e ndjente se "Ngrica i
rrëzon(te) lulet përtokë". Ajo e ndjente se çdo gjë po i shkiste, si retë
që iknin në të tjera hapësira qiellore. Ajo e ndjente se kish ardhur koha ta
linte këtë botë në një moshë kur as mund të mendohet vdekja. E megjithatë, e
ndërgjegjshme se fati i saj qe tragjikisht i pakthyeshëm, shkroi:
"Dreqi e di ç'do të bëhet, po
kujt t'i vësh faj."
Vështrimi ju ngri dhe fryma e saj u
përplas në qiell. Qanë engjëjt prej dhembjes. Frymën e saj e morën por trupin
ja lanë në atë botë të egër e terrinë, për të cilën poetja Drita Çomo shkroi :
"...mbi botë ka kaq akull
Qeli të lagështa dhe hekura...
Kur varrosën për jetë të gjallët
Si nuk ngrihen të bredhin të
vdekurit...
Ajo e ndjente se po e varrosnin së
gjalli, se gjithsesi nuk kishte vdekur. Se si mund të vdesë një vajzë, një lule
e bukur në moshën 23 vjeç?! Si mund të mbulohej në dheun e zi klithma protestës
për tragjizmin e fatit të poetes, e përtej saj të mbarë një populli:
"Në sa gradë nën zero paske
lindur
Dashuria ime siberiane.".
Jeta e saj ishte si një legjendë e frikshme në
kohë errësire e tani që tirania është shuar, tani që ka feksur liria, ajo nuk ngjallet
dot si në legjenda për të ardhur në botën e të gjallëve, qoftë dhe për pak ditë
të vinte, ti ngrohej e ti shkrihej prej trupit akulli me të cilin e varrosi koha
e çmendur, ku fatalisht kishte lindur. Atë ftohtësi të akullt siberik e ndjejmë
sa herë e kujtojmë poeten Drita Çomo. Dhe sa herë lexojmë poezitë e saj, drithëron
fryma e shpirtin e saj mbetur aty këtu në mes të vargjeve si ca klithma të dhimbshme
eshkë ndezur lirie që i përcillen njerëzve përjetësisht. Dhe sa herë vjen pranvera, ngrejme sytë e shohim dallëndyshet në qiell.
 |
| WORLD POETICA CHANNEL |
