04 August 2018

🔴Shkolla e parë shqipe e Prizrenit, e vetme kundër serbëve dhe turqve/ Prof.Gazmend Shpuza

SHKOLLA E PARĂ‹ SHQIPE E PRIZRENIT E VETME KUNDĂ‹R Ă‹ SERBĂ‹VE DHE TURQĂ‹VE

Nga Prof. GAZMEND SHPUZA

Përpjekjet për hapjen e shkollave shqipe dhe krijimin e shkollave kombëtare në trevat e Kosovës janë të kahershme, pa dyshim, të njëkohshëm me orvatjet që bëheshin në këtë drejtim në krahinat e tjera të vendit. Nuk është i rastit fakti që qyteti historik i Prizrenit, qendra e Lidhjes Shqiptare, bëhet qendër e këtij veprimi arsimdashës dhe thellësisht atdhetar.Mësimi i gjuhës shqipe, në vend të italishtes, në shkollën e Prizrenit, të hapur nga Austro-Hungaria (pranë kishës katolike të këtij qyteti) ka filluar shumë herët nën drejtimin e klerikut atdhetar Ndue Bytyçi. Ky proces u shtri dhe në Gjakovë, Pejë dhe Janjevë. Kjo veprimtari arsimore ishte kryesisht vepër e klerikëve atdhetarë.

Logorecët në drejtim të shkollës

Më 1889 me përpjekjet e ipeshkvit Ndre Logoreci, drejtimi i shkollës u la në duart e nipit të tij, Mati Logoreci. Ky ishte një hap i madh përpara në rrugën e laicizimit dhe shqiptarizimit të mëtejshëm të kësaj shkolle. Ky ishte një sukses me rëndësi të madhe i shqiptarëve jo vetëm në fushën e arsimit. Ai qe rezultat i përpjekjeve që ushtronte popullsia atdhetare dhe arsimdashëse e Kosovës, rezultat i luftës këmbëngulëse për një shkollë kombëtare dhe laike. Këto aspirata dhe përpjekje patën parasysh si Vjena ashtu dhe Vatikani, të cilët me qëndrimin e tyre realist lejuan mësimin e gjuhës shqipe në disa prej shkollave të hapura dhe të administruara prej tyre në Shqipëri. Themi disa sepse numri i shkollave katolike ku jepej gjuha shqipe ishte disa herë më i vogël në krahasim me numrin e institucioneve katolike që vepronin në Shqipëri nën mbrojtjen e Perandorisë Habsburge. Ky numër arrinte në 220 institucione të këtij lloji. Përballë këtyre fakteve del dhe më në pah dukshëm roli që kanë luajtur klerikët atdhetarë si Ndue Bytyçi, Ndre Logoreci, peshkopi Pashko Trokshi, e të tjerë në këtë drejtim. Parë me këtë sy, duhet thënë, se hapat përpara që bënte mësimi i gjuhës shqipe në shkollat katolike ishte, në radhë të parë vepër e atdhetarëve shqiptarë, klerikë, arsimtarë dhe e besimtarëve, të cilët ditën të shfrytëzonin konjukturat e favorshme në fushën arsimore.
Me drejtimin që po merrte shkolla e Prizrenit përtërihej dhe përvijohej më tej një traditë e hershme e mësimit të shqipes në këto treva që lidhej me emrin e atdhetarëve si Pjetër Budi e të tjerë, traditë e cila u ruajt e gjallë. Nga ana tjetër, këto hapa në fushën e arsimit kombëtar ecnin krahas zhvillimit dhe thellimit të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare.
NĂ« kĂ«to kushte shkolla e Prizrenit pĂ«rparonte, numri i nxĂ«nĂ«sve rritej. Me gjithĂ« propagandat e huaja pĂ«rçarĂ«se, shkolla, duke u ngritur mbi ndarjet fetare, filloi tĂ« ndiqej dhe nga nxĂ«nĂ«s myslimanĂ«. Shkrimin dhe kĂ«ndimin e gjuhĂ«s amtare filluan ta mĂ«sonin dhe prindĂ«rit e nxĂ«nĂ«sve. NjĂ« mĂ«sues i vetĂ«m nuk mund ta pĂ«rballonte gjithĂ« ngarkesĂ«n dhe pĂ«rkrah Mati Logorecit, nĂ« frontin e arsimit kombĂ«tar u rreshtua dhe njĂ« mĂ«sues tjetĂ«r, LazĂ«r Lumezi. Puna arsimore kryhej nĂ« kushte shumĂ« tĂ« vĂ«shtira. Abetaret dhe tekstet e tjera kopjoheshin me dorĂ« me njĂ« durim dhe kujdes tĂ« jashtĂ«zakonshĂ«m dhe me njĂ« shkrim pĂ«r t’u pasur zili. Kjo gjendje vijoi deri nĂ« fillim tĂ« shekullit, kur shkolla u pajis me njĂ« poligraf dhe sidomos pas ardhjes sĂ« teksteve tĂ« hartuar nga Ndre Mjeda, tĂ« botuar nga ShoqĂ«ria “Dija” e VjenĂ«s.
Puna e mĂ«suesve nĂ« shkollĂ« mbikĂ«qyrej rreptĂ«sisht nga autoritetet osmane. XhandarmĂ«ria lokale bĂ«ri objekt ndjekjesh disa shĂ«nime tĂ« nxĂ«nĂ«sve, nĂ« tĂ« cilat bĂ«hej fjalĂ« pĂ«r luftĂ«rat e popullit tonĂ« nĂ«n udhĂ«heqjen e SkĂ«nderbeut kundĂ«r pushtuesve osmanĂ«. Ishte viti 1897, kur nĂ« KosovĂ« po ngrihej lĂ«vizja pĂ«r rikrijimin e Lidhjes Shqiptare. PĂ«r t’u shĂ«nuar Ă«shtĂ« fakti se u arrestuan jo vetĂ«m mĂ«suesi katolik i shkollĂ«s Mati Logoreci por dhe mjeku mysliman i bashkisĂ«, Haki efendiu. Ky fakt flet qartĂ« pĂ«r mbĂ«shtetjen mbarĂ« popullore tĂ« lĂ«vizjes edhe jashtĂ« shkollĂ«s, qĂ« ndodhej nĂ«n mbrojtjen e Austro-HungarisĂ«, sikurse shumica e institucioneve fetare e arsimore katolike. Situata e krijuar u kapĂ«rcye, siç na dĂ«shmon studiuesi mĂ« i parĂ« i historikut tĂ« kĂ«saj shkolle etnografi i mirĂ«njohur Rrok Zojzi nĂ« studimin e tij tĂ« mbetur nĂ« dorĂ«shkrim “Ma e vjetra shkollĂ« nĂ« Prizren”, me ndihmĂ«n e LazĂ«r Lumezit dhe prindĂ«rve tĂ« nxĂ«nĂ«sve.

Presioni për shkollën

PĂ«rparimi i shkollĂ«s shqipe tĂ« Prizrenit po bĂ«hej nĂ« njĂ« gjendje shumĂ« tĂ« ndĂ«rlikuar si rrjedhim i mpleksjes sĂ« kontradiktave midis fuqive tĂ« mĂ«dha nĂ« kĂ«tĂ« zonĂ« tĂ« Ballkanit. Vilajeti i KosovĂ«s u bĂ« arenĂ« e rivaliteteve politike nga mĂ« tĂ« ashprat jo vetĂ«m midis qarqeve shoviniste ballkanike por dhe midis shteteve evropiane. DepĂ«rtimi i misioneve fetare franceze deri nĂ« Prizren e shqetĂ«soi sĂ« tepĂ«rmi diplomacinĂ« e VjenĂ«s. Ajo pĂ«r hir tĂ« interesave mĂ« tĂ« gjĂ«ra tĂ« perandorisĂ« dualiste, me ndihmĂ«n e Vatikanit, arriti nĂ« vitin 1892 tĂ« largonte nga Prizreni murgeshat franceze dhe nĂ« vend tĂ« tyre tĂ« sillte njĂ« mision klerikĂ«sh sllavĂ« nga Zagrebi. PĂ«r t’iu kundĂ«rvĂ«nĂ« misioneve katolike rivale nĂ« kĂ«tĂ« rast atyre franceze, ata futĂ«n nĂ« shkollĂ«n e vajzave tĂ« Prizrenit mĂ«simin e gjuhĂ«s serbokroate. Me kĂ«tĂ« i hapej rrugĂ« e gjerĂ« pĂ«rpjekjeve tĂ« shovinistĂ«ve serbĂ« pĂ«r asimilimin, gjegjĂ«sisht, pĂ«r sllavizimin e popullsisĂ« vendase. Ky akt jo rastĂ«sisht fillonte me shkollĂ«n e vajzave dhe s’ka dyshim qĂ« do tĂ« shtrihej edhe nĂ« institucionet e tjera arsimore e fetare qĂ« ishin nĂ«n kujdesin e protektoratit fetar austriak nĂ« kĂ«to treva tĂ« Ballkanit. LĂ«vizja KombĂ«tare Shqiptare nuk mund tĂ« rrinte indiferente para njĂ« perspektive tĂ« tillĂ« tĂ« veprimtarisĂ« arsimore nĂ« viset shqiptare. PĂ«rballĂ« kĂ«tyre synimeve dhe veprimeve antishqiptare banorĂ«t e KosovĂ«s, paq dallim besimi, vepruan menjĂ«herĂ« dhe me vendosmĂ«ri.
PakĂ«naqĂ«sia dhe revolta e banorĂ«ve tĂ« Prizrenit shpĂ«rtheu hapur. Ata bojkotuan shkollĂ«n e vajzave tĂ« administruar nga konsullata austriake dhe misioni fetar katolik sllav, sepse nĂ« tĂ« mĂ«simi vazhdonte tĂ« jepej nĂ« gjuhĂ«n serbe. Prizrenasit shkuan dhe mĂ« tej. NĂ« shenjĂ« solidariteti ata nuk pranuan t’i çonin as djemtĂ« nĂ« shkollĂ«n e mbajtur prej Austro-HungarisĂ« edhe pse mĂ«simi kĂ«tu vazhdonte tĂ« jepej nĂ« gjuhĂ«n shqipe. NxĂ«nĂ«sit, djem dhe vajza, pĂ«r katĂ«r muaj deri nĂ« dhjetor tĂ« atij viti mbetĂ«n pa shkollĂ«.
NĂ« mbylljen e vitit shkollor mĂ« 1898 nga 70 nxĂ«nĂ«s u paraqitĂ«n veçse 15 prej tyre. Me mĂ«suesit e shkollĂ«s sĂ« Prizrenit, me nxĂ«nĂ«sit dhe prindĂ«rit e tyre u bashkuan edhe klerikĂ«t atdhetarĂ« Pashko Trokshi dhe Ndue Bytyçi. PĂ«r tĂ« mposhtur qĂ«ndresĂ«n e popullsisĂ« sĂ« Prizrenit kundĂ«r shkollĂ«s nĂ« gjuhĂ« serbokroate Vjena kĂ«rkoi dhe gjeti ndihmĂ«n e autoriteteve osmane dhe çuditĂ«risht dhe tĂ« Vatikanit. KlerikĂ«t atdhetarĂ«, njĂ«ri pas tjetrit, u transferuan nga Prizreni dhe u tĂ«rhoqĂ«n nĂ« Vatikan apo u dĂ«rguan me punĂ« nĂ« vise tĂ« tjera. PĂ«rkrahĂ«sit e shkollĂ«s u arrestuan nga autoritetet. PriftĂ«rinjtĂ« sllavĂ« dhe tĂ« huaj mallkuan mĂ«suesin Mati Logoreci dhe tĂ« gjithĂ« banorĂ«t katolikĂ« tĂ« qytetit, tĂ« cilĂ«t bojkotuan shkollĂ«n austriake tĂ« mbikĂ«qyrur nga konsullata. Konsulli austro-hungarez nĂ« Prizren, siç shkruante Mati Logoreci aso kohe, ndĂ«rhynte “nĂ« qeveri qĂ« tĂ« mos varrosen katolikĂ«t e mallkuar nĂ« qimeterin (varrezĂ«n) e pĂ«rbashkĂ«t, por popullsia qĂ«ndron e patundun”.
Të gjitha këto masa dhe presione nuk e thyen qëndresën e popullsisë atdhetare të Prizrenit. Përkundrazi ajo shkoi deri atje sa e bojkotoi për dy vjet rresht edhe kishën e qytetit të Prizrenit, e cila, siç duket, kishte kaluar plotësisht nën drejtimin e klerikëve të huaj, kryesisht sllavë. Ky bojkotim gjatë të cilit prizrenasit qëndruan të bashkuar, zgjati plot dy vjet, nga qershori i vitit 1898 deri në qershor të vitit 1900.

KĂ«shtu shkolla e djemve nĂ« Prizren u nda mĂ« dysh, Shkolla e konsullatĂ«s, me mĂ«sues LazĂ«r Lumezin, ku megjithĂ«se mĂ«sohej shqip, shkonin vetĂ«m 16 fĂ«mijĂ« tĂ« nĂ«punĂ«sve tĂ« konsullatĂ«s, qĂ« qenĂ« dhe tĂ« vetmit qĂ« frekuentonin kishĂ«n. NjĂ«kohĂ«sisht vijoi mĂ«simdhĂ«nien nĂ«n drejtimin e Mati Logorecit edhe shkolla e pare. Ajo u quajt siç dĂ«shmonte Rrok Zojzi, “shkolla e popullit, t’atyne pa kishĂ«”. Kjo shkollĂ« e popullit kishte 60 nxĂ«nĂ«s, d.m.th. katĂ«rfishin e nxĂ«nĂ«sve qĂ« mbahej nga shkolla e konsullatĂ«s austro-hungareze.
Prifti sllav, tĂ« cilin prizrenasit filluan ta thĂ«rrisnin Magaroviç, me gjithĂ« presionet qĂ« ushtroi nĂ« shumĂ« forma, nuk mundi t’i bindte banorĂ«t qĂ« tĂ« shkonin nĂ« kishĂ«. Ai jo vetĂ«m i kĂ«rcĂ«noi por dhe zbatoi kĂ«rcĂ«nimin e tij qĂ« tĂ« mos u pagĂ«zonte fĂ«mijĂ«t, tĂ« mos i vinte kurorĂ« nĂ« kishĂ« çifteve tĂ« reja, dhe tĂ« mos u pĂ«rcillte as tĂ« vdekurit, sipas riteve tĂ« krishtera. PĂ«r dy vjet rresht tĂ« gjitha kĂ«to ceremoni prizrenasit i bĂ«nĂ« pa prift. Kur ndonjĂ« plakĂ« shumĂ« besimtare para vdekjes kĂ«rkoi qĂ« ta pĂ«rcillte prifti, populli e paralajmĂ«roi se po erdhi prifti nuk do tĂ« vijmĂ« ne. AtĂ«herĂ« plaka tha: “ma mirĂ« pa prift, se pa popull”.
Vendosmërinë e popullit të Prizrenit, në mbrojtje të gjuhës shqipe nuk mundi ta thyente as inspektimi i kryer në vend me këtë qëllim nga padër Zubaçi, padër Pacifiku dhe nga një prelat i tillë i lartë si emzot Guerini.Në mbështetje të protestave të Prizrenit për mbrojtjen e shkollës kombëtare u ngritën dhe Peja, Shkupi, Janjeva dhe Gjakova, pa dallim besimi. Shkolla popullore dhe kombëtare e Prizrenit e drejtuar nga Mati Logoreci mbahej me ndihmat materiale e morale të banorëve të qytetit dhe të viseve për rreth, si të krishterë ashtu dhe myslimanë.
Ky proçes i thellë i kombëtarizimit të shkollës së Prizrenit po kryhej jo rastësisht në një kohë kur Kosova po bëhej rishtazi qendër e ngritjes së Lëvizjes Kombëtare Shqiptare në kërkim të autonomisë së Shqipërisë. Sapo qe mbajtur nën udhëheqjen e Haxhi Zekës, Kuvendi i Pejës për ripërtëritjen ashtu sikurse 22 vjet më parë të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit. Kuvendi i Dibrës që u mbajt ato ditë, në vijim të këtyre përpjekjeve parashtroi kërkesa të tilla në fushën e arsimit, të cilat synonin të përgjithësonin dhe të legalizonin në shkallë kombëtare të gjitha ato përpjekje që po bëheshin anë e kënd vendit për hapjen e shkollave shqipe, dhe konkretisht atë çka po ndodhte edhe në Prizren në ato ditë me shkollën shqiptare të atij qyteti.
QĂ«ndrimi i vendosur i popullsisĂ« sĂ« Prizrenir nĂ« mbrojtje tĂ« shkollĂ«s kombĂ«tare kundĂ«r politikĂ«s sĂ« tĂ«rbuar antishqiptare tĂ« shovinizmit pansllavist dhe tĂ« mbĂ«shtetĂ«sve tĂ« saj qofshin kĂ«ta dhe koniunkturorĂ«, vazhdonte tĂ« gjente pĂ«rkrahjen dhe mbĂ«shtetjen e fuqishme tĂ« popullsisĂ« sĂ« mbarĂ« KosovĂ«s, (nga Gjakova e deri nĂ« Shkup). MĂ«suesi i shkollĂ«s atdhetari Mati Logoreci vlerĂ«soi lart nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« veçantĂ« mbĂ«shtetjen me armĂ« nĂ« dorĂ« tĂ« malĂ«sorĂ«ve tĂ« GjakovĂ«s. Ai shkruante, se “ata nuk janĂ« gjin qi durojnĂ«, pse nĂ«r ta luan martina”. PĂ«rballĂ« qĂ«ndresĂ« sĂ« vendosur tĂ« popullsisĂ« sĂ« Prizrenit nĂ« mbrojtje tĂ« shkollĂ«s shqipe, kundĂ«r pĂ«rpjekjeve tĂ« armiqve pĂ«r sllavizimin e saj, Vjena dhe Vatikani u detyruan tĂ« mbanin njĂ« qĂ«ndrim mĂ« realist dhe ta tĂ«rhiqnin misionin fetar kroat nga Prizreni dhe tĂ« kthejnĂ« priftĂ«rinjtĂ« shqiptarĂ« atdhetarĂ« me nĂ« kryepeshkopin Pashko Trokshin. Kjo qe njĂ« fitore shumĂ« e madhe e forcave atdhetare dhe arsimdashĂ«se tĂ« KosovĂ«s jo vetĂ«m nĂ« fushĂ«n arsimore.
PĂ«rballĂ« ndjekjeve tĂ« ashpra dhe rrezikut tĂ« mbylljes sĂ« “shkollĂ«s sĂ« re kombĂ«tare”, siç quhej shkolla e Prizrenit e drejtuar nga Mati Logoreci, atdhetarĂ«t tĂ« detyruar nga rrethanat dhe tĂ« kĂ«naqur nĂ« shkallĂ« jo tĂ« vogĂ«l nga largimi i murgeshave dhe tĂ« mĂ«suesve sllavĂ« nga shkolla e vajzave, parapĂ«lqyen, pĂ«r arsye tĂ« kuptueshme, bashkimin e saj me shkollĂ«n e djemve tĂ« hapur dhe tĂ« mbajtur nga konsullata austro-hungareze. Mati Logoreci vazhdoi tĂ« shĂ«rbente nĂ« kĂ«tĂ« shkollĂ« deri mĂ« 1903, pra afro 14 vjet. PĂ«r kĂ«tĂ« arsye megjithĂ«se me origjinĂ« shkodrane, ai u quajt “Atdhetari i KosovĂ«s” dhe me kete cjlĂ«sim bashkĂ«qytetari i tij Luigj Gurakuqi i kushton njĂ« poezi.
Pas dëbimit të misionit fetar sllav dhe heqjes së mësimit të gjuhës serbokroate nga shkolla a vajzave, ky qëndrim i shërbente si dhe më parë jo vetëm përhapjes së leximit dhe shkrimit të shqipes, por mbi të gjitha i shërbente rikonfirmimit të identitetit kombëtar e të karakterit etnik shqiptar të trevave ku zhvilluan veprimtarinë e tyre këto shkolla. Këtë fakt do ta kishin tash e mbrapa më mirë parasysh dhe qendra të tilla politike dhe fetare si Vjena dhe Vatikani. Lufta që zhvilloi Prizreni për shkollën kombëtare shqipe në këto vite kundër synimeve dhe ambicieve shoviniste (sllave) kishte një rëndësi jetike për fatin e ardhshëm të këtyre anëve.
Shkolla shqipe e Prizrenit nuk duhet parë me sy mospërfillës, siç ka ndodhur në të kaluarën jo të largët. E konsideruar si një shkollë e huaj e hapur dhe e mbajtur nga Austro-Hungaria dhe nga kleri katolik, shkolla e Prizrenit dhe pse e drejtuar nga arsimtarë atdhetarë, me shumë vështirësi mundit të zinte vendin e vet të merituar, midis përpjekjeve të patriotëve për përhapjen e mësimit shqip. Ishte një kohë, kur, duke bërë fjalë për historinë e arsimit kombëtar, rreshtoheshin (jo pa të drejtë) edhe përpjekjet më të vogla për hapjen e shkollave shqipe anë e kënd vendit. Edhe pse përpjekje të tilla nuk arritën të sendërtoheshin për ta gjindej vendi në tablonë historike të arsimit kombëtar, ndërsa për shkollën e Prizrenit heshtej në vend që ajo të renditej me dinjitet, ashtu siç i takonte, përkrah shkollave të para kombëtare shqipe. Një qëndrim i tillë mbahej në një kohë kur në shtypin periodik e të përditshëm, qysh në vitet gjashtëdhjetë ishte çarë, si të thuash, akulli dhe kjo shkollë, mund të thuhet, kishte fituar, përkundrejt shumë paragjykimeve, të drejtën e qytetarisë.
MegjithatĂ« emri i Mati Logorecit nuk kishte arritur tĂ« radhitej deri kah mezi i viteve shtatĂ«dhjetĂ« pĂ«rkrah emrave tĂ« atdhetarĂ«ve tĂ« tjerĂ« tĂ« shquar nĂ« fushĂ«n e pĂ«rhapjes dhe tĂ« konsolidimit tĂ« arsimit kombĂ«tar shqiptar. GjithĂ« kjo, me sa duket, pĂ«r shkak tĂ« mendimit tĂ« diktuar nga politika dhe idelogjia sunduese qĂ« mbizotĂ«ronte aso kohe, se pse Mati Logoreci shĂ«rbente nĂ« njĂ« shkollĂ« tĂ« mbajtur nga Austro-Hungaria, shkollĂ« e cila i shĂ«rbente “depĂ«rtimit” tĂ« saj “paqĂ«sor” nĂ« ShqipĂ«ri. PĂ«r mĂ« tepĂ«r ajo vazhdonte tĂ« konsiderohej, me qĂ« ndodhej nĂ«n drejtimin e klerit katolik, si shkollĂ« katolike gati fetare. Koncepte tĂ« tilla qĂ« venin shenjĂ«n e barazimit midis politikĂ«s sĂ« fuqive tĂ« huaja nĂ« ShqipĂ«ri dhe pĂ«rpjekjeve tĂ« atdhetarĂ«ve pĂ«r shfrytĂ«zimin e çdo mundĂ«sie pĂ«r hapjen dhe mbajtjen e shkollave shqipe pengonin vlerĂ«simin real tĂ« kĂ«tyre shkollave dhe tĂ« mĂ«suesve dhe tĂ« klerikĂ«ve atdhetarĂ« qĂ« punuan me pĂ«rkushtim nĂ« to. Koncepte tĂ« tilla tejkalonin dhe vijĂ«n e partisĂ« shtet lidhur me trajtimin e politikĂ«s sĂ« Fuqive tĂ« MĂ«dha apo dhe tĂ« Vatikanit nĂ« ShqipĂ«ri. NjĂ« qĂ«ndrim i tillĂ« nga historiografia zyrtare e shkollĂ«s shqipe mbahej nĂ« njĂ« kohĂ« kur mĂ«sues, veteranĂ«, studjues tĂ« historikut tĂ« shkollĂ«s kombĂ«tare si Siri Shapllo, Rrok Zojzi, Halim Shpuza kishin arritur tĂ« venin nĂ« pah mjaft mirĂ« kontributin e Mati Logorecit, tĂ« Pashko Trokshit dhe tĂ« shkollĂ«s sĂ« Prizrenit nĂ« tĂ«rĂ«si. PĂ«r ta bĂ«rĂ« tĂ« mundur kĂ«tĂ« gjĂ« atyre u ishte dashur tĂ« kapĂ«rcenin mjaft vĂ«shtirĂ«si, midis tyre dhe ndonjĂ« pretendim absurd.
Konceptet ideologjike dhe politike qĂ« mbizotĂ«ronin aso kohe, me gjithĂ« pĂ«rpjekjet pĂ«r njĂ« vlerĂ«sim sa mĂ« tĂ« drejtĂ« tĂ« kĂ«saj faqeje tĂ« historisĂ« sĂ« arsimit tonĂ« kombĂ«tar, bĂ«nĂ« qĂ« tĂ« mos merrej nĂ« konsideratĂ« propozimi pĂ«r kremtimin, siç duhej, tĂ« 100-vjetorit tĂ« shkollĂ«s shqipe tĂ« Prizrenit. Dhe kjo ngjarje sa kulturore po aq dhe atdhetare jo e zakonshme, nĂ« njĂ« kohĂ« kur Kosova pĂ«rjetonte momente sa tĂ« rĂ«nda aq dhe vendimtare, po tĂ« lĂ«mĂ« nĂ« njĂ« anĂ« ndonjĂ« artikull pĂ«rkujtimor, mund tĂ« thuhet, se u kalua pothuajse nĂ« heshtje. Nuk kaloi pa kundĂ«rshtime edhe pĂ«rfshirja e zĂ«rit kushtuar shkollĂ«s sĂ« Prizrenit nĂ« “Fjalorin Enciklopedik Shqiptar”. KĂ«to kundĂ«rshtime u kapĂ«rcyen me kĂ«mbĂ«nguljen e akademikut Bedri Dedja.
Shkolla shqipe e Prizrenit dhe mësuesit që punuan aty shkruan faqe të lavdishme në historinë e arsimit tonë kombëtar. Kur flasim për mësuesit e kësaj shkolle, nuk kemi parasysh vetëm mësuesit më të parë të saj si Mati Logoreci e Lazër Lumezi por dhe ata që shërbyen më vonë aty si Kolë Kodheli, Kolë Rrota, Ndoc Lezhja, Palokë Traboini, Serafin Mitroviqi, Luigj Kromoqi, Lukë Lukaj dhe të tjerë të pavlerësuar, me sa di unë, deri në ditët tona.
RĂ«ndĂ«sia e shkollĂ«s sĂ« Prizrenit nuk qĂ«ndron, pĂ«r mendimin tim vetĂ«m nĂ« fushĂ«n e arsimit. Vepra e mĂ«suesve atdhetarĂ« tĂ« saj e mbĂ«shtetur fuqimisht nga popullsia atdhetare dhe arsimdashĂ«se jo vetĂ«m e qytetit por tĂ« mbarĂ« KosovĂ«s pa dallim besimi dĂ«shmoi dhe njĂ« herĂ« se shkolla shqipe nuk ishte vetĂ«m vatĂ«r dije dhe kulture, vatĂ«r e rritjes dhe e pĂ«rforcimit tĂ« ndĂ«rgjegjes kombĂ«tare tĂ« masave tĂ« popullit, vatĂ«r e bashkimit kombĂ«tar tĂ« mbarĂ« shqiptarĂ«ve pa dallim besimi. Ajo qe gjithashtu, siç e tregon gjithĂ« jeta e kĂ«saj shkolle, dhe front i avancuar i luftĂ«s sĂ« popullit tonĂ« pĂ«r ruajtjen e identitetit kombĂ«tar tĂ« etnisĂ« shqiptare nĂ« kĂ«to treva, tĂ« kĂ«rcĂ«nuar nga lakmitĂ« shoviniste tĂ« qarqeve sunduese fqinje tĂ« pĂ«rkrahura nga fuqi tĂ« mĂ«dha nĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« apo nĂ« njĂ« tjetĂ«r. NĂ« kĂ«tĂ« luftĂ«, duke vĂ«nĂ«, si gjithnjĂ« kombĂ«sinĂ« mbi ndjenjat fetare, me tĂ« cilat kĂ«rkonin tĂ« manipulonin armiqtĂ« e popullit tonĂ«, popullsia e Prizrenit nuk ngurroi t’i kundĂ«rvihej nĂ« rrafsh politik dhe kishĂ«s tĂ« manipuluar nga kleri i huaj antishqiptar. Ndjenjat fetare ajo ia nĂ«nshtroi plotĂ«sisht pĂ«r dy vjet rresht interesave kombĂ«tare. ParĂ« me kĂ«tĂ« sy, rĂ«ndĂ«sia e shkollĂ«s shqipe tĂ« Prizrenit i tejkalon sĂ« tepĂ«rmi caqet e historisĂ« sĂ« arsimit tonĂ« kombĂ«tar.
Rrugën e shkollës së parë shqipe të Prizrenit e ndoqën shkollat e Pejës, të Gjakovës, Janjevës, Zymit, Ferizajt, Letnicës, Shkupit, Porozhanit etj. Rrugën e mësuesve atdhetarë Mati Logoreci, Shtjefën Gjeçovi, Lazër Lumezi, Ahmet Gashi, Zekerija Rexha e të tjerë e ndoqën me dhjetëra e qindra arsimtarë. Në këto shkolla u arsimuan dhe u edukuan luftëtarët e vetëdijshëm dhe të vendosur të pavarësisë së plotë të atdheut dhe të bashkimit kombëtar të shqiptarëve.
Editor: ©