NJĂ‹ MILIONER AMERIKAN NĂ‹ SHQIPĂ‹RI NĂ‹ VITIN 1911
( Amerikani Charles Richard Crane që dha gjysmë milioni franga për malësorët shqiptarë nuk kujtohet dhe Evlija Çelebiu Osmanlliu që nderohet nga turkoshakët në Shkodër)
Nga Kolec P. Traboini
Charles Richard Crane (1858–1939) bir i njĂ« industrialisti amerikan nĂ« Cikago, qĂ« ndihmoi nĂ« zgjedhjen e presidentit Woodrow Wilson's 1912, nĂ« pranverĂ« tĂ« vitit 1911, kur vazhdonte Kryengritja e MalĂ«sisĂ« sĂ« Madhe, kishte bĂ«rĂ« njĂ« vizitĂ« nĂ« ShqipĂ«ri duke e shĂ«titur atĂ« nga Jugu nĂ« Veri i shoqĂ«ruar nga roje vullnetare shqiptare dhe nĂ« maj tĂ« vitit 1911 kaloi nga Shkodra dhe doli nĂ« Mal tĂ« Zi. Interesant Ă«shtĂ« fakti se qeveritarĂ«t turq nĂ« Stamboll e kishin kĂ«shilluar Charles Richard Crane tĂ« merrte truproja me ushtarĂ« turq se Ballkani ishte i rrezikshĂ«m, mirĂ«po pasi qĂ« u kĂ«shillua me njerez me influencĂ«, i thanĂ« mos gabo tĂ« marrĂ«sh shoqĂ«rues turq. Kur tĂ« hysh nĂ« troje shqiptare kolonat turke do tĂ« sulmohen dhe asgjĂ«sohen prej shqiptarĂ«ve dhe i sugjeruan tĂ« marrĂ« grup rojesh vetĂ«m shqiptarĂ«, tĂ« cilĂ«t ishin besnikĂ« dhe tĂ« fortĂ« nĂ« qĂ«ndresĂ«. Dhe ashtu bĂ«ri. QĂ« kĂ«tu fillon njĂ« miqĂ«si e tij e madhe me shqiptarĂ«t qĂ« i qĂ«ndruan besnike deri nĂ« fund. QĂ« kur hyri nĂ« JaninĂ« e deri nĂ« PodgoricĂ« ai dĂ«gjonte tĂ« flitej e tĂ« kĂ«ndohej vetĂ«m shqip. NĂ« PodgoricĂ« atĂ« kohĂ« kishte mbi 20 mijĂ« malĂ«orĂ« shqiptarĂ« tĂ« ikur nga shtĂ«pitĂ« e veta pĂ«r shkak tĂ« ekspeditĂ«s mizore tĂ« Shefqet Turgut PashĂ«s.
Charles R. Crane sĂ« bashku me Edith Durham nĂ« PodgoricĂ« shkuani pĂ«r t’i parĂ« nga afĂ«r refugjatĂ«t shqiptarĂ«.
Sipas deklarimeve të Edith Durham në shtypin e kohës shkruhej:
“NĂ« PodgoricĂ« ai ( Ch. R. Crane) pa me sytĂ« e tij tĂ« ikurit nga MalĂ«sia, gra, fĂ«mijĂ« dhe pleq, afĂ«r 20 mijĂ« shpirta qĂ« po vuajnĂ« pĂ«r ushqim, pĂ«r mbulojĂ« dhe ilaçe. Charles R. Crane i kishte dorĂ«zuar 500.000 franga Edith Durham, nĂ« ndihmĂ« tĂ« ikurve, ku me kĂ«to fonde u ndĂ«rtua njĂ« spital nĂ« PodgoricĂ« pĂ«r tĂ« plagosurit shqiptarĂ«.”
Shihet se interesi i amerikanëve për çfarë ngjante në Shqipëri ishte i madh. "New York Times" botonte reportazhe mbi luftën e kryengritësve shqiptare kundër zgjedhes otomane duke lavdëruar trimeritë e shqiptarëve si të ishin spartanë dhe mendohet se burimi i lajmeve ishte pikërisht Charles Richard Crane. Fakt është se presidenti Wilson në grupin e diplomatëve amerikanë që bënin pjesë në Konferencën e Paqes në Paris 1919 kishte zgjedhur edhe Charles Richard Crane, i cili i njihte shumë mirë problemet e kombit shqiptar dhe e admironte atë. Ishte fat i madh për shqiptarët që në atë konverencë u gjet ky mik i shqiptarëve. Presidenti amerikan u bë mbrojtësi i Shqipërise dhe në saj të asaj mbrojtje edhe me tej nuk u coptua Shqipëria. Padyshim për këtë ka meritë edhe Charles Richard Crane i cili meriton respektin e shqiptareve.
Ka ardhur koha të nderohet ky amerikan, mik i madh i Kombit Shqiptar. Mirpo ndodhin çudira në Arnautstan, amerikani Charles Richard Crane që e mbrojti Shqipërinë prej ujqërve ballkanikë të harrohet e Evlija Çelebiu Osmanlliu, kallamari i sulltanëve pushtues të nderohet nga turkoshakët e rinj me një rrugë në Shkodër.
Vesi më i poshtër në botë është mosmirënjohje. Dhe ky cilësim negativ dhe i përbuzëshëm po na ngjitet ne shqiptarëve të "besës" nga turkoshakët e rinj osmanllinjë që kërkojnë ta zhbëjnë kombin shqiptar. Mjerim! Mirë thoshte Konica, "kjo Shqipëri u bë për ti plasur zemra shqiptarëve".
 |
| Spitali i shqiptarve në Podgoricë 1911 ndërtuar me paratë e Charles R.Crane |
 |
| Rrugë në Shkodër me emrin e Evlija Çelebiu, kronikan i Sulltanit |
30 dhjetor 2021
