31 October 2015

🟢Letër e Mitrush Kutelit për Mustafa Greblleshin/Shuteriqi hajdut dorëshkrimsh



-LETĂ‹R E MITRUSH KUTELIT PĂ‹R MUSTAFA GREBLLESHIN 
Në të cilën del fytyra mashtruese e hajdut dorëshkrimesh i Dhimitër Shuteriqit -
Pogradec 28 gusht 1961

I dashur Mustafa dhe e dashura motra Merushe,
Kjo e uruar letĂ«r u bĂ« litar me krye, po pa fund.UdhĂ«s takova shumĂ« tĂ« njohur tĂ« mijtĂ« dhe tĂ« babajt. NdenjĂ«m u çlodhĂ«m nĂ« varret e sheshuar, duke pritur tĂ« dalĂ« hĂ«na, po kjo vonoi. Doruntina mĂ«rzitej, e kish lodhur shumĂ« banja e ditĂ«s, udha. E mbajta pak nĂ« krahĂ« pastaj e mori Efterpi. Zbritme. HĂ«na doli kur rrinim buzĂ« liqenit: e madhe, e kuqe. Pastaj u zbardh, mori vrull e lundroi nĂ«pĂ«r hapĂ«sirĂ«. FĂ«mijĂ«t mĂ« vunĂ« njĂ«mijĂ« e njĂ«qind pyetje “Si Ă«shtĂ« hĂ«na? Ç’ka prapa atij mali? Po nĂ« TiranĂ« ka hĂ«nĂ« tani? Ă‹shtĂ« i madh ai yll? (AfĂ«rdita). Sa njĂ« shtĂ«pi apo m’i vogĂ«l?”
UnĂ« bluaja mendime tĂ« tjera:“Ç’Ă«shtĂ« vallĂ« kjo harmoni kaq e pĂ«rsosur? QĂ« ku vijmĂ« e ku shkojmĂ«? Sa rrĂ«ke njerĂ«zish kanĂ« shkelur nĂ« kĂ«to ranishte dhe ku janĂ« tani?” Dhe mendja mĂ« shkon me drithma tek ai qĂ« s’guxoj t’i pĂ«rmend emrin, sepse jam tepĂ«r i vogĂ«l-hij’e njĂ« grimce tĂ« njĂ« stĂ«rgrimce – tek ai qĂ« ka shumĂ« emra, por qĂ« Ă«shtĂ« njĂ« i vetĂ«m dhe mbi  tĂ« gjitha dyshimet e mija birucore, dua me gjithĂ« shpirt qĂ« tĂ« jetĂ«, tĂ« mposhtĂ« mohimet e mija dhe tĂ« mĂ« prehĂ« atje ku dua vetĂ«, atje ku thashĂ«, nĂ« vetmi. O zot, duhet tĂ« jesh, sepse pa Ty nuk prehem dot!
KĂ«ndova pothuaj tĂ« tĂ«rĂ« “AntologjinĂ« poetike” tĂ« Viktor Hygoit, nĂ« pĂ«rkthimin e “Sotir Cacit”. Me tĂ« vĂ«rtetĂ« pĂ«rkthimi Ă«shtĂ« shumĂ« i mirĂ«.
Po kush e ka bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« pĂ«rkthim? Kjo Ă«shtĂ« njĂ« punĂ« e ngeshme, e javashme,jashtĂ« normave. Dhe ka njĂ« vandak tĂ« tĂ«rĂ« fjalĂ«sh qĂ« s’janĂ« tĂ« shqipĂ«ronjĂ«sit. KĂ«to tĂ« gjitha po t’i them mĂ« kot: unĂ« e di se kush e ka bĂ«rĂ« kĂ«tĂ« shqipĂ«rim, sepse kam parĂ« dorĂ«shkrimet dhe di se si u pjesĂ«tuan…. paratĂ«. Mistifikime, merceranizma tĂ« padenja pĂ«r njĂ« njeri qĂ« shkruan. SidoqoftĂ«, unĂ« s`e bĂ«j dot, kurrĂ«, kurrĂ«!
Një ditë në Belgrad, Shutja (Dhimitër Shuteriqi) më pat pyetur:
– Mitrush, ç’do bĂ«nje ti po tĂ« kishe gjetur njĂ« vepĂ«r tĂ« pabotuar tĂ« njĂ« shkrimtari tĂ« vdekur?
– Ia ktheva: – Do t’i bĂ«ja njĂ« parathĂ«nie dhe do ta botonja.
– Ay: – Me emrin e kujt?
– TĂ« atij qĂ« e ka shkruar. UnĂ« do tĂ« kĂ«naqesha t’i jap lexonjĂ«sit njĂ« vepĂ«r qĂ« mund tĂ« zhdukej.
– Jo, – mĂ« tha, – vepra e gjetur Ă«shtĂ« imja, se unĂ« e gjeta. Pra, unĂ«, gjetĂ«si, jam “autori” i saj.
– Ti s’je autor, se nuk e brumose nĂ« mendje e shpirt, nuk vuajte nĂ« tĂ« lindurat, nuk… nuk.
Ay më shikoi tinzar dhe e ktheu fjalën:
– Po kur e boton njĂ« kĂ«ngĂ« popullore?
– Kur e botoj njĂ« kĂ«ngĂ« popullore, them se ku e kam mbledhur, kush ma ka tregur. Roli im Ă«shtĂ« ta mbledh, ta botoj, t’i tregoj burimin.
Ay pĂ«rsĂ«ri: – Po ay qĂ« ta dha kĂ«tĂ« kĂ«ngĂ«, s’Ă«shtĂ« autori i saj, pra….
– UnĂ« s'`them qĂ« filani e ka qitur kĂ«tĂ« kĂ«ngĂ«, them se ay ma ka treguar. Po tĂ« mund, shtoj ku e ka dĂ«gjuar, kush e kĂ«ndonte etj.
Shutja e ktheu prapĂ«, kategorikisht: – Jo, s`jam dakord. Vepra qĂ« kam gjetur Ă«shtĂ« imja. Po tĂ« mos isha unĂ«, kushedi, do tĂ« humbiste. Pra, unĂ« e gjeta dhe do ta botoj me emrin tim.
I thashĂ«: – KĂ«saj i thonĂ« vjedhje…. –
Ay u ngrys. Kështu u mbyll muhabeti ynë në rrugët e Belgradit, në dhjetor 1945.
AtĂ«herĂ« Shutja ish mjaft modest, por brenda tij gurgullonte kazani i madh i shejtanit. LĂ«vdonte shkrimet e mija, ngrinte nĂ« qiell Lame KodrĂ«n. Pastaj nisi tĂ« ngrihet, gjersa u bĂ« burrĂ« me llullĂ«, me bĂ©re e me automobil, mĂ« shau e pĂ«rshau, pĂ«shtyu, lĂ«piu, hoqi “i”-nĂ« nĂ« fund tĂ« emrit qĂ« tĂ« vĂ«rtetonte tezĂ«n e tij, siç i tha vetĂ« Popoviçit nĂ« tryezĂ«: “Emri ynĂ« vjen nga fjala serbe “shute”, qĂ« do tĂ« thotĂ« “shaka”. Rrjedhim nga njĂ« familje e “Stara SerbisĂ«” tĂ« “Despotatit tĂ« Elbasanit”. Pra, si tĂ« thuash, “unĂ«” jam “ti”, ndihmomĂ« tĂ« ngrihem lart, jepmĂ«, tĂ« kam vĂ«lla.
Po si u bĂ« puna e asaj veprĂ«s sĂ« “gjetur”? Para ca kohĂ«sh botoi “Gjorg Golemin” qĂ« bje erĂ« Lef Nosi.
Me tĂ« vĂ«rtetĂ« Shutja-shejtani, karasyfeti mĂ« karavidhe qĂ« ka nxjerrĂ« qyteti – kĂ«rthizĂ«, kameleoni arrogant, mĂ« vjedhĂ«s, mĂ« vjedhacak, mĂ« vjedhacuk, hajdut me damkĂ« i botĂ«s shpirtĂ«rore (medet, edhe i botĂ«s lĂ«ndore), fjalacuku mĂ« i ndyrĂ« midis gjithĂ« fjalacukĂ«ve dĂ«shtakĂ« (epitetet qĂ« gurgullojnĂ« nga realiteti nuk kanĂ« tĂ« sosur) – pĂ«rlau dikur tĂ«rĂ« dorĂ«shkrimet e Lef Nosit, tĂ« Sotir KolesĂ« etj., tĂ« mbledhur çikĂ«-çikĂ« njĂ« jetĂ« tĂ« tĂ«rĂ« dje, tani, ose nesĂ«r i paraqet ose do t’i paraqesĂ« si tĂ« tijat, duke mos harruar tĂ« verĂ« midis emrit tĂ« tij dhe tĂ« familjes (Shute tĂ« Stare SerbisĂ«, siç thĂ«nkan serbĂ«t e Elbasanit dhe Pogradecit tim, duke tjerur Ă«ndrrĂ«n serbomadhe tĂ« njĂ« perandorie tĂ« re, qoftĂ« edhe republikane, tĂ« SerbisĂ« midis tre deteve), shkronjĂ«n e madhe “S” tĂ« babajt qĂ« vodhi veprĂ«n “Varri i dashnorĂ«ve” tĂ« Naum VoillĂ«s, duke e paraqitur si tĂ« vetĂ«n….
E pra, kĂ«tu nĂ« Pogradec ka qenĂ« dikur njĂ« djalosh qĂ« i thoshin Pirro Vako, njĂ« nga tĂ« rinjtĂ« e parĂ« komunistĂ«, Ă«ndĂ«rrimtarĂ« tĂ« njĂ« bote tĂ« drejtĂ«, pa shfrytĂ«zim, pra, pa vdekje. Pirro Vakua kish patur njĂ« dell tĂ« mirĂ« shkrimtari. Dikur mĂ« pat thĂ«nĂ«: “Ti ke rĂ«nĂ«, po unĂ« tĂ« nderoj e tĂ« dua, se mĂ« ke treguar udhĂ«n si tĂ« shkruaj”. Dhe zbrazi njĂ« gotĂ« raki. Ay dĂ«shtoi nĂ« jetĂ« (njĂ« punĂ« dashurie me njĂ« vajzĂ« qĂ« quhet Izmini, flokĂ«verdhĂ«, tĂ« cilĂ«n ju – ti dhe Rushi – e shihni dendur nĂ«pĂ«r TiranĂ«), iu dha alkoolit, vuajti e vdiq. Shutja i vajti babajt tĂ« kĂ«tij, i premtoi dhenĂ« e qiellin, mori njĂ« dhomĂ« me qira nĂ« shtĂ«pi tĂ« tij dhe i pĂ«rlau- nĂ« mĂ«nyrĂ« shutĂ«rore – tĂ«rĂ« dorĂ«shkrimet (ditare lufte, shĂ«nime, tregime etj.). I ati pret akoma qĂ« Shutja t’i botojĂ« kĂ«to tĂ« gjitha nĂ« emrin e djalit. Shutja ndofta i boton, po me pikĂ«pamjet e dyzetepesĂ«s, pĂ«r tĂ« cilat fola mĂ« lart: me emrin e vet, pĂ«r xhepin e vet….. Para ca vitesh i vodhi njĂ« prifti kĂ«tu (prifti vdiq vjet) regjistrin e shĂ«nimeve tĂ« njĂ« manastiri. Prifti mĂ« thosh: “Ia rrĂ«feva, e pa, mĂ« lĂ«vdoi, pastaj ma dha prapĂ«, ma mori pĂ«rsĂ«ri, ma dha dhe njĂ«herĂ« dhe unĂ« e vura nĂ«vend. Kur iku, s`e gjeta mĂ«….”
Prifti bĂ«nte kryq, sikur donte tĂ« largonte shejtanin: “Ma vodhi, bre, s’pandenja, paska qenĂ«….” Kockat e Papandonit (kĂ«shtu i thoshin priftit) po treten tani nĂ« gĂ«shtenjat, kurse Shutja shutĂ«ron “tani pĂ«rsĂ«ri me “i”-nĂ« nĂ« fund tĂ« emrit”, mĂ« shikon vĂ«ngĂ«r, siç e vĂ«shtron kalorĂ«si kĂ«mbĂ«sorin e çalĂ« apo mĂ« mirĂ« automobilisti arrogant udhĂ«tarin e mjerĂ«. Dhe pĂ«rsĂ«ri mĂ« kujtohen vargjet e Khajamit: RrĂ«myen mall, memuriet e ar, Dhe t’u rtin plak, tĂ« urtin shkencĂ«tar E quajnĂ« gjaur, se s’beson prralla, Se s’qas mbi supe, si ata, samar. MĂ« falni se u zgjata kaq shumĂ« me kĂ«tĂ« “DhimitriadĂ« Shuteriqore”, po kĂ«to tĂ« gjitha m’i zgjoi karasyfeti i tij arrogant qĂ« endej rrugĂ«ve tĂ« Pogradecit.
Kam dhe diçka tjetër.
Lef Nosi ka pasur njĂ« koleksion tĂ« pasur me pulla poste tĂ« vjetĂ«ra, tĂ« mbledhura me kujdes njĂ« jetĂ« tĂ« tĂ«rĂ« (nĂ« qeverinĂ« e VlorĂ«s, tĂ« Ismail Qemalit, kishte qenĂ« ministĂ«r i Postave). Shutja mori dorĂ«shkrimet e tij dhe njĂ« pjesĂ« tĂ« bibliotekĂ«s (librat ia kam parĂ« me sytĂ« e mij nĂ« hotel “Dajti”, ku banoi njĂ« kohĂ«, mĂ« 1945 dhe 1946). Po ç’u bĂ«nĂ« albumet e pullave qĂ« vlejnĂ«, pa ekzagjerim, miliona lekĂ«? Ă‹shtĂ« fjala pĂ«r pulla tĂ« rralla tĂ« TurqisĂ« me syrsharzhimin e Hyrjetit dhe sidomos atĂ« tĂ« qeverisĂ« sĂ« parĂ« tĂ« VlorĂ«s, Ă«shtĂ« fjala pĂ«r pullat e qeverisĂ« sĂ« parĂ« tĂ« VlorĂ«s, Ă«shtĂ« fjala pĂ«r pullat e qeverisĂ« sĂ« DurrĂ«sit, pĂ«r ato tĂ« mbretit Vid e sa e sa tĂ« tjera.
Kush i mori, kush? KĂ«to duhej t`i merrte shteti dhe, me sa di unĂ«, Shutja, ndonĂ«se mban berè shkrimtari (qĂ« ta tregojĂ« bota me gisht) s’Ă«shtĂ« shtet. Kisha dhe mjaft tĂ« tjera pĂ«r kĂ«tĂ« individ cipĂ«plasur, por nuk po vazhdoj: mĂ« vjen ndot. FalmĂ«ni!
NĂ« kĂ«tĂ« kohĂ« kam lexuar disa libra dhe kam rilexuar disa tregime tĂ« asaj suedezes sĂ« Ă«mbĂ«l e tĂ« qetĂ«, Selma Lagerlöf, me njĂ« botĂ« morale qĂ« s’i ngjet fare botĂ«s sonĂ« gjaknxehtĂ«, vrasĂ«se, ballkanike. As e ndjera Selma Lagerlöf s’i ngjet (luaj vendit) Shutes. Dhe mu kujtua njĂ« film shumĂ« i dashur: “Gösta Berling” pas veprĂ«s sĂ« parĂ« tĂ« mĂ«sonjĂ«ses Selma Lagerlöf. E ka lojtur dikur Greta Garbo. Ka qenĂ« njĂ« film pa zĂ« (para se tĂ« fillonte krokĂ«ritja e saksofonit dhe bubullima e artilerisĂ« nĂ« sallat e kinemasĂ«), po kaq i fortĂ«, kaq i bukur! Tani, Greta Garbo Ă«shtĂ« plakĂ«, po unĂ« e pĂ«rmend se mĂ« ka lĂ«nĂ« mbresa tĂ« thella nĂ« kujtesĂ«.
Rilexova edhe “Souvenir de la Haute – Albanie” tĂ« A. Degrandit, dikur konsull i FrancĂ«s nĂ« ShkodĂ«r (Botim i 1901). Libri Ă«shtĂ« shkruar mĂ« 1893-1899 (sot librat nxirren shpejt e shpejt, si qerpiçët nga kallĂ«pi e vihen nĂ« mur para se tĂ« pĂ«rthahen).
Ky libër më ngjalli hidhërime të mëdha: vëllavrasje, fantazma, urrejtje, që e bluan e stërbluan jetën tonë shqipëtare. Na pakësuan dhe na ngjeshën në një cep të Ballkanit, ndonëse kemi qenë zotër të moçëm të një vendi të madh, shumë larg këtyre caqeve, ku jemi mbytur sot.
TĂ« huajtĂ« na mbuallĂ« urrejtjen, na ndanĂ« e pĂ«rçanĂ«, na bĂ«nĂ« tĂ« mos e njohim veten, tĂ« mos e duam veten, domosdo as vĂ«llanĂ«. Tani, thotĂ« Degrandi, njerĂ«zit urrejnĂ« njĂ«ri-tjetrin nĂ« çdo vilajet, greku mbjell farĂ«n e grindjes nĂ« Epir; Austria, Italia – nĂ« Veri; Mali i Zi, i pĂ«rkrahur nga Rusia, gjithashtu. NĂ« krahina tĂ« tjera serbĂ«t, bullgarĂ«t, bilĂ© dhe rumunĂ«t kanĂ« dĂ«rguar njerĂ«z pĂ«r tĂ« çarĂ« e pĂ«rçarĂ«.
NjĂ« grek i moçëm me emrin Phrantjes, historian, paska thĂ«nĂ«: “ShqiptarĂ«t janĂ« populli mĂ« i lik dhe mĂ« i kotĂ« (“le plus inutile”) nĂ« botĂ«”. PĂ«rfundimi? Duhet tĂ« zhduket….. KĂ«shtu thotĂ« bizantini Phrantjes. Domosdo Phrantjes Ă«shtĂ« armik, Ă«shtĂ« ujk dhe ka folur, shkruar e vepruar ndofta si ujk. Por ujku njihet dhe njeriu di sesi tĂ« mbrohet kundĂ«r tij, me sĂ«patĂ«, me kopaçe. Por si tĂ« mbrohet kundĂ«r ujkut tĂ« veshur me lĂ«kurĂ« dele? Si tĂ« mbrohet kundĂ«r atij qĂ« i flet si Ă«ngjĂ«ll e vepron si shejtan?
TĂ« gjitha kĂ«to i lexoj, i bluaj nĂ« mendje natĂ«n dhe s`mĂ« zĂ« gjumi dhe mĂ« vjen tĂ« çmendem!…
 NesĂ«r Efterpi do tĂ« niset me gjithĂ« fĂ«mijĂ«.
UnĂ« do tĂ« rri dhe ca ditĂ«, do ta pres Sterjo Spassen, do ta vendos nĂ« dhomĂ«, pastaj do tĂ« kthehem nĂ« TiranĂ«. KĂ«tu nuk u preha dot. PashĂ« gĂ«rmadhat e shtĂ«pisĂ« plot ferra dhe mu drodh zemra. Jo, Pogradeci s’Ă«shtĂ« mĂ« pĂ«r mua tĂ« gjallĂ«, po pĂ«r mua tĂ« vdekur. Ah, kush ndjen shumĂ«, vuan shumĂ«. Shto pastaj brengat objektive, fĂ«mijĂ«t varfĂ«rinĂ« e sa tĂ« tjera. Do tĂ« vij tĂ« “çlodhem” nĂ« TiranĂ«, t’i vihem normĂ«s, se mos mĂ« presin bukĂ«n.
Lamtumirë dhe përqafime vëllazërore,

Mitrushi


Shënim shtesë:
Dhimitër Shuteriqi është dhe ai që si antar i Presidiumit të Kuvendit Popullor ka miratuar dënimin me vdekje te 22 vjeçarit Skender Qemal Daja në vitin 1973, babai i të cilit dhe ai qe pushkatuar në vitin 1953.
Editor: ©