21 December 2013

🔮 KERTHIZA APO JATAGANI - nga Kolec Traboini


KERTHIZA APO JATAGANI

Kujdes! Që në themele të mos hyjë baltë Kaurri...
KAMBER II-të, Vargje Osmanike


Nga Kolec TRABOINI

1. Themeluesi

       Duke parĂ« zellin e madh, me tĂ« cilin po rimĂ«kĂ«mbet tĂ«rĂ« historia, si dhe dalja e mjaft figurave tĂ« shuara e tĂ« harruara edhe ne po pĂ«rpiqemi tĂ« sjellim njĂ« ndihmesĂ«, nĂ« mbĂ«shtetje tĂ« studimit tĂ« letĂ«rshkruesit SkĂ«nder Jasa, botuar nĂ« «K.J.» datĂ«11.05.1994, mbi origjinĂ«n e TiranĂ«s, rrĂ«njĂ«t e saj historike qĂ« u lidhkan me bollĂ«k dhe me fije tĂ« pazgjidheshme me trungun e perandorisĂ« osmane dhe asnjĂ« fije me Marin Barletin, jetĂ«shkruesin e Gjergj Kastriotit, heroit tĂ« ShqiptarĂ«ve, qĂ« u vuri turqĂ«ve shtegun tek thana. E pra ky Barlet (Ah, tĂ« mos ishte prift!), e pĂ«rmend i pari, nĂ« historinĂ« e letĂ«rsinĂ« e shkruar tĂ« ShqipĂ«risĂ«, emrin e TiranĂ«s. Aferim e paç ymĂ«r tĂ« gjatĂ« SkĂ«nder Efendi (Jasa), se kĂ«shtu ti na e nderon vatanin. PĂ«r tĂ« mbeshtetur, qĂ« tĂ« mos çahet kazani nĂ« sy tĂ« botĂ«s, po tĂ« sjellim studimin tonĂ« mbi tĂ« paharruarin themelues, tĂ« ndriturin Sulejman PashĂ« Kurrkushi, qĂ« me izĂ«n e vetĂ« Sulltan Salepit tĂ« 13, hodhi themelet e njĂ« qyteti perandorak nĂ« zemĂ«r tĂ« EuropĂ«s, pĂ«r inat tĂ« kaurrve tĂ« gjithĂ« botĂ«s.

2. Me kallam e me ferman

      Deri nĂ« çastin qĂ« marrim kallamin pĂ«r tĂ« shkruar pĂ«r vulehumburin Sulejman PashĂ« Kurrkushi, pĂ«r SulĂ«n pra, kurrkush nuk mori mundimin tĂ« hedhĂ« njĂ« bishtuk dritĂ« mbi kĂ«tĂ« rrepirĂ« tĂ« historisĂ« sonĂ«. KĂ«to male (edhe kodra) e rritĂ«n SulĂ«n me qumĂ«shtin e zanave, mĂ« pas ai i mbĂ«shtetur nĂ« traditĂ«n popullore, shumĂ« sisĂ« kishte pĂ«r tĂ« pirĂ«, por mbi tĂ« gjitha atij do ti pĂ«lqente sisa e turkeshĂ«s Aishe... Por tĂ« mos ngutemi, tĂ« tatĂ«pjetat e historisĂ« janĂ« tĂ« mundimĂ«shme, prandaj i duhet rĂ«nĂ« anĂ«s e pas anĂ«s. Termat e historiografisĂ« sĂ« kalur ? HistorinĂ« e bĂ«n populli." apo tĂ« sotmit, “HistorinĂ« e bĂ«jnĂ« historianĂ«t”, nuk i marrin nĂ« konsideratĂ«, po nisemi nĂ« bazĂ« tĂ« parimit principial “ HistorinĂ« e kanĂ« herĂ« e do ta bejnĂ« SulejmanĂ«t”, SulejmanĂ«t qĂ« nxorrĂ«n emrin e adashit tĂ« tyre nga greminat e historisĂ« dhe e vunĂ«, faqe me nder, nĂ« njĂ« shesh nĂ« ballĂ« tĂ« TiranĂ«s (diku pranĂ« gropĂ«s sĂ« Hajdin SejdisĂ«). KĂ«shtu historianĂ«t vunĂ« nĂ« vend nderin e vet dhe njĂ« ditĂ« nĂ«ntori me shi tĂ« vitit 93, shpĂ«tuan dhe tĂ« ziun Sulejman nga 300 vjet vetmi.

3. Kërkime në qorrsokak

    Heroi ynĂ« Sulejmani nĂ« figuracionin popullor njihet me shprehjen poetike “Mu tek pusi i Sulejmanit”. Pra del se ka pasur pronĂ« tĂ« tij tĂ« trashegueshme, pĂ«r tĂ« cilat sot i takon tĂ« marrĂ« letĂ«r me vlerĂ«. Por, as pse ja vunĂ« pusit emrin e tij, as hollĂ«si tĂ« tjera biografike nuk dihen. As emri i babait, i nĂ«nĂ«s , as gjyshe, e sa pĂ«r motĂ«r e vĂ«lla nuk bĂ«het fjalĂ«. MirĂ«po, pikĂ«risht nĂ« hapĂ«sirĂ«n qĂ« quhej TiranĂ«, diku pranĂ« Saukut, gjendej dhe njĂ« kodĂ«r e vjetĂ«r qĂ« quhej Kodra e Kopilit. Duhet menduar, duhet hulumtuar, se, a kishte fare lidhje Kodra e Kopilit me Pusin e Sulejmanit. Sepse SulĂ«s sĂ« shkretĂ«, duke mos iu gjetur kurrkush afĂ«r si sfond historik, i mbeti veç onomati pashĂ«, dhe me kĂ«tĂ« emĂ«r nĂ« kurriz ngjiti tĂ« pĂ«rpjetat e historisĂ« plot lavdi.

4. Hani me dy porta

         TĂ« dhĂ«nat e padhĂ«na thonĂ« se Sula, para se tĂ« bĂ«hej pashĂ«, ishte njĂ« zabit azgan, dy metĂ«r i gjatĂ«, e shkonte e vinte me araba pas atyre qĂ« mernin taksĂ« e vergji pĂ«r Sulltanin. BĂ«ri punĂ« tĂ« ndershme, mblodhi lira e mezhida me bollĂ«k, mblodhi dhe djem pĂ«r t’i çuar nĂ« Arabistan si jeniçer tĂ« Sulltanit. Kush s’e dĂ«gjoi SulĂ«n shkoi nĂ« degĂ« tĂ« rrapit, kush e dĂ«gjoi la kockat nĂ« Jemen. Zgjidh e merr!
      Sulejmani bĂ«ri pĂ«rpara deri nĂ« Oborr dhe njĂ« ditĂ« u gdhi pasha. I vuri punĂ«t mbarĂ«, mblodhi ushtri tĂ« madhe nĂ« PetrelĂ« dhe me force zboi gjithĂ« fshatarĂ«t nga Fush e TiranĂ«s.     Ngriti fushimin ushtarak dhe aty ku sot Ă«shtĂ« shatrivani i TiranĂ«s, vendosi shtatoren e vet. Dy fjalĂ« tha Sulejman Pasha, para asqerĂ«ve tĂ« vet:
      1. KĂ«tu do tĂ« ngre njĂ« Han.
      2. Ky Han do tĂ« hyje nĂ« histori me emrin Hani i Sulejmanit.
     Mori izĂ«n nga Sulltani, i cili bashkĂ« me fermanin i çoi dhe dhjetĂ« turkesha tĂ« Ă«mbla, tĂ« cilat ishin çengijet mĂ« tĂ« bukura tĂ« perandorisĂ«, e qĂ« Sula i sistemoi nĂ« Hanin e vet me dy porta.

5. Sulejmani dhe divani

        GjatĂ« hulumtimeve nĂ« arkivat e oborrit perandorak ku gjenden spiunimet e Taksirat Qelepirxhiut, del ne pah fakti se, e para femĂ«r qĂ« u fut ne dhomĂ«n e posaçme tĂ« SulĂ«s, nĂ« mes sĂ« cilĂ«s ishte vendosur njĂ« nargjyle dhe njĂ« divan, ishte Aishe Hanemi, turkeshe e Ă«mbĂ«l, kumbull fare, e cila pasi i tĂ«rboi tĂ«rĂ« oficerĂ«t e gardĂ«s, u bĂ« shkak tĂ« thereshin me bajoneta dhe eunukĂ«t qĂ« ruanin haremin e Sulltanit; ky i fundit megjithĂ«se me dhimbje, e hoqi qafe, duke ia bĂ«rĂ« peshqesh shĂ«rbĂ«torit besnik Sulejman PashĂ« Kurrkushit, qĂ« po hidhte themelet e njĂ« qyteti tĂ« ri perandorak nĂ« perĂ«ndim dhe kishte nevojĂ« pĂ«r femra pjellore. KĂ«shtu e keqja apo e mira (kĂ«tĂ« historianĂ«t nuk e spjegojnĂ«) mbeti nĂ« derĂ«n e Sulejmanit, i cili ra nĂ« njĂ« dashuri magjike pas tuleve tĂ« AishesĂ«. U ndez, u pĂ«rvĂ«lua, u shkretua. Historia botĂ«rore dhe vetĂ« arti klasik njohin çiftĂ«zime ideale, qĂ« nuk ndahen as nĂ« shtĂ«pi, as nĂ« varr e as nĂ« histori. QĂ«llimi i studimit Ă«shtĂ« qĂ«, duke zbuluar vlerat e kĂ«saj dashurie dramatike, tĂ« bĂ«het e mundur qĂ« edhe emri i AishesĂ« tĂ« pĂ«rjetĂ«sohet nĂ« historinĂ« e ShqiperisĂ« dhe njĂ« rruge, qĂ« del tek Sheshi i Sulejmanit, t’i vihet emri i saj. KĂ«shtu qĂ«, ashtu siç ishin bashkĂ« nĂ« han e nĂ« divan, tĂ« jenĂ« pĂ«rjetĂ«sisht edhe nĂ« memorien e banorĂ«ve tĂ« kryeqytetit tĂ« arnautĂ«ve. Nga ana tjetĂ«r, do tĂ« bĂ«het e njohur nĂ« rrethet intelektuale, brenda e jashtĂ« vendit, se ashtu si Eva e Adami u bĂ«nĂ« krijues tĂ« njeriut, Aishja e Sulejmani u bĂ«nĂ« krijues tĂ« njĂ« kryeqyteti.Nga pikpamja estetike dhe emocionale, krahas EvĂ«s e Adamit mitologjik, tĂ« Romeos e ZhuljetĂ«s romantike do tĂ« kemi dhe çiftĂ«zimin e ri Sulejman e Aishe shqiptaro-osmanike.

6. Lavdia dhe krevati

     NĂ« fushĂ« tĂ« historiografise dy çeshtje mbeten akoma pa u zgjidhur. E para, pse Sula e fsheh emrin e AishesĂ«, mos vallĂ« pĂ«r tĂ« mos ndarĂ« peshĂ«n pĂ«r krijimin e njĂ« qyteti, megjithĂ«se ajo e shkretĂ« e ndjente pothuaj çdo natĂ« peshĂ«n e tij sa i thyheshin kockat. Merre me, mend, kur kĂ«nga popullore e Zall Bastarit thotĂ«: “180 kile burrĂ«, nga mendja s' u poqe kurrĂ«â€. Çeshtja e dytĂ« specifike Ă«shtĂ« karakteri i SulĂ«s, si i trajtonte ai gratĂ« e haremit, nĂ« mĂ«nyrĂ« humane( kĂ«tu ata tĂ« Albanian Human Rights bĂ«jnĂ« shumĂ« kujdes) d.m.th. nga cili parim nisej, nga ai socialist, mbani rradhĂ« se ka pĂ«r tĂ« gjithĂ«, apo ai kapitalist, ujku i fortĂ« çan gjithĂ« kopenĂ«. KurrfarĂ« konkluzioni historik nuk mund tĂ« definohet pa zgjidhur kĂ«tĂ« enigmĂ« tĂ« historisĂ«.

7. Sula në bronx - Aishja në vargje

      KĂ«shtu sheshit emri ju vu e historia u rishkrua. Por ideja e njĂ« skulptori tĂ« çmendur qĂ« bustin e SulĂ«s derdhur nĂ« bronx ta vinin nĂ« mes tĂ« sheshit, u kundĂ«rshtua rreptĂ« nga zyrtarĂ«t. Jo e madhe pĂ«r zgjidhje kompozicionale,- Sula i derdhur nĂ« bronx nĂ« mes tĂ« sheshit, rri nĂ« kanape e thith nargjylen me vĂ«shtrin tĂ« humbur diku... Ç 'janĂ« kĂ«ta heroj tĂ« pergjumur?! KĂ«shtu nĂ« mĂ«nyrĂ« tĂ« vetvetishme u poq mendimi qĂ« pĂ«rpara tij duhet vendosur busti i AishesĂ« nĂ« njĂ« vallĂ«zim çengijesh. KĂ«shtu veshtrimi i SulĂ«s do tĂ« ishte i motivuar, i menduar...
Ah, moj Aishe, sa e bukur je, apo diçka tjetër.
U shkruan edhe vargjet qĂ« do t’i viheshin si diçiturĂ« çiftĂ«zimit skulptural.
      Sulejman o xhan, o Sulejman
      Aishe me ferexhe, o Aishe
      E shkritĂ« jetĂ«n qĂ« tĂ« dy nĂ« divan,
Mor, aman.
      Tek mendonit e punonit pĂ«r Atdhe.
      BĂ«rthama e kĂ«saj filosofie erotike, qĂ« duke bĂ«rĂ« dashuri ne i shĂ«rbejmĂ« Atdheut, u duk si njĂ« zgjidhje racionale dhe pĂ«r kĂ«tĂ« ra dakort dhe presidenca.

8. KĂ«rthiza dhe politika

        NĂ«  kĂ«tĂ« konkluzion arriti ekipi i lartĂ« studimor ku pĂ«rfshiheshin historianĂ«, funksionarĂ«, poetĂ« dhe bashkfshatarĂ« tĂ« Sules, tĂ« cilĂ«t sugjeruan qĂ« Aishja tĂ« realizohej lakuriq nga kĂ«rthiza e sipĂ«r pĂ«r tĂ« qenĂ« shprehĂ«se e epokĂ«s bashkĂ«ohore qĂ« po tejkalojmĂ«... Por, kĂ«rthiza e AishesĂ«, ashtu siç u bĂ« objekt sherri nĂ« haremin e sulltanit, shumĂ« shpejt u bĂ« si leshtĂ« e ArianĂ«s, mollĂ« sherri e dardhĂ« grindjesh nĂ« opinionin publik, qĂ« shkallĂ«- shkallĂ« do tĂ« pĂ«rhapej si epidemi e KĂ«rthizĂ«s (shtypi thotĂ« e KrizĂ«s). Grindje nĂ« rrugĂ«, nĂ« shtĂ«pitĂ«, nĂ« shkollat, nĂ« ndĂ«rmarrjet qĂ« s'punojnĂ«, nĂ« zyra politikanĂ«sh qĂ« merren me llogje, nĂ« zyra financierĂ«sh tĂ« korruptur, nĂ«npunĂ«s qĂ« marrin rushfet, nĂ« kokat boshe tĂ« diplomatĂ«ve, apo tĂ« deputetĂ«ve, tĂ« cilĂ«ve iu shkon goja lĂ«ng nĂ«pĂ«r seanca parlamentare kur kujtojnĂ« kĂ«rthizĂ«n e Ă«mbĂ«l tĂ« turkesheĂ«s. E ka qarĂ« nĂ« vargje edhe DritĂ«roi turkeshĂ«n. Pozita e Opozita janĂ« nĂ« njĂ« nga betejat me tĂ« ashpra. NĂ« qoftĂ« se pĂ«r probleme sociale a komunale mund tĂ« bien dakort, kur vjen puna tek kĂ«rthiza nuk lĂ«shojnĂ« pe, ngulin kĂ«mbĂ« si mushka, madje duke kĂ«rcĂ«nuar me zgjedhje tĂ« reja. Njera palĂ«, qĂ« Aishja tĂ« jetĂ« lakuriq nga kĂ«rthiza e lart, tjetra - nga kĂ«rthiza e poshtĂ«. NdĂ«rkohĂ« Sulejman Pash Kurrkushi nuk Ă«shtĂ« dakort me asnjerĂ«n palĂ«. Ai e do AishenĂ«, si nga kĂ«rthiza e lart ashtu edhe nga kĂ«rthiza e poshtĂ«, krejt tĂ« zhveshur. EshtĂ« shumĂ« modern nĂ« kĂ«tĂ« anĂ« Sula. Seksi Ă«shtĂ« bota! Por kush ia var teneqenĂ« atij. Ia mbyllĂ«n gojĂ«n shumĂ« shpejt, duke i kujtuar se i dhanĂ« mĂ« tepĂ«r se i takon, madje nĂ« kundershtim me ligjin pĂ«r moskthimin e tokave...e kun e mes tĂ« TiranĂ«s. Prandaj pa ç’pa Sula i shkretĂ«, ngrysi vetullat e ra nĂ« mendime duke thithur nargjylen e tij. NdĂ«rkohe mendonte: “TĂ« mos ish kĂ«rthiza e Ă«mbĂ«l Aishes edhe emri im do tĂ« ishte shkuar e harruar!...” PĂ«r kĂ«tĂ« u bind mĂ« tepĂ«r kur dĂ«gjoi ca tĂ« rinj qĂ« lanĂ« takim tek lokali i ri "Dea" por i thanĂ« njeri tjetrit” Takohemi tek KĂ«rthiza e Aishes”

9. Lavdi me panik nën sqetull

    KĂ«shtu, ndĂ«rsa Sulejman Pash Kurrkushit po i kthenin krahĂ«t, peĂ«rdryshe, siç thanĂ« gazetat, lavdia e Aishes ngjitet lart e mĂ« lart duke zĂ«nĂ« faqet e para tĂ« gazetave me seks e pa seks qĂ« kanĂ« pushtuar sot Sheshin e Sulejmanit. Madje nĂ« njĂ« mbledhje tĂ« redaksisĂ« sĂ« gazetĂ«s “Eros”, botuesi i kishte thĂ«nĂ« me zĂ« tĂ« lartĂ« kryeredaktorit: “FotografinĂ« lakuriq nĂ« faqen nĂ« faqen e parĂ« me titull, “Aishe, seks -bombĂ«!”
    Te gjitha kĂ«to copĂ«za biografike tĂ« AishesĂ« na pelqejnĂ« ne burrave (pula e tjetrit) , mirĂ«po ca lajme tĂ« fundit nĂ« UrĂ«n e LanĂ«s po na trondisin. NjĂ« tubim grash e vajzash, qĂ« pĂ«rfundoi nĂ« njĂ« grevĂ« urie, doli me kĂ«rkesĂ«n “E duam SulĂ«n tĂ« zhveshur”, “Duam seks si gjithĂ« Europa”, e vuri opinionin gazetaresk nĂ« dilemĂ«, ndeĂ«rsa Sulejman PashĂ« Kurrkushit i futi tmerr e frikĂ«, sepse ec e mos u zhvish kur tĂ« urdhĂ«rojnĂ« gratĂ«. Dridhet Sula i shkretĂ« e u thotĂ« historianĂ«ve: “Ç’mĂ« bĂ«tĂ«! Ç’mĂ« bĂ«tĂ«! E çfarĂ« me duhet mua lavdia bythjashtĂ« nĂ« sy tĂ« botĂ«s?” Aq mĂ« keq kur nĂ« njĂ« buzĂ«mbrĂ«mje dĂ«gjoi dy veta, veteranĂ« tĂ« luftrave mesa dukej, qq i thonin njeri-tjetrit: “Kjo ndodh kur historia shkruhet me b...” ndĂ«rsa akoma mĂ« tej, njĂ« burrĂ« qĂ« po hante akullore evropiane, ia ktheu tĂ« dyve: “Mos me çani... SulĂ«n!”. ÇfarĂ« donte tĂ« thonte ai me atĂ« fjalĂ«? NdĂ«rsa nĂ« mes tĂ« bulevardit, dy gra po flisin pĂ«r njĂ« tĂ« tretĂ«, qĂ« nxitonte e pispillosur: “Shkon me i ba fresk Aishes!”

10. Enigma e madhe

Çështjet "Kush ia vuri?", "Si ia vunĂ«?" e "Pse ia vunĂ«?", mendojmĂ« se janĂ« tĂ« kapercyera e nuk pĂ«rbĂ«jnĂ« mĂ« interes historik. PĂ«rpara historianĂ«ve tĂ« vjetĂ«r e tĂ« rinj, -kopetentĂ« e ipotente. Mbeten tĂ« shqyrtohen dy çeshtje, e para, Aishet apo Sulat e bĂ«jnĂ« historinĂ« (KĂ«rthiza apo Jatagani?) dhe e dyta(kĂ«tu ka shumĂ« dilema historike), a Ă«shtĂ« KĂ«rthiza e AishesĂ« Qendra e BotĂ«s?! ZiejnĂ« debatet, shkruajnĂ« gazetat, grinden deputetĂ«t, por kurkush nuk merr mundimin tĂ« pyesĂ« tĂ« zotin e punĂ«s, SulĂ«n e shkretĂ«, i cili  rri si qyqar i menduar tek sheshi, pranĂ« GropĂ«s sĂ« Ajdinit, thith nargjylen me vĂ«shtrimin thellĂ« nĂ« kĂ«rthizĂ«! Por njĂ« zĂ« i brendshĂ«m vigjĂ«lues i thotĂ«: “SulĂ«, shtĂ«rngo ushkuret! Lavdia Ă«shtĂ« SidĂ«!”.
      Parashtresa Ă«shtĂ« vetĂ«m njĂ« pjesĂ« e biografisĂ« sĂ« Sulejman Pash Kurrkushit, sepse bĂ«mat e SulĂ«s janĂ« aq tĂ« mĂ«dha e aq tĂ« ndrituara, sa duhen dhe kapituj tĂ« tjerĂ«, tĂ« cilat autori nuk do t’i lerĂ« tĂ« humbasin nĂ«pĂ«r skĂ«rkat e rrĂ«pirat e historisĂ«, por herĂ« me bishtuk e herĂ« me qiri, do t’i ndrisĂ«, do t'i pĂ«rshkruaj, e do t'i nxjerrĂ« nĂ« dritĂ« tĂ« diellit, faqe ( me nder) gjithĂ« botĂ«s.

Nga libri ironik "Rapsodi ushtore", Athinë 1995