GEGNISHTJA DHE NJĂ PROVERB IDHNAK PĂR GJUHTARĂT TANĂ
Nga Kolec TRABOINI
Një proverb shkodran sa
historik aq dhe aktual për gjuhëtarët tanë thotë: "Asht idhnue Drishti e
s'po na bjen ma qepë". Sepse Drishti, anipse me një histori të lavdishme
deri në kohë të Skënderbeut dhe Venecianëve, që e kishin nën protektorat, ka
kenë degradue si qytezë duke u kthyer në një fshat me një lavdi të perëndueme
brenda një kështjelle, rrënojat e të cilës janë ende; pra që nuk përmendej ma
veç për qepët e veta. Me një fjalë, mbillnin qepë e shihnin andrra me lavdi.
Fati tragjik i një sundim-pushtimi afro 500 vjeçar...
Shkodranët, sipas
tahmisë tonë, e kanë nxjerrë këtë batutë të bukur, të lëmueme prej kohnave, me
nënkuptue se nëse Drishti në idhnim s'po na i shet ma qepët e veta, shkue pas
këtij tarbjati pra, ma shumë se neve po damton vedin, sepse tjetër zanat e të
ardhuna nuk kanë veç mbjelljes e shitjes së qepëve.
Kjo shprehje e bukur
është e ngjashme me të njohurën "Ufulla e fortë then enën e vet". Nuk
e di a ka ndonjë kuptim tjetër që mund të dalë prej kësaj proverbe shkodrane.
Kap pas ksaj rrfane, po
na duket se kjo përkon aq bukur me Gjuhëtarët e Tiranës (ky Drisht me lavdi mbi
rrënoja) që idhnohen nga se nuk po duen me e afrue të bukurën, gegnishten tonë
as në fjalor e as në sintaksë e i gëzohen veç një Drejtshkrimi të cunguem e
Fjalori mjeran, që ma shumë e turpëron se e nderon Gjuhën Shqipe. Sepse në të
leksiku ka 35 mijë fjalë që po të pjestohen me 6 (sepse 6 fjalë janë veç me termin
parazit - kooperativë, që nuk e përdor ma kurrkush prej alergjisë
kooperativiste enveriane), atëherë përfundimi krejt mjerueshëm na del se jemi
në kufinjtë e 6 mijë fjalëve.
Që pra mbrothësia e
përparimi ynë për t`u qarë me lotë: gjuha ma e vjetër me rranjë tek etruskët e
pellazgët, në ilirishte e mandej po na shfaqet si ma e varfëra gjuhë në Europë,
e kjo falë gjuhëtarëve të epokës pa lavdi të Enver Hoxhës.
A thue këta dijetarë të
piskatuem nëpër foltore e kanë lexue Fjalorin e Gegnishtes të albanologut e
gjuhëtarit të pushkatuem në një shpellë në Gegni në vitin 1946, Dom Nikoll
Gazullin? Si nuk po gjendet ky fjalor nëpër librari ku po ngjeshen stivë librat
për Enver Hoxhën. Kështu që edhe vepra e viktimës mbetet viktimë edhe pas
vdekjes së autorit....e kjo deri në pafundësi. Pse pra?- a ka kush me u
përgjigj në këtë vend për këto zezona.
Se kanë pushkatue jo
veç poetë, xhelat-padronët e gjuhëtarëve tanë, por edhe gjuhëtarë të vërtetë
gegë, që gegnishtja e vrame të mos nxirrte krye ma kurrë. Edhe vorrin me ia
hupë, siç banë me Nikoll Gazullin, që falë kujdesit të njerëzve, vendvarrimi u
ruajt në kujtesë e eshtnat ma së fundi iu gjendën. A thue edhe me eshtnat e
gegnishtes së pushkatueme po ndodh kështu, të lanuna në një varr të harruem.
Më këtë nuk mohojmë
çfarë është arritur, por atë çka qëllimisht asht anashkalue duke e damtue deri
në ùsht të bukurën Gjuhën tonë Shqipe.
Nuk hymë në probleme të
gjuhësisë se nuk na takon ne, por spjeguem një proverb idhnak, po aq idhnak sa
gjuhëtarët tanë që, edhe pse dhuna mbi gjuhën si mbi popullin ka tejkalue
tashma, nuk po duen me dalë prej llogoreve të një kohe të perëndueme bashkë me
lavdinë e Drishtit, që përdhunshëm zgjedha e historisë e vuni të prodhojë e të
shesë vetëm qepë.
* * *
PĂ«r tĂ« shkuar edhe mĂ« tej nuk besoj se zhvillimet gjuhĂ«sore tĂ« njĂ« vendi, nĂ« kushte moderne vendosen nga poshtĂ«. Nga poshtĂ« nuk vjen kurrgja. âJeni ju pa jemi ne, o popullâ Ă«shtĂ« veç njĂ« pĂ«rrallĂ« tinzare tiranĂ«sh, cinizmi i tĂ« cilĂ«ve nuk ka fund. Demagogjia se vendos populli Ă«shtĂ« njĂ« mĂ«nyrĂ« e stĂ«rhollueme pĂ«r t`i hedhur hi syve vetĂ« popullit e pĂ«r ta pĂ«rgjumur atĂ« sepse ai nuk vendos pĂ«r kurrgja mbi faqe te dheut. Madje edhe kur thĂ«rritet pĂ«r njĂ« kauzĂ« nĂ« bulevarde a nĂ« sheshe, populli shĂ«rben thjesht si mish pĂ«r top. NĂ«se nuk mĂ«sojmĂ« asgjĂ« nga 21 janari, ku ithtarĂ«t e partive kacafyteshin si qentĂ«, tregon se jemi tĂ« papĂ«rgjegjshĂ«m ose mĂ« e pakta mediokĂ«r qĂ« nuk shohim pĂ«rtej dy pishave qĂ« i lĂ«shojnĂ« halat e tyre pĂ«rmbi trupa njerĂ«zish.
Pra për gjithçka në
këtë vend vendoset nga lart. Ashtu si legjislacioni i një shteti vendoset nga
lart, nga organet Legjislative, Kuvendi e tjerë edhe Gjuha që është një
institucion, nuk mund të vendoset kurrqysh ndryshe. Nga poshtë mund të bëhet
vetëm presion nëpërmjet formave mediatike, si për çdo problem tjetër. Po ka një
të vërtetë, nëse poshtë heshtet, çështja e inkludimit të gegnishtes në gjuhën e
njësuar shqipe anashkalohet e lihet në harrim. Prandaj duhet folur e shkruar
anipse bien në vesh të shurdhër. Rreziku më i madh është se si të ikë edhe ky brez,
që janë ende afër me gegnishtën, krijohet një hendek e mjegullnajë dhe kjo
kauzë do të humbë njëherë e përgjithmonë. Gjuhëtarët e vjetër që janë ithtarë
të tosknishtes nga pozicione fanatike, këtë kërkojnë, ta shtyjnë problemin deri
në kalandat greke e kjo çështje të vijë duke u shue nëpër vite, deri në harrim.
Në fund të fjalës, brezat nisin të mësohen me një trajtë, qoftë kjo edhe e
gabueshme dhe shkojnë si tufa atje ku i çon dashi me kumonë i keqqeverisjes..
Falë zotit jemi ende
gjallë dhe është koha që me një presion nga poshtë t`i detyrojmë gjuhëtarët e
llogoreve të dalin e paqësisht të pranojnë që ata vetë të bajnë korrigjimin e
fajit që kanë ba ndaj gegnishtes. Nuk themi që çfarë është arritur të prishet,
se nuk jemi në '91-in, por me urtësi e mençuri të rishikohen gabimet historike,
e të mos shkojmë po aq gabueshëm në udhën e përçarjes që na vuri Enveri kur
shpalli luftën e klasave edhe në gjuhë, sepse gegët e gegnishtja u shpallën
botërisht reaksionare, armike, bashke me Kanunin e Lek Dukagjinit, që ishte
pjesa ma e çmueme e kulturës arbërore e që tregonte përpjekjet për civilizim të
malësoreve nëpërmjet një kodi që aso kohe nuk e kishte as Europa e zhytur në
errësirën e feudalizmit - para se të vinte Rilindja e madhërishme që nxorri
titanë.
Sot nuk ka ma asnjë
shkak që të ngulmojmë me frymën e imponimit të dhunshëm edhe në fushë të
gjuhës, e cila kurrsesi nuk guxon të bahet fushëbetejë klanesh, krahinash,
partish apo ideologjish shterpë, aq ma tepër fush përçarjesh jug-veri.
© Kolec P. Traboini
